logo

TARIXIY ANTROPOLOGIYaDA MUAMMOLARINI TANLASh VA O‘RGANISh METODOLOGIYaSI.

Загружено в:

29.08.2023

Скачано:

0

Размер:

33.8505859375 KB
TARIXIY ANTROPOLOGIYADA MUAMMOLARINI TANLASH VA
O‘RGANISH METODOLOGIYASI .
Reja:
1. Tarixiy antropologiyada tadqiqot metodlari.
2. Tarixiy antropologiyada tadqiqot metodlarini   olib  borishda e’tibor 
beriladigan jihatlar.   2.1. Tarixiy   antropologiyaning   metodlari   qanaqa?   Ular   boshqa   ijtimoiy
fanlardlagi   ilmiy   metodlardan   nimasi   bilan   farq   qiladi?   An’anaga   ko‘ra,
antropologiyada   ishlash   boshqa   jamiyatning   zaminida   ishlashni   talab   qiladi.
Mahalliy-   madaniy   muhit   o‘rab   turgan   sharoitda   insonlar   hayotini   o‘rganishda
etpnografiya qo‘llaniladi.
E tnograflar   turli  jamoalarni   tadqiq  qilishadi.  Ular   insoniy   qarindoshliklarni
mahalliy   xalqning   yashash   sharoitini   o‘rgangan   holda   a n i q l a s h a d i .   I n t e r v y u
j a d v a l l a r i   e t n o g r a f l a r n i n g   h a r   x i l   odamlardan   keraklm   ma’lumotlarni
yig‘ib yurgan odam tomonidan  tuziladi.
E t n o g r a f l a r   m a h a l l i y   j a m o a   h a y o t i   b i l a n   b o g ‘ l i q   a l o h i d a   muhitda
maslahatchilar   bilan   birgalikda   ishlab   kelmoqda.   Hayot,   tarix   hujjatlari,   insoniy
tajribalar,   madaniy   va   ma’naviy   o‘zgarishlar   j a r a y o n i d a   o ‘ r g a g a n i l a d i .
G e n e a l o g i k   m a ’ l u m o t l a r   q a r d o s h l i k   t a m o y i l l a r i   v a   i j t i m o i y   h a y o t n i
o ‘ r g a n i s h d a   a l o h i d a   m u h i m   hisoblanadi 1
..
Arxeologik   antropologlar   guruhlari   vaqt   va   fazo   orqali   ham   ishlashadi.
Oddiy   qilib   aytganda,   arxeologlar   har   ikkala   mahalliy   ( q a z i b   o l i s h )   v a
m a h a l l i y   ( t i z i m l i   k u z a t u v )   i s t i q b o l l a r i n i   birlashtiradi.   Zamonaviy
etnograflarga   o‘xshab,   ular   joylarning   alohida   va   bo‘lingan   holdaligini   emas,
balki butun bir katta ijtimoiy  tizimlarni o‘rganishadi.
  A n t r o p o l o g l a r   e t n i k   m a j b u r i y a t l a r n i   o ‘ z l a r i n i n g   o ‘ q i s h   sohalarida,
jamiyat   va   madaniyatda,   inson   ko‘rinishlarida,   boshqa   ko‘rinishlar   va   atrof-
muhitga nisbatan anglashadi.
An’anaga     ko‘ra,     antropologlar     kichik     jamiyatlarda,     sotsialashgan
zamonaviy   millatlarda   ishlashadi.   Turli   o‘rganish   texnikalari   bunday
jamiyatlarda       rivojlanadi.       Sotsiolog       olimlar       kuzatuv       ishlari   oddiy
usullarda kompleks jamiyatlarda ishlashadi.
Kuzatuv   ishlari   etnografiyadan   nimasi   bilan   farq   qiladi?   j|   ko‘plab     a’lo
darajadagi   javoblarga     qaraganda     kuzatuv     ishlarini   olib   boruvchi,   bajargan
1
 Conrad Phillip Kottak	 Cultural Anthropology	.  А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 79 б. ishlarini savollar ishlatib qo‘llashgan. Sotsiolog   bo‘laklarni keng aholi haqida
xulosa chiqargan holda o‘rganadi.
Antropologiya   insonni   o‘rganuvchi   boshqa   fanlardan   o‘zinii   qiyosiyligi
va   kengqamrovliligi   bilan   ajralib   turadi.   Antropologl^   biologiya,   til,   madaniyat,
o‘tmish va hozir  mavjud bo‘lgan ibtidoiy zamonaviy jamiyatlarni tadqiq qiladi.
Ushbu   bobda   antropologiyansh   asosan  madaniy  antropologiyaning  dala  ishlarini
olib   borish   usullash   i j ti m oi y   f anl ar dagi   boshqa   usul l ar   bi l an   qi yosl anadi .
Bunda   antropologiyaning   etnik   jihatlari   ham   inobatga   olinadi.   Taxminan
asrning   oxirlariga   kelib   antropologiya   sotsiologiya   fanidan   ajral   chiqa
boshladi. Jamiyatni  o‘rganishni  boshlab  berganlar  orasida  fransiyalik   olimi   Emil
Durkxeym sotsiologiya va antropologiya fani asoschilarida
hisoblanadi.   Oddiy   va   murakkab   tuzilgan   jamiyatlar   haqida   mushohada   yuritar
ekan   mahalliy   Avstraliya   xalqlarining   yozma   yodgorliklariga   (Durkxeym
1912/1961)   va   zamonaviy   xalqlarda   namoen   bo‘luvchi   ommaviy   fenomen   (o‘z
joniga   qasd   qilish   ko‘rsatkichlari   kabi)larni   nazardan   q o c h i r m a y d i .   S h u n d a y
q i l i b   a n t r o p o l o g i y a   q a d i m i y   j a m i y a t l a r ,   sotsiologiya   esa   zamonaviy
jamiyatlarga ixtisoslashadi.
Tarixiy   antropologiyada   etnografiyaga           xos           dala           ishlarini           olib
borish     usullarga   quyidagilar kiradi:
Kundalik faoliyatlarni bevosita kuzatish.

Turli    xil    darajadagi    suhbatlar ;      

Genealogik usul

Jamoaning       o‘ziga       xos       hayot       tarzi       haqida       muhim       maslahatchi
bilan olib boriladigan faoliyat 2
.
5.     Batafsil         muloqot         olib         borish,         odatda         ayrim         odamlarn;
(hikoyachining) hayoti haqidagi ma’lumotlarni beradi.
E tnografning             shaxsiy             kuzatishlari             va             xulosalari           bilan
qiyoslanishi  mumkin  bo‘lgan  mahalliy  e’tiqodlar  va  qarashlarni  aniqlash
Turli xil muammolarga yechim topish uchun yo‘naltirilgan tadqiqotlar;
2
 	
Conrad Phillip Kottak	 Cultural Anthropology	.  А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 83 б. Uzoq   muddatli   tadqiqot   -   ma’lum   bir   hudud   yoki   makonni   doimiy
tadqiq etish
Guruh   bo‘lib   tadqiqot   olib   borish   -   ko‘pchilikni   tashkil   qilgan
etnograflar   tomonidan   boshqariladigan   tadqiqot   kuzatuv   va   amaliy	
kuzatuv usuli
E tnograflarning   kundalik   hayotning   turli   taraflariga,   fasliy   jarayonlarga  va
g‘ayrioddiy   hodisalarga   diqqat   bilan   yondashishi   taqozo   etiladi.   O‘zlari   ko‘rib
turgan   voqea-hodisalarni   qog‘ozga   tushirib   borishlari   lozim.   Etnograf   dala
ishini olib bor  e k a n   d a s t l a b k i   k u n   y o k i   h a f t a d a   b o ‘ l g a n i d e k   e n d i   u   a t r o f d e
jarayonlarga ajablanarli nigoh bilan qaramaydi 3
.  
Ko‘pchilik       etnograflar       o‘z       taassurotlarini       shaxsiy       kundalik   xotira
daftarlariga     yozib     boradilar     va     bu     kundalik     zsa     rasmiyroq ko‘rinishdagi
dala     taassurotlari     daftaridan     farq     qiladi.     Bu     kabi   xotira   daftarlarida     aks
etadigan   dastlabki   taassurotlar     keyinchalik   madaniy   tafovutlarning       asosiy
jihatlarini   qayta   ko‘rsatib   beradi.
Bunday       jihatlarga       farqli       hidlar,         odamlarning       shovqin-suronlari,
ularning   ovqat   yeyishida     og‘izlarining   holati   va   bir-birlariga   qanday   nigoh
bilan       qarashlari       kirishi       mumkin.         Arzimas       tuyuluvchi       bu ko‘rinishlar
g‘oyatda       muhim        ahamiyatga       ega       bo‘lib,       ular        Bronislav   Malinovski
iborasi     bilan     aytganda     «mahalliy     hayotning     va     alohida   kishi  faoliyatining
tassavvur   qilib   bo‘lmas   xususiyatlari dan       iboratdir.       Bu       kabi       fundamental
jihatlarni
mahalliy odamlar  tabiiy  ko‘rinishlar  sifatida  qabul  qiladilar.  Bu  kabi  jihatlar
ular       uchun       aslida       gapirishga       ham       arzimaydigandek   tuyulsa-da,       lekin
antropologning   o‘rganmagan   ko‘zi   bunday   g‘ayrioddiy
ko‘rinishlarni    tezda    ilg‘ab    oladi    va    bu    holatlar    bilan    yaqindan
tanishish natijasida  ularni  yaxshiroq tushunish  imkoniga  ega  bo‘ladi.
Dastlabki   taassurotlar   g‘oyatda   qimmatli   bo‘lib,     bu   imkoniyatni   qo‘ldan
boy   bermaslik       uchun       kuzatuvchilardan       birinchi       navbatda       diqqat       bilan
3
 
Conrad Phillip Kottak	 Cultural Anthropology	.  А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 78 б. kuzatishlari   va   o‘z   taassurotlarini   tartib   bilan   qog‘ozga   tushirib  borishlari
talab etiladi.  Etnograflar laboratoriya  kataklaridagi hayvonlarni
o‘rganmaydilar.   Psixologlarning   kaptarlar,   jo‘jalar,   dengiz   cho‘chqasi   va
kalamushlar             ustidan             olib             boradigan             tadqiqotlari             etnografik
tadqiqotdan             tubdan               farq             qiladi.               Antropologlar               tadqiqot
qilinayotganlarni   boshqarmaydilar   yoki   ularning   ma’lum   bir   sharoitga   qanday
javob       berishlarini       o‘rganmaydilar.       Biz       tilsiz       buyum       yoki   jonzotlarni
o‘rganmaymiz,     bizning   tadqiqotimiz   markazida   inson   zoti   turadi.     Etnograflar
o‘rganish       jarayonida       ulardan       o‘z       bilganlaricha   foydalanmaydilar,         inson
muhitini           boshqarmaydilar         yoki         sinov   tariqasida       ma’lum       faoliyatlarni
keltirib         chiqarmaydilar.         Ular   mezbonlar   (o‘zga   madaniyat   vakillari)   bilan
ishchanlik   ruhidagi   do‘stona   aloqa   o‘rnatishga   harakat   qiladilar.   Etnografiya
olib   boradigan   odatiy   tadqiqot   usullaridan     biri     bevosita     qatnashuv     deb
nomlanadi.  Bu biz  o‘rganayotgan    jamoa    bilan   birgalikda    yashash    va    uning
bir   qisman aylanish degan ma’noni anglatadi.
Inson     zoti     boshqalar     bilan     birga     yashar     ekan     biz     butunlay   befarq
kuzatuvchi bo‘la olmaymiz.
Kuzatuv tadqiqoti
Antropologlarning   keng   ko‘lamli   jamiyatlarda   tobora   ko‘proq   olib
borishlari       natijasida       etnografiya       va       kuzatuv       tadqiqotlar     birgalikda   olib
borishning   yangi   usullari   paydo   bo‘ldi   (Frik   1994).   Kuzatuv       tadqiqotida
odatda   katta   aholi   orasidan     tadqiqot  ostidagi  aholi  guruhi  tanlab  olinadi.
To‘g‘ri  tanlangan  turli  xil   qatlamlarni  o‘z   ichiga   olgan  guruhni  o‘rganish
natijaa  yirik aholi bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘lish mumkin.
Kichikroq   jamiyatlarda     etnograflar   mahalliy   xalqni   yaxshir   biladilar,
lekin       jamiyatning       yirikligi       va       murakkab       tuzilgashi   sharoitidagi
kuzatuvning       egasiz       bo‘lishdan       boshqa       afzalligi       mav)   emas.         Kuzatuv
tadqiqotini    olib    boruvchilar    tadqiqot    doirasida  odamlarni respondentlar deb
ataydilar.   Ya’ni,   ular   tadqiqot   davomr   savollarga     javob     beruvchilardir.
Ba’zida   ular   tadqiqotchi tomonida   alohida    intervyu    vositasida    o‘rganiladi. Ba’zida         esa         dastlaby   uchrashuvdan   so‘ng   respondentlardan   savolnomalarni
to‘ldirishlari   talYa   qilinadi.   Ayrim   hollarda   esa   savolnomalar   xolis   tanlangan
odamlarv  pochta   orqali   yuboriladi   yoki   talabalar   odamlar   bilan   muloqot oli
boradilar   yoki   telefon   orqali   bog‘lanadilar.  Statistik kitoblarning aksariyatida
mavjud statistik  raqam jadvali   orqali bu guruhlar tanlab olinishi mumkin.
Antropologning     bosh     ahloqiy     mas’uliyati     u     o‘rganayotgan     odamlar
jonzotlar yeki buyumlarga nisbatan javobgarligidadir.      Har qanday   mas’uliyat,
javobgarlikning         buzilishi        tadqiqot    olib    borishni   to‘xtatishga olib kelishi
mumkin.   Bu   kabi   bosh   ahloqiy   mas’uliyatla!   r quyidagilarda   o‘z   ifodasini
topgan:  Zarar yetkazmaslik va noo‘rin ish qilmaslik.
Insonlar   va   primatlarning   mavjud   holatlarini   hurmat   qilish.   Arxeologik
qoldiq   yoki   tarixiy   hujjatlarni   saqlab   qolish,   tadqiqotda qatnashuvchilar  bilan
har tomonlama manfaatli aloqalarni  o‘rnatishga harakat qilish 4
.
Aloqalar   o‘rnatuvchi   antropologdan   ochiq   va   samimiy   bo‘lishi   talab
etiladi.   Shu   bilan   birga   antropologlar   aloqalardagi   chegaralarni   o‘zaro
o‘rnatib olishlari kerak.
  Antropologlar       alohida       shaxslar,       guruhlar       yoki       madaniy       hamda
biologik                   buyumlarni                   suiste’mol                   qilmasliklari                   kerak.
Tadqiqotchilar   o‘zlari   ish   olib   borayotgan   jamiyat   oldidagi   burch   va
mas’uliyatlarini       anglab       yetishlari       kerak.       Ular       tadqiq       etilayotgan
odamlar bilan birgalikda ish olib   borishga majburdirlar.
  Antropologlar         tadqiqot       davrida         ahloqiy         jihatdan         favqulodda
noqulay   sharoitga   tushib   qolishga   tayyor   turishlari   kerak.   Antropologlar   o‘z
ilmiy   sohalari,   ilmning   ijtimoiy   hayotga   hamohang
bo‘lishi   va     yaxshi     qabul   qilinishi     uchun   javobgardirlar.     Ular   yolg‘on
da’volar         yoki         mubolag‘ali         tushuncha           hosil         qiladigan         gaplardan
o‘zlarini       tiyishlari       kerak.       O‘z       tadqiqotlarini             ilmiy       jihatdan
isbot   qiladigan   asoslar   keltirishlari,     uni   soxtalashtirmasliklari
4
 Conrad Phillip Kottak	 Cultural Anthropology	.  А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 109 б. talab   qilinadi.   Shu   bilan   birga   o‘zgalarning   tadqiqotlariga   xayrixox
bo‘lishlari, ularga to‘sqinlik qilmasliklari talab etiladi.
M a v z u g a   o i d   t u s h u n c h a l a r .
J a m o a n i   o ‘ r g a n i s h :   M u r a k k a b   j a m i y a t l a r n i   o ‘ r g a n i s h n i
a n t r o p o l o g i k   u s u l i .   K i c h i k   g u r u h l a r   t a r k i b i   t u r l i   q a t l a s h   vakillaridan
iboratligi bois etnografik usulda o‘rganiladi.
Murakkab   jamiyatlar:   xalqlar;   yirik   va   aholisi   ko‘p   bo‘lga   ijtimoiy
qatlam va markaziy hukumat boshqaruvchiga ega.
Madapiy         maslahatpchilar:         etnografik         tadqiqot         mavzulari;   o‘z|
madaniyatlari   haqida   batafsil   ma’lumot   beruvchi   soha   mutaxassisi .
E mik:   mahalliy   ta’riflar   va   muhimlik   mezonlariga   asoslanga   tadqiqotning
vazifasi.
E tik:          mahalliy         odamlarning         emas,           balki         etnograflar   ta’rifi,
kategoriyalari muhimlik mezonlariga urg‘u beradi.
Kuzazish: arxeologik maydonni tashkil etuvchi qatlamlarni qazish.
Genealogik   usul:   qarindoshlik   aloqalari,   avlod,   nikoh   kabilarni   diagramma
va ramzlar vositasida aniqlash hamda yozib borish.
Suxbat jadvali:   rasmiy suhbat tartibini tuzishning etnografik   usulini   tayyor
shakl   (printerdan   chiqqan)   sistematik   qiyoslaydigan   suhbat   yo‘nalishini   aks
ettiradi, savolnomadan farqli o‘laroq mahaliy   odam bilan bevosita gaplashish va
javoblarni yozib borishni bildiradi.
Zaruriy             madaniy             maslahatchi:             hayotning             ma’lum           soha
mutaxassisi.
Uzoq   muddatpli   tahlil:   bu   tadqiqotchining   jamoa,   hudud,   jamiyat   madaniyat
muhitiga qayta-qayta tashrif buyurishini anglatadi.
  Savolnoma:   respondentlardan   qiyosiy   javob   olishda   sotsiologlardan
foydalanishadi. Odatda pochta orqali aloqa qilinadi.
Namupa:  kichikroq yoki yirik jamoa vakillari. Kuzatuv   usuli:   antropologlardan   tashqari   boshqa   ijtimoiy   soha   olimlari
tadqiqotlarida   qo‘llaniladigan   tadqiqot   amaliyoti.   Namuna   st at isti k   t ahlil   va
egasiz  m a’l um ot  yig‘ ish or qali  j am iyat lar ni   o‘rganadi.
Tizimli kuzatuv:  keng maydonda joylashuvga asoslanib axborot  yig‘ish.
  Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. Kottak   C .Ph.   Anthropology:   the   exploration   of   human   diversity.   12th   ed.   –
New York : McGraw-Hill Inc. ,  2008.R.3-23.
2. Barnard   A.   History   and   Theory   in   Anthropology.   Cambridge   U niversity
Press. 2004. R.1-15.
3.Conrad Phillip Kottak	 Cultural Anthropology	.  A.Begmatov tarjimasi
. Toshkent 2004 y. 79 b.

TARIXIY ANTROPOLOGIYADA MUAMMOLARINI TANLASH VA O‘RGANISH METODOLOGIYASI . Reja: 1. Tarixiy antropologiyada tadqiqot metodlari. 2. Tarixiy antropologiyada tadqiqot metodlarini olib borishda e’tibor beriladigan jihatlar.

2.1. Tarixiy antropologiyaning metodlari qanaqa? Ular boshqa ijtimoiy fanlardlagi ilmiy metodlardan nimasi bilan farq qiladi? An’anaga ko‘ra, antropologiyada ishlash boshqa jamiyatning zaminida ishlashni talab qiladi. Mahalliy- madaniy muhit o‘rab turgan sharoitda insonlar hayotini o‘rganishda etpnografiya qo‘llaniladi. E tnograflar turli jamoalarni tadqiq qilishadi. Ular insoniy qarindoshliklarni mahalliy xalqning yashash sharoitini o‘rgangan holda a n i q l a s h a d i . I n t e r v y u j a d v a l l a r i e t n o g r a f l a r n i n g h a r x i l odamlardan keraklm ma’lumotlarni yig‘ib yurgan odam tomonidan tuziladi. E t n o g r a f l a r m a h a l l i y j a m o a h a y o t i b i l a n b o g ‘ l i q a l o h i d a muhitda maslahatchilar bilan birgalikda ishlab kelmoqda. Hayot, tarix hujjatlari, insoniy tajribalar, madaniy va ma’naviy o‘zgarishlar j a r a y o n i d a o ‘ r g a g a n i l a d i . G e n e a l o g i k m a ’ l u m o t l a r q a r d o s h l i k t a m o y i l l a r i v a i j t i m o i y h a y o t n i o ‘ r g a n i s h d a a l o h i d a m u h i m hisoblanadi 1 .. Arxeologik antropologlar guruhlari vaqt va fazo orqali ham ishlashadi. Oddiy qilib aytganda, arxeologlar har ikkala mahalliy ( q a z i b o l i s h ) v a m a h a l l i y ( t i z i m l i k u z a t u v ) i s t i q b o l l a r i n i birlashtiradi. Zamonaviy etnograflarga o‘xshab, ular joylarning alohida va bo‘lingan holdaligini emas, balki butun bir katta ijtimoiy tizimlarni o‘rganishadi. A n t r o p o l o g l a r e t n i k m a j b u r i y a t l a r n i o ‘ z l a r i n i n g o ‘ q i s h sohalarida, jamiyat va madaniyatda, inson ko‘rinishlarida, boshqa ko‘rinishlar va atrof- muhitga nisbatan anglashadi. An’anaga ko‘ra, antropologlar kichik jamiyatlarda, sotsialashgan zamonaviy millatlarda ishlashadi. Turli o‘rganish texnikalari bunday jamiyatlarda rivojlanadi. Sotsiolog olimlar kuzatuv ishlari oddiy usullarda kompleks jamiyatlarda ishlashadi. Kuzatuv ishlari etnografiyadan nimasi bilan farq qiladi? j| ko‘plab a’lo darajadagi javoblarga qaraganda kuzatuv ishlarini olib boruvchi, bajargan 1 Conrad Phillip Kottak Cultural Anthropology . А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 79 б.

ishlarini savollar ishlatib qo‘llashgan. Sotsiolog bo‘laklarni keng aholi haqida xulosa chiqargan holda o‘rganadi. Antropologiya insonni o‘rganuvchi boshqa fanlardan o‘zinii qiyosiyligi va kengqamrovliligi bilan ajralib turadi. Antropologl^ biologiya, til, madaniyat, o‘tmish va hozir mavjud bo‘lgan ibtidoiy zamonaviy jamiyatlarni tadqiq qiladi. Ushbu bobda antropologiyansh asosan madaniy antropologiyaning dala ishlarini olib borish usullash i j ti m oi y f anl ar dagi boshqa usul l ar bi l an qi yosl anadi . Bunda antropologiyaning etnik jihatlari ham inobatga olinadi. Taxminan asrning oxirlariga kelib antropologiya sotsiologiya fanidan ajral chiqa boshladi. Jamiyatni o‘rganishni boshlab berganlar orasida fransiyalik olimi Emil Durkxeym sotsiologiya va antropologiya fani asoschilarida hisoblanadi. Oddiy va murakkab tuzilgan jamiyatlar haqida mushohada yuritar ekan mahalliy Avstraliya xalqlarining yozma yodgorliklariga (Durkxeym 1912/1961) va zamonaviy xalqlarda namoen bo‘luvchi ommaviy fenomen (o‘z joniga qasd qilish ko‘rsatkichlari kabi)larni nazardan q o c h i r m a y d i . S h u n d a y q i l i b a n t r o p o l o g i y a q a d i m i y j a m i y a t l a r , sotsiologiya esa zamonaviy jamiyatlarga ixtisoslashadi. Tarixiy antropologiyada etnografiyaga xos dala ishlarini olib borish usullarga quyidagilar kiradi: Kundalik faoliyatlarni bevosita kuzatish.  Turli xil darajadagi suhbatlar ;  Genealogik usul  Jamoaning o‘ziga xos hayot tarzi haqida muhim maslahatchi bilan olib boriladigan faoliyat 2 . 5. Batafsil muloqot olib borish, odatda ayrim odamlarn; (hikoyachining) hayoti haqidagi ma’lumotlarni beradi. E tnografning shaxsiy kuzatishlari va xulosalari bilan qiyoslanishi mumkin bo‘lgan mahalliy e’tiqodlar va qarashlarni aniqlash Turli xil muammolarga yechim topish uchun yo‘naltirilgan tadqiqotlar; 2 Conrad Phillip Kottak Cultural Anthropology . А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 83 б.

Uzoq muddatli tadqiqot - ma’lum bir hudud yoki makonni doimiy tadqiq etish Guruh bo‘lib tadqiqot olib borish - ko‘pchilikni tashkil qilgan etnograflar tomonidan boshqariladigan tadqiqot kuzatuv va amaliy kuzatuv usuli E tnograflarning kundalik hayotning turli taraflariga, fasliy jarayonlarga va g‘ayrioddiy hodisalarga diqqat bilan yondashishi taqozo etiladi. O‘zlari ko‘rib turgan voqea-hodisalarni qog‘ozga tushirib borishlari lozim. Etnograf dala ishini olib bor e k a n d a s t l a b k i k u n y o k i h a f t a d a b o ‘ l g a n i d e k e n d i u a t r o f d e jarayonlarga ajablanarli nigoh bilan qaramaydi 3 . Ko‘pchilik etnograflar o‘z taassurotlarini shaxsiy kundalik xotira daftarlariga yozib boradilar va bu kundalik zsa rasmiyroq ko‘rinishdagi dala taassurotlari daftaridan farq qiladi. Bu kabi xotira daftarlarida aks etadigan dastlabki taassurotlar keyinchalik madaniy tafovutlarning asosiy jihatlarini qayta ko‘rsatib beradi. Bunday jihatlarga farqli hidlar, odamlarning shovqin-suronlari, ularning ovqat yeyishida og‘izlarining holati va bir-birlariga qanday nigoh bilan qarashlari kirishi mumkin. Arzimas tuyuluvchi bu ko‘rinishlar g‘oyatda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ular Bronislav Malinovski iborasi bilan aytganda «mahalliy hayotning va alohida kishi faoliyatining tassavvur qilib bo‘lmas xususiyatlari dan iboratdir. Bu kabi fundamental jihatlarni mahalliy odamlar tabiiy ko‘rinishlar sifatida qabul qiladilar. Bu kabi jihatlar ular uchun aslida gapirishga ham arzimaydigandek tuyulsa-da, lekin antropologning o‘rganmagan ko‘zi bunday g‘ayrioddiy ko‘rinishlarni tezda ilg‘ab oladi va bu holatlar bilan yaqindan tanishish natijasida ularni yaxshiroq tushunish imkoniga ega bo‘ladi. Dastlabki taassurotlar g‘oyatda qimmatli bo‘lib, bu imkoniyatni qo‘ldan boy bermaslik uchun kuzatuvchilardan birinchi navbatda diqqat bilan 3 Conrad Phillip Kottak Cultural Anthropology . А.Бегматов таржимаси . Тошкент 2004 й. 78 б.

kuzatishlari va o‘z taassurotlarini tartib bilan qog‘ozga tushirib borishlari talab etiladi. Etnograflar laboratoriya kataklaridagi hayvonlarni o‘rganmaydilar. Psixologlarning kaptarlar, jo‘jalar, dengiz cho‘chqasi va kalamushlar ustidan olib boradigan tadqiqotlari etnografik tadqiqotdan tubdan farq qiladi. Antropologlar tadqiqot qilinayotganlarni boshqarmaydilar yoki ularning ma’lum bir sharoitga qanday javob berishlarini o‘rganmaydilar. Biz tilsiz buyum yoki jonzotlarni o‘rganmaymiz, bizning tadqiqotimiz markazida inson zoti turadi. Etnograflar o‘rganish jarayonida ulardan o‘z bilganlaricha foydalanmaydilar, inson muhitini boshqarmaydilar yoki sinov tariqasida ma’lum faoliyatlarni keltirib chiqarmaydilar. Ular mezbonlar (o‘zga madaniyat vakillari) bilan ishchanlik ruhidagi do‘stona aloqa o‘rnatishga harakat qiladilar. Etnografiya olib boradigan odatiy tadqiqot usullaridan biri bevosita qatnashuv deb nomlanadi. Bu biz o‘rganayotgan jamoa bilan birgalikda yashash va uning bir qisman aylanish degan ma’noni anglatadi. Inson zoti boshqalar bilan birga yashar ekan biz butunlay befarq kuzatuvchi bo‘la olmaymiz. Kuzatuv tadqiqoti Antropologlarning keng ko‘lamli jamiyatlarda tobora ko‘proq olib borishlari natijasida etnografiya va kuzatuv tadqiqotlar birgalikda olib borishning yangi usullari paydo bo‘ldi (Frik 1994). Kuzatuv tadqiqotida odatda katta aholi orasidan tadqiqot ostidagi aholi guruhi tanlab olinadi. To‘g‘ri tanlangan turli xil qatlamlarni o‘z ichiga olgan guruhni o‘rganish natijaa yirik aholi bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Kichikroq jamiyatlarda etnograflar mahalliy xalqni yaxshir biladilar, lekin jamiyatning yirikligi va murakkab tuzilgashi sharoitidagi kuzatuvning egasiz bo‘lishdan boshqa afzalligi mav) emas. Kuzatuv tadqiqotini olib boruvchilar tadqiqot doirasida odamlarni respondentlar deb ataydilar. Ya’ni, ular tadqiqot davomr savollarga javob beruvchilardir. Ba’zida ular tadqiqotchi tomonida alohida intervyu vositasida o‘rganiladi.