Yangi O‘zbekistonda yangi Ijtimoiy nazorat fanining yaratilishi va ijtimoiy nazoratni shakllanishi. Reja 1.Harakatlar strategiyasiya d a jamiyatni kuchli qilish va nazorat tizim ini takomillashtirish masalalari . 2.Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishi nazorat faoliyatiga bog‘liqligi. 3.Mustaqillik yillarida nazorat faoliyatini ilmiy tadqiq qilinishi va Ijtimoiy nazorat fanini yaratilishi.

1.Harakatlar strategiyasiya d a jamiyatni kuchli qilish va nazorat tizim ini takomillashtirish masalalari . N azorat faoliyatiga doir bilimning ahamiyati va dolzarbligi jamiyat taraqqiyotining mu h im sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishi nazorat faoliyatiga bog‘liqligi bilan belgilanadi. Ijtimoiy tartib nafaqat jamiyat taraqqiyotining, balkim jamiyat mavjud bo‘lishining ham muhim sharti ekanligi nazorat faoliyati masalalariga bag‘ishlangan tadqiqotning naqadar dolzarbligini yaqqol ko‘rsati b turibdi . O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘li ham mavzuning dolzarbligini ko‘rsat a di, chunki demokratiya faqat hokimiyat xalq tomonidan shakllantirilishigina emas, balki nazorat qilinishini ham bildiradi. Zamonamiz mohiyati bo‘lgan “ Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari ” tamoyili va O‘ zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan Harkatlar strategiyasi 1 ham mavzuning dolzarbligini ko‘rsatib turibdi. Chunki ushbu Harakatlar strategiyasiya d a jamiyatni kuchli qilish va nazorat tizim ini takomillashtirish masalalari ustuvor vazifa sifatida belgilab berilgan . Ushbu xususda gapirib O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev “Kuchli fuqarolik jamiyati barpo etishda jamoatchilik nazoratini tizimli yo‘lga qo‘yish eng maqbul yo‘ldir. Bu - jahon tajribasida sinovdan o‘tgan yo‘l. Davlat qachon o‘z vazifasini muvaffaqiyatli ado etadi? Qachonki davlat idoralari faoliyati ustidan samarali jamoatchilik nazorati o‘rnatilgan bo‘lsa. Afsuski, hozirgi kunda jamoatchilik nazoratining ta’siri amalda sezilmayapti. Odamlar orasida haligacha boqimandalik kayfiyati hukm surmoqda. Davlat bor-ku, boqsin-da, degan kayfiyatlardan, afsuski, to‘liq qutula olmayapmiz. Jamoat va diniy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish bo‘yicha Prezidentning davlat maslahatchisi rahbarligidagi Respublika ishchi guruhi keyingi paytda qariyb barcha hududlarda ijtimoiy-ma’naviy muhitni o‘rganish va aniqlangan muammolarni bartaraf etish uchun jamoatchilik nazoratini kuchaytirish yuzasidan tegishli chora-tadbirlarni 1 Мирзиёев Ш.М. 2017-2021 йилларда Ўзбекистонни ривожлантиришнинг беш устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси. 2017 йил 7 феврал.

amalga oshirmoqda. Lekin shuning o‘zi yetarli emas. Barchamiz bir yoqadan bosh chiqarib, ana shu muammolarni birgalikda yechmasak, chetdan kelib hech kim ularni hal qilib bermaydi” 2 deb ta’kidlagan. Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishini faqat yuqoridan amalga oshiriladigan davlat nazorati bilan to‘liq ta’minlab bo‘lmaydi, buning uchun quyidan amalga oshiriladigan jamiyat nazorati h am kerak bo‘ladi. Davlat va jamiyat nazoratidan iborat b o‘ lgan nazorat tizimini ijtimoiy nazorat degan tushuncha bilan ifodalash mumkin. Shuning uchun ijtimoiy nazorat mavzus i bugunning eng dolzarb m uammo si deb aytishimiz mumkin. Nazorat faoliyatiga doir bilimni beradigan fanga bo‘lgan ehtiyoj natijasida mustaqillik yillarida O‘zbekistonda Ijtimoiy nazorat fani shakllanmoqda. Ijtimoiy nazorat iborasiga biz davlat va jamiyat nazoratidan iborat bo‘lgan nazorat tizimini anglatuvchi ma’no yuklayapmiz. Ijtimoiy nazoratni keng va tor ma’noda, ya’ni keng ma’noda ijtimoiy nazorat, tor ma’noda jamoatchilik nazorati deb tushunish mumkin. Ijtimoiy nazorat jamoatchilik nazoratini ham qamrab oladi, lekin ilmiy tadqiqotlarda zarurat bo‘lganda, aniqlik kiritish maqsadida ularni farq qila bilish kerak. Jamoatchilik nazorati deganda , fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat tushuniladi. Ijtimoiy nazorat deganda esa davlat va fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan birgalikda , uyg‘unlikda amalga oshiriladigan nazorat tushuniladi. Ijtimoiy nazorat iborasiga bunday ma’no berilishining sabablaridan yana biri - buning ijtimoiy tartib, ijtimoiy taraqqiyot va ijtimoiy buyurtma iboralari bilan uyg‘unligi da dir. Ijtimoiy tartib deganda biz mamlakatdagi tartibni tushunamiz, mamlakat esa davlat va jamiyatdan iborat. Demak, ijtimoiy tartib davlat va jamiyatdagi tartibni anglatadi deb aytish mumkin. Tartib esa huquq va axloq me’yorlariga rioya qilish ining ta’minlanganlik holatidir. Bunday holat nazorat faoliyati orqali ta’minlanadi. Ijtimoiy tartib davlat va jamiyatdagi tartibni anglatar 2 Мирзиёев Ш.М. Ижтимоий барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби мавзусидаги анжуманда сўзлаган нутқи. 2017 йил 15 июн

ekan , ijtimoiy nazorat iborasi ham davlat va jamiyatning uyg‘unlikdagi nazoratini anglatadi deb aytish mumkin. Xuddi shunday, ijtimoiy taraqqiyot tushunchasi ham mamlakat taraqqiyotini anglatib, davlat va jamiyat taraqqiyotidan tashkil topadi. Ijtimoiy buyurtma iborasini ham davlat va jamiyatning buyurtmasi deb tushunish mumkin. Tadqiqotda ilgari surilayotgan “Ijtimoiy taraqqiyot – ijtimoiy tartib – ijtimoiy nazorat – ijtimoiy buyurtma” taklifi ham ijtimoiy nazoratni davlat va jamiyat nazoratidan iborat bo‘lgan tizim sifatida tushunish mumkinligini ko‘rsatib turibdi. Umuman, davlat va jamiyatning birgalikdagi nazorati yoki nazorat borasida davlat va jamiyatning ijtimoiy sherikligi degan iboralardan ko‘ra ijtimoiy nazorat iborasi qulayroqdir. 2.Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishi nazorat faoliyatiga bog‘liqligi. Jamiyat taraqqiyoti masalalarini o‘rganishda ijtimoiy tartibni o‘rnatish muammosiga alohida e’tibor qaratiladi, chunki, ijtimoiy tartib jamiyat taraqqiyotining muhim sharti hisoblanadi. Ijtimoiy tartib, shuning uchun jamiyat taraqqiyotining muhim sharti hisoblanadiki, agar tartib bo‘lmasa, insoniyat jamiyatida tabiiy ravishda kelib chiqadigan ziddiyatlar keskinlashib ketadi va, oxir- oqibatda, jamiyat son-sanoqsiz urushlardan iborat bo‘ladi va ertami-kechmi bunday jamiyat halok bo‘ladi. Demak, ijtimoiy tartib bo‘lmagan joyda, nafaqat taraqqiyot ta’minlanmaydi, balki jamiyat halokatga yuz tutishi ehtimoli kuchayadi. Shuning uchun ijtimoiy tartib nafaqat jamiyat taraqqiyotining balki jamiyat mavjud bo‘lishining ham muhim sharti deb aytish mumkin. Ijtimoiy tartibni o‘rnatish muammosi barcha vaqtlarda donishmandlarni o‘ylantirib kelgan eng dolzarb va eng murakkab muammo bo‘lgan . Shuning uchun olimu-ulamolar doimo qanday qilsak , jamiyatda tartib bo‘ladi degan savolning javobini topishga harakat qilishgan.

Bugungi kunda ham ushbu savolga javob topish o‘z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Chunki ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladigan ko‘plab taklif va tafsiyalar ilmiy asosda ishlab chiqilgan bo‘lishiga qaramasdan, muammo o‘zining yechimini to‘liq topa olgani yo‘q. Ushbu savolga turli davrlarda turlicha javob berilgan bo‘lsa ham, hali-hanuz ijtimoiy tartibning barqarorligini ta’minlash muammo bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy tartib barqarorligining to‘liq ta’minlanmaganligi va uni o‘rnatish naqadar murakkabligini “Insoniyat tarixi – urushlar tarixi” degan ayanchli aforizmning kelib chiqqanligidan ham ko‘rish mumkin. Insoniyat taraqqiyotining buguni kunida ijtimoiy tartibni o‘rnatishning eng maqbul yo‘li sifatida demokratik taraqqiyot yo‘li tan olingan. Demokratik tartibot demokratiya sharoitida yashashga qodir bo‘lgan siyosiy-huquqiy madaniyati yuksak jamiyatni taqozo etadi. Jamiyatning huquqiy madaniyatini oshirish borasida mamlakatni modernizatsiyalash konsepsiyasida quyidagi fikrlar bildirilgan: “Jamiyatning demokratiya yo‘lidan jadal rivojlanishi va bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati, ko‘p jihatdan, odamlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyat darajasiga bog‘liqdir. Yuksak huquqiy madaniyat – demokratik jamiyat poydevori va huquqiy tizimning yetuklik ko‘rsatkichidir” . 3 Demokratiya nafaqat hokimiyat xalq tomonidan shakllantirilishini, balki nazorat qilinishini ham anglatadi. Demak, ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladigan nazorat tizimini takomillashtirish demokratik tartibotning mustahkamligiga bog‘liq. Ijtimoiy tartibni o‘rnatish huquq va axloq normalariga rioya qilish, eng avvalo, qonunga rioya qilish orqali ta’minlanadi. Huquq va axloq normalariga rioya qilinishi esa nazorat tizimiga va uning tarkibiy qismi bo‘lgan jamiyat nazoratiga bog‘liqdir. Shuning uchun O‘zbekison Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov ushbu xususda gapirib, jumladan, shunday degan edi: “Oilada, maktabda, mehnat jamoasida, mahallada olib borilayotgan axloqiy tarbiya, jamoatchilik fikrining kuchi, ommaviy axborot vositalari, ruhoniylarning obro‘-e’tibori – hamma-hammasi odamlarimizda qonun buzilishi bilan bog‘liq har 3 1. Каримов И.А. Мамлакатимзда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. – Тошкент, “Ўзбекистон”, 2010 йил, 27 бет.