«Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.«Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 1000 ichida1000 ichida REJAREJA 1-§. «Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1-§. «Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 2-§. 1000 ichida sonlarni og`zaki nomerlash bosqichlari.2-§. 1000 ichida sonlarni og`zaki nomerlash bosqichlari. 3-§. 1000 ichida sonlarni yozma nomerlash.3-§. 1000 ichida sonlarni yozma nomerlash.

1000 ichida sonlarni nomerlashni o`rgatishda o`qituvchining vazifasi1000 ichida sonlarni nomerlashni o`rgatishda o`qituvchining vazifasi o`quvchilarni quyidagilarga o`rgatishdan iborat:o`quvchilarni quyidagilarga o`rgatishdan iborat: a) narsalarni bittalab, o`ntalab, yuztalab gruppalarga birlashtirib sanash;a) narsalarni bittalab, o`ntalab, yuztalab gruppalarga birlashtirib sanash; b) 1000 ichida sonlarni o`qish va yozish, hamda ularning natural qatorda kelishb) 1000 ichida sonlarni o`qish va yozish, hamda ularning natural qatorda kelish tartibini bilish;tartibini bilish; v) sonlarni yuzlik, o`nlik va birliklardan hosil qila olish;v) sonlarni yuzlik, o`nlik va birliklardan hosil qila olish; g) o`ngdan chapga hisoblanganda birlik, o`nlik va yuzliklar qaysi o`ringag) o`ngdan chapga hisoblanganda birlik, o`nlik va yuzliklar qaysi o`ringa yozilishini aniqlash;yozilishini aniqlash; d) sonni xona qo`shiluvchilarining yig`indisi shaklida ifodalash va berilgan sondad) sonni xona qo`shiluvchilarining yig`indisi shaklida ifodalash va berilgan sonda istalgan xona birligining umumiy sonini topish;istalgan xona birligining umumiy sonini topish; 1000 ichida sonlarni og`zaki nomerlashni 5 bosqichga bo`lishi mumkin.1000 ichida sonlarni og`zaki nomerlashni 5 bosqichga bo`lishi mumkin. I. I. Tayyorgarlik bosqichTayyorgarlik bosqich . Bu bosqichning asosiy vazifasi 100 ichida. Bu bosqichning asosiy vazifasi 100 ichida nomerlashga doir materialdan 1000 ichida sonlarni nomerlashga yordam beradigannomerlashga doir materialdan 1000 ichida sonlarni nomerlashga yordam beradigan qismini takrorlashdan iborat:qismini takrorlashdan iborat: 1) Sonlarni tartib bilan sanang; 15…, 26…, 67…; 1) Sonlarni tartib bilan sanang; 15…, 26…, 67…; 2) Sanashni davom ettiring; 86, 87…, 60, 70…;2) Sanashni davom ettiring; 86, 87…, 60, 70…; 3) 7 o`nlik va 2 birlikdan iborat sonni ayting, undan oldingi va keyingi sonni3) 7 o`nlik va 2 birlikdan iborat sonni ayting, undan oldingi va keyingi sonni ayting. Bu sonni yozish uchun nechta raqam kerak bo`ladi? 72 sonini qanday xonaayting. Bu sonni yozish uchun nechta raqam kerak bo`ladi? 72 sonini qanday xona qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan tasvirlash mumkin?qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan tasvirlash mumkin? 4) 69 soni qanday qo`shni sonlar orasida turadi?4) 69 soni qanday qo`shni sonlar orasida turadi? 5) 10 sonidan boshlab, bittalab, (5,10) qo`shib sanang.5) 10 sonidan boshlab, bittalab, (5,10) qo`shib sanang. 6) 100 da nechta o`nlik bor? O`nlik yuzlikdan nechta marta kam?6) 100 da nechta o`nlik bor? O`nlik yuzlikdan nechta marta kam? 7) Birinchi xonaning 3 birligi va ikkinchi xonaning 5 birligidan iborat sonni ayting.7) Birinchi xonaning 3 birligi va ikkinchi xonaning 5 birligidan iborat sonni ayting. 8) 50, 100 sonlarining yozilishida nechta raqam qatnashadi?8) 50, 100 sonlarining yozilishida nechta raqam qatnashadi? II. Bu bosqichdaII. Bu bosqichda o`quvchilarni yangi sanoq birligi – «minglik» bilan tanishtirish o`quvchilarni yangi sanoq birligi – «minglik» bilan tanishtirish kerak. Buni ko`rsatma qo`llanmalar, jumladan cho`plar, cho`plar dastalaridankerak. Buni ko`rsatma qo`llanmalar, jumladan cho`plar, cho`plar dastalaridan foydalanib amalga oshirish mumkin. Yangi sanoq birligi « minglik» bilanfoydalanib amalga oshirish mumkin. Yangi sanoq birligi « minglik» bilan tanishtirish quyidagicha bajariladi: tanishtirish quyidagicha bajariladi: O`quvchi 1 dan 10 gacha alohida cho`plarni sanaydi va 10 ta cho`pni rezinaO`quvchi 1 dan 10 gacha alohida cho`plarni sanaydi va 10 ta cho`pni rezina bilan bir bog` - o`nlik qilib bog`lanadi. So`ngra o`qituvchi oldindan tayyorlabbilan bir bog` - o`nlik qilib bog`lanadi. So`ngra o`qituvchi oldindan tayyorlab

quyilgan 9 bog` «o`nlik» cho`plarni oladi. Boshqa o`quvchiga 10 talab sanashniquyilgan 9 bog` «o`nlik» cho`plarni oladi. Boshqa o`quvchiga 10 talab sanashni buyuradi. (1 o`nlik, 2…,). Bu dastalarda qancha birlik borligini aniqlaydi. (10,buyuradi. (1 o`nlik, 2…,). Bu dastalarda qancha birlik borligini aniqlaydi. (10, 20). 20). Minglik sonlari ham og’zakizma nomerlanadi. Ma’lumki, o’quvchilar birMinglik sonlari ham og’zakizma nomerlanadi. Ma’lumki, o’quvchilar bir o’nlikda 10 ta birlik borligini, 100 likda esa 10 ta o’nlik borligini biladilar. Lekino’nlikda 10 ta birlik borligini, 100 likda esa 10 ta o’nlik borligini biladilar. Lekin o’quvchilarga murakkab sanoq birligi sifatida yuzlikning ahamiyati ochiqo’quvchilarga murakkab sanoq birligi sifatida yuzlikning ahamiyati ochiq anglashilgani yo’q. Yuzlikning bu ahamiyati 1000 ichida yaxlit yuzliklar bilananglashilgani yo’q. Yuzlikning bu ahamiyati 1000 ichida yaxlit yuzliklar bilan sanashda ochiq aniqlanadi. Lekin minglikni yaxlit yuzliklarni sanash bilansanashda ochiq aniqlanadi. Lekin minglikni yaxlit yuzliklarni sanash bilan boshlash to’g’ri emas. Chunki yaxlit sonlarni yani yuzliklarni sanash yaxlitboshlash to’g’ri emas. Chunki yaxlit sonlarni yani yuzliklarni sanash yaxlit o’nliklarga o’xshash bo’lsada o’quvchilarga tushunarli bo’lmaydi. Mana shuningo’nliklarga o’xshash bo’lsada o’quvchilarga tushunarli bo’lmaydi. Mana shuning uchun oldin o’quvchilarga minggacha bittadan sanashni o’rgatish, so’ngra yaxlituchun oldin o’quvchilarga minggacha bittadan sanashni o’rgatish, so’ngra yaxlit yuzliklar bilan sanashga o’tish kerak.yuzliklar bilan sanashga o’tish kerak. Og’zaki nomerlashni o’rganish quyidagicha olib boriladi:Og’zaki nomerlashni o’rganish quyidagicha olib boriladi: 1.1. 1000 gacha sanash va yaxlit yuzliklarning hosil bo’lishi.1000 gacha sanash va yaxlit yuzliklarning hosil bo’lishi. O’quvchilar lentada 1000 gacha sanaydilar. Birinchi yuzlikni bittadan sanabO’quvchilar lentada 1000 gacha sanaydilar. Birinchi yuzlikni bittadan sanab chiqishning keragi yo’q. O’quvchilar lentada yuzni ko’rsatib, ikkinchi yuzlikchiqishning keragi yo’q. O’quvchilar lentada yuzni ko’rsatib, ikkinchi yuzlik ichida uch xonali sonlarning tuzilish prinsiplarini tushunib olgunlaricha bittadanichida uch xonali sonlarning tuzilish prinsiplarini tushunib olgunlaricha bittadan sanashni aytmasdan faqat yuzliklar bilan 1000 gacha sanashni bir necha martasanashni aytmasdan faqat yuzliklar bilan 1000 gacha sanashni bir necha marta taklif qilish mumkin. Bunvchilar yaxlit yuzliklarni maydalaydilar. Teskarisingataklif qilish mumkin. Bunvchilar yaxlit yuzliklarni maydalaydilar. Teskarisinga birliklardan yaxlit yuzliklarni tuzadilar.birliklardan yaxlit yuzliklarni tuzadilar. Uch xonali sonlarning o’nlik tarkiblarini o’rganish uchun qiyidagi ikki gruppaUch xonali sonlarning o’nlik tarkiblarini o’rganish uchun qiyidagi ikki gruppa mashqlardan foydalaniladi:mashqlardan foydalaniladi: a)a) Uch xonali sonning yuzliklar, o’nliklar va birliklardan tuzilishiniUch xonali sonning yuzliklar, o’nliklar va birliklardan tuzilishini ko’rsatuvchi mashqlar;ko’rsatuvchi mashqlar; b)b) Uch xonali sonning yuzliklar, o’nliklar va birliklarga ajralishiniUch xonali sonning yuzliklar, o’nliklar va birliklarga ajralishini ko’rsatuvchi mashqlar.ko’rsatuvchi mashqlar. Birinchi gruppa mashqlarda yuzlikni o’nliklar va birliklarga maydalash bilanBirinchi gruppa mashqlarda yuzlikni o’nliklar va birliklarga maydalash bilan bog’liq mashqlar, ikkinchi gruppa esa birliklar va o’nliklarni yuzliklargabog’liq mashqlar, ikkinchi gruppa esa birliklar va o’nliklarni yuzliklarga aylantirish bilan bog’liq mashqlar.aylantirish bilan bog’liq mashqlar.

O’qituvchi o’quvchilardan biriga “minglik lenta” da 2 yuzlik va 6 o’nlikniO’qituvchi o’quvchilardan biriga “minglik lenta” da 2 yuzlik va 6 o’nlikni ko’rsatishni so’raydi. Quyidagi yo’naltiruvchi savollarga javob berishadi: ko’rsatishni so’raydi. Quyidagi yo’naltiruvchi savollarga javob berishadi: Masalan: 2 ta yuzlik nima deb aytiladi? (ikki yuz)Masalan: 2 ta yuzlik nima deb aytiladi? (ikki yuz) 6 ta o’nlikni nima deb aytiladi? (oltmish)6 ta o’nlikni nima deb aytiladi? (oltmish) Shu sonlarning hammasini qanday aytiladi?(ikki yuz oltmish)Shu sonlarning hammasini qanday aytiladi?(ikki yuz oltmish) So’ngra quyidagi sonlarnitaqqoslash maqsadga muvofiq.So’ngra quyidagi sonlarnitaqqoslash maqsadga muvofiq. Masalan: uch yuz besh bilan uch yuz ellikni, uch yuz besh bilan besh yuzMasalan: uch yuz besh bilan uch yuz ellikni, uch yuz besh bilan besh yuz uchni, uch yuz ellik bilan besh yuz o’ttizni, besh yuz o’ttiz bilan besh yuz uchni vauchni, uch yuz ellik bilan besh yuz o’ttizni, besh yuz o’ttiz bilan besh yuz uchni va hokazo.hokazo. Shundan keyin 10 bog` o`nliklar rezina bilan bir bog` Shundan keyin 10 bog` o`nliklar rezina bilan bir bog` yuzlikyuzlik qilib bog`lanadi. qilib bog`lanadi. O`qituvchi oldindan tayyorlangan 100 lik bog`lamlardan 100 talab sanashniO`qituvchi oldindan tayyorlangan 100 lik bog`lamlardan 100 talab sanashni o`zlashtirishda foydalaniladi. O`quvchilar e'tiborini sonlar (100,200…) qandayo`zlashtirishda foydalaniladi. O`quvchilar e'tiborini sonlar (100,200…) qanday hosil bo`lishiga qaratib, o`quvchilarga 5 yuzlikni, 7 yuzlikni qanday atashhosil bo`lishiga qaratib, o`quvchilarga 5 yuzlikni, 7 yuzlikni qanday atash mumkinligini mashq qiladilar.mumkinligini mashq qiladilar. Bundan tashqari, 1000 ichida sonlarniBundan tashqari, 1000 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda «kvadrat vanomerlashni o`rganishda «kvadrat va poloskalar» dan ham foydalanish mumkin.poloskalar» dan ham foydalanish mumkin. Qo`llanmani o`quvchilar o`zlariQo`llanmani o`quvchilar o`zlari tayyorlashlari mumkin. Bunda birliklartayyorlashlari mumkin. Bunda birliklar kvadratlar bilan belgilanadi, o`nliklar harkvadratlar bilan belgilanadi, o`nliklar har qaysisida 10 tadan kvadrat bo`lganqaysisida 10 tadan kvadrat bo`lgan poloskalar bilan belgilanadi, yuzliklar esapoloskalar bilan belgilanadi, yuzliklar esa har birida 10 tadan poloskalar bo`lganhar birida 10 tadan poloskalar bo`lgan kvadratlar bilan belgilanadi:kvadratlar bilan belgilanadi: III. Bu bosqichda III. Bu bosqichda 100 dan 1000 gacha bo`lgan100 dan 1000 gacha bo`lgan sonlar bilan tanishtiriladi. sonlar bilan tanishtiriladi. O`quvchilar 0 lar bilan tugaydigan (100, 200,…900) uch xonali sonlar bilanO`quvchilar 0 lar bilan tugaydigan (100, 200,…900) uch xonali sonlar bilan oldindan tanish bo`lganligi uchun har ikki qo`shni sonlar orasidagi bo`shliqnioldindan tanish bo`lganligi uchun har ikki qo`shni sonlar orasidagi bo`shliqni to`ldirish kerak.to`ldirish kerak. Shu maqsadda eng oldin qatorda navbatdagi har bir son qanday hosilShu maqsadda eng oldin qatorda navbatdagi har bir son qanday hosil bo`lishini, bir necha mashq bajarish yo`li bilan takrorlash kerak.bo`lishini, bir necha mashq bajarish yo`li bilan takrorlash kerak.

a) Yuzlikda nechta birlik bor? a) Yuzlikda nechta birlik bor? 4 yuzda-chi?4 yuzda-chi? b) 100 da nechta o`nlik bor? b) 100 da nechta o`nlik bor? 400 dachi? 400 dachi? v) 1000 da nechta yuzlik bor? v) 1000 da nechta yuzlik bor? 5000 dachi 5000 dachi g) 200 so`mda necha tiyin bor? 300 so`mdachi? g) 200 so`mda necha tiyin bor? 300 so`mdachi? d) 200 sm necha metrni tashkil qiladi? 600 sm chi? d) 200 sm necha metrni tashkil qiladi? 600 sm chi? Shundan keyin bolalarga qatorg a 100 sondan keyin keladigan sonlarning hosil Shundan keyin bolalarga qatorg a 100 sondan keyin keladigan sonlarning hosil bo`lishini (101, …) ko`rsatish kerak, hamda bir sondan ikkinchi songa o`tishningbo`lishini (101, …) ko`rsatish kerak, hamda bir sondan ikkinchi songa o`tishning qiyin hollari… 198, 199, 200, 201… hollarini oydinlashtirib olish kerak.qiyin hollari… 198, 199, 200, 201… hollarini oydinlashtirib olish kerak. Ko`rsatma qo`llanma sifatida “ming lentasi” va ruletkadan ham foydalanishKo`rsatma qo`llanma sifatida “ming lentasi” va ruletkadan ham foydalanish mumkin. mumkin. IV. BosqichdaIV. Bosqichda uch xonali sonlar o`nli tarkiblarini, ya'ni ularning yuzliklaridan, uch xonali sonlar o`nli tarkiblarini, ya'ni ularning yuzliklaridan, o`nlik va birliklardan hosil bo`lishini qarash kerak. Ko`rsatma qo`llanma sifatidao`nlik va birliklardan hosil bo`lishini qarash kerak. Ko`rsatma qo`llanma sifatida «cho`p va cho`plar dastasi», «kvadratlar va poloskalar» dan foydalanish mumkin.«cho`p va cho`plar dastasi», «kvadratlar va poloskalar» dan foydalanish mumkin. Masalan, o`qituvchi o`quvchilarga 3 ta kichkina kvadrat (birlik) 2 ta poloskaMasalan, o`qituvchi o`quvchilarga 3 ta kichkina kvadrat (birlik) 2 ta poloska (o`nlik), 5 ta katta kvadrat olishni buyuradi va hosil bo`lgan sonni aytishni(o`nlik), 5 ta katta kvadrat olishni buyuradi va hosil bo`lgan sonni aytishni so`raydi. (523) yoki teskari mashqlar bajariladi: 231 aytiladi, o`quvchilar tegishliso`raydi. (523) yoki teskari mashqlar bajariladi: 231 aytiladi, o`quvchilar tegishli poloska va kvadratlarni qo`yishadi.poloska va kvadratlarni qo`yishadi. Bu mashqlarni bajarish natijasida o`quvchilar quyidagicha savollarga javobBu mashqlarni bajarish natijasida o`quvchilar quyidagicha savollarga javob berishni o`rganib olishlari kerak:berishni o`rganib olishlari kerak: 1) Quyidagilardan iborat sonni ayting. 4 yuzlik 5 o`nlik 2 birlik.1) Quyidagilardan iborat sonni ayting. 4 yuzlik 5 o`nlik 2 birlik. 2) 452 sonida nechta yuzlik, o`nlik va bi rlik bor?2) 452 sonida nechta yuzlik, o`nlik va bi rlik bor? Shuni nazarda tutish kerakki, ayrim xonalarda raqamlari yo`q sonlar o`quvchilargaShuni nazarda tutish kerakki, ayrim xonalarda raqamlari yo`q sonlar o`quvchilarga qiyinlik qiladi. (501, 804, 600…). Bu sonlarni qarashda ko’rsatmalilikdanqiyinlik qiladi. (501, 804, 600…). Bu sonlarni qarashda ko’rsatmalilikdan foydalanishga ko’proq ahamiyat berish kerak.foydalanishga ko’proq ahamiyat berish kerak. Uch xonali sonlarning o’nli tarkibini o’rganishdagi bilimlarni mustahkamlashUch xonali sonlarning o’nli tarkibini o’rganishdagi bilimlarni mustahkamlash uchun «Jonli nomerlash» o`yinidan foydalanish maqsadga muvofiq: Doskaga uchtauchun «Jonli nomerlash» o`yinidan foydalanish maqsadga muvofiq: Doskaga uchta o`quvchi chiqariladi, ular bir qator bo`lib turishadi. Ularning har biriga hammao`quvchi chiqariladi, ular bir qator bo`lib turishadi. Ularning har biriga hamma raqamlar nabori beriladi. Birinchi o`quvchi yuzliklar sonini, ikkinchi o’quvchiraqamlar nabori beriladi. Birinchi o`quvchi yuzliklar sonini, ikkinchi o’quvchi o`nliklar sonini, uchinchi o`quvchi birliklar sonini ko`rsatishi kerak. Masalan:o`nliklar sonini, uchinchi o`quvchi birliklar sonini ko`rsatishi kerak. Masalan: o`qituvchi 308 sonini aytadi. O`quvchilar esa mos ravishda 3, 0, 8 raqamlio`qituvchi 308 sonini aytadi. O`quvchilar esa mos ravishda 3, 0, 8 raqamli