“AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida
![Mavzu: “AVESTO” –
Zardushtiylikning
muqaddas kitobi sifatida](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_1.png)
![“ Avesto” bundan XXX asr
muqaddam ajdodlarimizning biz
avlodlarga qoldirgan ma’naviy,
tarixiy merosidir".
I. Karimov](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_2.png)
![
Zardusht iy lik o’t mish dinlarining e ng k uchlilaridandir. Uning budda ,
xrist ianlik va islomga ma’lum darajada t a’siri bor .
Y u . A . Rapoport
Zardusht iylik o’z davrida insonning y e r y uzida f aravon yashashiga k at t a
ahamiyat be rgan e ng oqilona dindir.
S. F . Olde nburg.
Zardusht iylik y orug’lik va me hr – oqibat dinidir. U y ovuzlik va
qorong’ilik k a qarshi t uradi .
Ge ge l
“ Osiyoning barcha f arzandlari ichidan g’arb birinchi o’rinda zardusht ni
o’ziga ma’naviy ust oz qilib t anladi. Uning g’oy alari I so Masih t a’limot idan
ilgari Y unonisht onni boy it gan e di. Zardusht ni Plat on ham bilar e di. Budda
va K onf ut siy larning ovozlari Y e vropaga y e t ib k e lishi uchun k o’p vaqt lar
k e rak bo’ldi . Shu sababli Zardusht g’arbda qadim Osiyoning y agona
donishmandi bo’lib qoldi“ .
J an Dyushe](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_3.png)
![ZARDUSHTIYLIK DINI
UMUMIY MA’LUMOT:
Asoschisi: Zardusht (Zoroastra,Zarastra,
Zaratushtra)
Paydo bo’lgan vaqti: m.a. VI asr
Din asoslari bayon etilgan manba: “Avesto”
Hozirda bu dinga e’tiqod qiluvchi aholi
yashaydigan joylar: Hindistonning
Bombay, Gujarot shtatlarida 115 mingdan
ziyod aholi, Eron
Muqaddas unsurlari: suv, olov, tuproq,
havo](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_4.png)
![Zardushtning hayoti taxminan mil.av. VI
asrning birinchi yarmiga to’g’ri keladi.
Otasining ismi Porushasp, onasining ismi
Dug’dova edi.Zardushtning tarixiy shaxs
ekanligi fanda hali ham tortuvshuvli masala
bo’lib qolmaoqda. U Zardushtiylikning
muqaddas kitobi “Avesto”ning eng qadimiy
qismi “Got”ni ijod etgan.Zardushtiylik o’z
ta’limotini Sharqiy Eron va O’rta Osiyoda
targ’ib etgan, deb taxmin qilinadi. Sharq
rivoyatlariga ko’ra, ZardushtBaqtriyada shoh
Vishtaspa davrida yashagan, yangi diniy
ta’limotni targ’ib qilgan, Vishatspa birinchi
bo’lib uning ta’limotini qabul qildi.
“Avesto”ning keyinroq yozilgan boblarida
Zardushtning shaytonlarga qarshi so'zi,
mo’jizalar bilangina emas, qurol bilan ham
jang qilgan afsonaviy kurashchi sifatida
tasvirlangan.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_5.png)
![Olimlarning aniqlashicha, jannatdagi
hurlar to’g’risidagi rivoyatlar
“Avesto”obrazlari orqali
(asosida)shakllanadi. Zardushtiylikning
hozirgi shakli forsiylik. Hozirgi
paytlargacha saqlanib qolgan dafn marosimlari
o’ziga xos xususiyatlari mavjud: murdalar bir
necha past- baland “sukunat minoralari”
”dahmalar"ga solinadi, u yerda murdalarning
go’shtlarini qushlar yeydi; go’shtdan
tozalangan suyaklar minora o’rtasidagi chuqur
quduqga sochib yuboriladi. Bunda “halol”
bilan “harom”ning bir-biriga
yaqinlashmasligiga erishiladi. Zardushtiylik
ibodatxonalarida mangu olov yonib turadi.
Zardushtiylikning asrlar mobaynida mazmun-
mohiyati o’zgarib keldi, Arshakiylar va
Sosoniylar davrida davlat diniga aylangan.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_6.png)
![O’zbekistonda chop qilingan “Avesto” kitobida
chizilgan ushbu rasmda darvish qiyofasi
tasvirlangan. Hamda uning ostida shunday
so’zlar yozilgan: "Darvishlarning anduhlarni
yaratguvchi mehribonlik va javonmardligini
olqishlaymiz". "Yetti buyuk yasht"](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_7.png)
![“ Avesto” dagi ma’lumotlarga ko’ra,
O’rta Osiyo aholisining ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlar quyidagicha
bo’lgan.
NmanaNmana
Oila jamoasiOila jamoasi
VisVis
Patriarxal urug’ jamoasiPatriarxal urug’ jamoasi
ZantuZantu
Qabila jamoasiQabila jamoasi
DahyuDahyu
Qabilalar ittifoqiQabilalar ittifoqi](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_8.png)
![“ AVESTO”
UMUMIY MA’LUMOT:
Yaratilgan vaqti va joyi: 2 ming yil
davomida og’zaki tarzda shakllanib,
m.a. III asrda Arshakiylar tomonidan
kitob holiga keltirilgan
Ma’lumotlar keltirilgan xalqlar: Eron,
Ozarbayjon, Afg’oniston va O’rta Osiyo
Saqlanib qolgan qismlari: 4ta](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_9.png)
![“ Avesto” dagi ma’lumotlarning qadimgi
qismi eramizdan avvalgi 3000 – 2000
yillarga tegishli deb taxmin qiladi
olimlar. Podsho Doro Ibn Doro xazinasida 12
ming qoramol terisiga tilla bilan bitilgan.
Iskandar esa bu yurtga bostirib kelgan va
otashxonalarni vayron qilib, Zardusht
diniga e’tiqod etuvchi xalqni tazyiq ostiga
olib , ularni o’ldirib yuboradilar. Shuning
uchun ham “Avesto” ning 3/5 qismi yo’qolib
ketdi. Lekin, Iskandar falsafa, tibbiyot,
astronomiyaga tegishli qismini saqlab
qolgan. Bu qo’lyozmalardan keng
foydalanilgan va uni yunon tiliga tarjima
qildirgan.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_10.png)
!["Tiriklikka
darmon baxsh
etguvchi malhamni
menga oshkor
aylagil. I zn
bergil, ilohiy
kalom va Ezgu
Niyat Sening
irodangni muvofiq
istagan kimsaga
yuz ko'rsatsin".
Yasna](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_11.png)
![Iskandarning hukmronligi
tugagach, m.a 250-yilda Arshaxiylar
davrida “Avesto” yana yo’qotilgan
qismlari tiklangan va yangi matnlar
bilan to’ldirilgan. Bu voqea
eramizdan avvalgi III asrida
sosoniylar podshosi Shopur davriga
kelib, to’la kitob holiga
keltirilgan. Eron va Turon
zaminining Arab xalifaligi tomonidan
bosib olinganligi sababdan
zardushtiylik dini ta’qibga olindi
va islom dinini joriy etishga
kirishildi. Islom dinini qabul
qilmaganlar Hindistonga qochib ketib
shu yerda jon saqlaganlar. Ular
“Avesto”ning bir qismini saqlab
kelmoqdalar.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_12.png)
![“ AVESTO”nin
g arab
tilidagi
nusxasi](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_13.png)
![Bu kitob birinchi bora 30 ta
kitobdan,keyin 21 ta kitobdan iborat edi.
Bizgacha bu kitobning 4 tasi saqlanib
qolgan. Bu kitoblar quyidagilar:
“ Vadovdot” (Vendidat). Bu kitob 22 bobdan iborat
bo’lgan holda, payg’ambar Zardusht va xudo Ahura
Mazdalarning savol- javoblari bayon etilgan.
“ Yasna”. Bu yerda asosan Zardushtning xatlari va
barcha savollarga 72 ta ”Ha” degan bashoratlardan
iborat.
“ Vispart”. 24 bobdan iborat. U pand- nasihatlar
yig’indisidan tashkil topgan.
“ Bundaxash” (YASHTA). Bunda Ahuramazdaning
zolim kuchlarga qarshi kurashda ulug’lovchi 22 ta
qo’shiqdan tashkil topgan.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_14.png)
![““
AVESTO”AVESTO”
ning arab ning arab
tilidagi tilidagi
nusxasinusxasi](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_15.png)
![“ AVESTO”dagi xudolar:
Ahura Mazda - asl Avestodagi shakli “Ahura Mazdax”. Haqiqat va
ezgulik olamining yaratuvchisi. Uning nomlari “Xurmazd”,
“Urzmad”,”Ahura Mazda”, ”Hurmuz”, ”Ahura Mazd “ kabi va
“Avesto“ matnlarida bu nom uch holatda ishlatilgan: “Ahura”,
“Mazda” “Ahura – Mazda” va bu nom “Avesto”da Ahura buyuklik
va haqqoniyat timsoli. U xudolar va odamlar orasida faqat ezgulik,
adolat, mardlik va poklik himoyachisi.
Ahuramazdaning 6 nafar eng yaqin yordamchilari :
1)Vohu Manax -- chorva mollari va ezgu fikr xudosi
2) Asha Vahihsta -- olov va yuksak haqiqat homiysi
3) Xshatra Varya -- ma’dan va hokimiyat, qudrat homiysi
4)Sienta Armati -- yer va diyonat homiysi
5) Xarvatat -- suv va salomatlik (Anahita -- hosildorlik va suv ilohi
6) Ameretat -- o’simlik va mangulik homiysi .
Ahura- Mazda bu yordamchilarini muqaddas ruh yordamida
yaratgan
Ular ham Ahura-Mazda kabi abadiylar.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_16.png)
![
Ama – kuch –qudrat va bahodirlik ilohi. U aksariyat hollarda
iloh Bahromning nomi bilan baqamti qo’llaniladi va “mahluqlar
sarasi , yaxshisi “ yoxud “”zabardast” sifatlari bilan ziynatlanadi.
“Bahrom yasht”da iloh Bahrom novvos va ot jasadning oldida
namoyon bo’ladi. Shunda iloh Ama novvos shohida va ot
peshonasida ko’zga tashlanadi.
Ashah (Asha)— to’g’rilik ma’nosini anglatib,
Amshosipandlardan biri Ardabihisht. “Avesto”da “Ashah-
Vahiyshta “ nomining o’zidir. “Ashah” hindiy va forsiy
nusxalarida rostlik , haqiqat, hakam, olam tartibi, yaratilishning
abadiy qonuni, mukammal nazm va tartib , murakkab kabi
ma’nolarni anglatadi.
“Ashah” ba’zida mazdaparastlarning o’rnida qo’llaniladi. Ehtimol
o’zbek vafors tillarida “shoh “ so’zining o’zagi ham “ashah” dir.
Amurdod—“Avesto”da “Amirmitota” pahlaviyda
“Amurdod” ,forsiyda “Amurdod”yoki “Murdod” . Ma’nosi
–“umrboqiylik “, “abadiyat” . Ahuramazdaning ilohlaridan,
“Yangi Avesto”da esa Amshoasipandlardan biri deyiladi.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_17.png)
![«Sen Unga (odamzotga) yo'l tanlash
ozodligini in'om etding, toki
Haqiqat rahbariga yoxud yolg'on
sarvariga itoat aylasin". Yasna, 31-
hot.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_18.png)
![Zardushtiylarda nikoh bir umrga muhrlangan, bir
erkakka ikki nikoh yoki vaqtincha nikoh ravo bo’lgan emas. Er-
u xotinning bir-biriga xiyonati la’natlangan, begona erkak
bilan juftlashgan ayol badnon qilinib, jazolangan va nikohdagi
eri uchun “harom” hisoblangan. Bundan tashqari, “Avesto”da
oila qurish, jufti halol tanlashda shoshma-shosharlikga yo’l
qo’ymaslik, ota-ona keksalar maslahatiga quloq solingan va
ularga ravshan andisha bilan qaralgan. Yaxshi bilan yomonni
ajratishga diqqat qilingan. Har bir erkak va ayol fursatni boy
bermay, o’zi to’g’ri yo’lni tanlashi, tokim hayoti pok xiradmand
yor bilan o’tadishi maslahat qilingan.
Zardushtiylikda ko'pxotinlik qat'iy man etilgan. Ayni
paytda hayotni bo'ydoq o'tkazish ham qoralangan. Balog'atga
yetgan qiz bola ota-ona, jamoaning ra'yini pisand qilmay,
o'zidan zurriyot qoldirishni istamay, qasddan turmushga
chiqmay umrguzaronlik qilib yursa, u qopga solinib, 25 darra
kaltaklanish bilan jazolangan; yigit zurriyot qoldirish qobiliyati
bo'la turib, ataylab uylanmay yursa, uni badnom qilinish
maqsadida har doim temir kamar bog'lab yurishga majbur
qilingan.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_19.png)
![Zardusht quyidagicha murojaat etadi:“Endi
men sizlarga shaxsan murojaat etaman:
pandimga quloq soling va aytganlarimni
xotirangizga muhrlab qo’ying. Halollik bilan kun
kechirish yo’lida g’ayrat va shijoatli bo’ling. Har
biringiz yaxshi xulqingiz bilan mehr qo’ying,
tokim muqaddas er-xotinlikni xursandlik va
xushbaxtlik bilan o’tkazing. Ayol huquqini tahqir
etmoq yomon amaldir, u nodonlik belgisidir. Ey
mardum, o'zgalarnng yaxshi maslahatlariga
quloq tuting va ularga ravshan andisha bilan
qarang. Yaxshi bilan yomonni farqlashga diqqat
qiling. Har bir erkak va ayol fursatni boy bermay,
o'zi to'g'ri yo'lni tanlasin, tokim hayoti pok va
xiradmand yor bilan o'tadigan bo'lsin ”.](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_20.png)
![" Har bir ay ol v a er o'zi durust v a y axshi, deb bil gan narsasiga amal " Har bir ay ol v a er o'zi durust v a y axshi, deb bil gan narsasiga amal
qilishlari v a boshqalarni ham ogohlant irishlari hamda ular ham o'sha qilishlari v a boshqalarni ham ogohlant irishlari hamda ular ham o'sha
narsaga amal qil ishlari k erak " . " Y et t i buy uk y asht " .narsaga amal qil ishlari k erak " . " Y et t i buy uk y asht " .](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_21.png)
![](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_22.png)
![“ AVESTO” ayni zamonda bu
qadim o’lkada buyuk
davlat, buyuk ma’naviyat,
buyuk madaniyat
bo’lganligidan guvohlik
beruvchi tarixy
hujjatdirki, uni hech kim
inkor eta olmaydi.
Islom Karimov](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_23.png)
![E’tiboringiz uchun
rahmat!!!](/data/documents/56eddf5b-4739-4baa-adae-3764feb00578/page_24.png)
Mavzu: “AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida
“ Avesto” bundan XXX asr muqaddam ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir". I. Karimov
Zardusht iy lik o’t mish dinlarining e ng k uchlilaridandir. Uning budda , xrist ianlik va islomga ma’lum darajada t a’siri bor . Y u . A . Rapoport Zardusht iylik o’z davrida insonning y e r y uzida f aravon yashashiga k at t a ahamiyat be rgan e ng oqilona dindir. S. F . Olde nburg. Zardusht iylik y orug’lik va me hr – oqibat dinidir. U y ovuzlik va qorong’ilik k a qarshi t uradi . Ge ge l “ Osiyoning barcha f arzandlari ichidan g’arb birinchi o’rinda zardusht ni o’ziga ma’naviy ust oz qilib t anladi. Uning g’oy alari I so Masih t a’limot idan ilgari Y unonisht onni boy it gan e di. Zardusht ni Plat on ham bilar e di. Budda va K onf ut siy larning ovozlari Y e vropaga y e t ib k e lishi uchun k o’p vaqt lar k e rak bo’ldi . Shu sababli Zardusht g’arbda qadim Osiyoning y agona donishmandi bo’lib qoldi“ . J an Dyushe
ZARDUSHTIYLIK DINI UMUMIY MA’LUMOT: Asoschisi: Zardusht (Zoroastra,Zarastra, Zaratushtra) Paydo bo’lgan vaqti: m.a. VI asr Din asoslari bayon etilgan manba: “Avesto” Hozirda bu dinga e’tiqod qiluvchi aholi yashaydigan joylar: Hindistonning Bombay, Gujarot shtatlarida 115 mingdan ziyod aholi, Eron Muqaddas unsurlari: suv, olov, tuproq, havo
Zardushtning hayoti taxminan mil.av. VI asrning birinchi yarmiga to’g’ri keladi. Otasining ismi Porushasp, onasining ismi Dug’dova edi.Zardushtning tarixiy shaxs ekanligi fanda hali ham tortuvshuvli masala bo’lib qolmaoqda. U Zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”ning eng qadimiy qismi “Got”ni ijod etgan.Zardushtiylik o’z ta’limotini Sharqiy Eron va O’rta Osiyoda targ’ib etgan, deb taxmin qilinadi. Sharq rivoyatlariga ko’ra, ZardushtBaqtriyada shoh Vishtaspa davrida yashagan, yangi diniy ta’limotni targ’ib qilgan, Vishatspa birinchi bo’lib uning ta’limotini qabul qildi. “Avesto”ning keyinroq yozilgan boblarida Zardushtning shaytonlarga qarshi so'zi, mo’jizalar bilangina emas, qurol bilan ham jang qilgan afsonaviy kurashchi sifatida tasvirlangan.