logo

Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasi fаnigа kirish. Etnоlogiya fаni prеdmеti, mаqsаd vа vаzifаlаri, tаdqiqоt usullаri. Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasigа оid mаnbаlаr va tаriхiy-etnologik tаsnifi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

640.146484375 KB
MAVZU:
Markaziy  Osiyo  xalqlari 
etnologiyasi  fаnigа  kirish. 
Etnоlogiya  fаni  prеdmеti, 
mаqsаd  vа  vаzifаlаri,  tаdqiqоt 
usullаri.  Markaziy  Osiyo 
xalqlari  etnologiyasigа  оid 
mаnbаlаr  va  tаriхiy-etnologik 
tаsnifi   Ko`riladigan masalalar:
•
Etnologiyaga oid adabiyotlar tahlili
•
Dastlabki etnografik ma’lumotlarni vujudga 
kelishi.
•
  O`zbekistonda etnologiya fanining taraqqiyoti 
va muammolari
•
Jahonda etnologiya maktablarini vujudga kelishi Etnografiya Qadimgi 
yunoncha so`z
“ etnos”- xalq 
“ grafo”- yozish , 
ta`riflash“ Xalqni 
ta`riflash” 
“xalqshunoslik”          Etnografiya:
Xalqlarning 
tabiiy-geografik 
joylashuvi
Etnogenezi va 
etnik tarixi Antropologik 
va 
etnolingvistik 
xususiyatlari Moddiy 
madaniyati Maishiy 
turmush tarzi Ijtimoiy hayoti 
va oila-nikoh 
munosabatlari
Marosimlari va 
urf-odatlari
Ma`naviy 
hayoti va diniy 
e`tiqodlarihaqida  	
m	a`lum	ot beradi           ETNOGRAFIYA
Mustaqil fan sifatida XIX asrning o`rtalarida  
vujudga keldi
Bu atamani XVI asr oxirida nemis yozuvchisi Iogan 
Zummer ishlatgan
XVIII asr oxirida va 1808-yilda mashur jurnallar shu 
nom bilan chiqa boshlagan
1830-yilda fransuz tabiatshunosi va fizigi Jak Amper 
tomonidan alohida fan sohasi sifatida qo`llanilgan.  Etnografiyaning 
asosiy 
tadqoiqot 
obyekti yer 
yuzidagi barcha 
etnoslar: urug`-
qabilalar
elatlar
xalqlarmillatlar
hisoblanadi       Etnograflarning 
diqqat markazida: Hozirgi davrdagi xalq va 
elatlarning maishiy va madaniy 
hayotida paydo bo`layotgan 
barcha yangiliklar , ijtimoiy 
o`zgarishlar , turmush tarzidagi 
umumiy va   xususiy belgilar 
hamda boshqa muhim 
masalalar, muammolar turadi.   Dastlabki etnografik bilimlar qanday vujudga kelgan?
Ayrim qo`shni qabila , xalq va 
elatlarning maishiy turmushi , 
madaniyati , urf-odatlari , etnik 
xususiyatlarini o`rganish , 
ularni aniq tushunish amaliy 
ehtiyojlarini qondirish taqozosi 
bilan vujudga kelgan. Eng qadimgi sharq 
mamlakatlarida uzoq-yaqin 
qo`shnilar bilan samarali 
savdo-sotiq munosabatlarini 
o`rnatish,shuningdek, ularga 
qarshi muvaffaqiyatli urushlar 
olib borish uchun birinchi 
navbatda etnografik bilimlarga 
ega bo`lish zarur edi.    “ Gilgemish” , 
“Sinuxeta 
sarguzashtlari” Tosh va 
qabrtoshlarga 
bitilgan 
zafarnomalar Tell-Amarnda 
topilgan arxiv 
hujjatlari Qadimgi Shumer 
va Ossuriya 
obidalaridagi 
yozuvlar Tavrot(Bibliya)n
ing “podsholar 
kitobi” va 
“Payg`ambarlar” 
qismlariDastlabki etnografik   ma`lumotlar:
orqali bizgacha 
yetib kelgan    O`zbekistonda etnografiya fanining 
•
vujudga kelishi va
rivojlanish bosqichlari
XIX asrning 2-yarmi 
XX asrning 17-
yillarida Turkiston 
o`lkasining 
o`zlashtirilishida rus 
tadqiqotchilari 
tomonidan o`zbek 
xalqining hayoti , 
turmushi , urf-odat va 
an`analarini 
o`rganishda 
ahamiyatga molik 
qadamlar qo`yildi. Aynan 20-30-
yillarda  etnografik  
 masalalarini 
nazariy anglash 
jarayoni boshlandi. 
Etnografiya 
shakllandi va 
rivojlandi O`zbekistonning 
barcha hududida, 
jumladan, 
Toshkent, 
Farg`ona vodiysi, 
Samarqand, 
Buxoro va Xiva  
shaharlarida 
etnografik 
tadqiqotlar olib 
borildi.    Markaziy Osiyo 
etnografiyasini 
o`rganishda 
V.V.Bartoldning roli 
katta bo`ldi. U 1920-yilda Buxoro va 
Xiva respublikalarini 
qo`shgan holda 
Turkistonning 
etnografik xaritasini 
tuzish g`oyasini amalga 
oshirdi.
1917-1930-yillar 
o`zbekistonda tarix fani 
va uning tarkibiy qismi 
etnografiyaning 
yaratilishi,tashkil 
etilishi va tarkiblanishi 
davri bo`ldi O`zbekistonda 
etnografiya maktabining 
shakllanishida 
Leningraddagi 
Antropologiya va 
etnografiya muzeyi 
hamda SSSR Faning 
1933-yilda tashkil 
etilgan Etnografiya 
instituti katta rol 
o`ynadi.      1940-1950-yillarda    etnografiya    fani tashkil  
etilishining ba`zi yo`nalishlari : 
O`zbekiston etnografiya fani, birinchidan, respublika tarix fanining 
uzviy qismi ikkinchidan, sobiq Ittifoq etnografiya fanining tarkibiy 
qismi bo`lgan.
1930-yillarda asos solingan milliy etnografiya maktabining 
shakllanishi ro`y bergan.
O`zbekiston etnografiyasi sobiq Ittifoq markazi olimlarining diqqat 
markazida ediki, bu hol respublika etnografiya fanini tashkil etish va 
to`laqonli rivojlantirish yo`lida qiyinchiliklar keltirib chiqardi.
Etnografiya fani rivoji ayanchliligi bilan mashhur “bir qoliplik 
konsepsiya”sini shafqatsiz joriy etish sharoitida kechdi.                 1960-19 8 0-yillar O`zbekiston 
etnografiya fani uchun g`oyat 
qizg`in va samarali davr bo`ldi
Bu davrda muhim siyosiy 
tarbiyaviy ahamiyatga ega ekaniga 
qaramay,mahalliy toponimika va 
etnotoponimika materiallarini 
o`rganishga kam ahamiyat berildi.
“ Xo`jalikni rivojlantirish 
amaliyoti” nuqtai nazaridan 
O`zbekiston xalqlari hayoti va 
turmushidagi o`zgarishlar mavzui 
faol o`rganildi.    O zbekiston ʻ etnografiya  fanining 
ilmiy tekshirish uslublari, nazariy 
asoslari, rivojlanish ustuvorliklari va 
istiqbollarini aniqlovchi tadqiqotlar 
vujudga keldi O zbek xalqi an anaviy 	
ʻ ʼ
madaniyatini o rganishda 	
ʻ
“ y evropatsentrizm" nuqtai 
nazaridan yondoshishga, qator 
ijtimoiy institut va hodisalarga 
"o tmish sarqiti" deb qarashga chek 	
ʻ
qo yildi.	
ʻ
O zbekiston Respublikasi Vazirlar 	
ʻ
Mahkamasining "O zbekiston FA 	
ʻ
Tarix instituti faoliyatini 
takomillashtirish" haqidagi qarori 
(1998 yil 27 iyul) tarix fani va 
uning qismi  etnografiya ning 
vazifalarini mazmun - mohiyat 
jihatdan tubdan o zgartirdi.
ʻ 2000—2001 yillarda Termiz va 
Qarshida etn ografiya  tadqiqotlar 
markazi tashkil etildi.O zbekiston 	
ʻ
mustaqillikka 
erishishi bilan 
Respublikamizd a 
etnografiya  fani 
yangi sifat 
bosqichiga o tdi.	
ʻ     XIX asrda etnologiyada mashhur oqimlar va maktablar vujudga keldi. Ular:
evolyutsionizm
diffuzionizm
strukturualizmetnologiyaning 
tarixiy Amerika 
maktabimadaniy 
revalitalizm       Эдвард Беннет Тайлор ( E . B .  Tyler , 1832 — 
1917 yy ) 
Льюис Генри Морган (L. H. Morgan, 1818 
— 1881 yy)  
Джеймс Фрезер (J. Frazer, 1854 — 1941 yy)
Джон Мак-Леннон (J.F. Maclennon, 1827 
— 1881 yy)  
Адольф Бастиан (A. Bastian) 
Иоганн Бахофен ( J . Bachofen, 1815  –  1887  
yy )  
Дж. Лаббок (J. Lubbock )Evolyutsionizmning 
yirik namoyandalari:         Diffuzionizmning 
mashhur vakillari:
Фридрих Рaтцель (F. 
Ratzel, 1844 — 
1904 yy  ) 
Эрланд Норденшельд 
(E. Nordenskiold, 1877 
— 1938  yy )
Роберт Гребнер ( R . 
Gr a ebner,1877-1934 
yy ) 
Вильгельм Шмидт 
(W. Sch m idt, 1868-
1954 yy ) 
Лео Фробениус (L. 
Frobenius, 1873 — 
1938  yy ) 
Г. Элиот-Смит (G. 
Elliot Smith)         Б. Малиновский (B. Malinovski, 
1884  – 1942  yy ) 
Б. Малиновский (B. Malinovski, 
1884  – 1942  yy ) 
А. Рaдклифф-Браун (A. Radcliff-
Brawn, 1881  –  1955 yy ) Funksionalizmning 
mashhur vakillari:  Ushbu yo`nalishning asoschilari Emil Dyurkgeym(1858-
1917yy) va L.Levi-Bryul (1857-1939yy )  lardir.Sotsiologiya 
maktabi vakillari etnologiyaning asosini jamiyatda deb 
hisoblaganlar.  « Jamiyatni oddiy individlarga kiritib 
bo`lmaydi  », -   degan qarash ustuvor edi .  Sotsiologiya 
maktabi vakillarining ta`kidlashicha  ,  jamiyat odamlar 
orasidagi o`zaro ongli aloqalari natijasida tashkil topgan. Sotsiologiya 
maktabi  Etnopsixologiya 
maktabi 
namoyondalarining 
ta`kidlashicha 
“madaniyat” 
mavhum 
tushunchadan 
ko`ra   kengroqdir, 
lekin bu borada 
birinchi o`rinda 
individ,shaxs 
turadi.Asoschilari:  Р. 
Линтон, Э.Сепир, 
Р. Бенедикт, М. 
Мид, А. Кардинер  
va boshqalar. Psixiantropologik 
nazariyaga bo`lgan 
ehtiyoj natijasida 
etnopsixologik 
maktab taraqqiy 
etdi.
Etnopsixologiya maktabi    Etnografiya o`z tadqiqotlarini: 
Antropologiya 
Arxeologiya 
Lingvistika Sotsiologiya San`atshunoslik 
fanlari bilan 
aloqadorlikda 
amalga oshiradi       
   Tarixiy manbalar
•
     Arxiv hujjatlari
•
     Og`zaki ijod            
    namunalaridanEtnik 
jarayonni 
tadqiq 
qilishda 
foydalaniladi  Etnologik 
tadqiqot 
usullariDala 
tadqiqotlari Yozma 
manbalarni 
o`rganish Xalq og`zaki 
ijod 
namunalarini 
to`plash
Statistik 
ma`lumotlarni 
tahlil qilish Bir joyda uzoq davr yashab, 
kuzatish yo`li bilan o`tkazilgan 
tadqiqotlar eng samarali 
ekanligini mashhur etnograflar 
alohida qayd etganlar. Bunday 
tadqiqot usuli  statsionar  
tadqiqot deb nomlangan.
Qisqa muddatda, yilning 
ma`lum mavsumlarida 
o`tkaziladigan tadqiqot ishlari 
ekspeditsiya usuli bo`lib hozir 
keng tarqalgan va u  mavsumiy  
usul deyiladi.  АDАBIYOTLАR :
 A.X.Doniyorov, A.A.Ashirov, O.Bo’riyev
Markaziy Osiyo Xalqlari etnografiyasi, 
etnogenezi va etnik tarixi. Toshkent 
‘’YANGI NASHR’’ 2011
9 saxifadan 48 saxifagacha bo’lgan 
ma’lumotlardan foydalandim.
Qolaversa internet saxifalaridan ham 
foydalandim. A.Ashirov, Sh.Atadjonov “Etnologiya” o`quv 
qo`llanma, T. 2007.
1-bob. Etnologiyaning ijtimoiy fanlar tizimida 
tutgan o`rni. Uning asosiy tushunchalari va 
o`ziga xosligi. 
8-sahifadan 37-sahifagacha berilgan 
ma`lumotlardan foydalandim.
2-bob. Etnologiyaning asosiy yo`nalishlari va 
maktablari. 
 44-sahifadan 64-sahifagacha berilgan 
ma`lumotlardan foydalandim.  “ O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” 10-jild. 
Davlat ilmiy nashriyoti, T. 2005 y.
281-sahifadan 285-sahifagacha berilgan 
ma`lumotlardan foydalandim.
  E`tiboringi
z uchun raxmat.

MAVZU: Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasi fаnigа kirish. Etnоlogiya fаni prеdmеti, mаqsаd vа vаzifаlаri, tаdqiqоt usullаri. Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasigа оid mаnbаlаr va tаriхiy-etnologik tаsnifi

Ko`riladigan masalalar: • Etnologiyaga oid adabiyotlar tahlili • Dastlabki etnografik ma’lumotlarni vujudga kelishi. • O`zbekistonda etnologiya fanining taraqqiyoti va muammolari • Jahonda etnologiya maktablarini vujudga kelishi

Etnografiya Qadimgi yunoncha so`z “ etnos”- xalq “ grafo”- yozish , ta`riflash“ Xalqni ta`riflash” “xalqshunoslik”

Etnografiya: Xalqlarning tabiiy-geografik joylashuvi Etnogenezi va etnik tarixi Antropologik va etnolingvistik xususiyatlari Moddiy madaniyati Maishiy turmush tarzi Ijtimoiy hayoti va oila-nikoh munosabatlari Marosimlari va urf-odatlari Ma`naviy hayoti va diniy e`tiqodlarihaqida m a`lum ot beradi

ETNOGRAFIYA Mustaqil fan sifatida XIX asrning o`rtalarida vujudga keldi Bu atamani XVI asr oxirida nemis yozuvchisi Iogan Zummer ishlatgan XVIII asr oxirida va 1808-yilda mashur jurnallar shu nom bilan chiqa boshlagan 1830-yilda fransuz tabiatshunosi va fizigi Jak Amper tomonidan alohida fan sohasi sifatida qo`llanilgan.