Shohnoma”dan “Rustam va Suhrob” dostonini o'rganish
![MUSTAQIL ISH MAVZUSI: “Shohnoma”dan
“Rustam va Suhrob” dostonini o'rganish .
REJA:
1.Muallif ( Firdavsiy) haqida.
2. “Shohnoma” asari haqida.
3. “Rustam va Suhrob” dostonini o’rganish.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_1.png)
![Abulqosim Firdavsiy
Tusiy
( forscha : یسودرooo ف , taxminan
934—yilda
Tus hozirda
Firdavs
shoirning nomi
bilan
atalgan shahrida
tavallud
topgan — 1030—
yilda
vafod etgan) —
forstojik
shoiri va
mutafakkiri.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_2.png)
![Abulqosim Firdavsiy Tusiy ( forscha : یسودرooo ف , taxminan 934—yilda Tus
hozirda
Firdavs shoirning nomi bilan atalgan shahrida tavallud topgan — 1030
—yilda
vafod etgan) — forstojik shoiri va mutafakkiri.
Tus
va Nishopur shaharlaridagi madrasalarda tahsil olgan. Zamonasining barcha
asosiy
ilmlarini egallab, arab va pahlaviy tillarini chuqur o rgangan. O z ʻ ʻ
davrining
qomusiy olimi bo lib yetishgani uchun ham uni hakim deb ʻ
ulug lashgan.
U Eron, ʻ Turon , Yunon va Hindiston olimlarining turli sohadagi
asarlaridan
yaxshi xabardor bo lgan. Firdavsiy yoshligidanoq she rlar mashq ʻ ʼ
qila
boshlagan. Bu haqda ma lumotlar bo lsada, she rlarining o zi yetib ʼ ʻ ʼ ʻ
kelmagan.
Uning "Yusuf va Zulayho" nomli doston yozganligi xam haligacha
munozarali.
Firdavsiy otasidan qolgan yerda dehqonchilik qilib kun kechirgan.
Ba zi
manbalarda uning uzoq yillar sarbozlik xizmatida bo lgani ham aytiladi. ʼ ʻ
Firdavsiyning
yoshlik yillari somoniylar davlatining gullab yashnagan davriga
to g ri
keladi. Bu davrda ʻ ʻ Eron va Turon xalqlarining nafakat ijtimoiy-siyosiy,
balki
madaniy ma naviy hayotida ham bir ko tarilish bo lgan. ʼ ʻ ʻ](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_3.png)
![O zining kimligini anglash va uni boshqalarga ham ko rsatish maqsadida ular ʻ ʻ
Eron
va Turonning shonli tarixini tiklashga intiladilar. Shu maqsadda qad.
afsona
va rivoyatlar, buyuk shoxlar va bahodirlar tarixi to planadi va yoziladi. ʻ
Bu
boradagi intilishlarni somoniy hukmdorlar qo llabquvvatlab turganlar va ʻ
to plangan
ulkan materialni she rga solishni ʻ ʼ Abu Mansur Daqiqiyni so raganlar. ʻ
Lekin
shoir endigina ming bayt ijod kilganda, fojiali ravishda o ddirilgach, ʻ
Buxoro
amiri Nuh ibn Mansur Somoniy F.ni huzuriga chorlab, unga chala
qolgan
" Shohnoma "ni nihoyasiga yetkazishni buyuradi. Bundan maqsad shonli
tarixi
va buyuk sha nshavkatiga ko ra forsiy xalklarning arablardan kam ʼ ʻ
emasligi,
balki ustunligini ko rsatish va ularga qarshi kurashda foydalanish edi. ʻ
Vatanga
va uning buyuk tarixiga muhabbat ruhida tarbiyalangan, bolalikdan
qad.
afsona va rivoyatlar, qaxramonlik qissalari, jangnomalarni jon qulog i bilan ʻ
tinglab
ulg aygan F.ning o zi ham xalq ichida yurib, ularni yozib olgan, ko plab ʻ ʻ ʻ
og zaki
va yozma materiallar to plagan. ʻ ʻ](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_4.png)
![](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_5.png)
![«Shohnoma» asari haqida.
Bu asar 30-35 yil mehnat samarasi bo‘lib, 60 ming baytdan iborat. Asar dastlab
Abu
Mansur Daqiqiy tomonidan «Xudoynoma» («Gushtasb») degan nom bilan yozila
boshlagan.
Biroq u asarshshg ming baytchasini yozgan paytda quli tomonidan o‘ldiriladi.
Bu
ishni Firdavsiy davom ettiradi. Asarda qariyb 4000 yil ichida Eron zaminida
hukmronlik
kilgan 4 ta sulolaga mansub 50 podshoh hayotiga tegishli voqea-hodisalar
o‘z
aksini topgan. «Shohnoma» dan zolim va qonxo‘r Zahhok («ilonshoh», yelkasidan
ilon
o‘sib chiqqan) haqida, «Rustam va Suxrob» haqida va shu kabi ko‘pgina dostonlar
o‘rin
olgan. Asar qahramoni Rustam Shag‘odning makr-hiylasidan o‘ladi. Asardagi Zoli
Zar,
Rudoba, Suhrob, Gudarz, Gev, Tus, Hojir, Gurdofarid, Humoy, Manija singari
qahramonlar
ham yer yuzida adolat tantanasi uchun kurashadilar. «Zol va Rudoba»
hamda
«Bijon va Manija» dostonlarida chinakam baynalmilallik g‘oyalari ilgari suriladi.
Firdavsiy
«Isfandiyr», «O’n shasi muhoraba» dostonlarida, ayniqsa, mamlakatning
butunligiga
tahdid soluvchi, o‘zaro urush chiqarish uchun bahona izlovchi shohlar,
shahzoda
va lashkarboshilarni qattiq qoralaydi. Sharq adabiyotida birinchi bo‘lib,
Iskandar
mavzusini ham Firdavsiy qalamiga olgan.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_6.png)
![«Shohnoma» da peshdodiylar, kayoniylar, ashkoniylar va somoniylar kabi sulolalar
tarixi
haqida so‘z yuritilgan. Undagi pahlavonlar, shohlar, amaldorlar, lashkarboshilar,
olimlar,
san’atkorlar, hunarmandlar, dehqonlardan iborat bir necha yuz personajlarni
quyidagicha
tasniflash mumkin:
a)
mifologik obrazlar: Qayumars, Hushang Tahmuras, Jamshid va boshq.
b)
afsonaviy qahramonlar: Som, Narimon, Zol, Rustam, Gev, Bijon va boshq.
v)
tarixiy personajlar: Iskandar, Bahrom Go‘r, Mazdak, Anushirvon, Xusrav Parviz va
boshq.
Firdavsiyning
«Shohnoma» dostonlari syujeti asosida «Zahhoki moron» (G’ozi Yunus),
«Siyovush»
singari sahna asarlari yaratildi. Shoirning bu asari ilk bor 1682 yilda Mulla
Xomush
oxun - Xomushiy tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilingan. Oradan bir qancha
vaqt
o‘ggach, Mulla Nodir Muhammad Buxoriy «Shohnoma» ning o‘zbekcha nasriy
variantini
yaratgan. XX asrning 70-yillarida III. Shomuhamedov, J. Jabborov, Nazarmat
kabi
o‘zbek shoirlari tomonidan she’riy yo‘l bilan tarjima qilingan.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_7.png)
![«Rustam va Suxrob» dostoni haqida
Bu asar «Shohnoma» dagi eng qayg‘uli dostonlardan biridir. Unda
Rustam
o‘zining mashhur oti Raxsh bilan ovga chiqib Turon o‘lkasiga borib
qoladi.
U charchab dam oladi, ovlangan qulonni pishirib yeydi, so‘ng uxlab
qoladi.
U yerdan o‘tayotgan turonlik sipohiylar Raxshni o‘g‘irlab ketishadi.
Ko‘zini
ochgan Rustam otini topolmay piyoda yo‘lga tushadi va Samangan
shahriga
borib qoladi. Samangan shohi uni izzat-ikrom bilan kutib oladi va
ziyofat
boshlaydi. Bu orada shohning qizi Taxmina Rustamni yaxshi ko‘rib
qoladi.
Rustam ham unga ko‘ngil qo‘yadi va uylanadi. Oradan bir oz o‘tib
Rustam
o‘z yurti - Seyistonga otlanadi. Bu paytda uning oti Raxsh qaytarib
berilgan
edi. Ketar chog‘ida u Taxminaga bir gavhar berib, uni tug‘ilajak
farzandiga,
agar qiz bo‘lsa sochiga, o‘g‘il bo‘lsa qo‘liga taqib qo‘yishni aytadi.
Rustam
yurtiga qaytadi. To‘qqiz oydan so‘ng Taxminaning ko‘zi yorib, o‘g‘il
tug‘iladi.
Unga Suhrob deb nom berishadi:](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_8.png)
![Bir oy o‘tib bir yosh ulg‘aydi o‘g‘il,
Misoli
Rustamu Som yo Zoli zil.
Uch
yoshda maydonni etdi u talab,
Beshida
palangga chiqar tik qarab.
Kim
bilan o‘n yoshda agar qilsa jang,
Bo‘ldi
har pahlavon holi g‘oyat tang.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_9.png)
![Kunlardan birida Suhrob onasidan ajdodlari kim, otasi
kimligini
so‘raganda onasi uning bilagiga Rustam berib
ketgan
gavharni taqib qo‘yadi va Rustami Doston farzandi
ekanligini
aytadi. Suhrob otasini ko‘rish ishtiyoqida safarga
otlanib,
Raxsh zotidan bo‘lgan Qulunni tanlaydi. Suhrobning
dovrug‘i
Afrosiyobgacha borib yetadi. U makkorlik bilan
urush
olovini qo‘zg‘aydi. Suhrob Eronga qarshi jangga
otlanadi.
Jang maydonida ota-bola bir-birini tanimasdan
to‘qnash
keladi, Otasi jangda ustun kelib o‘g‘lining ko‘ksiga
hanjar
uradi. O’limi oldidan Suhrob o‘zini tanitadi. Rustam
dardu
hasratlar ichida qoladi:](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_10.png)
![O’g‘limni o‘ldirdim qarigan chog‘im,
Ildizin
quritdim, shu yurak dog‘im.
Tig‘imdan
o‘z o‘g‘lim tasjm etdi jon,
To
qiyomat unga yig‘lagay osmon!..
...Mendekni
ko‘rganmi diydai jahon,
Go‘dak
tepasida bo‘lsam zo‘ravon.
Kesilsa
bo‘lardi har ikki qo‘lim,
Qaro
yer sari yo‘nalsa yo‘lim.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_11.png)
![](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_12.png)
![](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_13.png)
![RUSTAM VA SUHROB DOSTONINI QISQACHA BAYONI
Kunlardan
bir kun Rustam Turon chegaralariga ovga boradi. Bir kancha kulonlarni
yer
tishlatadi. O't sepib ulardan birini pishiradi. Uni yebto'ygandan so'ng uyquga ketadi.
liiy
yerdan o'tib ketayotgai otlikdar yaylovda o'tlab yurgan Raxshni ushlab Samangonga
eltadilar.
Uykudan turgan Rustam Raxshni topolmay. uni kidirib Samangonga boradi.
Samangon
shoxi va uluglari Eronning buyuk jaxonpaxlavoni kelganini eshitib, unga
psshvoz
chikadilar va shox bir kecha mexmon bo'lishini iltimos kiladi va Raxshni,
albatta,
topamiz dsydi. Samongon shoxining kizi Taxmina yarim tunda Rustamning
xobgoxiga
boradi va unga ish k izxor etadi. Natijada, ikkovlari ko'shilishadp. To'kkiz
oydan
keyin Taxmina bir o'gil tug'adi. U kslbatda bobosi Somga o'xshar edi. Bolaga
Suxrob
dsb nom ko'yishadi. Suxrob o'n to'rt yoshga knrganda onasidan o'z ajdodini bilib
oladi.
U Eron shoxini o'ldirib, taxtni Rustamga olib bsrishga va undan so'ng Turon
shoxini
xam oradan ko'tarish ga qaror kiladi. O'zi Turonga sh oxbo'lish ni ko'zlaydi. Ana
shu
niyatlarini amalga oshirish uchuy Suxrob Eronga karshi lashkar tortadi. O'z shum
rejalari
payidan bo'lgan Afrosiyob xam o'n ikki ming lashkar yig'ib Hummon va
Barmonlar
boshchiligida Suxrob yordamiga](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_14.png)
![jo'natadi va ularga ota-bola bir-birini tanishlariga yo'l qo'ymaslikni
topshiradi
va ota o'g'il qo'lida o'ldirilishini o'ylaydi. SHundan so'ng
kechasi
yashirin xolda Suxrobni o'ldirishni xam buyuradi. SHunday kilib,
Kovus
va Eronni osonlikcha ko'lga kiritishii mo'ljallaydi. Suhrob Eron
chegarasidagi
qal'aga yetib keladi. Unga qarshi chikkan Hajir va
Gurdofarid
olishib, ularni mag'lub etadi. Bundan xabar topgan Kovus
Rustamga
noma yuboradi.
SHox
mamlakat a‘yonlari bilan maslaxatdan so'ng Rustamdan boshqa
hech
kim bu ssh baxodirga bas kelolmasligiga tushunib yetadi. Rustam
istar-istamas
kechikib yetib keladi. Natijada, ota va o'g'il jang maydonida
ro'baro'
bo'ladilar. Suxrob Rustamning kim ekanligini bilishga intiladi.
Ammo
buning iloji bo'lmaydi. Ikkovlari jangga kirishadi. Birinchi
kurashda
Suxrob Rustamni dast ko'tarib erga yotqizadi va xanjar bilan
boshini
tanidan judo kilmokchi bo'ladi.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_15.png)
![Shunda Rustam: - Bizning odatda baxodir yigit hamroxini birinchi gal
yikitkanda
o'ldirmaydilar, - deb aldab kutilib ketadi. Ikkinchi daf'a
kurash
ga kirish adi. Bu saf ar Rustam Suxrobni yiqitadi va sh osh
ilinch
suratda bagriga xanjar sanchadi... “Shoxnoma"’dagi eng
ta'sirchan
va g'amgin bo'lgan bu dostonning ko'plab gafsir va talkinlari
mavjud.
Nedur
jangi Suxrob va Rustam - e sh i t , Ko'p eshitding, endi buni
xam
eshit. Bu shundok dostonkim, to'lur ko'zga yosh va Rustam
ishidan
dil bo'lur xarosh . Izg'irin g'orati bo'lsa-yu tayin, yulsa g'o'r
mevani
hali pish mayin. Sitamkor desammi, yoxud dodgar,
Hunarmand
desammi va yo behunar? O’lim - shafkat bo'lsa. nedur
g'am-sitam
? Nedur dodu faryod, ne oxu alam?
Bu
sirdan jonginang to ogox emas, Parda orti sirin etmagil xavas](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_16.png)
![Bul eshik oldida kishi bordi kup Va
lekin
ochilmay, solar ko'zga chup.
O'lim
yaxshiroqmi, magarkim yo'ling,
Digar
jo'yda orom topolmas diling.
Ajal
kishilarni olmasa nari.
Yer
uzra sig'armi javonu kari.
Banagox
avj olsa otash va tugun,
Ajabmas,
chor atrof bo'lsa kul-kukun.
Kuyar
qo'psa o'rmon ichinda bu xol,
Undagi
to'ngaku yana
navnixol.
O'lim vakti essa ajalning
yeli,
Qari-yoshni eltar ayovsiz seli. Bu
dunda yoshlar kuvonchi
nechun,
Keksalik o'limga
sababmas
butun. Na tulki qoladir
va
na narra sher. U na ko'rkoqni
der,
na botirni der. Ketar joying
oxir
o'shal joy bashang, Qazo
otiga
min, diling etma tang. Bilib
ko'y,
o'lim xak, bilib qo'y: bu
chin.
Agar xak bo'lsa, dod-
nadom
ayt nechun? Qarimi,
yoshgami
yetgani maxal. Barin
bitta
bilgay ayovsiz ajal.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_17.png)
![Imon bo'lsa ko'ksing gar arzandasi, Nadomat
nedur.
ey Xudo bandasi? Bu olam takozo
kilur
ishni
bil, Neki lozim ersa, sen o'shani kil.
qazoning
ishiga tushun ok kiyin. Agar
ko'ksing
ichra
kirolmabdi
jin. Bu dunyoda shunga etib qol
jadal,
Yetkaz yaxshi noming, elitsa ajal.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_18.png)
![E’TIBORINGIZ UCHUN KATTA RAHMAT.](/data/documents/c2848013-1b16-4a75-9821-4517ec0d52b9/page_19.png)
MUSTAQIL ISH MAVZUSI: “Shohnoma”dan “Rustam va Suhrob” dostonini o'rganish . REJA: 1.Muallif ( Firdavsiy) haqida. 2. “Shohnoma” asari haqida. 3. “Rustam va Suhrob” dostonini o’rganish.
Abulqosim Firdavsiy Tusiy ( forscha : یسودرooo ف , taxminan 934—yilda Tus hozirda Firdavs shoirning nomi bilan atalgan shahrida tavallud topgan — 1030— yilda vafod etgan) — forstojik shoiri va mutafakkiri.
Abulqosim Firdavsiy Tusiy ( forscha : یسودرooo ف , taxminan 934—yilda Tus hozirda Firdavs shoirning nomi bilan atalgan shahrida tavallud topgan — 1030 —yilda vafod etgan) — forstojik shoiri va mutafakkiri. Tus va Nishopur shaharlaridagi madrasalarda tahsil olgan. Zamonasining barcha asosiy ilmlarini egallab, arab va pahlaviy tillarini chuqur o rgangan. O z ʻ ʻ davrining qomusiy olimi bo lib yetishgani uchun ham uni hakim deb ʻ ulug lashgan. U Eron, ʻ Turon , Yunon va Hindiston olimlarining turli sohadagi asarlaridan yaxshi xabardor bo lgan. Firdavsiy yoshligidanoq she rlar mashq ʻ ʼ qila boshlagan. Bu haqda ma lumotlar bo lsada, she rlarining o zi yetib ʼ ʻ ʼ ʻ kelmagan. Uning "Yusuf va Zulayho" nomli doston yozganligi xam haligacha munozarali. Firdavsiy otasidan qolgan yerda dehqonchilik qilib kun kechirgan. Ba zi manbalarda uning uzoq yillar sarbozlik xizmatida bo lgani ham aytiladi. ʼ ʻ Firdavsiyning yoshlik yillari somoniylar davlatining gullab yashnagan davriga to g ri keladi. Bu davrda ʻ ʻ Eron va Turon xalqlarining nafakat ijtimoiy-siyosiy, balki madaniy ma naviy hayotida ham bir ko tarilish bo lgan. ʼ ʻ ʻ
O zining kimligini anglash va uni boshqalarga ham ko rsatish maqsadida ular ʻ ʻ Eron va Turonning shonli tarixini tiklashga intiladilar. Shu maqsadda qad. afsona va rivoyatlar, buyuk shoxlar va bahodirlar tarixi to planadi va yoziladi. ʻ Bu boradagi intilishlarni somoniy hukmdorlar qo llabquvvatlab turganlar va ʻ to plangan ulkan materialni she rga solishni ʻ ʼ Abu Mansur Daqiqiyni so raganlar. ʻ Lekin shoir endigina ming bayt ijod kilganda, fojiali ravishda o ddirilgach, ʻ Buxoro amiri Nuh ibn Mansur Somoniy F.ni huzuriga chorlab, unga chala qolgan " Shohnoma "ni nihoyasiga yetkazishni buyuradi. Bundan maqsad shonli tarixi va buyuk sha nshavkatiga ko ra forsiy xalklarning arablardan kam ʼ ʻ emasligi, balki ustunligini ko rsatish va ularga qarshi kurashda foydalanish edi. ʻ Vatanga va uning buyuk tarixiga muhabbat ruhida tarbiyalangan, bolalikdan qad. afsona va rivoyatlar, qaxramonlik qissalari, jangnomalarni jon qulog i bilan ʻ tinglab ulg aygan F.ning o zi ham xalq ichida yurib, ularni yozib olgan, ko plab ʻ ʻ ʻ og zaki va yozma materiallar to plagan. ʻ ʻ