logo

Falsafiy tafakkur taraqqiyotining asosiy bosqichlari

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1968.93359375 KB
      
                    
         Fals afi y  
taf ak k ur 
taraqqiy otining as os iy  
bos qichlari   1.  Fals afi y  t af ak k urga k iris h
Falsafiy tafakkur turli 
bosqichlarni bosib o'tdi, 
birinchisi, bu fikrlash uslubiga 
kirish.Bu bosqichda shaxslar falsafiy 
nutqning asosini tashkil 
etuvchi tushuncha va 
tamoyillar bilan tanishdilar. Bu murakkab falsafiy g‘oyalar va 
asoslarni yanada tadqiq etish va 
rivojlantirish uchun zamin yaratdi. 2.  Ilk  f als afi y  t af ak k ur
Ilk falsafiy tafakkur 
Mesopotamiya, Misr va 
Hindiston kabi qadimgi 
sivilizatsiyalarda paydo bo'lgan. 
Mutafakkirlar borliq, axloq va 
olamning tabiati haqida fikr 
yuritdilar. Fales, Pifagor, Sokrat kabi 
yunon faylasuflari G‘arb 
falsafasiga asos solganlar. Ular 
haqiqat, adolat va qalb 
tushunchalarini o'rgandilar.       3.  Qadimgi f als afi y  g’ oy alar
Qadimgi falsafiy g‘oyalar antik 
sivilizatsiyalarda falsafiy 
tafakkurning boshlanishini 
belgilab berdi. U turli 
madaniyatlarning qadimgi 
faylasuflari tomonidan ishlab 
chiqilgan e'tiqodlar, nazariyalar 
va tamoyillarni o'z ichiga oladi. 
                01
02 03Falsafiy tafakkur taraqqiyotining 
asosiy bosqichlari g’oya va 
tushunchalarning vaqt o’tishi 
bilan rivojlanishini o’zida aks 
ettiradi. Bu g'oyalar zamonaviy 
falsafaning asosini tashkil etadi 
va hozirgi zamon tafakkuriga 
ta'sir qilishda davom etadi.
Qadimgi falsafiy g‘oyalarni 
o‘rganish insoniyatning 
intellektual tarixini va qadimgi 
mutafakkirlarning bugungi 
dunyoni idrok etish tarzini 
shakllantirishdagi chuqur ta’sirini 
tushunishga imkon beradi.
               4 .  O‘ r t a as rlarda f als afi y  t af ak k ur
Oʻrta asrlarda falsafiy tafakkurga 
Avliyo Avgustin, Foma Akvinskiy 
kabi koʻzga koʻringan arboblar ijodi 
katta taʼsir koʻrsatdi. Bu 
mutafakkirlar nasroniylik 
ta’limotini klassik falsafa bilan 
birlashtirdilar.O'rta asrlardagi sxolastika maktabi 
e'tiqod va aqlni uyg'unlashtirishni 
maqsad qilgan. Faylasuflar diniy 
doirada metafizika, axloq va 
voqelikning tabiati kabi mavzularni 
o'rgandilar. O'rta asrlarda universitetlarning 
rivojlanishi falsafiy munozaralarni 
yanada kuchaytirdi. Olimlar 
Aristotel ta’limoti bo‘yicha 
bahslashdilar, bu esa qadimgi 
yunon falsafasining o‘rta asrlar 
tafakkuriga integratsiyalashuviga 
olib keldi.1 2
3 5 .  Uy g'o nis h dav ri f als afi y  harak at lar
Uyg'onish davrida falsafiy tafakkur 
an'anaviy diniy e'tiqodlarga qarshi 
kurashuvchi gumanizm va 
individualizmga e'tibor qaratgan holda 
tiklanishni boshdan kechirdi.
Uygʻonish davri falsafiy oqimlari 
orasida neoplatonizm, platonizm 
taʼlimotining qayta tiklanishi, aql va 
tanqidiy fikrlashning rolini taʼkidlagan 
xristian gumanizmi kiradi. Bu harakatlar yangi g‘oyalar va 
istiqbollarni tadqiq etish orqali 
zamonaviy falsafiy tafakkurga asos soldi, 
ma’rifat davriga yo‘l ochdi.   6 .  Ma’ rif at par v ar f ay las ufl ar v a g‘ oy alar
Ma’rifatparvarlik davrida faylasuflar aql, ilm va shaxs huquqlariga urg‘u 
berdilar. Ular an'anaviy e'tiqodlarga qarshi chiqishga va erkinlik, tenglik 
va adolatni targ'ib qilishga intildi.Ma'rifatparvarlikning asosiy mutafakkirlari qatoriga Volter, Russo, 
Monteskyu va Lokk kiradi, ular diniy bag'rikenglik, ijtimoiy shartnoma 
nazariyasi, hokimiyatlar bo'linishi va tabiiy huquqlarni himoya qilganlar.
Ularning g‘oyalari zamonaviy siyosiy tafakkurning shakllanishiga sezilarli 
ta’sir ko‘rsatdi, inqiloblarga, demokratiyaning tarqalishiga, insonning 
asosiy huquqlari tan olinishiga olib keldi.        7.  Zamonav iy  f als afi y  t us hunchalar
1
2 3Zamonaviy falsafiy tushunchalar Dekart, 
Kant, Hegel kabi mashhur 
mutafakkirlarning g‘oyalaridan kelib 
chiqqan. Bu tushunchalar etika, mantiq va 
voqelik tabiati kabi mavzularga qaratilgan.
Zamonaviy falsafiy tafakkurning asosiy 
jihatlaridan biri bu individual 
avtonomiya va sub'ektiv tajribaga urg'u 
berishdir. Nitsshe va Kierkegaard kabi 
faylasuflar an'anaviy e'tiqodlarga qarshi 
chiqdilar va shaxsiy erkinlikni himoya 
qildilar. Zamonaviy faylasuflar ekzistensializm, 
postmodernizm va texnologiya va 
insoniyat o'rtasidagi munosabatlar 
kabi murakkab mavzularni o'rganishda 
davom etmoqdalar. Bu g'oyalar 
bizning dunyo haqidagi 
tushunchamizni va undagi o'rnimizni 
shakllantiradi.   8.  Zamonav iy  f als afi y  bahs lar
1  2 
3 2
Zamonaviy falsafiy munozaralar 
etika, metafizika va epistemologiya 
kabi murakkab mavzularni 
zamonaviy jamiyat muammolariga 
qaratgan holda o'rganadi.1
Ushbu bahslar zamonaviy 
falsafalarni, jumladan 
ekzistensializm, postmodernizm 
va analitik falsafani tanqidiy tahlil 
qilishni o'z ichiga oladi.
3
Faylasuflar haqiqat, voqelik, bilimning tabiati 
kabi mavzularda munozaralar olib boradilar, 
falsafiy tafakkurning uzluksiz rivojlanishiga 
hissa qo‘shadilar.  9.  Ax loqiy  nazariy alarning ev oly uts iy as i
Axloqiy nazariyalar vaqt o‘tishi bilan rivojlanib, 
jamiyat qadriyatlari va e’tiqodidagi o‘zgarishlarni 
aks ettiradi. Qadim zamonlardan to hozirgi 
kungacha turli falsafalar axloq haqidagi 
tushunchamizni shakllantirgan.01
Falsafiy tafakkur rivojlanishida axloq falsafasi 
markaziy o‘rinni egalladi. Axloqiy nazariyalar 
evolyutsiyasiga turli madaniy, diniy va falsafiy 
an'analar ta'sir ko'rsatdi.02
Axloqiy nazariyalarning rivojlanishidagi asosiy 
bosqichlarga fazilat etikasi, deontologiya, 
utilitarizm va ekzistensializm kiradi. Ushbu 
nazariyalar to'g'ri va noto'g'ri nimadan iboratligi 
haqida turli nuqtai nazarlarni taklif qiladi va 
axloqiy qarorlar qabul qilishni boshqaradi.03   10.  Tarix  orqali met afi zik  is tiqbollar
Metafizik nuqtai nazarlar butun tarix 
davomida falsafiy tafakkurning asosiy qismi 
bo'lib, jismoniy sohadan tashqaridagi dunyo 
haqidagi tushunchamizni shakllantiradi.
Qadimgi yunonlardan to ma’rifatparvar 
mutafakkirlarigacha dualizm va idealizm kabi 
metafizik tushunchalar falsafiy nutqda katta rol 
o‘ynagan. Asrlar davomida faylasuflar borliq, voqelik va 
borliqning tabiati masalalari bilan kurashib 
kelishgan, bu esa har xil metafizik nuqtai 
nazarlarga sabab bo'lib, ularni qiziqtirishda va 
ilhomlantirishda davom etmoqda.  11.  Fals afi y  t af ak k urdagi epis temologik  s ilj is hlar
1,2,3
Falsafiy rivojlanishning asosiy 
bosqichlari an'anaviy 
e'tiqodlarga qarshi chiqadigan 
va bilim va haqiqatni 
tushunishning yangi usullarini 
o'rganadigan gnoseologik 
siljishlarni o'z ichiga oladi. Falsafiy tafakkurdagi 
epistemologik siljishlar 
taxminlarga shubha qilish, 
noaniqlikni qabul qilish va 
dunyo haqidagi 
tushunchamizni 
chuqurlashtirish uchun 
muqobil istiqbollarni izlashni 
o'z ichiga oladi. Ushbu siljishlarni o'rganish va 
ularga moslashish orqali 
faylasuflar yashirin noto'g'ri 
fikrlarni ochib berishlari, 
dunyoqarashlarini 
kengaytirishlari va murakkab 
muammolarni hal qilish 
uchun muhim bo'lgan 
tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini 
rivojlantirishlari mumkin.     12.  Vaqt  o‘ tis hi bilan s iy o s iy  f als af a
Siyosiy falsafa tarix davomida 
sezilarli darajada rivojlandi, 
Platon, Aristotel va Makiavelli 
kabi asosiy mutafakkirlar 
boshqaruv va hokimiyat 
haqidagi nutqni shakllantirdilar. Zamonaviy davrda siyosat 
falsafasi demokratiya, adolat, 
davlatning jamiyatdagi o‘rni 
kabi tushunchalarni 
o‘rganuvchi dinamik soha bo‘lib 
qolmoqda.
Zamonaviy siyosiy falsafa 
globallashuv, inson huquqlari 
va ekologik barqarorlik kabi 
dolzarb masalalarni hal qiladi 
va siyosiy fikrning o'zgaruvchan 
manzarasini aks ettiradi.       13.  Sharq f als af alarining ta’ s iri
Falsafiy tafakkur rivojiga Sharq 
falsafasining ta’siri juda katta. 
Oʻzaro taʼsirlar va almashinuvlar 
orqali Sharq gʻoyalari Gʻarb 
falsafiy nutqini sezilarli darajada 
shakllantirdi.01
02 03Falsafiy tafakkur 
evolyutsiyasining asosiy 
bosqichlaridan biri Sharq 
ta’limoti va amaliyotining 
singdirilishi bilan belgilanadi. Bu 
uyg‘unlik madaniy chegaralardan 
oshib ketadigan boy falsafiy 
merosga olib keldi.
Sharq falsafalarining 
integratsiyalashuvi falsafiy 
tadqiqot ufqlarini kengaytirib, 
voqelik, ong va inson 
tajribasining mohiyatiga 
yangicha qarashlar va 
qarashlarni taklif qildi. 14 .  Fals afi y  nutqda f eminis t ik  tanqidlar
Falsafiy nutqdagi feministik 
tanqidlar falsafa sohasida keng 
tarqalgan erkaklar hukmronlik 
qiladigan an'anaviy qarashlarga 
qarshi chiqdi.Bu tanqidlar gender tarafkashligi, 
tengsizlik va falsafiy matnlar va 
munozaralarda ayollarning kam 
ifodalanishi bilan bog'liq 
muammolarni ta'kidladi. Feministik mutafakkirlar falsafiy 
tafakkur manzarasini qayta 
shakllantirishga yangi 
istiqbollarni joriy etish va 
sohadagi xilma-xillikni targ'ib 
qilish orqali katta hissa qo'shdilar.1 2
3 15 .  Tex nologiy aning f als afi y  t af ak k urga t a’ s iri
Texnologiyaning rivojlanishi falsafiy 
tafakkurni inqilob qildi, texnologiyaning 
inson mavjudligi va jamiyatga ta'siri 
bo'yicha yangi istiqbollar va 
tadqiqotlarni shakllantirdi.
Texnologik o'zgarishlar axloq, ong va 
voqelikning tabiati bo'yicha bahs-
munozaralarni keltirib chiqardi, bu 
esa innovatsiyalarning oqibatlari 
haqida falsafiy mulohazalarni keltirib 
chiqardi. Texnologiya rivojlanishda davom etar 
ekan, faylasuflar texnologiya, bilim va 
inson tajribasi o'rtasidagi 
munosabatlarni o'rganib, u taqdim 
etayotgan qiyinchiliklar va imkoniyatlar 
bilan kurashmoqda.   E’ T IBORINGIZ
UCHUN RA HMAT

Fals afi y taf ak k ur taraqqiy otining as os iy bos qichlari

1. Fals afi y t af ak k urga k iris h Falsafiy tafakkur turli bosqichlarni bosib o'tdi, birinchisi, bu fikrlash uslubiga kirish.Bu bosqichda shaxslar falsafiy nutqning asosini tashkil etuvchi tushuncha va tamoyillar bilan tanishdilar. Bu murakkab falsafiy g‘oyalar va asoslarni yanada tadqiq etish va rivojlantirish uchun zamin yaratdi.

2. Ilk f als afi y t af ak k ur Ilk falsafiy tafakkur Mesopotamiya, Misr va Hindiston kabi qadimgi sivilizatsiyalarda paydo bo'lgan. Mutafakkirlar borliq, axloq va olamning tabiati haqida fikr yuritdilar. Fales, Pifagor, Sokrat kabi yunon faylasuflari G‘arb falsafasiga asos solganlar. Ular haqiqat, adolat va qalb tushunchalarini o'rgandilar.

3. Qadimgi f als afi y g’ oy alar Qadimgi falsafiy g‘oyalar antik sivilizatsiyalarda falsafiy tafakkurning boshlanishini belgilab berdi. U turli madaniyatlarning qadimgi faylasuflari tomonidan ishlab chiqilgan e'tiqodlar, nazariyalar va tamoyillarni o'z ichiga oladi. 01 02 03Falsafiy tafakkur taraqqiyotining asosiy bosqichlari g’oya va tushunchalarning vaqt o’tishi bilan rivojlanishini o’zida aks ettiradi. Bu g'oyalar zamonaviy falsafaning asosini tashkil etadi va hozirgi zamon tafakkuriga ta'sir qilishda davom etadi. Qadimgi falsafiy g‘oyalarni o‘rganish insoniyatning intellektual tarixini va qadimgi mutafakkirlarning bugungi dunyoni idrok etish tarzini shakllantirishdagi chuqur ta’sirini tushunishga imkon beradi.

4 . O‘ r t a as rlarda f als afi y t af ak k ur Oʻrta asrlarda falsafiy tafakkurga Avliyo Avgustin, Foma Akvinskiy kabi koʻzga koʻringan arboblar ijodi katta taʼsir koʻrsatdi. Bu mutafakkirlar nasroniylik ta’limotini klassik falsafa bilan birlashtirdilar.O'rta asrlardagi sxolastika maktabi e'tiqod va aqlni uyg'unlashtirishni maqsad qilgan. Faylasuflar diniy doirada metafizika, axloq va voqelikning tabiati kabi mavzularni o'rgandilar. O'rta asrlarda universitetlarning rivojlanishi falsafiy munozaralarni yanada kuchaytirdi. Olimlar Aristotel ta’limoti bo‘yicha bahslashdilar, bu esa qadimgi yunon falsafasining o‘rta asrlar tafakkuriga integratsiyalashuviga olib keldi.1 2 3