logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

124.5 KB
Ko'chirib olish
« MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI » MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………………………. 3 I - BOB Maktabgacha ta ’ lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning pedagogik asoslari ……………………………………………………………………………….…… 5 1.1. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlari……………………………………………………………….. ……..…..5 1.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodining ahamiyati…………………………………………………………………………. 8 II-BOB. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning amaliy asoslari……..……………………………………...… 22 2.1. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda ota- ona va tarbiyachilarning hamkorlik shakllari …………………………………... 22 2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda vatanparvarlik ruhini shakllantirishda tadbirlar texnologiyasi…………………………………………………………….. 27 Xulosa ............................ ....................................................................................... 32 Foydalanilgan adabiyotlar ......................... ............................................................ 34 1 Kiris h Mavzuning dolzarbligi. Yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash muammosi bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir , chunki bolalik va yoshlik vatanga muqaddas muhabbat tuyg ‘ usini singdirish uchun eng qulay davr hisoblanadi . Yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash masalalari o ‘ qituvchilarning ko ‘ plab qo ‘ llanmalari , uslubiy ishlanmalari , ilmiy ishlarida ko ‘ rib chiqilgan . Zamonaviy bolalarda vatanparvarlik , mehr - oqibat , saxovatpeshalik haqidagi g ‘ oyalar buzilgan , bu esa keyingi yillarda mamlakatimizda ro ‘ y berayotgan o ‘ zgarishlar bilan bog ‘ liq . Odamlarning vatanga munosabati ham o ‘ zgardi . Bugungi kunda moddiy qadriyatlar ma ' naviy qadriyatlardan ustundir . Biroq , o ‘ tish davrining qiyinchiliklari zamonaviy bolalar bog ' chasida vatanparvarlik tarbiyasining to ‘ xtatilishiga sabab bo ‘ lmasligi kerak . Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash bo ‘ yicha ishimda men , boshqa o ‘ qituvchilar singari , bolalar bilan ishlashning turli usullari , vositalari va shakllaridan foydalanaman . Ularning faoliyati natijasida vatanparvar, vatanimiz himoyachisi etib tarbiyalash vazifalari hal etilmoqda. Bolaning vatanparvarlik tarbiyasi kelajakdagi fuqaroni shakllantirishning asosidir. O‘z vatanining vatanparvarini tarbiyalash mas'uliyatli va qiyin vazifa bo‘lib, uni hal qilish maktabgacha yoshdagi bolalikdan boshlanadi. Rejali, tizimli ishlar, turli ta’lim vositalaridan foydalanish, bog‘cha va oilaning umumiy sa’y-harakatlari, kattalarning o‘z so‘zi va qilgan ishlari uchun mas’uliyati ijobiy samaralar berib, vatanparvarlik tarbiyasi borasidagi keyingi ishlarga asos bo‘lishi mumkin. Ishning maqsadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda psixologik xususiyatlarini nomoyon etishdagi rolini nazariy va amaliy 2 tadqiq etish orqali umumlashtirilgan xulosalar olish va shu asosda psixologlar amaliy tavsiyalar berishdan iborat. Tadqiqot ob’ekti . Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash jarayonlarini aniqlash uchun "Binafsha" nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi. Tadqiqot predmeti: Maktabgacha yoshdagi bolalarda vatanparvarlik ruhida tarbiyalash jarayonini nazariy va amaliy tadqiq etish. Kurs ishining vazifalari: 1) Kurs ishini ilmiy adabiyotlar asosida yoritib berish. 2) Kurs ishini amaliyotda qo‘llanilgan metod va o‘yinlar asosida boyitish. 3) Kurs ishining ahamiyati haqida ma'lumot berish 4) Yig‘ilgan ma'lumotlar asosida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining strukturasi va hajmi. Bitiruv malaka ishi 2 bob, 4 bo‘lim, xulosa, tavsiya, foydalanilgan adabiyotlar va ilovalardan iborat. 3 I-BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING PEDAGOGIK ASOSLARI 1.1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni vatanparlik ruhida tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlari Bugungi kunda barcha sohalar singari ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan bosh maqsad kelajak avlodni ulg‘ayayotgan farzandlarimizni insonparvarlik, vatanparvarlik ruhida komil inson qilib tarbiyalashdir. Shu asnoda o‘sib kelayotgan avlodni boy va betakror tariximiz milliy an’analarimiz o‘gitlari asosida tarbiyalash bugungi kun talabidir. Farzand ulg‘aya borar ekan, ijtimoiy hayot ijtimoiy munosabatlar atrofdagi hodisalarga o‘z nuqtai nazari bilan moslasha boradi. Bolada bu jarayonning kechishi shaxsni o‘rab turgan muhitning, jamoaning, oilasining qay darajada milliy va dunyoviy munosabatlarga munosabati asosida vujudga keladi va shu asnoda jamiyatni borliqni, unda shakllangan ong dunyoqarash orqali idrok qiladi. Bir qaraganda bu jarayon-ijtimoiy muhit ko‘rinishida sodda ko‘rinsada, xalqaro miqyosida, turli davlatlar misolida ko‘radigan bo‘lsak har xil ko‘rinishga ega bo‘lgan etnik tarbiya vujudga kelayotganini ko‘rasiz. Shu o‘rinda bizning yurtimiz tarixiy madaniyati- ma’naviyati, milliy an’nalari va qadriyatlari bilan o‘zbek xalqining qalbiga tushirilgan ming asrlik tarixini namoyon etib kelmoqda. Xalqimizning ko‘p asrlik an’analari, qadriyatlari, mif, afsona va dostonlarida, bizning milliyligimizni aks ettiruvchi, muqaddas xilqatlar ko‘rinishida asrdan asrga o‘tib xalqimiz hayotida o‘ z qimmatini saqlab kelmokda. O‘zbek xalqining milliy g‘urur umuminsoniy qadriyatlar katta bir jarayoni tashkil etadi. Bizning milliy xususiyatlarimiz umuminsoniy qadriyatlar bilan bog‘lanib ketgan. Asrlar davomida xalqimiz umumbasharish, umuminsoniy qadriyatlar takomilligi ulkan hissa qo‘shgan turli millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjihat yashash, diniy bag‘ri kenglik, dunyoviy bilimlarga intilish o‘zga xalqlarning ilg‘or tajribalari va madaniyatini 4 o‘rganish kabi xususiyatlar ham xalqimizda azaldan mujassamdir. Xuddi shunday milliy tabiatimizga xos bo‘lgan mehr oqibat, muruvvat, andisha, or-nomus, sharmu- hayo, ibo-iffat, betakror fazilatlar va xalqimizni ko‘p jihatdan ajratib turadigan bag‘ri kenglik, mehmon do‘stlik oq ko‘ngillik xususiyatlari ham xalkqmiz tomiriga singib ketgan bugungi kunda farzandlarimizni komil inson qilib tarbiyalashda ushbu masalalarni tarbiya mazmunining bosh g‘oyalaridan biri qilib quyish lozimdir. Shu bilan birga diniy qadriyatlarimiz ham muhim ahamiyat kasb etadi. Olloh barchamizning qalbimizda, yuragimizda, yaratganni doim yod etamiz, undan madad so‘raymiz, binobarin islom dini hayotimizning tub zamiriga chuqur singib ketgani. Bu -inkor etib bo‘lmaydigan haqiqat. Shunday ekan farzandlarimizni muqaddas dinimizning mohiyati, uning insonparvarlik g‘oyalari, dinga sog‘lom munosabat masalalarini ular ongiga singdirishimiz zarur masalalardan biridir. Shu tariqa farzandlar tarbiyasidagi birinchi maqsadimiz bu xalqimizning qadimiy va boy tariximiz, yuksak madaniyatimiz va urf-odat, qadriyatlarimizga asosan mentolitetimiz asosida hayotga moslashishi, komil inson tarbiyasidagi buyuk maqsaddir. Bu insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan achchiq saboqlarni ham tan olishga undaydi. Ushbu qadriyatlar milliy xususiyatlarni o‘zlashtirishi tavsiya etish mumkin: - xalqimiz hayotida qadim qadimdan jamoa bo‘lib yashash ruhining ustunligi; - jamoa timsoli bo‘lgan oila, mahalla, el yurt tushunchalarning muqaddasligi; - ota-ona, mahalla -kuy, umuman jamoatga yuksak hurmat e’tibor; - millatning o‘lmas ruhi bo‘ lgan ona tiliga muhabbat; - kattaga hurmat, go‘zallik va nafosat; - sabr-bardosh va mehnatsevarlik; - halollik, mehr oqibat kabi masalalar ta’limning mazmuni bo‘lishi davr talabidir. Bugun biz ko‘pdan ko‘p masalalar ustida bosh qotirayapmiz. Jamiyatimiz rivoji uchun o‘z hissamizni boricha qo‘shishga harakat qilmoqdamiz. Bularning hammasi kelajak avlod farzandlarimiz baxti saodati uchun. Albatta, shu o‘rinda ulg‘ayayotgan to‘la qonliga qabul qilishga tayyorlashimiz ham kerakdir. 5 O‘zbek xalqi o‘ziga xos milliy urf-odat, an’analari, jasur, qahramon farzandlari, ilm-fan va san’at, davlat va jamoa buyuk namoyondalari, ona-vatani bilan fahrlanadi. Zero, o‘tmishda bu buyuk ajdodlarimiz ko‘rsatgan qahramonlik, fidoyilik, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur tuyg‘usining shakllanishi va barkaror bo‘lishiga xizmat qilishi tabiiydir. Shu sababli ham milliy g‘urur ramzi bo‘lgan millat, xalqning o‘zligini anglashi, o‘zining milliy qadriyatlari, urf-odatlarini unutmasdan, ularni tiklab, avaylab, boyitib o‘sib kelayotgan yosh avlodga yetkazish lozim. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur tuyg‘usini shakllantirishga xizmat qiladigan boy ma’naviy merosga egamizki, bu meros yoshlarda milliy g‘urur tuyg‘usini shakllantirish uchun muhim didaktik vosita bo‘lib xizmat qiladi. 1.2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodining ahamiyati. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida buyuk siymolar, ertaklar, dostonlar, afsonalar, hadislar, maxsus risolalar, bukletlar tarzida taqdim etish maqsadga muvofiqdir. Tarixga nazar solar ekanmiz, xalk baxt saodati, tinchligi, 6 ozodligi yo‘lida o‘z hayotini bahshida etgan vatandoshlarimiz ko‘rsatgan qahramonlik, insonparvarlikni ko‘ramiz, u bilan faxrlanamiz. Masalan, Jaloliddin Manguberdi ona vatan, xalq dahlsizligi uchun qayg‘urdi. Uning ana shunday ma’naviy barkamol, yorqin jasoratli qiyofasi asrlar osha avlodlar qalbida saqlanib qoldi. Jaloliddin Manguberdi - vatanparvarlikning jonli timsoli bo‘ldi. U o‘z yuragidagi vatanga bo‘lgan otashin muhabbatdan kuch olib, dushmanga dahshat soladi. U o‘n yildan ortiq olov ichida ot suradi, Sind daryosining ajal ufurib turgan domidan tirik chiqib ketadi. Dushman 1231 yilda Jaloliddinni g‘aflatda qoldirib, yelkasiga nayza sanchadi. Uning ko‘zi Jaloliddin belidagi sanochga tushadi. U Jaloliddinnning belidan tikmachoq xaltani oladi, bag‘riga bosib, bir dunyo boylikka ega bo‘ldim, deb sevinadi. Ammo bu boylik Jaloliddin asrab yurgani Xorazmning bir siqim tuprog‘i edi. Shunday yetuk sarkardalardan biri sohibqiron Amir Temur (1335-1405) bir umr haqiqat uchun kurashdi, uning shiori ham "Rusti-rosti" - "kuch adolatda" degan ma’noda edi. Shuning uchun ham uning adolat qilichi bir umr sinmay, doim zafar keltirdi. U ona vatanni mo‘g‘ul bosqinchilaridan halos etdi. Amir Temurning o‘z ona xalqi oldidagi birinchi eng buyuk, eng muqaddas va olamshumul xizmati mo‘g‘ul istilochilari zulmidan vatanni ozod etishi bo‘ldi. Ikkinchi ulug‘ xizmati - ulkan davlatni tuzishdir. "Millatning dardlariga darmon bo‘lmoq vazifangizdir!", Amir Temurning xalqqa bo‘lgan muhabbatini ana shu otashin va ezgu so‘zlaridan ham bilish mumkin. Sohibqiron har qachon qayerda va qanday vaziyatda bo‘lmasin xalqning dardlariga darmon bo‘lishni eng oliy maqsad deb biladi. U o‘z xalqini sevgan va ona vataniga sadoqatli odamlarni izzat-hurmatda tutgan, hatto bu mavzudagi voqea-hodisalarni faxr bilan so‘zlab, ko‘plarga ibratmatal tarzida o‘qtirgan, o‘zi esa bunga qat’iy amal qilgan. Sohibqiron davlatni boshqarishda o‘z atrofiga halol, diyonatli, ishning ko‘zini biladigan odamlarni tanlab, haq yo‘lini tayin etib qo‘yadiki, xatto o‘zi ham davlat ishlarida biror xato-kamchilikka yo‘l qo‘ysa, 7 ogohlantirishlarini aytadi. Amir Temur bobomiz buyuk imoratlar barpo etadi va ularni ulkan bog‘-u rog‘lar bilan o‘raydi, shahar va qishloqlarni tiklaydi, suv inshootlari barpo etadi. Musulmon me’morchiligidagi eng yaxshi an’analar Amir Temur davrida gullab yashnaydi va mangu umr topadi. Amir Temur mamlakat obodonchiligiga shu qadar alohida e’tibor beradiki, u Shahrisabzni ham obod qiladi. Oqsaroy, Dor utsaodat, Dor ut-tilovat, Gumbazi Sayidon kabi mahobatli qasrlar va maqbaralar quriladi. Masjid, Madrasa, karvonsaroy va hammom kabi jamoat binolari barpo etiladi. Amir Temur nafaqat Movarounnahr va Turkiston, balki boshqa mamlakatlarda ham qal’alar (Afg‘oniston), qasrlar, shaharlar va nahrlar (Eron, Ozarbayjon, Afg‘oniston) qurdiradi. Amir Temur ixlos-e’tiqod bilan Turkistonda Ahmad Yassaviyga maqbara qurdiradi. Toshkent viloyatidagi Zangiota maqbaraxilxonasini ta’mirlab, go‘zal va fasoxatlix, olg‘a keltiradi. Amir Temur dildagi go‘zallik va yuksaklikka bo‘lgan muhabbat uning ona vatani va xalqiga bo‘lgan buyuk sevgisi, sadoqati va adolatidan tug‘iladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va vatanparvarlik tuyg‘ulari ularning ba’zi harakatlarida aks etib turadi. Lekin ularda vatan, milliy g‘urur haqidagi fikrlar cheklangan. Ular vatan va vatanni ulug‘lovchi she’r, hikoya va ertaklarni bilishadi-yu, milliylikning mohiyatini yaxshi anglashmaydi. Bu tuyg‘ularni tarbiyalash yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi tadqiqot jarayonida aniqlandi. Demak, maktabgacha talim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va vatanparvarlik sifatlarini shakllantirish zarur. Buning uchun: - milliy g‘urur, urf-odat va an’analarimizni maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilar hayotiga kengroq joriy etish; - maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirish maqsadida xalq pedagogikasidan samarali foydalanish; 8 - umuminsoniy qadriyatlarimizni va milliy merosimizga oid ma’naviy va ma’rifiy tadbirlarni ko‘paytirish zarur. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur tuyg‘usini o‘stirishga qaratilmagan. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish uchun bu jarayonning samaradorligini ta’minlovchi pedagogik psixologik omillarni aniqlab olish taqozo etiladi. Kuzatishlarimiz natijasi shu pedagogik vositalarni quyidagicha aniqlashga yordam berdi: - ta’lim-tarbiya mazmuni, shakl, usul va vositalarining milliyligi; - ijtimoiy omillar: -ta’lim-tarbiya jarayonini; - xududiy omillar: -bola yashayotgan o‘lka, milliy qadriyatlari, urf-odatlari va an’analari, boyligi, tarixiy o‘rni va ahamiyati. Har bir davrda yuz beradigan voqea-hodisalar tug‘risida tarbiyachinining bolalarga mohirona hikoya qilib berishi vatanparvarlikni tarbiyalashada muhim vosita bo‘lib hizmat qiladi. Ushbu omillarning pedagogik jihati ularning o‘zlariga xos xususiyatlari hisobga olingan taqdirda, milliy g‘urur tuyg‘ularini his etishda va uning tizimini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarda milliy tuyg‘uni shakllantirish tizimini o‘rganishda, ishlab chiqishda har bir mashg‘ulot, tarbiyaviy tadbirlar, to‘garaklar ular ongida milliylikning chizgilari (manzarasi) haqidagi tasavvurini o‘zgartirish, shaxsiy hayot, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga erishish, milliylikning tarbiyaviy mohiyatini anglab yetish malakalarini shakllantirish turli faoliyatning natijalarini oldindan ko‘ra bilishga o‘rgatish, tabiat va jamiyat haqida ilmiy bilim bilan qurollantirish kerak. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish 9 maqsadi va vazifalarini ijobiy hal etishda ularning tarbiyasiga, tavsifiga xos milliy muhit yaratish va yuqoridagi barcha omillarga tayanish lozim. Chunki tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatning samaradorligini oshiruvchi, ularning talab va ehtiyojlarini qondiruvchi muhit zarurdir. Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy muhitning o‘ziga xos mazmunga ega bo‘lishi davr taqozosidir. Bu mazmun zamirida bolalarda milliy g‘ururni shakllantirish yotadi: umuminsoniy va milliy qadriyatlar; urf-odat va an’analar, xalq donishmandligi durdonalari negizini tashkil etgan sharqona tarbiyaning asosiy sifatlari; insonparvarlik, mehnat-sevarlik, vatanparvarlik, mehr-oqibat, ota-onaga hurmat, sahovat, iymon-e’tiqod va shu kabilar. Hozirgi kunda matbuot va ommaviy axborot vositalari, kino, teatr repertuarlari milliy mazmunda tashkil etilmokda, boyib bormokda. Ularning butun faoliyati jamiyatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-madaniy o‘zgarishlarni insonlar ko‘z o‘ngida gavdalantirish, milliy xarakterni shakllantirish, ma’naviyatimiz sarchashmalaridan bahramand etish, g‘ururlanishimizga asos bo‘lgan milliy urf- odatlarimiz, an’analarimiz, tarixiy meros va asarlarimiz, tilimizni, qadriyatlarimizni qaytadan tiklashga, ularga nisbatan mehr-muhabbatni shakllantirishga erishishga qaratilgan. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘ururni shakllantirish asosida olib borilgan tadqiqot tajriba ishlarida, suhbatlar, og‘zaki savol- javoblar orqali ma’lum bo‘ldiki, bolalar tadbirlar, ahloqiy, ma’naviy, tarixiy, milliy qadriyatlar, ertaklar, rivoyatlar doir materiallarni qiziqib tinglashar, tomosha qilishar ekan. Tarbiyachilar bolalarga insonni o‘rab olgan olamning murakkabligini, ajoyibotlarini, sirliligini anglashlariga, tabiat inson turmush tarzi qulayliklarining garovi ekanligini tushunib yetishlariga shu sababdan tabiatni muhofaza kilishni idrok qilishlariga yordamlashadilar. Shuni unutmaslik lozimki, tabiatdagi hamma narsa, vokea-hodisalar bolalar uchun qiziqarli va sirli topishmoqday tuyuladi. Ular bu jumboqlar sirini bilishga, sabablarini anglashga harakat qiladilar. Bola dastlabki tizimli ta’limni maktabgacha ta’lim muassasasida oladi. Binobarin, uning sog‘lom, 10 xar tomonlama barkamol bo‘lib shakllanishi bevosita tarbiyachi faoliyati bilan uzviy bog‘likdir. Har bir maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari insonparvarlik va vatanparvarlik qoidalariga rioya qilgan holda, bu faoliyat insonni xar tomonlama himoya qilishga, uni ulug‘lashga, milliy g‘ururlanishga qaratilishi lozim. Asl vatanparvar unvonini olish uchun insonga juda katta mas’uliyatli ma’naviy-ahloqiy vazifalar yuklanadi. Nima va qanday hodisa bo‘lishidan qat’i nazar, tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ini, shaharini, boshqacha aytganda, kindik qoni tomgan zamin- Vatanini tark etmaydi. Bunday insonlar asl vatanparvarlar deyiladi. Zero, faxrlanish haqiqatdan ham yaxshi xulqlar va oliy fe’llarda oldin ketish, ilmu hikmatni egallash va imkoniyat boricha mavjud nopokliklardan tozalanishdir. Kimda shunday sifatlar topilsa, hukm uning foydasiga va kimda bular yetishmasa, hukm uning zarariga bo‘ladi. Zotan, vatanni sevish, xalqni hurmat qilish faxrlanish yoxud ulardan g‘ururlanish belgisi bolib, bu yaxshi xulk va yaxshi fazilatdir. Kimki millatning madaniyati tarixidan, ajdoddari qoldirgan barcha meroslardan, hamma sohadagi an’analaridan faxrlana bilsa, o‘tmishda vatani va xalqi boshiga tushgan dahshatli va ayanchli fojiaviy taqdirdan achinsa, u vatan va xalqi kelajagi uchun, nurli istiqlol yo‘lida fidoyi bo‘lish orzusida yashaydi, mehnat qiladi, o‘z kasbining ustasi bo‘lishga intiladi, tashabbuskorlikni qo‘lga kiritish armonlari bilan nafas oladi. Bevosita ta’lim- tarbiya beruvchi muassasalar mafkuraviy ta’limning asosiy uchoqlaridir. Ularning barchasida amalga oshiriladigan mafkuraviy ta’lim jarayonida ustuvor ahamiyat kasb etishi: - vatan tuyg‘usini shakllantirish ona tilimizga, yurtimizga muhabbat uyg‘otish; - milliy qadriyatlarga hurmatni kuchaytirish; - ezgulik timsoli bo‘lgan ayollarni ulug‘lash; - oilaning vatanparvarlik hissini tarbiyalashdagi rolini ko‘rsatish; 11 - umuminsoniy qadriyatlarning millatlararo totuvlik, bag‘rikenglik, dunyoviy ilmlarga intilish va ilg‘or madaniyatni shakllantirish vositasi ekanini o‘qtirish lozim. Har bir maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari insonparvarlik va vatanparvarlik qoidalariga rioya qilgan holda, bu faoliyat insonni xar tomonlama himoya qilishga, uni ulug‘lashga, milliy g‘ururlanishga qaratilishi lozim. Asl vatanparvar unvonini olish uchun insonga juda katta mas’uliyatli ma’naviy-ahloqiy vazifalar yuklanadi. Nima va qanday hodisa bo‘lishidan qat’i nazar, tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ini, shaharini, boshqacha aytganda, kindik qoni tomgan zamin-vatanini tark etmaydi. Bunday insonlar asl vatanparvarlar deyiladi. Zero, faxrlanish haqiqatdan ham yaxshi xulqlar va oliy fe’llarda oldin ketish, ilmu hikmatni egallash va imkoniyat boricha mavjud nopokliklardan tozalanishdir. Kimda shunday sifatlar topilsa, hukm uning foydasiga va kimda bular yetishmasa, hukm uning zarariga bo‘ladi. Zotan, vatanni sevish, xalqni hurmat qilish faxrlanish yoxud ulardan g‘ururlanish belgisi bo‘lib, bu yaxshi xulk va yaxshi fazilatdir. Kimki millatning madaniyati tarixidan, ajdoddari qoldirgan barcha meroslardan, hamma sohadagi an’analaridan faxrlana bilsa, o‘tmishda vatani va xalqi boshiga tushgan daxshatli va ayanchli fojiaviy taqdirdan achinsa, u vatan va xalqi kelajagi uchun, nurli istiqlol yo‘lida fidoyi bo‘lish orzusida yashaydi, mehnat qiladi, o‘z kasbining ustasi bo‘lishga intiladi, tashabbuskorlikni qo‘lga kiritish armonlari bilan nafas oladi. Bevosita ta’lim-tarbiya beruvchi muassasalar mafkuraviy ta’limning asosiy uchoqlaridir. Ularning barchasida amalga oshiriladigan mafkuraviy ta’lim jarayonida ustuvor ahamiyat kasb etishi: - vatan tuyg‘usini shakllantirish; - ona tilimizga, yurtimizga muhabbat uyg‘otish; 12 - milliy qadriyatlarga hurmatni kuchaytirish; - ezgulik timsoli bo‘lgan ayollarni ulug‘lash; - oilaning vatanparvarlik hissini tarbiyalashdagi rolini ko‘rsatish; - umuminsoniy qadriyatlarning millatlararo totuvlik, bag‘rikenglik, dunyoviy ilmlarga intilish va ilg‘or madaniyatni shakllantirish vositasi ekanini uqtirish lozim. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar barkamol inson shaxsini shakllantirishga qaratilgan bo‘lib, xalqimizning milliy manfaatlariga, ezgu maqsadlariga to‘la mos keladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va vatanga muhabbat hissi o z uyiga, bog‘chasiga, tarbiyachiga muhabbatni tarbiyalashdan boshlanadi. Bolalar ota-onalari va tarbiyachilari ularga qanday g‘amhurlik qilayotganini kuradilar va his etadilar, natijada bolalarda ularga bo‘lgan muhabbat yanada ortadi, ularning g‘amxo‘rligi va himoyasiga ishonch hosil qiladilar. Ular ota-onalari va tarbiyachilardan o‘z shahri, qishlog‘i tug‘risidagi ko‘p narsani bilib oladilar. Pedagog-tarbiyachi “Vatan”, “Bizning shahar”, “O‘zbekistonning poytaxti Toshkent“, ”Qishlog‘imizning eng yaxshi kishilari“, “Shahrimizning eng yaxshi kishilari“ va shunga o‘xshash mavzular bo‘yicha kitob va rasmlar tanlaydi, turli albomlar, papkalar tayyorlab, bolalar bilan olib boradigan ta’lim-tarbiyaviy mashg‘ulotlarda foydalanish lozim. Bizning respublikamiz o‘z mohiyati bilan baynalminaldir. Shuning uchun maktabgacha tarbiya bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik, baynalminalchilik, hislarini tarbiyalab borish muhim ahamiyatga ega. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarni milliy ruhda, milliy g‘urur ruhida tarbiyalash asosida boshqa millat va xalqlarga ijobiy munosabat va do‘stona his tuyg‘ular uyg‘otish, turli xalqlar hayotiga qiziqish hissini paydo qilish maqsadi yotadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirishning shakl va metodlari: 13 1. Bolalarni xalq og‘zaki ijodi bilan tanishtirish. Maqsad: Vatan tuyg‘usini bolalarga ona allasi, bobolar o‘giti oila tarbiyasi bilan singdirish. 2. Buyuk siymolar bilan tanishtirish. Maqsad: bolalarga ota-bobolarini tanisinlar, ulardan qolgan merosdan bahramand bo‘lsinlar, ota-bobolardan faxrlansinlar. Bolalarga vatan tuyg‘usini ota-bobolarimiz ibrati bilan singdirish. 3. Navoiyxonlik xaftasi rejasini tuzish. Maqsad: bolalar qalbini Navoiy ijodi bilan sug‘orish. Bolalarni ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirish. 4. Konstitutsiya saboqlari bilan tanishtirish. Maqsad: Ahloq va huquqiy tushunchalarining uzviy birligini anglashlik, odob-ahloq, meyorlariga qat’iy amal qilish ko‘nikmasini hosil qilishdir. 5. Milliy muzey tashkil etish. Maqsad: bolalarga amaliy san’at namunalari, milliy kiyimlar, taqinchoqlar, idish-tovoqlar haqida ma’lumot berish. 6. Ma’naviyat xonasini tashkil etish. Maqsad: tarixiy siymolar, Prezident, madhiya, bayroq, gerb, haqida qisqacha ma’lumot berish. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari milliy g‘urur tushunchasini anglashining ahamiyati kattadir. Milliy g‘urur tushunchasini anglashning tiklanishi esa, o‘z navbatida, mustaqil jamiyatimizning ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy zaminlarining mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi. Bu hikmatli so‘zlar bir qarashda ota-onalarga qarata aytilgan fikrdek tuyuladi. Biroq, uning mantiqiy ma’nosi pedagog-tarbiyachilar faoliyati bilan bog‘liqdir. Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyachilari, muassasada tarbiyalanayotgan bolalar bilan o‘z farzandlari kabi yaqin bo‘lmog‘i lozim. Chunki, ular ham ota-ona, ham pedagog-tarbiyachi vazifasini o‘taydilar. Demak, maktabgacha ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi tarbiyachilar o‘z tarbiyalanuvchilariga nisbatan o‘ta shirinso‘z, muloyim, xushmuomlali va ayni chog‘da, talabchan 14 bo‘lishlari zarur. Qomusiy olim Al-Beruniy o‘qitishda «o‘quvchining qiziqishi va intilishi hisobga olinishi va muallim o‘z shogirdiga xushmuomalali bo‘lishini ta’kidlaydi». Sharq mutafakkirlari asrlar mobaynida o‘z ijodi va faoliyatlari bilan yoshlarga ibrat bo‘lib kelishmokda. Ularning qoldirgan badiiy-estetik meroslari, biz tadqiqot-tajriba ishlari olib borayotgan maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida, vatanga mehr-muhabbat, umuminsoniy, milliy qadriyatlarimiz bilan g‘ururlanish va ularni avaylab-asrash, ravnaq toptirishga intilishlari uchun muhim manbalardir. Darhaqiqat, sharqona ahloq-odob, vatanparvarlik, insonparvarlik, xalqparvarlik, rostguylik, hiyonat har tomonlama barkamol insonning ma’naviy qiyofasidir. Shuningdek, ma’naviyati yuksak inson xdromdan xalolni farklab olib, haromga, poklik bilan nopoklikni ajratib, nopoklikka, hiyonatdan diyonatni ajratib, hiyonatga, adolatsizlikka qarshi kurasha oladi. Mutafakkir-olimlar xalqning qadimiy bayram an’analari, marosimlari va ular bilan bog‘lik urf-odatlari haqida o‘z asarlarida qimmatli ma’lumotlar qoldirganlar. Ularda „Navro‘z”, „Mehrjon”, Qurbon xayiti”, „Ramazon xayiti” kabi bayramlar haqida ma’lumot berganlar. Bu bayramlar insonlarni bir-biriga mehr-muruvvatli, xayr-saxovatli bo‘lish, yetim-yesirlar, qarindosh-urug‘lar holidan habar olish, o‘zbekona odatlarimizga sodiqlik, vatanni sevish va ardoqlash, u bilan g‘ururlanish kabi his-tuyg‘ularni shakllantirish muhim hisoblanadi. Bu mutafakkir-olimlar xalqning qadimiy bayram an’analari, marosimlari va ular bilan bog‘liq urf-odatlari Masalan, „Navro‘z" bayramida shirinliklar hadya etish (hayotning shirin bo‘lishini tilash), sovg‘a-salomlar berish, gul sovg‘a qilish (guldek nafis, go‘zal hayot tilash), bir-birlariga suv sepish (suv mul bo‘lsin, hosildorlik yuqori bo‘lsin degan ma’noda) va boshqa urf-odatlar joriy etilgan. Bularning barcha shakllar muassasasi tarbiyalanuvchilarining milliy tuyg‘uni shakllantirishga xizmat maktabgacha ta’lim qiladi. O‘zbek xalq og‘zaki ijodi (afsona, rivoyat, ertak, doston, maqol, matal, qo‘shiq) namunalari xalkning turmush tarzi, ahloq-odobi, urf-odatlari, an’analari, diniy e’tiqodni o‘zida mujassam etadi. Orzu- umidlarni, mehnatga ijobiy munosabatni, vatanparvarlikni, sadoqatni, erk va ozodlik 15 yo‘lidagi mardonavor kurashni, moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish, kelajakdagi farovonturmushga ishonchni ifodalaydi. Xalq og‘zaki ijodining qadimiy janrlaridan biri afsonalardir. „Iskandarning shoxi bor”, „Luqmoni hakim”, „Shirin qiz”, „Yolg‘on so‘z siri”, „Tilla baliq tog‘i” kabi afsonalar azaldan sharq xalqlarining tabiatiga xos mardlik, vatanparvarlik, xalkparvarlik, adolat, erksevarlik, vafodorlik kabi fazilatlarni tarbiyalaydi. Rivoyatlar esa mavjud hayotiy ma’lumotlarga tayangan holda, badiiy tuqimalar orqali insoniy qadriyatlar, insonning ezgu orzu-umidlari, armonlari, quvonchlari, tashvishlari, g‘am-qayg‘ulari, ehtiroslarini aks ettiradi. Rivoyatlar negizida tarixiy shaxslar hayoti, ma’naviy faoliyati yotadi. Masalan, Jaloliddin Manguberdi vatanni tashqi dushmandan himoya qilgan va jonini fido etgan, Amir Temur o‘z xalqi, vatanning osoyishtaligi, uning milliy g‘ururi yo‘lida jang qilgan, Bobur o‘z vatanidan yiroqda bo‘lishiga qaramay, o‘z xalqini, vatanini e’zozlab, ularni qumsab yashagan. Navoiy, Nodira, Uvaysiy kabi mutafakkirlarimizning insoniyligi, buyukligi, vatanga hurmati, mehr-muhabbatini ifodalovchi qator rivoyatlar mavjud. Bundan tashqari, Uchtepa, Besh-ariq, Buxoro, Navoiy, Xorazm, Surxondaryo kabi joy nomlari haqidagi rivoyatlar ham maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining milliy tuyg‘ularni shakllantirishda va o‘zligini anglatishda muhim ahamiyatga moliqdir. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirishda shakllarida, xalq og‘zaki ijodining marosim qo‘shiqlari ham alohida o‘rin tutadi. Marosim qo‘shiqlari insonlarning tabiatga, voqelikka estetik munosabatlarini bildiruvchi tasavvurlari, ishonchlari, orzu-umidlari, ahloqiy qarashlarini shakllantirishga yordam beradi. Ertaklar esa ta’sirchan janr bo‘lib, bolalarning ruhiy va yosh xususiyatlariga ko‘ra, ma’naviy ongiga, faoliyati mazmuniga, hissiyotiga ijobiy ta’sir etadi. Ertaklarning o‘ziga xos xususiyatlarini aniq bilgan bola unda ko‘tarilgan g‘oyaning asl mohiyatini tushunadi, ertaklarga xos badiiy to‘qimalardagi voqea-hodisalardan hayotiy xulosa chiqarishga o‘rganadi. Ma’lumki, 16 ertaklarning g‘oyaviy yo‘nalishini adolat, jasurlik, qahramonlik, ezgulik, insonparvarlik, farovon hayot, vafo, xalqparvarlik kabi ma’naviy tushunchalar tashkil etadi. Shuning uchun ham momolarimiz, bobolarimiz o‘z nabiralarini doimo ertak bilan siylashgan. Xalq dostonlari xalq ma’naviy qadriyatlari, an’analari mujassamlashtirilgan xalq og‘zaki ijodi janrlaridan biri bo‘lib, unda musiqa bilan she’riyat uyg‘unlashgan. Dostonlarning g‘oyaviy va ma’rifiy ahamiyati shundaki, ularda yuksak go‘zallikka va baxt-saodatga erishishning birdan-bir yo‘li maqsadlar sari qat’iy intilishdan, sabr-chidam, matonat, mardlik, qahramonlik ko‘rsatishdan iboratdir, degan g‘oya ilgari suriladi. Dostonlarda milliy g‘urur tuyg‘usi kuylovchi va tinglovchi o‘rtasidagi badiiy-estetik muloqot shakllanadi. Milliy tuyg‘ularni shakllantirishda samarali ta’sir etuvchi shakllardan yana biri - latifalar asosida tarixiy voqealar, maishiy hodisalar yotadi. Ziyraklik, o‘tkir hajv, hozirjavoblik, hajm jihatdan ixchamlik, mazmunan teranlik latifalarning asosiy tamoyili hisoblanadi. O‘zbek xalk latifalarining asosiy qahramoni Nasriddin qiyofasi orqali nodonlik, ikkiyuzlamachilik, firibgarlik, munofiqlik, ochko‘zlik, ayyorlik, ishyoqmaslik kabi ma’naviyatga zid illatlar qoralanadi. Go‘zallik, donolik, zukkolik, rosguylik, mehnatsevarlik, mehmondo‘stlik, himmat, mehroqibat, saxiylik, ilmlilik, insonparvarlik kabi yuksak qadriyatlar ulug‘lanadi. Maqol va matallar esa turli millat kishilarining ma’naviy yetuklik, zukkolik belgisi bo‘lib, ularning tub mohiyatlari, orzu-armonlari umumiyligining ko‘rsatkichlaridir. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarda milliy tuyg‘ularni shakllantirish maqsadida olib borilayotgan tadqiqot - tajriba ishlari jarayonida shu narsa ma’lum bo‘ldiki, milliy turmush tarzimizga yot bo‘lgan “jangari“ o‘yinchoqlar, mul’tfil’mlar, kinofil’mlardan imkon qadar foydalanmaslik, aksincha sharqona odob va bashariyatning ezgu intilishlarini aks ettiruvchi o‘yinlar, o‘yinchoqlar, rasmli kitobchalar, milliy ertaklar asosida yaratilgan mul’tfil’mlar, bolalardagi ilk yoshlikdan mafkuraviy karashlarning tug‘ri shakllanishida qo‘l keladi. 17 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur, vatanparvarlik va davlat ramzlari to‘g‘risida tasavvur tushunchalarini aniklashga doir bir necha metodlardan foydalanildi. So‘rovnoma-suhbat: Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari bilan mashg‘ulotda, milliy g‘urur, vatanparvarlik mavzularida suhbatlar tashkil kilish, tarbiyalanuvchi bilan tarbiyachi o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlab, ularning erkin, mustaqil fikrlash jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mustaqil tafakkurni tarbiyalash bo‘yicha: “Vatanparvarlik o‘z o‘lkasini o‘rganish”, ’’Mustaqil vatanim seni kuylayman”, Yosh avlodni O‘zbekiston madhiyasi, gerbi, bayrog‘i, konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiyalash”, ona vatan mustaqil O‘bekistonga sodiq bo‘lish”. Buyuk siymolar bo‘yicha: Amir Temur, Alisher Navoiy, Ulug‘bek, Mirzo Bobur, Muso Xorazmiy, Ibn Sino, Jaloliddin Manguberdi. Milliy bayramlar bo‘yicha: “Navro‘z”, „Qurbon hayiti”, “Ramazon hayiti” va hokazo. Pedagog-tarbiyachilar ota-onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar, uchrashuvlar o‘tkazishi, ularni bolalarga ta’lim-tarbiya berish bo‘yicha amalga oshiradigan ishining mazmuni, metodlari bilan tanishtirib borishi, oila tarbiyasidagi ijobiy namunalardan o‘zining ta’lim-tarbiyaviy ishida foydalanishi lozim. Bolalarda mustaqillikni tarbiyalash, madaniy xulq odatlarini shakllantirish, tengdoshlari va kattalar bilan munosabatda bo‘lish, faoliyat madaniyatini shakllantirish, buyumlarga nisbatan ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni tarbiyalash, bolalarnnng yoshiga xos bo‘lgan yaxshilik, to‘g‘rilik, haqqoniylik, jasurlik, kamtarlik kabi ahloqiy tasavvurlarni shakllantirish lozim. Milliy tuyg‘uni, xususan yosh avlod qalbiga va ongiga singdirishda jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va tashviqotning samarali usul va metodlaridan oqilona foydalanish taqozo etiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni tarbiyalashda ta’lim-tarbiya muassasalari, jismoniy tarbiya va sport, oila muhim o‘rin tutadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni 18 shakllantirish asosida ularni ijtimoiy hayotga, oilaviy turmushga jamiyatning faol ishtirokchisi va mustaqillikni, hukukiy fuqarolik asosidagi demokratik jamiyatni mustahkamlash hamda rivojlantirishga xizmat qiladigan barkamol inson kilib yetishtirish birinchi navbatdagi vazifadir. Ona yurtiga, shahriga, qishlog‘iga bo‘lgan muhabbat dastlabki vatanparvarlik hislarini o‘yg‘otishga asos bo‘ladi. Bolalarni tanishtirish uchun hamma yerda diqqatga sazovor joylari bor. Hamma oilalarda umumxalq bayramlari bo‘lgan navro‘z, hayit va boshqa kunlar keng bayram qilinadi. Bolalar ham bu bayramlarda qatnashadilar. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga har bir bayram va tantananing ahamiyati ularning yoshlariga mos holda tushuntiriladi. Bu yerda tarbiyachining eng muhim vazifasi -bolalarning hissiyotlariga ta’sir etib, ularda o‘ z halqidan, uning qadriyatlarida g‘ururlanish hissini o‘ yg‘otish, mehnatsevar odamlarga xurmat tuyg‘usini tarbiyalashga o‘ rgatishdir. 19 II-BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING AMALIY ASOSLARI 2.1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda ota-ona va tarbiyachilarning hamkorlik shakllari Fuqarolik-vatanparvarlik tarbiyasi fuqarolik fazilatlariga ega shaxs - vatan vatanparvarini shakllantirish va kamol toptirishga qaratilgan. Bo‘lajak fuqaroning barcha poydevori oila va maktabda qo‘yiladi.Oilada bolalar birinchi fuqarolik saboqlarini oladilar. Jamiyatning axloqiy me'yorlari dastlab bolaga ota-onasi tomonidan qo‘yiladigan talablar shaklida ko‘rinadi, oilaning butun turmush tarzida mujassam bo‘lib ko‘rinadi va hatto o‘z-o‘zidan o‘zi sezmagan holda, xatti- harakatlarning yagona mumkin bo‘lgan usuli sifatida o‘zlashtiriladi. Odatlar va hayot tamoyillarining shakllanishi asosan oilada sodir bo‘ladi. Oilada munosabatlar qanday o‘rnatiladi, bu erda qanday qadriyatlar, manfaatlar birinchi o‘rinda turadi, bu bolalar qanday ulg'ayishiga bog'liq. Ha, fuqarolik saboqlarini aynan oila hayoti beradi. Oilaning birlamchi vazifasi bolani odamlar orasida yashashga, jamiyatning konstitutsiyada mustahkamlab qo‘yilgan me’yor va tamoyillariga muvofiq yashashga o‘rgatishdir. V.A.Suxomlinskiy: “Fuqaromiz tushunishi kerak bo‘lgan eng muhim hayotiy hikmat bu insoniy munosabatlardir” deb ta'kidlagan. Bola bu munosabatlarga tug'ilishdanoq tom ma'noda kiradi. Binobarin, fuqarolik tarbiyasi uning hayotining dastlabki kunlaridan boshlanadi. Fuqaroni tarbiyalashning yagona yo‘li bor – uni tug‘ilgandanoq tuzumimiz, jamiyatimiz, turmush tarzimizga mos keladigan munosabatlarga, insoniylik, adolat munosabatlariga kiritish. Bu munosabatlar, bir tomondan, barcha boshqalarning bolaga bo‘lgan hurmatini, ikkinchi tomondan, uning boshqalarga bo‘lgan hurmatini anglatadi. Demak, oila chinakam jamoa bo‘lishi kerak, u yerda hamma mehr va g‘amxo‘rlik bilan o‘ralgan, har kimning ham huquq, ham majburiyatlari bor. Jamoaning barcha belgilariga ega oila, dedi A.S. Makarenko, "ta'lim va baxtni tashkil etish". Bunday oilada yashash baxt. Bunday oiladagi kattalar 20 jamoaning katta a'zolari bo‘lib, u uchun jamiyat oldida mas'uldirlar. Undagi hamma yordam berishga tayyor. Oila jamiyatning xujayrasi bo‘lib, unda bir tomchi suvdek jamiyatdagi munosabatlar o‘z aksini topadi. Bizda mavjud bo‘lgan hamma narsani tizim, maktab tarbiyalaydi, ota-onalar tomonidan qabul qilinadi. Bu ma’naviy meros esa kun sayin navqiron avlodga yetkazilmoqda. Biz xalqning kuchi, g'ururi, shon- shuhratini tashkil etuvchi va oilaviy an'analarda ehtiyotkorlik bilan saqlanadigan hamma narsani o‘zimizga o‘tkazamiz. Oilada, kundalik hayotda inson o‘zini qanday tutishi tabiiy holga aylangandek tutadi. Bu yerda chinakam odob-axloq, fuqarolik darajasi sinovdan o‘tkazilmoqda. Fuqarolik tarbiyasi insonda faol hayotiy pozitsiyani shakllantirishni, ya'ni jamoat va shaxsiy manfaatlarni ongli ravishda uyg'unlashtirishni, shaxsni jamoatchilikka bo‘ysundira olish qobiliyatini, burch va mas'uliyat hissini, so‘z va ishning birligini o‘z ichiga oladi. Farzand ota-onasi qanchalik hurmat-ehtiromga ega ekanini atrofdagi hammadan ko‘radi va kelajakda ham xuddi shunday hurmatga sazovor bo‘lishni xohlaydi. U bu hurmatga faqat halol, mehnatsevar, munosib hayot bilan erishish mumkinligini tushunadi. Ota-onaning so‘zlaridan emas, balki ularning xatti-harakatlarini kuzatish orqali bolada or-nomus, burch, vatanga muhabbat haqidagi ilk tushunchalar hosil bo‘ladi. Ota-onalarning o‘zlari fuqaroning to‘liq, ongli, axloqiy hayotini yashashlari kerak - bu ta'limning asosiy siri. Makarenko shunday deb yozgan edi: "Siz nafaqat bolalaringizning otasi va boshlig'i, balki o‘z hayotingizning tashkilotchisi ham bo‘lishingiz kerak, chunki sizning fuqarolik faoliyatingizdan tashqari, shaxs sifatidagi farovonligingizdan tashqari, o‘qituvchi buni qila olmaydi. mavjud." Oila tarbiya tizimida fuqarolik- vatanparvarlik tarbiyasi markaziy o‘rinni egallaydi: fuqarolik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, axloqiy fazilatlarni shakllantirish, ijtimoiy ahamiyatga ega qadriyatlarni shakllantirish, inson huquq va erkinliklarini hurmat qilish, vatanga, oilaga muhabbat, va tabiiy muhit; kognitiv qiziqish ehtiyojlarini rivojlantirish. Vatanparvarlik nafaqat ijtimoiy, balki ma'naviy-axloqiy, g'oyaviy, madaniy va harbiy- tarixiy tarkibiy qismlarni o‘zida mujassam etgan eng muhim qadriyatdir. 21 Vatanparvarlik otalar va bobolar meros qoldirgan narsalarni sevish va hurmat qilishdan boshlanadi. Biz nafaqat ilm-fan yutuqlari, tabiatni zabt etish, balki chinakam fuqarolikni tarbiyalashga xizmat qilayotgan jonajon diyorimizning buyuk madaniyati va tarixi bilan ham faxrlansak bo‘ladi. axloqiy va siyosiy fazilatlarga ega. Suhbatlar, odamlarning jasorati va qahramonliklari haqida kitoblar mutolaasi, askarlar, sobiq frontchilar bilan tanishuv va do‘stlik o‘quvchilarda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirishga xizmat qiladi. Oila va maktabgacha ta’lim muassasasining o‘zaro hamkorligining yangi konsepsiyasining zamirida ota-onalar farzand tarbiyasiga mas’ul, boshqa barcha ijtimoiy institutlar esa ularning ta’lim-tarbiyaviy faoliyatini yordamga, qo‘llab- quvvatlashga, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishga va to‘ldirishga chaqirilganligi g‘oyasidir. Shunga asoslanib, axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasi bir qator vazifalarni o‘z ichiga oladi: * bolada o‘z oilasiga, uyiga, bog'chasiga, ko‘chasiga, shahriga muhabbat va mehrni tarbiyalash; * tabiatga va barcha tirik mavjudotlarga ehtiyotkorona munosabatni shakllantirish; * mehnatga hurmatni tarbiyalash; * milliy an’ana va hunarmandchilikka qiziqishni rivojlantirish; *inson huquqlari haqida elementar bilimlarni shakllantirish; *qozog'iston shaharlari va sizning shahringiz haqida g'oyalarni kengaytirish; *bolalarni davlat ramzlari (gerb, bayroq, madhiya) bilan tanishtirish; * mas'uliyat va mamlakat yutuqlari bilan faxrlanish tuyg'usini rivojlantirish; *bag'rikenglik, boshqa xalqlarga, ularning an'analariga hurmat tuyg'usini shakllantirish. Ushbu vazifalar maktabgacha ta'lim muassasasi sharoitida bolalar 22 faoliyatining barcha turlarida hal qilinadi: to‘g'ridan-to‘g'ri ta'lim faoliyati davomida, o‘yinlarda, ishda, sayrda, uyda, bolada nafaqat vatanparvarlik tuyg'ularini tarbiyalash, balki uning bolalar bilan munosabatlarini shakllantirish. kattalar va tengdoshlar. Bolalarni axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasiga qanday kiritish kerak? 1. Oila va uy har bir inson hayotidagi juda muhim qadriyat ekanligini ayting. Oilangiz, yaqin do‘stlaringiz an'analari haqida gapirib bering. Bolani birinchi navbatda dizaynerdan, yog'och kublardan uy qurishni taklif qiling. Uy qurilgach, bolangiz bilan uy qurishni o‘ynang, qo‘g'irchoqlar, quyonlar, ayiqlarni joylashtiring. Uy mustahkam qurilganmi, chiroylimi, yashash uchun qulaymi, qarang. 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘z ona shahri bilan tanishtirish oson ish emas, chunki kichik bola katta shaharning tuzilishini, uning paydo bo‘ lish tarixini, diqqatga sazovor joylarini tasavvur qilish qiyin. Bolaga birinchi navbatda oila, yashash ko‘chasi, keyin bolalar bog'chasi, qishloq, keyin shahar, mamlakat haqida gapiring. Maktabgacha yoshdagi bolalar juda erta mamlakat, mintaqa tarixiga qiziqishni boshlaydilar. Muzeyga, “Mangi alanga” yodgorligiga ekskursiyalar uyushtiring, urush yillarida kechgan og‘ir hayot, oziq-ovqat yetishmasligi, o‘lganlar xotirasi qanday e’zozlanishi haqida gapirib bering. 3. Farzandingizga narsalar, o‘yinchoqlar, kitoblarga g'amxo‘ rlik qilishni o‘rgating. Unga ko‘p odamlarning mehnati har bir narsaga sarmoya kiritilishini tushuntiring. Kitob mazmuniga qiziqishni rivojlantirishga harakat qiling. Farzandingizni kutubxonaga olib boring va u erda kitoblar qanday saqlanishini ko‘ring. "Kutubxonadagi kabi" o‘yin texnikasi bolani kitobga g'amxo‘ rlik qilishni o‘rgatishda yordam beradi. 4. Farzandingizda nonga hurmatli munosabatni tarbiyalang. Nonni qanday olib kirish va tushirishni tomosha qiling. Ayting-chi, non qanday yetishtiriladi, unga qancha mehnat sarflanadi. 23 5. Farzandingizga ishingiz haqida gapirib bering: nima qilasiz, ishingiz odamlarga, Vatanga qanday foyda keltiradi. Ishingiz haqida nimani yoqtirganingizni ayting. 6. O‘yin kuzatishga o‘rgatadi, atrof-muhit haqidagi tasavvurlarni shakllantirishga yordam beradi. Bolalar bog'chasidan bola bilan qaytib, uni "Kim ko‘proq qiziqarli narsalarni sezadi?", "Kelinglar, bizning ko‘chamizda kim ko‘proq qiziqarli narsalarni ko‘rishini bir-birimizga aytaylik. Ko‘chani tozalayotgan mashinalarni ko‘raman. Nimani ko‘ryapsiz?" Uyda bolangizga eng ko‘p yoqqan narsani chizishga taklif qiling. 7. Vatanga muhabbat ham ona yurt tabiatiga muhabbatdir. Tabiat bilan muloqot insonni sezgir, sezgir qiladi. Dalalar, pichanzorlar yonidan o‘tayotib, to‘xtang, yerimiz juda unumdor, mo‘l hosil berayotganini ayting. 2.2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda vatanparparlik ruhini shakllantirishda tadbirlar texnologiyasi Mustaqillik davridagi islohotlarning birinchi bosqichida butun xalqni, asosan, yosh avlodni ma’naviy-axloqiy jihatdan yetuk insonlar qilib tarbiyalashda ko‘zda tutilgan maqsadlarga erishildi. Bu davrda yosh avlod milliy qadriyatlar va an’analarning tub mohiyatini bilishdi. O‘tmishda ajdodlarimizning jahon fani ravnaqiga qo‘shgan buyuk ta’limoti bilan yaqindan tanishdi. Boshqacha aytganda, yosh avlod o‘zligini angladi. Darhaqiqat, Maktabgacha ta’lim muassalarida ta’lim- tarbiya ravnaqi, bolalarning milliy g‘ururini tarbiyalash va yuksaltirish singari ijtimoiy-pedagogik vazifalarni amalga oshirishda kuchli ijtimoiy siyosat yaratib 24 bergan imkoniyatlar salmog‘i katta bo‘lib, bunda tarbiyaviy ishlar yuqoridagi masalani sifatli hal qilishga yo‘naltiridi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchi bolalarning milliy tuyg‘ularini shakllantirish, tarbiyalash va takomillashtirish jarayonlarini puxta tahlil qilish, shu muhim muammoni hal etish maqsadida o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, bolalarda e’tiqod, vatanparvarlik, xalqparvarlik, mardlik, jasurlik, milliy tafakkur, metin iroda, kuchli xotira va milliy tuyg‘ular orqali vujudga keladigan milliy g‘ururni tarbiyalashda milliy qadriyat va an’analar, urfodat va udumlar, tarixiy xalq qahramonlari va davlat arboblari faoliyati, xalq og‘zaki ijodi, adabiyot va san’at, hozirgi mustaqillik davrida sodir bo‘layotgan olamshumul voqea va hodisalar, mashg‘ulotlar va tarbiyaviy tadbirlar pedagogikpsixologik omil va vositalar sifatida muhim rol o‘ynaydi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tkaziladigan tadbirlar turli-tuman bo‘lishi kerak. Tarbiyalanuvchilar yorqin ishlarni uzoq eslab yuradilar, shu bois bunday ishlarni takrorlash maqsadga muvofiq emas, chunki ahamiyatini yo‘qotishi mumkin. Tarbiyaviy-tadbirlarni har doim yangisini topish qiyin ammo ularni topishga harakat qilish kerak. Tarbiyaviy ishlar zahirasida ko‘plab qiziqarli tadqiqotlar mavjud va bu takrorlamaslikni, aksincha, aniq sharoitlar bilan muvofiqlashtirgan holda tarbiyalanuvchini rivojlantirishni kafolatlaydi. Milliy g‘ururni shakllantiruvchi tadbirlarni his-tuyg‘ularning qudratli katalizatori kabi loyihalashtirish kerak. Ma’lumki, hayajonga tushgan kishi nihoyatda ta’sirchan bo‘ladi. Har bir tarbiyaviy- tadbir ishda tarbiyalanuvchiga yaqin, hamohang bo‘lgan jihatlarni topish va unda ijobiy xislatlarni rivojlantirish, mustahkam hayot tarzini shakllantirish, tarbiyaviy- tadbir ishlar madaniyatini oshirishning muhim yo‘llaridan biri bo‘lib, o‘rab turgan dunyo haqiqatini to‘g‘ri tushunishga yordam beradigan qilib yetkazish kerak. Tadbir ishlarini rejalashtirish bosqichi maqsadni ko‘zlash bosqichidan keyin boshlanadi va undan faqat nazariy jihatdan farqlanadi, ammo amaliy jihatdan bu ajralmas jarayondir. 25 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish, bolalar shuuriga milliy istilol g‘oyasi asosida milliy g‘urur tushunchasini singdirish hozirgi davrning muhim va zaruriy talablaridan biri hisoblanadi. Bu siyosiy-pedagogik, ma’naviy-mafkuraviy vazifani amalga oshirishda tarbiyachilarning pedagogik mahorati asosiy o‘rinni egallaydi. Tarbiyachilar bu ishlarni mashg‘ulot jarayonida va mashg‘ulotdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar orqali amalga oshiradilar. Shuning uchun ular maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilar ruhiga milliy g‘ururni singdirilish ijodkoridirlar. Bunda, albatta, pedagog ijodkorligi, avvalo, o‘z burchlari va mas’uliyatini his etishlari kerak. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish maqsadida turli ma’naviy – tadbirlar yaxshi natija beradi. Milliy tuyg‘uni takomillashtirish uchun o‘tkaziladigan tadbirlarga rahbarlik hamda nazorat to‘g‘ri tashkil qilinsa va yo‘naltirilsa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari faoliyati adolatli baholansa va rag‘batlantirilsa, bu borada yaxshi natijalarga erishish mumkin. Burch tushunchasi har bir inson unga tegishli vazifalarni bekamu-ko‘st bajarishni, sodiqlikni, shu jarayonda boshqalar bilan to‘g‘ri va halol munosabatda bo‘lishni anglatadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi pedagoglar burchi, birinchidan, mashg‘ulot jarayonida bolalarga chuqur bilim berish, ikkinchidan, bolalar bilimini baholashda ularni rag‘batlantirish yoxud tanbeh berishda adolatli bo‘lish, uchinchidan, mashg‘ulot va tadbirlar davomida tarbiyalanuvchilarni milliy tarbiya an’analariga asoslangan holda tarbiyalash, ular ongiga milliy istiqlol g‘oyasini, milliy ahloq-odobni, vatanparvarlik, insonparvarlik, mehr-muruvvat aqidalarini singdirish va nihoyat milliy tuyg‘ularni shakllantirish va takomillashtirishdan iboratdir. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchida mardlik, do‘stlik, vatanparvarlik, milliy tuyg‘ularni o‘stirish, Ertaklar olamiga sayohat" kechasini o‘tkazish, ularning adabiyot, san’atga qiziqishlarini orttirish, milliy-estetik didlarini o‘stirish, shuningdek, hikmatli so‘zlar bilan tanishtirish maqsadida Dono bobo davrasida" kechasini o‘tkazish kutilgan natijani beradi. 26 Maktabgacha talim muassasalarida bahor faslida Navro‘z" bayrami, Sumalak" sayillarini o‘tkazish va ulardagi ota-bobolarimizdan meros bo‘lib kelayotgan milliy kurash, laparlar, turli milliy o‘yinlaru qizlarning tol popuklar taqib yurishlari, Navro‘z taomlarini ulashishlari bilan bu yerdagi bolalarni o‘z millatiga, xalqiga, urf-odatlariga, milliy merosiga mexr-muhabbat uyg‘otishda yaxshi samara beradi. Tarbiyachi- pedagoglar sharqona ta’lim-tarbiya yo‘llarini, ahloq-odob mezonlarini, mumtoz pedagoglar merosini, xalq pedagogikasi an’analarini chuqur o‘rganishlarida ularni tarbiyaviy - tadbirlar jarayonida tatbiq etish-lari maqsadga muvofiqdir. Biz tadqiqot davomida yuqoridagi vositalardan keng foydalangan holda turli tadbirlar o‘tkazdik. Masalan, “Bilimlar yurtiga sayohat”. Bu tadbirning maqsadi maktabgachata’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirish, vatan tuyg‘usi, vatanparvarlik hislari, buyuk siymolar, mustaqillik g‘oyasi hamda o‘z o‘lkasi, hududi va xalqiga mehr, sadoqat tushunchalarini tarkib toptirish va rivojlantirishdan iborat. Shu tadbirlar bolalar ruhiga samarali va ijobiy ta’sir ko‘rsatish qudratiga ega. Ular o‘smirlarda milliy tuyg‘uni shakllantirish va tarbiyalashga yordam beradi. Va ayni chog‘da, o‘sha pedagogik-tadbirlar natijasida hosil bo‘ladigan fikrlar majmuasi milliy tuyg‘ularni tarbiyalash mazmunini belgilaydi.Bunda pedagoglar quyidagi usullardan foydalanishlari mumkin: a) suhbat; b) savol-javob daqiqalari; c) sayohatlar uyushtirish; d) turli xil kechalar; e) uchrashuv kechalari; Tarbiyaviy tadbirlar –turli xil moddiy va ma’naviy ehtiyojlarga javob beruvchi, tarbiyaviy maqsadlarning yagona majmuasiga bo‘ysundirilgan, bir-biri bilan o‘zaro 27 hamkorlik qiluvchi, o‘zida bir butun ta’limni ko‘zda tutgan tarbiyaviy ta’sir majmuidir. Ta’limda jarayonida alohida mashg‘ulotlardan tashkil topgani kabi tarbiyaviy tadbirlardan tarbiya jarayoni vujudga keladi. Tadbirlar, tarbiyaviy ishlar – tarbiya ishlarining bir bo‘lagidir. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari milliy tuyg‘uni anglashining ahamiyati katta. Milliy tuyg‘u tushunchasini anglashning tiklanishi esa, o‘z navbatida, mustaqil jamiyatimizning ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy, madaniyma’naviy zaminlarining mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun ham milliy o‘zlikni tiklash masalasi O‘zbekiston Respublikasi o‘z mustaqilligiga erishishdan keyin mamlakatimiz oldida turgan eng asosiy vazifalardan biri sifatida davlat siyosati darajasiga ko‘ tarildi. 28 Xulosa Xulosa qilib aytish mumkinki, yosh avlodga milliy g’urur va milliy qadriyatlarni singdirish borasida qilayotgan ishlarimiz o‘z samarasini berdi. Maktabgacha yoshdagi bolalardaxalqimizning qadriyatlari urf-odatlarini ardoqlashga, ularga amal qilishga, millatimiz fidoiylari kabi jasur, vatanparvar bo‘lish, vatanimizning gerbi, bayrog’i, madhiyasi bizning faxrimiz, g’ururimiz ekanligi, konstitutsiyamizga hurmat, vatanni ardoqlash to‘g’risidagi tushunchalari hosil bo‘ldi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda buyuk siymolar bilan tanishtirish orqalibobolarimiz ibratini o‘zlariga singdirib oladilar. Bobolarimiz qanchalar xalq, manfaatini ko‘zlab tutishganliklari, ularga o‘xshash inson bo‘lishga harakatqilishlari kerakligini anglab yetadilar. Mashg’ulotlar bolalarni qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ekskursiyalar, sayohatlar, suhbatlar, bahs-munozaralar, tarbiyaviy-tadbirlar uyushtirish orqali olib boriladi. Biz maxsus shakl va metodlardan foydalanib, “Bolajon” tayanch dasturiga asoslanib, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg’uni shakllantirish bevosita tarbiyachi-pedagoglarga va ota-onalarga bog’liq, ikki tomonlama harakat ekani tadqiqotlarimiz davomida ko‘rindi. Shuning uchun ham tarbiyachi-pedagoglar va ota-onalar uchun quyidagi tavsiyalarni beramiz. 29 - Tarbiyachi–pedagoglar muomala odobi, pedagogik bilimlari, hamda doimo o‘z mahoratlarini oshirib borishlari muhimdir; - Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy tuyg’ularni shakllantirish jarayoniga jiddiy yondashib, tarbiyalanuvchilarning o‘z qobiliyatini namoyish qilishiga e’tiborni qaratish kerak; - Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy tuyg’ularni shakllantirish, ularni baholashni o‘tkazish jarayonda bolalar o‘zini erkin tutishi va noqulay his qilmasligiga imkoniyat yaratish kerak; -Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga beriladigan savollar va topshiriqlarning ta’lim-tarbiya maqsadi aniq belgilangan bo‘lishi, ya’ni hajmi, murakkabligi jihatidan belgilangan ta’lim-tarbiya mazmunlariga javobberishi kerak; - Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tkaziladigan tarbiyaviy-tadbirlar ham bugungi kun talabi asosida yangiliklarga boy va bolani qiziqtira oladigan darajada bo‘lishi kerak; - O‘ tkazilgan mashg’ulotlar bolalarni qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ekskursiyalar, sayohatlar, suhbatlar, bahs-munozaralar, tarbiyaviy-tadbirlar uyushtirish orqali olib borilishi lozim. - Maktabgacha ta’lim muasasalari tarbiyalanuvchilarning ota-onalari bilan ham mafkuraviy ta’lim ishlarini olib borilishi maqsadga muvofiqdir; - Har bir farzandi bo‘lgan ota-onalarga tarbiyachi-pedagog sog’lom, barkamol, milliy g’ururli komil inson bo‘lib yetishishlari uchun ota-onalar bilan hamkorlikda ishlash uchun o‘ quv markazlarini tashkish etish hamda doimiy seminarlar o‘tkazib borishlar maqsadga muvofiqdir. 30 Yuqoridagi fikrlarning zamirida maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy g’ururni shakllantirish orqali ularni jamiyatda o‘z o‘rnini to‘g’ri topib, ijtimoiy hayotga tayyorlash, Vatandan faxrlanib, unga xizmat qila oladigan, har tomonlama barkamol inson etib tarbiyalashdir. Foydalanilgan adabiyotlar O‘zbekiston Respublikasi qonunlari 1.O‘zbekiston Respublikasining "Ta'lim to‘g‘risida"gi qonuni 2." Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" 3."Maktabgacha ta'lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori Prezident asarlari 1. Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori-T 1997 y. 2. Birinchi Prezident Karimov I.A.O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li- 1992y. 3. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni-T.1997y. 4. Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga 31 kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutq / Sh.M. Mirziyoyev. – Toshkent: O‘zbekiston, 2016. – 56 b. 5. Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat‘iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma‘ruza, 2017 yil 14 yanvar / Sh.M. Mirziyoyev. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017. – 104 b. 6. Birinchi Prezident Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin. – T.: O‘zbekiston, 1998. Ilmiy asarlar 1. Alimov X. Milliylik va ijtimoiy ruxiyat. T. 1992 y. 2. Mamatov M. Milliy qiyofa va uning xususiyatlari. T. 1999 y. 3. Xudoyberdiev I. Islom, shaxs va milliy psixologiya. T. 1999 y 4. Sh.R.Barotov, L.Ya.Olimov,R.J.Solieva, E.M.Muxtorov Mentalitet T.2008y 5. E.G‘oziev “ Tafakkur psixologiyasi” 1990.y. 6. E. G‘oziev “ Menejment psixologiyasi” T. 2001 y. 7. E. G‘oziev, R.Toshimov “Psixodiagnostika va amaliy psixologiya” T.2004 y. 8. E.G‘oziev, R.Toshimov “Pedagogik faoliyatingizni baholashni uddalaysizmi?” T. 2001 y. 9. N.B.Kamilova “ Muammoli o‘smir: tashxis,tadqiqot metodlari. T. 2004 y. 10. B.R.Qodirov “Kasbiy tashxis metodikalari to‘plami” T. 2003. 11. Z.T.Nishanova “ Psixologik xizmat” T. 2006. y. 12. Beruniy Abu Rayxon Tanlangan asarlar. T.1. – T.: 1957. 13. Ibn Sino Falsafiy qissalar. – T.: O‘qituvchi, 1963. – B.48. 14. Karimova V.M. Psixologiya. O‘quv qo‘ llanma. – T.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, “O‘AJBNT” markazi, 2002. – 205 b. 32 Internet manbalar 1. https://lex.uz/docs/-3805404 2.https://hozir.org/falsafaning-asosiy-yonalishlari-fanlar-tizimidagi-orni-va- vazi.html?page=11 3. https://arxiv.uz/ru/documents/referatlar/psixologiya/shaxsning-bilish-jara-yonlari 4. https://hozir.org/interfaol-talim-metodlari.html 5. www. pedagog.uz, www. ziyonet. uz, www. google. uz 6. http://www.perl.org 7. http://www.php.net 8. www.glef.org, 9. www.newhorizons.org , 10. www.rhecherswithoutborders.org, 11. www.thelearningweb.net, 12. www.inetlibrary.com , 13. www.search.re.uz, 14. www.ictcouncil.gow.uz, 15. www.ecsoman.edu.ru 16. www.ziyonet.uz 17. www.google.ru 18. www.arxiv.uz 19. www.aim.uz 33 34

« MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI » MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………………………. 3 I - BOB Maktabgacha ta ’ lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning pedagogik asoslari ……………………………………………………………………………….…… 5 1.1. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlari……………………………………………………………….. ……..…..5 1.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodining ahamiyati…………………………………………………………………………. 8 II-BOB. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning amaliy asoslari……..……………………………………...… 22 2.1. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda ota- ona va tarbiyachilarning hamkorlik shakllari …………………………………... 22 2.2. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda vatanparvarlik ruhini shakllantirishda tadbirlar texnologiyasi…………………………………………………………….. 27 Xulosa ............................ ....................................................................................... 32 Foydalanilgan adabiyotlar ......................... ............................................................ 34 1

Kiris h Mavzuning dolzarbligi. Yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash muammosi bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir , chunki bolalik va yoshlik vatanga muqaddas muhabbat tuyg ‘ usini singdirish uchun eng qulay davr hisoblanadi . Yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash masalalari o ‘ qituvchilarning ko ‘ plab qo ‘ llanmalari , uslubiy ishlanmalari , ilmiy ishlarida ko ‘ rib chiqilgan . Zamonaviy bolalarda vatanparvarlik , mehr - oqibat , saxovatpeshalik haqidagi g ‘ oyalar buzilgan , bu esa keyingi yillarda mamlakatimizda ro ‘ y berayotgan o ‘ zgarishlar bilan bog ‘ liq . Odamlarning vatanga munosabati ham o ‘ zgardi . Bugungi kunda moddiy qadriyatlar ma ' naviy qadriyatlardan ustundir . Biroq , o ‘ tish davrining qiyinchiliklari zamonaviy bolalar bog ' chasida vatanparvarlik tarbiyasining to ‘ xtatilishiga sabab bo ‘ lmasligi kerak . Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash bo ‘ yicha ishimda men , boshqa o ‘ qituvchilar singari , bolalar bilan ishlashning turli usullari , vositalari va shakllaridan foydalanaman . Ularning faoliyati natijasida vatanparvar, vatanimiz himoyachisi etib tarbiyalash vazifalari hal etilmoqda. Bolaning vatanparvarlik tarbiyasi kelajakdagi fuqaroni shakllantirishning asosidir. O‘z vatanining vatanparvarini tarbiyalash mas'uliyatli va qiyin vazifa bo‘lib, uni hal qilish maktabgacha yoshdagi bolalikdan boshlanadi. Rejali, tizimli ishlar, turli ta’lim vositalaridan foydalanish, bog‘cha va oilaning umumiy sa’y-harakatlari, kattalarning o‘z so‘zi va qilgan ishlari uchun mas’uliyati ijobiy samaralar berib, vatanparvarlik tarbiyasi borasidagi keyingi ishlarga asos bo‘lishi mumkin. Ishning maqsadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda psixologik xususiyatlarini nomoyon etishdagi rolini nazariy va amaliy 2

tadqiq etish orqali umumlashtirilgan xulosalar olish va shu asosda psixologlar amaliy tavsiyalar berishdan iborat. Tadqiqot ob’ekti . Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash jarayonlarini aniqlash uchun "Binafsha" nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi. Tadqiqot predmeti: Maktabgacha yoshdagi bolalarda vatanparvarlik ruhida tarbiyalash jarayonini nazariy va amaliy tadqiq etish. Kurs ishining vazifalari: 1) Kurs ishini ilmiy adabiyotlar asosida yoritib berish. 2) Kurs ishini amaliyotda qo‘llanilgan metod va o‘yinlar asosida boyitish. 3) Kurs ishining ahamiyati haqida ma'lumot berish 4) Yig‘ilgan ma'lumotlar asosida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining strukturasi va hajmi. Bitiruv malaka ishi 2 bob, 4 bo‘lim, xulosa, tavsiya, foydalanilgan adabiyotlar va ilovalardan iborat. 3

I-BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHNING PEDAGOGIK ASOSLARI 1.1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni vatanparlik ruhida tarbiyalashning o‘ziga xos xususiyatlari Bugungi kunda barcha sohalar singari ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan bosh maqsad kelajak avlodni ulg‘ayayotgan farzandlarimizni insonparvarlik, vatanparvarlik ruhida komil inson qilib tarbiyalashdir. Shu asnoda o‘sib kelayotgan avlodni boy va betakror tariximiz milliy an’analarimiz o‘gitlari asosida tarbiyalash bugungi kun talabidir. Farzand ulg‘aya borar ekan, ijtimoiy hayot ijtimoiy munosabatlar atrofdagi hodisalarga o‘z nuqtai nazari bilan moslasha boradi. Bolada bu jarayonning kechishi shaxsni o‘rab turgan muhitning, jamoaning, oilasining qay darajada milliy va dunyoviy munosabatlarga munosabati asosida vujudga keladi va shu asnoda jamiyatni borliqni, unda shakllangan ong dunyoqarash orqali idrok qiladi. Bir qaraganda bu jarayon-ijtimoiy muhit ko‘rinishida sodda ko‘rinsada, xalqaro miqyosida, turli davlatlar misolida ko‘radigan bo‘lsak har xil ko‘rinishga ega bo‘lgan etnik tarbiya vujudga kelayotganini ko‘rasiz. Shu o‘rinda bizning yurtimiz tarixiy madaniyati- ma’naviyati, milliy an’nalari va qadriyatlari bilan o‘zbek xalqining qalbiga tushirilgan ming asrlik tarixini namoyon etib kelmoqda. Xalqimizning ko‘p asrlik an’analari, qadriyatlari, mif, afsona va dostonlarida, bizning milliyligimizni aks ettiruvchi, muqaddas xilqatlar ko‘rinishida asrdan asrga o‘tib xalqimiz hayotida o‘ z qimmatini saqlab kelmokda. O‘zbek xalqining milliy g‘urur umuminsoniy qadriyatlar katta bir jarayoni tashkil etadi. Bizning milliy xususiyatlarimiz umuminsoniy qadriyatlar bilan bog‘lanib ketgan. Asrlar davomida xalqimiz umumbasharish, umuminsoniy qadriyatlar takomilligi ulkan hissa qo‘shgan turli millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjihat yashash, diniy bag‘ri kenglik, dunyoviy bilimlarga intilish o‘zga xalqlarning ilg‘or tajribalari va madaniyatini 4

o‘rganish kabi xususiyatlar ham xalqimizda azaldan mujassamdir. Xuddi shunday milliy tabiatimizga xos bo‘lgan mehr oqibat, muruvvat, andisha, or-nomus, sharmu- hayo, ibo-iffat, betakror fazilatlar va xalqimizni ko‘p jihatdan ajratib turadigan bag‘ri kenglik, mehmon do‘stlik oq ko‘ngillik xususiyatlari ham xalkqmiz tomiriga singib ketgan bugungi kunda farzandlarimizni komil inson qilib tarbiyalashda ushbu masalalarni tarbiya mazmunining bosh g‘oyalaridan biri qilib quyish lozimdir. Shu bilan birga diniy qadriyatlarimiz ham muhim ahamiyat kasb etadi. Olloh barchamizning qalbimizda, yuragimizda, yaratganni doim yod etamiz, undan madad so‘raymiz, binobarin islom dini hayotimizning tub zamiriga chuqur singib ketgani. Bu -inkor etib bo‘lmaydigan haqiqat. Shunday ekan farzandlarimizni muqaddas dinimizning mohiyati, uning insonparvarlik g‘oyalari, dinga sog‘lom munosabat masalalarini ular ongiga singdirishimiz zarur masalalardan biridir. Shu tariqa farzandlar tarbiyasidagi birinchi maqsadimiz bu xalqimizning qadimiy va boy tariximiz, yuksak madaniyatimiz va urf-odat, qadriyatlarimizga asosan mentolitetimiz asosida hayotga moslashishi, komil inson tarbiyasidagi buyuk maqsaddir. Bu insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan achchiq saboqlarni ham tan olishga undaydi. Ushbu qadriyatlar milliy xususiyatlarni o‘zlashtirishi tavsiya etish mumkin: - xalqimiz hayotida qadim qadimdan jamoa bo‘lib yashash ruhining ustunligi; - jamoa timsoli bo‘lgan oila, mahalla, el yurt tushunchalarning muqaddasligi; - ota-ona, mahalla -kuy, umuman jamoatga yuksak hurmat e’tibor; - millatning o‘lmas ruhi bo‘ lgan ona tiliga muhabbat; - kattaga hurmat, go‘zallik va nafosat; - sabr-bardosh va mehnatsevarlik; - halollik, mehr oqibat kabi masalalar ta’limning mazmuni bo‘lishi davr talabidir. Bugun biz ko‘pdan ko‘p masalalar ustida bosh qotirayapmiz. Jamiyatimiz rivoji uchun o‘z hissamizni boricha qo‘shishga harakat qilmoqdamiz. Bularning hammasi kelajak avlod farzandlarimiz baxti saodati uchun. Albatta, shu o‘rinda ulg‘ayayotgan to‘la qonliga qabul qilishga tayyorlashimiz ham kerakdir. 5

O'xshashlar

Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarni o`qitish metodlari
BOSHQARUV METODLARI
HOZIRGI ZAMON BOLALAR SHE’RIYATINI O‘RGATISH OQALI MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR NUTQINI O‘STIRISH
O'simlik dunyosining o'ziga xos xususiyatlari
KIChIK MAKTAB YoShIDAGI BOLALARDA IRODAVIY SIFATLARNING BILISh JARAYoNLARI RIVOJLANIShIGA TA’SIRI