Ahmad al Farg'oniy ilmiy merosi

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

193.05078125 KB

Скачать

Reja:
• Ahmad al Farg'oniyning hayoti
• Ahmad al Farg'oniyning astronomiya sohasidagi
ishlari
• Al-Farg'oniyning umummuhandislik
fanitaraqqiyotida tutgan o'rni

Ahmad al-Fargʻoniy (toʻliq
ismi Abul Abbos Ahmad ibn
Muhammad ibn Kasir al-
Fargʻoniy) (taxminan 798,
Fargʻona — 865, Misr) —
astronomiya, matematika,
geografiya va boshqa ilmiy
yoʻnalishlarda faoliyat
koʻrsatgan oʻzbek qomusiy
olimi. Sharqda Al-Fargʻoniy,
Yevropada Alfraganus
taxalluslari bilan mashhur.

Ahmad al-Fargʻoniy hayoti,
ilmiy izlanishlari va kamoloti
Abbosiylar sulolasi hukm
surgan, Arab xalifaligi
jahonning eng yirik
saltanatlaridan biriga aylanib,
uning ijtimoiysiyosiy va
madaniy hayotida
Movarounnahr, Xorazm va
Xurosondan kelgan koʻplab
mutafakkirlar muhim oʻringa
ega boʻla boshlagan tarixiy
davrda kechdi.

Al-Fargʻoniy Xalifa Xorun ar-Rashid (786-809) vorislari
al-Maʼmun (813-833), Muʼtasim (833-842) va
Mutavakkil (846-861) hukmronlik qilgan davrda
yashadi hamda avval Marv, soʻngra Bagʻdod,
Damashq va Qohira shaharlarida ilmi hayʼat
(falakiyotshunoslikastronomiya), riyoziyot
(matematika) va jugʻrofiya (geografiya) fanlari bilan
shugʻullandi hamda qator ilmiy va amaliy asarlar
yozib qoldirdi.

Al-Fargʻoniy avval
Bagʻdoddagi rasadxonada ish
olib bordi, soʻngra al-Maʼmun
topshirigʻiga binoan
Damashqdagi rasadxonada
osmon jismlari harakati va
oʻrnini aniqlash, yangicha
„Zij“ yaratish ishlariga
rahbarlik qildi.

Al-Fargʻoniy yunon astronomlari, jumladan, Ptolemeyning
„Yulduzlar jadvali“ asarida berilgan maʼlumotlarni koʻrib
chiqish hamda oʻsha davrdagi barcha asosiy joylarning
jugʻrofiy koordinatalarini yangitdan aniqlash yuzasidan olib
borilgan muhim tadqiqotlarda faol ishtirok etdi. Shu
munosabat bilan arab tilidagi ilmiy atamashunoslikka doir
ishlarni, xususan, falakiyot, riyoziyot va geografiyaga oid
atamalarni belgilab chiqishdek maxsus ilmiy ishlarni amalga
oshirishda ham Al-Fargʻoniyning xizmati katta. Bulardan
tashqari, u ayrim astronomik asboblarni ixtiro etish,
falakiyotshunoslikka doir arab tilidagi boshlangʻich bilimlarni
belgilash va tartibga solish ishlariga ham muhim hissa qoʻshdi.
832-833 yillarda Al-Fargʻoniy Shom (Suriya) shimolidagi Sinjor
dashtida Tadmur va ar-Raqqa oraligida yer meridiani bir
darajasining uzunligini oʻlchashda qatnashdi.

Al-Fargʻoniyning hayoti va ilmiy hamda amaliy faoliyati toʻgʻrisidagi eng
soʻnggi maʼlumot 861 yilga mansubdir. Oʻsha yili Abbosiy xalifa Abul Fazl
Jaʼfar al-Mutavakkil (hukmronlik yillari 847-861) buyrugʻiga binoan Nil
daryosidagi suv sathini oʻlchaydigan inshoot barpo etish uchun Misrning
Qohira yaqinidagi Fustat shahriga keladi. Ilmiy-texnik va meʼmoriy jihatdan
gʻoyat ulugʻvor bu qurilma Nil daryosining Sayyolat ul-Rod mavzesida
hozirga qadar saqlanib qolgan.

Yozma manbalarda qayd etilishicha, Al-Fargʻoniy ilk oʻrta asr falakiyot,
riyoziyot va geografiya ilmlari yoʻnalishida bir qancha ilmiy va amaliy
asarlar yozib qoldirgan. Uning asosiy astronomik asari — „Kitob al-
harakot as-samoviya va javomiʼ ilm an-nujum“ („Samoviy harakatlar va
umumiy ilmi nujum kitobi“). Bu asar „Astronomiya asoslari haqidagi
kitob“ nomi bilan ham maʼlum boʻlib, 1145 va 1175-yillarda Yevropada
lotin tiliga tarjima etiladi. Shundan soʻng Al-Fargʻoniy nomi
lotinlashtirilib, „Alfraganus“ shaklida Gʻarbda shuhrat topadi.

Eng yirik
ishlari 832-833 yillarda Al-Fargʻoniy Shom (Suriya) shimolidagi
Sinjor dashtida Tadmur va ar-Raqqa oraligida yer
meridiani bir darajasining uzunligini oʻlchashda
qatnashdi
Nil daryosidagi suv sathini oʻlchaydigan inshoot 861-
yildaMiqyos an-nil niqurib bergan

Samoviy
harakatlar va
umumiy ilmi
nujum
Yuzduzlar ilmi
usuli kitobi Yetti iqlim hisobi
Usturlob
yasash
haqida kitobAsarlari
Astronomiya
asoslari
to'risida kitob

„ Astronomiya asoslari haqidagi kitob“ asaridan bir necha asrlar davomida
Yevropa universitetlarida astronomiya fani boʻyicha asosiy darslik sifatida
foydalanilgan, chunki bu kitob zamonasidagi astronomiya haqidagi eng muhim
va zarur boʻlgan bilimlarni oʻz ichiga olgan. Uning geografiyaga oid boʻlimi Yer
yuzidagi mamlakatlar va shaharlar haqidagi eng boshlangʻich va zaruriy
bilimlarga bagʻishlangan boʻlib, „Yerdagi maʼlum mamlakatlar va
shaharlarning nomlari va har bir iqlimdagi hodisalar haqida“ deb ataladi.
Asarda falakiyot va geografiya ilmlarining asosiy mazmuni, vazifalari va
qismlari tushunarli dalillar asosida sodda qilib bayon etiladi. Xususan, Yerning
dumaloqligi, bir xil osmon yoritqichlarining turli vaqtda koʻtarilishi, tutilishi va
bu tutilishning har bir joydan turlicha koʻrinishi, masofalar oʻzgarishi bilan
ularning koʻrinishi oʻzgarishi haqida qimmatli mulohazalar bildiriladi.

Al-Farg'oniy ilmiy merosi bo'yicha tadqiqot
olib borgan olimlar
G'arbda: Dalambr, Brokelman, X. Zuter,
I.Yu.Krachkovskiy, A. P. Yukevich, B. A. Rozenfeld
Sharqda: Hayitmat Rasulning „ Piri koinot “ , Yo'ldosh
Sulaymonning „ Farg'onafarzandi “ , Nurulloxon hoji Abdulloh
o'g'li „ Bashar allomasi “

Ahmad al-Fargʻoniyning boy ilmiy merosini chuqur oʻrganish Oʻzbekistonda
mustaqillikdan keyin boshlandi. 1998-yil Al-Fargʻoniyning 1200-yilligi xalqaro
miqyosda keng nishonlandi. Fargʻona shahrida Al-Fargʻoniy nomi bilan
ataladigan istirohat bogʻi va qadimiy Quva shahrida Al-Fargʻoniy haykali
oʻrnatildi. YUNESKO ning 1998-yildagi tadbirlari, Oʻzbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining „Ahmad al-Fargʻoniy tavalludining 1200-yilligini
nishonlash toʻgʻrisida“gi qarori (1997-yil 27-noyabr)ga koʻra alloma hayoti va
ijodiga bagʻishlangan ilmiy anjumanlar, badiiy koʻrgazmalar oʻtkazildi
Oydagi 20 kmli yirik kraterlardan biriga Ahmad al-Fargʻoniy nomi
berilgan. Fargʻona shahridagi maydon, koʻcha, maktablarning
biriga Al-Fargʻoniy nomi berilgan.

Adabiyotlar:
Abdulahad Muhammadjonov, OʻzME. Birinchi jild. Toshkent,
2000-yil
Kari-Niyazov T. N, Astronomicheskaya shkola Ulugbeka, M.-
L., 1950
Nosirov A., Hikmatullayev X., Ahmad Fargʻoniy, T., 1966
Buyuk siymolar, allomalar (Oʻrta Osiyolik mashhur
mutafakkir va donishmandlar), 1-kitob, T., 1995
Axmedov A., Ahmad al-Fargʻoniy, T., 1998

206-guruh talabasi Shamsiyev Azizjon E'tiboringiz uchun rahmat

Ahmad al Farg'oniy ilmiy merosi

Reja: • Ahmad al Farg'oniyning hayoti • Ahmad al Farg'oniyning astronomiya sohasidagi ishlari • Al-Farg'oniyning umummuhandislik fanitaraqqiyotida tutgan o'rni

Ahmad al-Fargʻoniy (toʻliq ismi Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al- Fargʻoniy) (taxminan 798, Fargʻona — 865, Misr) — astronomiya, matematika, geografiya va boshqa ilmiy yoʻnalishlarda faoliyat koʻrsatgan oʻzbek qomusiy olimi. Sharqda Al-Fargʻoniy, Yevropada Alfraganus taxalluslari bilan mashhur.

Ahmad al-Fargʻoniy hayoti, ilmiy izlanishlari va kamoloti Abbosiylar sulolasi hukm surgan, Arab xalifaligi jahonning eng yirik saltanatlaridan biriga aylanib, uning ijtimoiysiyosiy va madaniy hayotida Movarounnahr, Xorazm va Xurosondan kelgan koʻplab mutafakkirlar muhim oʻringa ega boʻla boshlagan tarixiy davrda kechdi.

Al-Fargʻoniy Xalifa Xorun ar-Rashid (786-809) vorislari al-Maʼmun (813-833), Muʼtasim (833-842) va Mutavakkil (846-861) hukmronlik qilgan davrda yashadi hamda avval Marv, soʻngra Bagʻdod, Damashq va Qohira shaharlarida ilmi hayʼat (falakiyotshunoslikastronomiya), riyoziyot (matematika) va jugʻrofiya (geografiya) fanlari bilan shugʻullandi hamda qator ilmiy va amaliy asarlar yozib qoldirdi.

Ahmad al Farg'oniy ilmiy merosi

19.11.2024

0

193.05078125 KB

Похожие