«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichidaichida REJAREJA 1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash. 3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.

100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi: -o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish; -100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish; -o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini o`rgatish;o`rgatish; -u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish; -birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining-birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining yig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarniyig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarni o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak. Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: 11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash. 20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga printsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarniprintsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarni o`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipigao`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipiga asoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish vaasoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish va bu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichibu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichi bo`lib xizmat qiladi. bo`lib xizmat qiladi. O’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha rejaO’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha reja asosida amalga oshiriladi:asosida amalga oshiriladi: -oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi; -og`zaki nomerlash;-og`zaki nomerlash; -yozma nomerlashni o`rganiladi.-yozma nomerlashni o`rganiladi. Ikkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlikIkkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlik temasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarinitemasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarini bilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarurbilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarur ekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashgaekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashga doir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchidoir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchi qatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdekqatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdek narsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlarnarsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlar o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,

ularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibidaularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibida bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi. Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki nomerlashni o`rganishninomerlashni o`rganishni o’quvchilarda 10 o’quvchilarda 10 haqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadanhaqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadan qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. So`ngra ular o`ntalikSo`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish vacho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish va ayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish vaayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. So`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishiSo`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishi qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi. Amaliy ish:Amaliy ish: 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying. Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor?Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor? Navbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bundaNavbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibinio`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibini o`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini vao`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini va yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar: -- bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11 ko’rinishda yoziladi;ko’rinishda yoziladi; -- bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12 ko’rinishda yoziladi va hokazo.ko’rinishda yoziladi va hokazo. -- bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19 ko’rinishda yoziladi va nihoyatko’rinishda yoziladi va nihoyat -- ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20 ko’rinishda yoziladi.ko’rinishda yoziladi. Sonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lganSonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lgan qog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazmaqog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazma qurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qandayqurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qanday sonlar orasida yotishini bilib oladilar.sonlar orasida yotishini bilib oladilar.

So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - dmdm bilan bilan tanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarnitanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarni chizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashgachizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashga tayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar vatayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar va asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani 1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar.1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Masalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchiMasalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchi quyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, buquyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, bu 13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar. Ikinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlarIkinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlar kelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashdakelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashda oddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardanoddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardan foydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bundafoydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunda birinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashnibirinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashni cho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilarcho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilar o’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davomo’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davom ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo. Ikkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoqIkkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoq birligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatordabirligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatorda o’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shungao’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shunga o’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurto’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurt cho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlikcho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlik uchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltitauchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltita birlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqiztabirlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqizta birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin. So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:

1.1. O’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 donaO’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 dona cho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan harcho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan har birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo. 2.2. O’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarniO’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarni cho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shucho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shu tariqa ishlab chiqilishi lozim.tariqa ishlab chiqilishi lozim. Yozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchunYozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchun o’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagichao’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagicha boshlash kerak. boshlash kerak. O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar.O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar. Masalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’pMasalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’p qo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomongaqo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomonga qo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’zqo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’z daftarlariga chizishlari kerak.daftarlariga chizishlari kerak. 1 0 1 0 O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1 o’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ngo’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ng tomon ostiga kelishi kerak.tomon ostiga kelishi kerak. O’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishiniO’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishini izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi. O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 1 1 1 4 1 7 1 1 1 4 1 7 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18