logo

O‘ZBEKISTON GEOSIYOSIY HAYOTIDA SHANXAY HAMKORLIK TASHKILOTINING TUTGAN O‘RNI

Загружено в:

16.11.2024

Скачано:

0

Размер:

10422.157226562 KB
O‘ZBEKISTON  GEOSIYOSIY  
HAYOTIDA SHA N X AY  HAMKORLIK 
TA SHKILOTIN IN G TUTGAN  O‘RN I              RE J A:
1.  Shanxay hamkorlik tashkilotining tashkil 
topishi.
  2.  O’zbekistonning SHHT faoliyati samaradorligini 
oshirish borasidagi sa’y-harakatlari.
  3.  TDSHU va SHHT xalq diplomatsiyasining 
hamkorlik aloqalari.              Shanxay  hamk orlik  t ashk ilot i (SHHT) — mint aqav iy  xav fsizlik  v a 
iqt isodiy  hamk orlik  t ashk ilot i. X it oy ning Shanxay  shax rida 6 
mamlak at  — Qozogʻist on, X it oy, Qirgʻizist on, Rossiy a, Tojik ist on v a 
Oʻzbek ist on dav lat  rahbarlari uchrashuv ida t uzilgan (15-iy un 2001-y il). 
SHHTning v ujudga k elish t arix i „ Shanxay  beshligi“  deb at algan 
uy ushma faoliy at i bilan bogʻliqdir. 
Dast lab Qozogʻist on, X it oy, Qirgʻizist on, Rossiy a, Tojik ist on dav lat lari 
rahbarlari („ Shanxay  beshligi“ ) uchrashuv i boʻlib oʻt gan. Unda 
chegaradosh mamlak at lar oʻrt asidagi ishonchni must ahk amlash (1996) 
v a qoʻshma chegarada qurolli k uchlar v a quroly arogʻlarni qisqart irish 
(1997) t oʻgʻrisida 2 t a bit im imzolangan edi. 1998-y ildan „ beshlik “  
mamlak at larining oʻzaro hamk orligi sobiq Sov et  I t t ifoqi — X it oy  
chegarasi boʻy lab harbiy siy osiy  v aziy at ni barqarorlasht irish 
masalalaridan mint aqav iy  xav fsizlik  v a k oʻp t omonlama iqt isodiy  
hamk orlik ni t aʼminlash choralariga oʻt ishga qarat ildi.              SHHTning Dushanbe (2000) sammit ida Oʻzbek ist on Respublik asi birinchi 
mart a k uzat uv chi sifat ida qat nashdi. A na shu sammit da „ beshlik “  
negizida k oʻp t armoqli t ashk ilot  t uzish t oʻgʻrisida t ak lif ilgari surildi. 
SHHT t aʼsischilaridan biri sifat ida isht irok  et ish haqidagi qarorni 
Oʻzbek ist on oʻz milliy  manfaat laridan k elib chiqib, Mark aziy  Osiy o 
mint aqasidagi harbiy -siy osiy  v aziy at ni hisobga olgan holda qabul qildi.
Shanx ay  sammit i da (2001-y il iy un) y angi 
t ashk ilot ni ng mak sad v a prinsiplarini eʼlon qil gan 
Dek larat siy a, shuningdek , Terrorizm, ay i rmachili k  v a 
ek st remizmga qarshi k urash t oʻgʻrisidagi  k onv ensiy a 
qabul qi lindi. Tashk ilot ning Sank t Pet erburgda 
boʻl gan 2-sammit ida (2002-y il iy un) ust av  hujjat i — 
SHHT X art iy asiga imzo chek ildi.                A’ZO DAV LATLA R              TA SHKI LOTGA A’ZO DAVLATLA R RAHBARLA RI .                SHHTga aʼzo dav lat lar rahbarlari k engashining 
2004-y il  17-i y unda Toshk ent da boʻlgan majlisida 
Tashk i lot ning shak llanish dav ri y ak unlanganl igi 
qay d et i ldi. Majl is y ak unlari boʻy icha Toshk ent  
dek larat siy asi , SHHTning v ak ol at lari v a 
immunit et l ari  t oʻgʻrisidagi  k onv ensiy a, Nark ot ik  
v osit alar v a psixot rop moddalarning noqonuniy  
ay lanishiga qarshi k urashda hamk orli k  
t oʻg'ri sidagi bit im, t ashk ilot  v a uni ng organlari 
faoli y at iga doy r hujjat l ar i mzolandi . 
  Oʻzbek ist on Respublik asining Tashk ilot ga aʼzo dav lat lar X av fsizlik  
k engashlari k ot iblarining t egishli milliy  mahk amalarning y angi t axdid v a 
xurujlarga qarshi t urishdagi hamk orligini must ahk amlash maqsadiga 
qarat ilgan doimiy  uchrashuv larini oʻt k azib t urish haqidagi t ashabbusi 
qoʻllab-quv v at landi. SHHT aʼzo mamlak at larni x av fsizlik  orqali hamk orlik  
sari boshlay digan t ashk ilot dir.                V ladi mi r Imomov ich N orov  (1955-y i l 31-av gust , 
Buxoroda t ugʻil gan) — Shanxay  hamk orlik  
t ashk ilot ini ng hozirgi Bosh k ot ibi . U bu l av ozimga 
2018-y i l 10-iy unda ShHT Dav lat  rahbarl arini ng 2018-
y i lgi sammi t ida t ay inlangan v a 2019-y ilning Yangi y il 
k uni dan boshlab o‘z lav ozimini egallagan.[U av v al 
O‘zbek ist on Tashqi  ishlar v aziri (2006–2010) 
lav ozimida i shlagan.
1972-1976 y ill arda Buxoro pedagogik a i nst it ut ining 
mat emat i k a fak ul t et ida t ahsil olgan v a uni 
t amomlagan. 1976-1977-y illarda Sov et  Armiy asi 
safl arida xi zmat  qilgan. 1978-1983-y i llarda 
Oʻzbek i st on SSR Ichk i ishlar v azi rligi da, 1983-1985-
y illarda esa Mosk v adagi  Ichk i ishlar v azirligi  
ak ademiy asida t ahsi l olgan v a uni t amomlagan. 
Key in u MV Dda i shlashni dav om et t irdi v a 1988-1990 
y illarda Ichk i ishlar v azirl igi ak ademiy asining 
ad'y unk t ura k urslari da t ahsil oldi v a k ey i n y ana ik k i 
y i l MV Dda i shladi.               Dast lab “ Shanx ay  beshligi”  deb nomlangan bu t ashk ilot ga 
2001- y ilda O‘zbek ist on Respublik asi a’zo bo‘lib qo‘shilgach, 
“ Shanxay  Hamk orlik  Tashk ilot i”  deb at aladigan bo‘ldi. Ay ni 
pay t da unga Rossiy a Federat siy asi, X it oy  X alq Respublik asi, 
O‘zbek ist on, Qozog‘ist on, Tojik ist on v a Qirg‘izst on 
Respublik alari rasman a’zodirlar. 
  O‘zbek ist on 
diplomat iy asining 
y ut uqlaridan biri 
o‘zbek ist onlik  t aniqli 
diplomat  Vladimir 
N orov ning 2019 y il 1 -
y anv ardan boshlab SHHT 
Bosh k ot ibi lav ozimiga 
t asdiqlanganligi ham 
t arixiy  v oqea bo‘ldi .                  O‘zbek ist on Respublik asi Prezident i Sh.M.Mirziy oy ev  2020-y il 10-noy abr 
k uni ShHTga a’zo dav lat lar Dav lat  rahbarlari k engashining nav bat dagi 
majlisidagi ma’ruzasida Shanx ay  hamk orlik  t ashk ilot i riv ojlanishning 
t ubdan y angi bosqichida ek anini t a’k idladi .
“ Shanxay  ruhini 
must ahk amlash – k o‘p 
t omonlama hamk orlik ning 
noy ob t ajribasi bo‘lib, 
umumiy  qadriy at larimiz 
ifodasi, hamk orlik da 
riv ojlanishga int ilish v a 
madaniy  xilma-xillik ni 
hurmat  qilishdir ” , dedi u.                 So‘nggi y illarda O‘zbek ist on Respublik asi (Ost ona, Sindao v a 
Bishk ek dagi sammit lar k abi sammit lar doirasida) ShHT 
faoliy at i samaradorligini oshirish bo‘y icha qat or samarali sa’y -
harak at larni amalga oshirmoqda. 
  Toshk ent da ShHT X alqaro 
diplomat iy a mark azini t ashk il 
et ish, Samarqandda “ Ipak  y o‘li”  
xalqaro t urizm univ ersit et ini 
t ashk il et ish, ShHTga a’zo 
dav lat larning ilmiy -t adqiqot  
inst it ut lari o‘rt asidagi 
hamk orlik  bo‘y icha chora-
t adbirlar rejasini qabul qilish 
v a hamk orlik  k onsepsiy asi 
shular jumlasidandir .                 Buning uchun qilingan sa'y -harak at larni misol qilib k elt irishimiz mumk in. 
Shu bilan birga, O‘zbek ist on 2022-y ilda Samarqandda bo‘lib o‘t adigan 
Shanxay  hamk orlik  t ashk ilot i (SHHT) sammit iga t ay y orgarlik  k o‘rishni 
boshladi. 
O'zbek ist on Shanghai 
h amk orlik  t ashk lot ining 
ildam riv ozhiga salmoqli 
hy ssasini qo'shgan holda, 
uning t ashk il et y higa t amal 
t oshini qo'y gan 
dav lat lardan biridir.             Samarqanddagi ShHT sammiti (2022)
ShHTning Samarqand sammiti O zbekistonda	 	ʻ
o tkazilgan	
 bu	 kabi	 tadbirlarning	 to rtinchisi	 bo ldi.	 	ʻ ʻ ʻ
Bundan	
 avvalgilari	 2004-,	 2010-	 va	 2016-yillarda	 
Toshkentda	
 bo lib	 o tgan. Samarqand sammit	 	ʻ ʻ
mezbonligini	
 qabul	 qilgan	 15-shahar	 bo ldi.	 Har	 yili	 	ʻ
bir	
 marta ShHTga	 a zo	 davlatlar	 rahbarlari	 yig‘ilishi	 	ʼ
o‘tkazilib	
 kelinadi.	 Lekin	 pandemiya	 sababli	 2020-	 
va	
 2021-yillardagi	 sammitlar	 onlayn	 tarzda	 bo lgan	 	ʻ
edi.	
 15-16-sentabr	 kunlari	 
prezidentlar Samarqand sammitida	
 uch	 yil	 
deganda	
 ilk	 marta	 yuzma-yuz	 ko‘rishishdi	 va	 unda	 
40	
 dan	 ortiq	 hujjat	 imzolandi.	 Yakunda	 Samarqand	 
deklaratsiyasi	
 qabul	 qilindi	 va	 tashkilot	 raisi	 
maqomi	
 O‘zbekistondan	 ilk	 marta	 Hindistonga	 
o‘tdi                            Sammitda ShHT faoliyatining muhim 
sohalaridagi  hamkorlik holati va uni 
rivojlantirish istiqbollari muhokama 
qilindi. ShHT Davlat rahbarlari 
kengashining Samarqand 
deklaratsiyasi tadbirning bosh yakuniy 
hujjati bo‘ldi.
Jami 44 ta hujjat - bitim, konsepsiya, 
dasturlar va boshqa qarorlar qabul 
qilindi. Bu tashkilot tarixida rekord 
ko‘rsatkichdir Samarqanddagi ShHT sammiti (2022)              2021-y il 2-iy ul k uni 
Toshk ent  dav lat  
sharqshunoslik  
univ ersit et iga Shanxay  
hamk orlik  t ashk ilot i X alq 
diplomat iy asi mark azi 
direk t ori Qobiljon Sobirov  
t ashrif buy urib, o‘zaro 
hamk orlik  rejalari 
muhok ama qilindi.               Uchrashuv  y ak unida, SHHT 
X alq diplomat iy asi 
mark azi t omonidan 
TDSHU rek t ori Gulchehra 
Rixsiy ev a y urt imizda v a 
xorijda xalq diplomat iy asi 
riv ojiga qo‘shay ot gan 
hissasi uchun “ X alq 
diplomat i”  k o‘k rak  nishoni 
bilan t aqdirlandi.              FOY DA LAN I LGA N  ADA BI YOTLA R
1. Islom Abdug’aniyevich Karimov. O’zbekistoning  
XXI asr bo’sag’sida: xavfsizlika tahdid, barqarorlik 
va rivojlanish kafolatlari sharq 1997.
2. http://www.setsco.org  
3. O’zbekistonning eng yangi tarixi Izatulla Haydarov, 
Mirzohid Asqarov 
4. Касымов А., Васькин И. Основные направления 
внешней политики Республики Узбекистан. Т., 1994 г.

O‘ZBEKISTON GEOSIYOSIY HAYOTIDA SHA N X AY HAMKORLIK TA SHKILOTIN IN G TUTGAN O‘RN I

RE J A: 1. Shanxay hamkorlik tashkilotining tashkil topishi. 2. O’zbekistonning SHHT faoliyati samaradorligini oshirish borasidagi sa’y-harakatlari. 3. TDSHU va SHHT xalq diplomatsiyasining hamkorlik aloqalari.

Shanxay hamk orlik t ashk ilot i (SHHT) — mint aqav iy xav fsizlik v a iqt isodiy hamk orlik t ashk ilot i. X it oy ning Shanxay shax rida 6 mamlak at  — Qozogʻist on, X it oy, Qirgʻizist on, Rossiy a, Tojik ist on v a Oʻzbek ist on dav lat rahbarlari uchrashuv ida t uzilgan (15-iy un 2001-y il). SHHTning v ujudga k elish t arix i „ Shanxay beshligi“ deb at algan uy ushma faoliy at i bilan bogʻliqdir. Dast lab Qozogʻist on, X it oy, Qirgʻizist on, Rossiy a, Tojik ist on dav lat lari rahbarlari („ Shanxay beshligi“ ) uchrashuv i boʻlib oʻt gan. Unda chegaradosh mamlak at lar oʻrt asidagi ishonchni must ahk amlash (1996) v a qoʻshma chegarada qurolli k uchlar v a quroly arogʻlarni qisqart irish (1997) t oʻgʻrisida 2 t a bit im imzolangan edi. 1998-y ildan „ beshlik “ mamlak at larining oʻzaro hamk orligi sobiq Sov et I t t ifoqi — X it oy chegarasi boʻy lab harbiy siy osiy v aziy at ni barqarorlasht irish masalalaridan mint aqav iy xav fsizlik v a k oʻp t omonlama iqt isodiy hamk orlik ni t aʼminlash choralariga oʻt ishga qarat ildi.

SHHTning Dushanbe (2000) sammit ida Oʻzbek ist on Respublik asi birinchi mart a k uzat uv chi sifat ida qat nashdi. A na shu sammit da „ beshlik “ negizida k oʻp t armoqli t ashk ilot t uzish t oʻgʻrisida t ak lif ilgari surildi. SHHT t aʼsischilaridan biri sifat ida isht irok et ish haqidagi qarorni Oʻzbek ist on oʻz milliy manfaat laridan k elib chiqib, Mark aziy Osiy o mint aqasidagi harbiy -siy osiy v aziy at ni hisobga olgan holda qabul qildi. Shanx ay sammit i da (2001-y il iy un) y angi t ashk ilot ni ng mak sad v a prinsiplarini eʼlon qil gan Dek larat siy a, shuningdek , Terrorizm, ay i rmachili k v a ek st remizmga qarshi k urash t oʻgʻrisidagi k onv ensiy a qabul qi lindi. Tashk ilot ning Sank t Pet erburgda boʻl gan 2-sammit ida (2002-y il iy un) ust av hujjat i — SHHT X art iy asiga imzo chek ildi. 

A’ZO DAV LATLA R