MUSTAQILLIK YILLARIDA DAVLAT BOSHQARUVI TIZIMIDA
![MUSTAQILLIK YILLARIDA DAVLAT BOSHQARUVI TIZIMIDA
AMALGA OSHIRILGAN ISLOHOTLAR.
REJA:
1. Mustaqillik yillarida o‘zbekistonimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘li.
2. Mahalliy o’zini o’zi boshqarishning tashkil etilishi.
3. Mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi tizimida amalga oshirilgan islohotlar.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_1.png)
![1.Mustaqillik yillarida o‘zbekistonimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘li
Mamlakatimiz bundan 19 yil oldin o‘z mustaqilligini e’lon qilib, tarixiy
taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. O‘tgan davr mobaynida bosib
o‘tgan murakkab, ayni paytda sharafli yo‘limizga nazar tashlar ekanmiz,
Vatanimiz ozodligi naqadar mashaqqatli va tinimsiz kurashlar, xalqimizning
qanday og’ir va fidokorona mehnati evaziga qo‘lga kiritilgani, mustaqil
taraqqiyotimiz davomida amalga oshirgan ishlarimiz, erishgan natijalarimiz
beixtiyor ko‘z o‘ngimizdan o‘tadi.
Bu haqda gapirganda, avvalambor mustaqillikning dastlabki yillarida yurtimizda
qanday og’ir vaziyat hukm surganini yodda tutish va tasavvur etishga to‘g’ri
keladi.
Ma’lumki, sobiq sovet tizimi qat’iy markazlashtirilgan holda rejalashtirish va
taqsimlash usuliga asoslangan edi. Ana shu tizimga xos bo‘lgan illatlar bilan bir
qatorda respublikamiz iqtisodiyotining biryoqlama rivojlanib, xomashyo
tayyorlashga yo‘naltirilgani, iqtisodiyotga, ekologiya va aholi genofondiga
halokatli ta’sir o‘tkazadigan paxta yakkahokimligining misli ko‘rilmagan darajaga
yetgani o‘sha paytda yurtimizdagi vaziyatni jar yoqasiga olib kelib qo‘ygan edi.
G’oyat ulkan tabiiy, mineral-xomashyo va mehnat resurslariga, insoniy salohiyatga
ega bo‘lishiga qaramay, respublikamiz sobiq SSSRda aholi turmush darajasi,
ijtimoiy va gumanitar sohalar rivoji bo‘yicha oxirgi o‘rinlardan birida turar edi.
Bunday sharoitda iqtisodiyotning halokatli ravishda inqirozga yuz tutishi va
inflyatsiyaning o‘ta keskin darajada o‘sib ketishiga chek qo‘yish, shakllangan
xo‘jalik, ishlab chiqarish va moliyaviy aloqalarning butunlay izdan chiqishiga
barham berish, ishsizlikning yanada ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik favqulodda
muhim ahamiyat kasb etar edi.
Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ana shu holatlarning barchasi e’tiborga
olinib, mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab dunyo tajribasini har tomonlama
o‘rganish asosida mamlakatimizda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_2.png)
![asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etish dasturi ishlab chiqildi. Unda milliy
urf-odat va an’analarimizni asrab-avaylash va yanada mustahkamlash,
umumbashariy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish orqali
O‘zbekistonning jahon hamjamiyati bilan uyg’un va hamohang rivojlanishiga
alohida e’tibor qaratildi.
Davlatimiz rahbari «O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li» risolasida
xalqimiz bosib o‘tgan milliy taraqqiyot yo‘lini chuqur tahlil etib, bu borada ikki
tarixiy davr muhim o‘rin tutganini har tomonlama asoslab bergan edi. Avvalo,
o‘tish davri va milliy davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog’liq birinchi
galdagi islohot va o‘zgarishlarni o‘z ichiga olgan dastlabki bosqich – 1991 yildan
2000 yilgacha bo‘lgan davr mamlakatimiz va xalqimiz hayotida beqiyos va ulkan,
tom ma’noda tarixiy iz qoldirgan davr bo‘ldi.
Shu bilan birga, mamlakatimizni faol demokratik yangilash, isloh etish va
modernizatsiya qilish davri – 2001 yildan bugungi kungacha bo‘lgan muddatni o‘z
ichiga olgan navbatdagi bosqich esa iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish,
siyosiy hayotimizni, qonunchilik, sud-huquq tizimi va ijtimoiy-gumanitar sohalarni
izchil isloh qilish, aholi hayot darajasining muttasil o‘sib borishini ta’minlash
borasida yanada muhim ahamiyat kasb etdi.
Bu xususda so‘z borganda, mustaqillik yillarida erishilgan barcha yutuq va
marralar – avvalambor, mamlakatimiz iqtisodiyotini isloh etish, erkinlashtirish va
modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish bo‘yicha o‘z
vaqtida boshlangan, har tomonlama puxta o‘ylangan, uzoq istiqbolga
mo‘ljallangan siyosatning natijasi ekaniga takror-takror ishonch hosil qilamiz.
Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan, dunyoda o‘zbek modeli
sifatida tan olingan O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li, uning afzalliklari
haqida jahondagi nufuzli siyosatchi va iqtisodchilar, ekspert va tahlilchilar
tomonidan ko‘plab haqqoniy fikrlar, yuksak baholar bildirilgan. Asosiy negizini
iqtisodiyotning mafkuradan xoliligi, siyosatdan ustunligini nazarda tutadigan](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_3.png)
![pragmatik iqtisodiy siyosat; davlatning bosh islohotchilik vazifasini o‘z zimmasiga
olishi; qonun ustuvorligini ta’minlash; kuchli ijtimoiy siyosat olib borish;
islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish kabi mashhur besh tamoyil tashkil
etadigan ushbu taraqqiyot modeli ayniqsa 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy-
iqtisodiy inqirozi sharoitida o‘zining naqadar to‘g’ri ekanini yana bir bor isbotladi.
Shuni alohida qayd etish kerakki, mamlakatimizning chetdan tiqishtirilgan, “shok
terapeyasi” deb atalgan usullardan, “bozor iqtisodiyoti o‘zini o‘zi boshqaradi”
qabilidagi soxta qarashlardan avvalboshdanoq voz kechib, boshqaruvning
ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan bozor munosabatlariga o‘tishda inqilobiy emas,
balki tadrijiy rivojlanish yo‘lini tanlagani bugun o‘zining ijobiy natijasini
bermoqda. Ayniqsa, “Yangi uy qurmay turib, eskisini buzmang”, “Islohotlar –
islohot uchun emas, avvalo inson uchun” degan, bugun ko‘pchilikka yod bo‘lib
ketgan hayotiy shiorlar negizida yangi davlat, yangi jamiyat poydevorini barpo
etish yo‘lida qanday yutuqlarga erishayotganimizni bugun har qadamda ko‘rish
mumkin.
Yurtimizda o‘tgan yillar davomida davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi va
boshqa institutsional tizimlari aynan ana shu tamoyillar negizida shakllanib,
faoliyat olib bordi, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor dastur va rejalari,
jumladan, Inqirozga qarshi choralar dasturi ham shu asosda ishlab chiqilib,
bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Shuning hisobidan biz bugungi kunda sobiq
sovet tuzumidan qolgan og’ir illatlarning xatarli tahdidlarini yengib o‘tish, jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy ta’siridan saqlanish uchun ishonchli to‘siq
va mustahkam poydevor yaratish bilan birga, milliy iqtisodiyotimizning barqaror
va jadal rivojlanishini, aholimizning hayot darajasi va farovonligi uzluksiz oshib
borishini ta’minlashga erishmoqdamiz.
Faqat mustaqil taraqqiyot, ijtimoiy-siyosiy tizimdagi chuqur o‘zgarish va islohotlar
tufayli mamlakatimiz iqtisodiyotining ana shunday jadal va barqaror rivojlanishini
ta’minlash imkoniyati paydo bo‘lganini bugun har qaysi yurtdoshimiz o‘z hayoti
misolida ko‘rmoqda.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_4.png)
![Istiqlolimizning eng buyuk yutuqlaridan biri – yurtimizda tarixan qisqa muddatda
milliy davlatchiligimiz poydevori yaratilgani bilan bugun har qancha faxrlansak
arziydi. Milliy davlatchiligimizning eng muhim qadriyatlarini belgilab beradigan
Asosiy qonunimiz – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mamlakatimizda
davlat va jamiyat qurilishining asosiy tamoyillari o‘zining aniq ifodasini topgan
bo‘lib, ular orasida davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
tarmoqlariga bo‘linishi hal qiluvchi qoida sifatida muhrlab qo‘yilgan.
Ana shunday huquqiy poydevor asosida mamlakatimizda tub ma’muriy islohotlar
amalga oshirildi, davlat va xo‘jalik boshqaruvining tarkibiy tuzilishi
modernizatsiya qilindi va yangilandi, joylarda hokimlik instituti joriy etilib,
mahalliy hokimiyat organlari qayta tashkil qilindi, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish
organlari tizimi – mahalla instituti rivojlandi va mustahkamlandi.
Yana bir tarixiy yutug’imiz – diyorimizda bozor iqtisodiyoti asoslari yaratilib,
yangicha iqtisodiy munosabatlar mexanizmlari joriy etildi, tegishli infratuzilma
institutlari tashkil etildi, bugungi talablarga javob beradigan mutlaqo yangi moliya
va ikki bosqichli zamonaviy bank tizimlari shakllantirilib, iqtisodiyotimizning
barcha soha va tarmoqlarida chuqur islohotlar amalga oshirildi.
Mustaqillik yillarida yurtimizda mulkiy munosabatlar sohasida ham tub
o‘zgarishlar ro‘y berdi. Mamlakatimizda amalda ko‘p ukladli iqtisodiyot
shakllanib, uning tarkibida xususiy mulk ustuvor rivojlanish imkoniyatiga ega
bo‘ldi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotimizda nafaqat hal qiluvchi
o‘rin egalladi, balki bozorlarimizni zarur tovar va xizmatlar bilan to‘ldirish,
odamlarning daromadi va farovonligini yuksaltirishning asosiy manbai, aholi
bandligini oshirishning eng muhim omiliga aylandi.
Yurtimizda yoqilg’i-energetika va g’alla mustaqilligiga erishishdek muhim
strategik maqsadga erishildi. Mamlakatimizning boy mineral-xomashyo va qishloq
xo‘jaligi resurslarini chuqur qayta ishlashga qaratilgan eng zamonaviy
texnologiyalarni jalb etgan holda, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_5.png)
![texnologik yangilash bo‘yicha keng ko‘lamli dasturlarni izchil amalga oshirish,
energetika, neftgaz-kimyo, rangli metallurgiya, ximiya va to‘qimachilik sanoati,
mashinasozlik va avtomobilsozlik, farmatsevtika va mikrobiologiya kabi yuksak
texnologiyalar asosida ishlaydigan, iqtisodiy taraqqiyotning lokomotivi
hisoblangan tarmoqlarning jadal rivojlanishi ta’minlanmoqda. Shuningdek, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarini sifatli va chuqur qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab
chiqarishda salmoqli natijalarga erishilmoqda.
Iqtisodiyotimizni tarkibiy o‘zgartirish va diversifikatsiya qilishda uning real
sektoriga investitsiyalarning keng jalb etilayotgani, yurtimizda eksport salohiyati
va eksport mahsulotlari hajmi ortayotgani, tashqi savdo aylanmasida ijobiy
sal ь doning oshayotgani, tashqi qarzlar hajmining ko‘payib ketishiga yo‘l
qo‘ymagan holda, oltin-valyuta zaxiralarining barqaror o‘sib borishi
ta’minlanayotgani muhim omil bo‘lmoqda.
O‘zgalarning havasini uyg’otayotgan bunday iqtisodiy o‘sish sur’atlarini
ta’minlash, iqtisodiyotni yangilash, demokratik o‘zgarishlarni amalga oshirish va
butun mamlakatimizni modernizatsiya qilishda jahonda o‘xshashi bo‘lmagan
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab ta’limini rivojlantirish davlat
umummilliy dasturining joriy etilishi, mamlakatimizda jismoniy sog’lom,
ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalashga davlat tomonidan katta e’tibor
berilayotgani ulkan tarixiy ahamiyatga ega bo‘lib, ijobiy ma’nodagi portlash
effektiga olib keldi.
Bugun hech kimdan kam bo‘lmay, zamonaviy bilim va kasb-hunar asoslarini
egallab voyaga yetayotgan yigit-qizlarimizning ta’lim, ilm-fan, madaniyat, san’at
va sport sohalarida erishayotgan dastlabki umidbaxsh yutuqlari buni yaqqol
tasdiqlab turibdi.
Shu bilan birga, sog’liqni saqlash sohasini isloh etishga qaratilgan davlat dasturlari
va chora-tadbirlar tizimi amalga oshirilgani va aholini himoya qilish bo‘yicha](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_6.png)
![kuchli ijtimoiy siyosat yuritilgani ham biz uchun oliy qadriyat bo‘lmish inson
manfaatlarini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etganini ta’kidlash joiz.
Albatta, kichik bir maqolada o‘tgan yillar davomida yurtimizda amalga oshirilgan
keng ko‘lamli, tom ma’noda tarixiy ishlarning barchasini sanab o‘tish imkonsizdir.
Lekin, shu davrda amalga oshirilgan o‘zgarishlar, bunyodkorlik ishlarining, eng
muhim va salmoqli natijalari haqida gapirganda, avvalo Sho‘rtan gaz-kimyo
majmuasi, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, Asaka va Samarqand avtomobil ь
zavodlari, Qo‘ng’irot soda zavodi, Dehqonobod kaliyli o‘g’itlar zavodi kabi
strategik sanoat ob’ektlarini, o‘nlab to‘qimachilik majmualari, muhandislik-
kommunikatsiya infratuzilmalari sohasidagi yuzlab yangi korxonalar va
ob’ektlarni faxr bilan tilga olishimiz tabiiydir.
Shular qatorida mamlakatimizning barcha hudud va mintaqalarini bog’lab
turadigan yagona transport kommunikatsiya tizimi yaratilgani, transmilliy transport
yo‘laklari va jahon bozorlariga chiqish imkonini beradigan 694 kilometrlik
Navoiy-Uchquduq-Sulton Uvaystog’ hamda 223 kilometrlik Toshguzar-Boysun-
Qumqo‘rg’on temir yo‘l liniyalari, zamonaviy avtomobil ь yo‘llari, “Navoiy
aeroporti” va “Angren” xalqaro logistika markazlari ham mustaqillik davridagi
bunyodkorlik ishlarimizning alohida yorqin sahifasini tashkil etadi.
Bugungi kunda O‘zbekistonning iqtisodiyotni isloh qilish, barqaror va mutanosib
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, Inqirozga qarshi choralar dasturini amalga oshirish
borasida erishgan yutuqlari nufuzli xalqaro moliya va iqtisodiy institutlar,
jumladan, Xalqaro valyuta jamg’armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki va
dunyodagi boshqa bir qator yetakchi moliyaviy tashkilotlar tomonidan haqli
ravishda e’tirof etilayotgani, hech shubhasiz, barchamizni quvontiradi.
Mustaqil taraqqiyotimizning o‘tgan davrida amalga oshirgan ana shunday g’oyat
keng ko‘lamli ishlarimiz haqida fikr yuritar ekanmiz, mamlakatimiz oldida
iqtisodiyotimizni modernizatsiya qilish va erkinlashtirish, butun jamiyatimizni](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_7.png)
![yangilash bo‘yicha yanada ulug’vor vazifalar turganini ham o‘zimizga yaxshi
tasavvur qilamiz.
Bizning pirovard maqsadimiz – dunyoning taraqqiy topgan demokratik
mamlakatlari qatoridan mustahkam joy egallash, xalqimiz uchun munosib hayot
darajasini ta’minlashdan iborat ekan, erishgan barcha yutuq va marralarimizni
mustahkamlab, bu yo‘lda belni yanada qattiqroq bog’lab mehnat qilishimiz talab
etilishi tabiiydir.
O‘zining 19 yillik mustaqil taraqqiyoti davomida qanchadan-qancha sinov va
mashaqqatlardan yorug’ yuz bilan o‘tgan, beqiyos bunyodkorlik salohiyati bilan
o‘z yurtini obod va farovon etib kelayotgan mard va mehnatkash xalqimiz bunga
har tomonlama qodir ekani barchamizga kuch-g’ayrat va g’urur, ertangi kunimizga
mustahkam ishonch bag’ishlaydi.
2.Milliy davlat boshqaruv hokimiyati tizimining shakllantirilishi
Mustaqillik yillarida davlat boshqaruv hokimiyati tubdan isloh qilindi. Avvalo,
sobiq Ittifoq davrida faoliyat yuritib kelgan O’zbekiston davlat hokimiyatining ijro
qiluvchi va boshqaruvchi oliy organi - Ministrlar Sovetining maqomi tub¬dan
o’zgartirildi. 1990- yil 24- martda O’zbekistonda prezidentlik lavozimi ta’sis
etilgandan keyin hayotning o’zi ijro etuvchi hokimiyat maqomini o’zgartirishni
talab qildi. 1990- yil 15- noyabrda O’zbekiston Prezidentining "O’zbekiston SSR
Prezi¬denti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining tarkibini tasdiqlash to’g’risida"
farmoni chiqdi. Unga muvofiq O’zbekiston Prezi¬denti huzurida Vazirlar
Mahkamasi tuzildi, Prezident uning Raisi bo’ldi. Respublikada Vitse- Prezident
lavozimi ta’sis etilib, uning zimmasiga Vazirlar Mahkamasiga rahbarlik qilish va
uning ishini uyushtirish vazifasi yuklandi. 1992- yil 4- yanvarda Vitse-Prezident
lavozimi tugatildi va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Bosh
vaziri lavozimi ta’sis etildi. Bosh vazir zimmasiga Vazirlar Mahkamasiga rahbarlik
qilish, uning ishini tashkil etish vazifasi yuklandi. O’zbekistonda davlat Ijroiya
hokimiyatini takomillashtirishda O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_8.png)
![muhim omil bo’ldi. Konstitutsiyaning 98- moddasiga muvofiq Vazirlar
Mahkamasining tarkibi O’zbekiston Respublikasining Prezi¬denti tomonidan
shakllantiriladi. O’zbekiston Respublikasi Bosh Vaziri nomzodi Prezident taklifiga
bin оа n O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining pala¬talari tomonidan ko’rib
chiqiladi va tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasi a’zolari tarkibiga Bosh vazir, uning
o’rinbosarlari, vazirlar, davlat qo’mitalari raislari va Qoraqalpog’iston Respub-
likasi Vazirlar Kengashining raisi kiradi. Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston
Respublikasining hukumati bo’lib, Ijro etuvchi hokimiyatdir. Uning vazifalari:
. davlat budjetini ishlab chiqadi va Oliy Majlisga taqdim etadi hamda uning
bajarilishini ta’minlaydi; . Oliy Majlisga davlat budjetining bajarilishi haqida
hisobot beradi;
. yagona moliya, kredit va р ul siyosati yuritilishini ta’minlaydi;
. madaniyat, f а n, maorif, ijtimoiy ta’minot, ekologiya sohasidagi yagona davlat
siyosati yuritilishini ta’minlaydi;
. mamlakatni mudofaa qilish, davlat xavfsizligi, tashqi siyo¬satni amalga
oshirishni ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
. qonuniylik, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta’¬minlash, xususiy mulk
va jamoat tartibini muhofaza qilish, jino¬yatchilikka qarshi kurash bo’yicha chora-
tadbirlarni amalga oshiradi;
. iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma’nayiy sohalarning samarali faoliyatiga rahbarlik
qiladi;
. O’zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari Prezident farmonlari,
qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlaydi;
. barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va
fuqarolar tomonidan bajarilishi maj¬buriy bo’lgan qarorlar va farmoyishlar
chiqaradi.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_9.png)
![Islohotlar jarayonida Vazirlar Mahkamasining tarkibi tobora takomillashib,
qisqartirib borildi. Agar 1990- yil 30- martda Respublika ijroiya hokimiyati 41
kishidan iborat etib tuzilgan bo’lsa, 1995- yil 5- mayda Vazirlar Mahkamasi 35
kishidan iborat etib tuzildi. 2000- yil 11- fevralda bo’lgan Ikkinchi chaqir¬iq
O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi Prezident tavsiya¬siga ko’ra Vazirlar
Mahkamasi tarkibini 34 kishidan - Bosh vazir, Bosh vazirning birinchi o’rinbosari,
8 nafar Bosh vazir o’rinbosarlari, 15 nafar vazir va 9 nafar davlat qo’mitalari
rais¬laridan iborat etib tasdiqladi. 2003- yil 24-25- ар r е l kunlari bo’lib o’tgan
O’zbekiston Re¬spublikasi Oliy Majlisining Х I sessiyasida qabul qilingan
"O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o’zgartishlar" va qo’shimchalar
kiritish to’g’risida"gi Qonunga muvofiq Vazirlar Mahkamasining tarkibi, uni
tuzish va tasdiqlash tartibi o’zgar¬tirildi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
89- moddasining "O’zbekiston Respublikasi Prezidenti ayni vaqtda Vazirlar
Mahkamasining Raisi hisoblanadi" deyilgan qismi olib tashlandi. Vazirlar
mahkamasi tarkibida Rais lavozimi bo’lmaydi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining taqdimiga bin оа n O’zbekiston Respublikasining Bosh vaziri
nomzodini а vv а l Qonunchilik palatasida, so’ngra Senatda ko’rib chiqiladi va
tas¬diqlanadi. Vazirlar Mahkamasining boshqa a’zolari esa Bosh vazirning
taqdimiga bin оа n O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. В u
holat mamlakatimizda amalga oshirila¬yotgan demokratik jarayonlarni yanada
chuqurlashtirishga ko’maklashadi. Bosh vazirning, hukumat va butun hukumat
tiz¬imlarining vakolatlari oshadi, mas’uliyati kuchayadi. O’zbekistonda boshqaruv
tizimi tubdan isloh qilindi. Bozor iqtisodiyotiga o’tishni ta’minlovchi, bozor
munosabatlarining faoliyati uchun imkon beruvchi yangi boshqaruv tuzilmasi
yaratildi. Markazlashtirilgan tartibda qayta taqsimlash mexanizmidan bozor
mexanizmiga, qattiq mahkamachilik va m а ’muriy-buyruqb о zlikd а n huquqiy
boshqaruvga, iqtisodiy о mill а r orqali o’zini-o’zi idora etishga o’tildi. Ma’muriy-
buyruqbozlik, to’rachilik tizimining o’zagini tashkil etgan bir qator davlat
qo’mitalari, vazirliklar, ularning ma’muriy apparatlari tugatildi. Davlat reja](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_10.png)
![qo’mitasi o’rniga Makroiqtisodiyot vazirligi tuzildi. В u vazirlik iqtisodiyotni isloh
qilish qoidalari va ustuvorliklari, ularni amalga oshirish mexanizmlari asosida
islohotlarni tahlil etish, baho berish, takliflar ishlab chiqish, O’zbekistonning
iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanish istiqbollarini belgilash ishlari bilan shug’ullanmoqda.
Taqsimot bo’yicha yakkahokim bo’lib olgan Davlat ta’minot qo’mitasi tugatilib,
Respublika ulgurji va birja savdosi aksiyadorlik uyushmasi tuzildi. Uyushma
tarkibiga respublika aksiyadorlik to¬var-xomashyo birjasi, aksiyadorlik birja
banki, hududiy aksiya-dorlik tijoratchi vositachi kompaniyalar kiradi.
Uyushma tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va tadbirkorlar uchun tov а r
resurslari bozorida erkin ishtirok etishga teng imkoniyatlar yaratish, ularga tijorat-
vositachilik, savdo va marketing xizmat¬lar ko’rsatish ishlari bilan
shug’ullanmoqda. Davlat n а r х qo’mitasi tugatilib, Moliya vazirligi tarkibida
narxlarni nazorat qilish, narxlarni belgilashda yakkahokimlikka y о ’l qo’ymaslik,
raqobatchilik muhitini shakllantirish ishlariga ko’maklashuvchi maxsus boshqarma
tuzildi. Respublikada moliya va bank tizimi tubdan o’zgardi. Moliya vazirligi
respublika budjetini shakllantirish bilan bir qatorda, davlat soliq siyosatini, moliya
siyosatini belgilamoqda, valuta ish¬larini boshqarmoqda. Bank tizimi isloh etildi.
Davlat banki va un¬ing bo’linmalari tugatildi. Markaziy bank, Tashqi iqtisodiy
faoliy¬at milliy banki, Ixtisoslashtirilgan aksiyadorlik-tijorat banklari¬
"O’zsanoatqurilishbank", "Paxtabank", "O’zjamg’armabank", "G’allabank",
"Tadbirkorbank", "Savdogarbank", xususiy banklar va boshqa banklar tuzildi.
Banklarning mustaqilligi va р ul muomalasidagi ahvol uchun javobgarligi oshirildi.
Davlat nazorati tizimi tartibga solindi. Davlat soliq qo’mitasi, Bojxona qo’mitasi
tuzildi. Davlat nazorati qo’mitasi, uning joy¬lardagi organlari tugatildi, Prezident
devonida nazorat inspek¬siyasi, hokimiyatlarda tegishli nazorat inspeksiyalari
tuzildi. Davlat suverenitetini amalga oshiruvchi tuzilmalar - Tashqi ishlar vazirligi,
Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Oliy attestatsiya
komissiyasi va boshqa huku¬mat organlari tashkil etildi. Islohotlarni
chuqurlashtirish va muvofiqlashtirish maqsadida Prezident huzurida Iqtisodiy
islohot, tadbirkorlik va chet е l investitsiyalari bo’yicha idoralararo Kengash tuzildi.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_11.png)
![Davlat mulkini boshqarish va t а dbirk о rlikni qo’llab-quvvatlash davlat qo’mitasi
tashkil etildi. В u qo’mita mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
dasturlarini ishlab chiqishda, ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirishda muhim
tadbirlarni amalga oshirdi. Qo’mita investitsiya fondlari, fond birjalari, ko’chmas
mulk birjalari, auditorlik xizmatlari va boshqa bozor strukturasi tuzilmalarini
tashkil etmoqda. O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan aloqasini yo’lga
qo’yish maqsadida respublika tarixida birinchi marta Tashqi iqti¬sodiy aloqalar
vazirligi tuzildi, Vazirlik tovarlar va xizmatlar xalqaro bozorini tahlil qilish, tashqi
iqtisodiy faoliyat sohasidagi strategiyani ishlab chiqish, eksport-import bo’yicha
markazlashgan tartibda mahsulotlar yetkazib berish ishlarini tashkil etmoqda.
Vazirliklar, idoralar, korxonalarda tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanuvchi
bo’limlar, tashkilotlar, firmalar tuzildi. Respub¬likada tashqi aloqalarni
ta’minlaydigan yaxlit tizim tarkib topdi.
O’zbekistonning ishlab chiqarish, transport bo’yicha tarmoq vazirliklari tugatilib,
ular o’z-o’zini mablag’ bilan ta’minlaydi¬gan uyushmalarga, konsernlarga,
korporatsiyalarga va boshqa xo’jalik birlashmalariga aylantirildi. Avtomobil
transportida, qurilishda boshqaruv tizimi qayta tuzildi. O’zbekiston Respublikasi
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli¬gi, Xalq ta’limi vazirligi, Sog’liqni saqlash
vazirligi, Madaniyat ishlari vazirligining strukturasi, faoliyati va ish yuritish
usullari tubdan o’zgardi. Umummilliy ahamiyatga molik bo’lgan tarmoqlarda,
masalan sayyohlik, transport, madaniyat, kino, televideniye va radio tizimi va
boshqalarda iqtisodiy jihatdan mustaqil bo’lgan milliy kompaniyalar tashkil etildi.
Shunday qilib, mustaqillik qo’lga kiritilgandan beri o’tgan qisqa tarixiy davrda
huquqiy davlat, uning zamonaviy hokimiyat organlari barpo etildi, ixcham, ochiq
rivojlanishga ega bo’lgan ijtimoiy-siyosiy tizim yaratildi. Mahalliy davlat
hokimiyati tubdan isloh qilindi. Islohotlar O’zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi, " Ма h а lliydavlat hokimiyati to’g’risida" gi qonun (1993- yil 2-
sentabr), "Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlariga saylovlar
to’g’risida" gi Qonun (1994- yil 5- m а y) asosida amalga oshirildi.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_12.png)
![Konstitutsiyaning 99- moddasida viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga
bo’ysunadigan shaharlar, shuningdek, shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan
tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari
hokimiyatning vakillik organlari bo’lib, ular davlat va fuqarolarning manfaat-larini
ko’zlab o’z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar, deb belgilab qo’yildi.
Konstitutsiyada mahalliy hokimiyatning ikki mustaqil organga - vakillik va ijro
hokimiyat organlariga bo’linishi belgilandi. " Ма h а lliy davlat hokimiyati
to’g’risida" gi Qonunning 1-mod¬dasida "Viloyatlar, tumanlar va shaharlarda
(tumanga b о ‘ysunadigan shaharlardan, shuningdek shaharlar tarkibiga kiruvchi
tumanlardan tashqari) xalq deputatlari Kengashlari davlat hokimiyatining vakillik
organlaridir”, deb aniq belgilab qo’yildi. Shahar tarkibiga kiruvchi tumanlarda va
tumanga
bo’ysunuvchi shaharlarda vakillik organlari tuzilmaydi. "Xalq deputatlari viloyat,
tuman va shahar Kengashlariga saylov to’g’risida" gi Qonunda vakillik organlariga
21 yoshga to’lgan fuqarolar saylanadi. Saylovlar ko’ppartiyaviylik, muqobillik
asosida o’tadi. Xalq deputatlari viloyat va Toshkent shahar Kengashlariga 60 tadan
ko’p bo’lmagan, tuman va shahar K е ngashlariga esa 30 tadan ko’p bolmag а n
deputatlar 5 yil muddatga saylanadi. М ustaqillik yillarida ikki marta - 1994- yil
dekabrda v а 1999- yil dekabr oyida xalq d ер ut а tl а ri viloyat, tuman, va shahar
Kengashlariga ko’ppartiyaviylik, muqobillik asosida saylovlar bo’lib o’tdi, 1999-
yilgi saylovda xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga 6145 nafar
deputat saylandi. O’zbekiston Respublikasida mahalliy ijroiya hokimiyati organi
qayta tashkil etildi. В u borada milliy davlatchilik tarixi tajribasidan ijodiy
foydalanildi. Jumladan, Amir T е mur davridagi davlatchilikka nazar tashlasak,
o’sha zamonlarda viloyat¬lar, shaharlar hokimlar tomonidan yakkaboshchilik
asosida boshqarilganiga guvoh bo’lamiz. 1992- yil 4- yanvarda "O’zbekiston
Respublikasining m а h а lliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to’g’risida"
Qonun qabul qilindi. Mazkur qonunga muvofiq respublikaning hamma hududida
mahalliy ijro hokimiyati organi sifatida hokim lavozimi ta’sis etildi. Hokimlar
faqatgina ijro hokimiyati о rg а nl а rig а gina emas shuningdek, mahalliy vakillik](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_13.png)
![organlariga ham rahbarlik qiladigan organ sifatida mustahkamlandi. Hokimning
vakolat muddati 5 yil bo’lib, u tegishli hududda vakillik organiga ham, ijro
hokimiyatiga ham boshchilik qiladigan mansabdor shaxs hisoblanadi. Ijro
organlarida bog’liqlikni ta’minlash maqsadida, viloyat hokimlari O’zbekiston
Prezidenti tomonidan, tuman va shahar hokimlari viloyat hokimi tomonidan
lavozimiga tayinlanadi v а lavozimidan ozod qilinadi hamda bu masalalar tegishli
xalq deputatlari Kengashlari tomonidan tasdiqlanadi. Vakillik organ¬lari
tuzilmaydigan shahar tarkibidagi tumanlarda va tumanga bo’ysunuvchi shaharlarda
ham hokimiyatlar ta’sis etildi, ul а r¬ning apparati - hokimiyat tashkil etildi. Viloyat
hokimlari v а Toshkent shahar hokimi O’zbekiston Prezidentining shu joy¬lardagi
vakili hisoblanadi. Toshkent shahar tumanlari hokimlari esa Toshkent shahar
hokimining vakillari hisoblanadi. 1992- yilda Toshkent shahrida va 12 ta viloyatda,
159 ta qishloq tumani va 18 ta shahar tumanida hamda 120 ta shaharda hokimlar
tayinlandi va tasdiqlandi, ularning apparati - hoki¬miyatlar tuzildi. Mahalliy
hokimiyat organlari vakolatiga kiradigan masalalar va vazifalar Konstitutsiyaning
100- va 101- moddalarida aniq belgilab qo’yilgan. Ular quyidagilardan iborat:
. qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta’minlash;
. hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish;
. mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig’imlarni
belgilash, budjetdan tashqari jam¬g’armalarni hosil qilish;
. mahalliy kommunal xo’jalikka rahbarlik qilish;
. atrof-muhitni muhofaza qilish;
. fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta’minlash;
. normativ hujjatlarni qabul qilish hamda O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga va O’zbekiston Respublikasi qonun¬lariga zid kelmaydigan
boshqa vakolatlarni amalga oshirish;](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_14.png)
![. O’zbekiston Pespublikasi qonunlari, Prezident farmonlari, davlat hokimiyati
yuqori organlarining qarorlarini amalga oshirish;
. xalq deputatlari quyi Kengashlari faoliyatiga rahbarlik qi¬lish, respublika va
mahalliy ahamiyatga molik masalalarni muhokama qilishda qatnashish.
Mustaqillik yillarida mahalliy hokimiyatni shakllantirish bo’yicha amalga
oshirilgan islohotlar natijasida ijro hokimiyati bil а n vakillik hokimiyati bir-biridan
rasman ajratildi. Hokimlar xalq deputatlari Kengashlariga bo’ysunmaydi, а mm о
Kengash oldida hisob berib turadi. Shu bilan birga hokimlarni joylarda ham
vakillik, ham ijro hokimiyati organlariga boshchilik qilish holati¬ni vakillik
organlari hokimlarga bo’ysunadi, deb tushunmaslik kerak. Vakillik organlari
hokimlarga bo’ysunmaydi, vakillik org а nl а ri ishini tashkil qilishga hokimlar
boshchilik qiladilar. Hokim mahalliy ahamiyatga molik barcha masalalarni
fuq а r о ¬larning manfaatiga mos ravishda hal qilish bil а n shug’ullanadi. Shu
maqsadda barcha korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, birlashmalar, mansabdor
shaxslar va fuqarolar tomonidan b а jarilishi majburiy bo’lgan qarorlar qabul qiladi.
Hokimlar o’zlari rahbarlik qilayotgan organlarning qarorlari va faoliyati uchun
shaxsan javobgardir. O’zbekistonning mustaqil taraqqiyot tarixi guvohlik beradiki,
ayrim hokimlar o’z faoliyatida jiddiy xatolarga y о ’l qo’ymoqdalar. O’zlariga
yuklatilgan mas’uliyatli v а zif а l а rni b а j а rishni uddalay olmagan, o’z lavozimini
suiiste’mol qiluvchi hokimlar ham uchrab turadi. Bunday hollarda ul а r vakolat
muddatidan oldin hokimlik lavozimidan chetlashtirilmoqda. Shunday qilib,
Mustaqillik yillarida markaziy, viloyat, sha¬har va tumanlar darajasidagi davlat
hokimiyati va boshqaruv tartiblari tubdan yangi shaklda b а r ро etildi. Mahalliy
davlat hokimiyatini shakllantirishda o’zbek milliy davlatchiligining tari¬xiy
an’analari, rivojlangan davlatlarning zamonaviy tajribalari inobatga olindi.
Demokratik davlat qurilishida sud ho¬kimiyatini shakllantirish muhim ahamiyatga
ega. Sud hokimiyati demokratik davlatda uchinchi, mustaqil hokimiyat
hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruv¬chi va
ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_15.png)
![birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi. (O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 106- moddasi). O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi
va 1993- yil 2- sentabrda qabul qilingan "Sudlar to‘g’risida" gi qonun asosida sud
islohotlari o’tkazildi. O’zbekiston tarixida birinchi marta O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyaviy sudi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyaviy nazorat
qo’mitasi tuzildi. Konstitutsiyaviy sud siyosat va huquq sohasidagi
mutaxassislardan tuziladi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Sudi:
. qonunlarning, Prezident farmonlarining, hukumat va davlat hokimiyati mahalliy
organlari qarorlarining, O’zbekiston Respublikasi davlatlararo shartnomalarining
va boshqa majburi¬yatlarning O’zbekiston Pespublikasi Konstitutsiyasiga
mosligini aniqlaydi;
. Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasining O’zbe¬kiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga, Qoraqalpog’iston Res¬publikasi qonunlarining O’zbekiston
Respublikasi qonunlariga muvofiqligi to’g’risida xulosa beradi;
. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari normalariga sharx beradi;
. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari bil а n berilgan vakolat
doirasida boshqa ishlarni ham ko’rib chiqadi.
O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi sud tizimining boshqa
tarmoqlari tashkil etildi (12- chizma).
O’zbekiston Respublikasi sud hokimiyati 2000- yil 14- deka¬brda qabul qilingan
yangi tahrirdagi "Sudlar to’g’risida" va 2001- yil 29- avgustda qabul qilingan
"Jinoiy jazolarni liberallashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining
jinoyat, jinoyat-protsessual kodekslari hamda ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi
kodeksiga o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritish haqida" gi qonunlar asosida
yanada takomillashib bormoqda. Sud ishlarida qonuniylikka amal qilishga, gumon
qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining sud himoyasi huquqi bilan
ta’minlanishiga, fu¬qarolar huquq va erkinliklarining himoyalanishiga e’tibor
tobora yaxshilanib bormoqda. Sud hokimiyati qonunning ustunligini, barcha](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_16.png)
![fuqarolarning qonun oldida tengligini ta’minlash yo’lida faoliyat ko’rsatmoqda.
Muxtasar aytganda, O’zbekiston Respublikasida prezident¬lik-respublika
boshqaruv tizimi qaror topdi. Qonun chiqaruv¬chi, ijro etuvchi va sud
hokimiyatlari bir-biriga daxlsiz holda faoliyat yuritmoqda.
Mahalliy o’zini o’zi boshqarishning tashkil etilishi
O’zbekiston taraqqiyotining bosh y о ’li jamiyatni demokratlashtirish, adolatli,
ochiq fuqarolik jamiyati qurishdan iboratdir. Demokratik jamiyat qurish bobida
hamma davlat uchun tayyor qolip va andazalar yo’q. Islom Karimov dunyoda bir-
biriga o’xshagan ikkita inson bo’lmaganidek, bir-biriga а yn а n o’xshagan ikki
davlat ham yo’q deganida haqlidir. To’g’ri, demo¬kratik jamiyatning xalqaro
miqyosda e’tirof etilgan tamoyillari bor: insonning o’z xohish-irodasini erkin
bildirishi va uni amalga oshirishi; ozchilikning ko’pchilikka bo’ysunishi; davlat v а
jamiyat boshqaruvida qonun ustuvorligi; davlat hokimiyat organlarining saylab
qo’yilishi va ularning saylovchilar oldida hisob berishi va boshqalar. O’zbekiston
demokratik jamiyat qu¬rishda а n а shu tamoyillarga, umumjahon sivilizatsiyasiga
asoslandi. Shuningdek, xalqimizning necha ming yillik tarixiy v а ma’naviy
taraqqiyotining hosilini, milliy davlatchiligimiz negiz-larini, buyuk madaniyatimiz
tomirlarini, ma’naviy merosimiz ildizlarini, milliy xususiyatlarimiz va b о y
an’analarimizni yangi jamiyat qurilishiga tatbiq etish yo’lidan bormoqda.
Demokratik jarayonning individualizm falsafasiga tayanuvchi, inqilobiy
o’zgarishlarga moyil g’arb namunasi O’zbekistonga un-chalik to’g’ri
kelavermaydi. Sharq falsafasi va islom dini ta’limot¬larini aks ettiruvchi
hamjihatlik g’oyasi va jamoatchilik fikrining ustuvorligiga tayanuvchi sharqona
demokratik qadriyatlar O’zbekiston uchun asos qilib olindi. O’zbekistonda
shoshma-shosharlikka y о ’l qo’yilmasdan, odamlarning tafakkuri va ijtimoiy
saviyasi bilan demokratik o’zgarishlar darajasi va sur’atlari bir-biriga qanchalik
mutanosib ekanligi hisobga olinmoqda. O’zbekiston yangi jamiyat qurishda adolat
va haqiqat g’oyasiga asoslanmoqda. Respublikamizda odamlar o’z qobiliyati va
ehti¬yojlarini to’la n а m о y о n qilish va amalga oshirishlari uchun zarur bo’lgan](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_17.png)
![dastlabki teng imkoniyatlarni, shu jarayonni vujudga keltiradigan huquqiy
mexanizmni yaratishga katta e’tibor berildi. Negaki, busiz adolatli jamiyat qurib
bo’lmaydi. An а shunday imkoniyatlar yaratilgandan keyingina, har bir insonning
taqdiri, turmushi, jamiyatdagi o’rni uning o’ziga, salohiyatiga, mehnat qilish istagi,
oqil-u uddaburonligiga bog’liq bo’ladi. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
masalalari fuqarolik jamiyatini shakllantirishning ajralmas qismidir. Vatanimiz
tarixi guvohlik beradiki, O’zbek jamiyatida jamoa bo’lib yashashning sinalgan
shakli mahalladir. "Mahalla" so’zi arabcha "Mahallun" so’zidan kelib chiqqan
bo’lib, aholi yashaydigan joy, guzar, uy-joy mavzelari degan ma’noni anglatadi.
Mahalla shaharlar ichidagi kichik hududiy birlik bo’lib, o’tmishdan meros bo’lib
kelmoqda. Ma’lum bir mahallada istiqomat qiluvchi odamlar faqat q о ’ni-
q о ’shnichilik rishtalari bilangina emas, balki ichki tartib-qoida, ma’naviy-axloqiy
normalar, urf-odatlar, an’analar, umumiy manfaatlar va majburiyatlar bilan ham
bog’liqdir. Agar Y е vro ра mamla¬katlaridagi shaharlarda odamlar ijtimoiy kelib
chiqishiga qarab “aslzodalar kvartali”, “kambag’allar kvartali” va hokazolarga
bo’linib yashasa, bizning Vatanimizdagi mahallalarda aholining turli ijtimoiy
tabaqalari y о nm а -y о n yashab kelmoqda. Mahalla hayotining jamoa bo’lib yashash
tarzi jamoatchilik asosida faoliyat yuritadigan o’zini o’zi boshqarish tizimini
kel¬tirib chiqardi.Mahallaga uning hududida yashaydigan aholi tomonidan saylab
qo’yiladigan oqsoqol boshchilik qilgan. El ishonchiga sazovor bo’lgan oqsoqol
katta-yu kichikning boshini qovushtirib, mahalladoshlarning og’irini yengillash-
tirish ishlari bilan shug’ullanardi. Mahalla oqsoqoli, uning maslahatchilari
mahalladoshlarining to’ylari, ma’rakalari, rasm-rusumlarining boshida turar, ularni
kerakli ro’zg’or ashyolari-idish-tovoq, samovar-choynak, stol-stul, ko’rpa¬cha-yu
dasturxon bilan ta’minlardi. Shuningdek, oilaviy nizolarni bartaraf qilish, bir-biri
bilan kelisholmay qolgan kelin va qaynonaning orasiga tushish, qo’ni-qo’shni
o’rtasidagi kelishmovchiliklarga hakamlik qilish, beboshroq yoshlarni tartibga
chaqirish singari vazifalarni ham bajarardi. Xalqimizning turmush tarzi, ruhiy-
ma’naviy ehtiyojidan kelib chiqqan bunday jamoatchilik boshqaruvi - mahalla
qo’mitalari davlat ishlariga aralashmasa-da, sovet tuzumi "mahalla" so’zini](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_18.png)
![mahalliychilik o’zagi deb bilar, faoliyatini cheklashga urinardi. Biroq aholining
noroziligiga sababchi bo’lmaslik uchun mahallalarni taqiqlay olmadi, lekin uni
ja¬miyatni boshqarish tizimiga kiritmadi. Mahalla qo’mitalari o’zining
hayotchanligi tufayli mazkur davrda ham o’zini saqlab qololdi. Toshkent shahrida
va respublikaning boshqa yirik shaharlarida o’nlab, yuzlab mahalla qo’mitalari
faoliyat yuritardi. Ular aholiga yashash joyi, oila tarkibi to’g’risida
ma’lu¬motnomalar ham berardi. Mahalla oqsoqoliga davlat tomonidan maosh ham
berilmasdi. Shuni ham ta’kidlash joizki, yirik shaharlarda qad ko’targan ko’p
qavatli binolar, gavjum bo’lgan turar joy mavzelari, kvartal¬lari mahalla
maqomiga ega emasdi, ularda mahalla qo’mitalari ham tuzilmasdi. Nihoyat
mustaqillik sharofati bilan 1992- yil boshlaridan boshlab bunday mavze
(kvartal)larga ham mahalla maqomi berilib, ularning har biriga joylashgan
hududining tarixiy atalishiga mos keladigan nomlar qo’yildi. Yangi mahallalarda
fuqarolar yig’ini o’tkazilib, mahalla oqsoqoli va mas’ul kotiblar saylandi. Sobiq
Ittifoq davrida O’zbekiston qishloq va posyolka (shaharcha)larida vakillik
boshqaruv organlari tuzilgan b о ’lib, ular qishloq sovetlari yoki posyolka sovetlari
deb atalardi v а faoliyat yuritardi. Mazkur sovetlar mustaqil hokimiyat organi
bo’lmay, xalq deputatlari tuman yoki shahar kengashlari, ularning ijroiya
qo’mitalariga bo’ysunar edi. O’zbekiston davlat mustaqilligi qo’lga kiritg ас h,
mahallaga munosabat tubdan о ’zgardi, m а h а lliy o’zini o’zi boshqarish tizimi
tubdan isloh qilindi. В u borada fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
tizimini davlat hokimiyati tizimidan ajratish tomon yo’l tutildi. Biz fuqarolik
jamiyatini qurishga intilmoqdamiz. Buning ma’nosi shuki, d а vl а t с hiligimiz
rivojlana borgan sari boshqaruvning turli х il vazifalarini bevosita xalqqa
topshirish, ya’ni o’zini o’zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o’zini o’zi boshqarish organlarini
shakllantirishning huquqiy asoslari o’z ifodasini topdi. O’zbekiston
Konstitutsiyasining 105- moddasida "Sha¬harcha, qishloq va ovullarda,
shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda
fuqaro¬larning yig’inlari o’zini o’zi boshqarish organlari bo’lib, ular ikki yarim yil](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_19.png)
![muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi", deb belgilab
qo’yildi. 1993- yil 2- sentabrda "Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
to’g’risida" O’zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Unga binoan,
qishloq, posyolka (shaharcha)larda davlat hokimiyati vakillik organlari - qishloq,
posyolka sovetlari tuzilmaydigan bo’ldi, ularning o’rniga o’zini o’zi boshqarish
organlari - mahalla qo’mitalari tuzildi. Shunday qilib, fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlari mahalliy hokimiyat tizimidan ajratildi. В iroq ular bir-biridan
mutlaqo ajratilgan holda faoliyat ko’rsatmaydi, ularning bog’liq tomonlari mavjud.
Ular o’rtasidagi munosabatlarning huquqiy asoslari " Ма h а lliy davlat hokimiyati
to’g’risida" gi qonunda belgilab qo’yilgan. Har ikkalasi ham mahalliy ahamiyatga
molik masalalarni hal qiladi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar kengashlari
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishni rivojlantirishga ko’maklashadi, o’zini o’zi
boshqarish organlari faoliyatini yo’naltirib turadi. Fuqarolarning о ’zini o’zi
boshqarish о rg а nl а rini sh а kll а ntirishg а davlat homiylik qilmoqda. В u borada
O’zbekiston Prezidentining Respublika " Ма h а ll а " xayriya jamg’armasini tuzish
to’g’risida 1992- yil 12- sentabrdagi hamda "Mahalla" xayriya jamg’armasiga
mablag’ ajratish to’g’risida 1992- yil 8- oktabrdagi farmonlari katta ijtimoiy
ahamiyatga ega bo’ldi. Davlat homiyligida Respublika "Mahalla" jamg’armasi,
viloyat, shahar, tuman "Mahalla" jamg’armalari tashkil etildi. Mahallalar
faoliyatini yurituvchi "Mahalla" gazetasi (1994- yil) ta’sis etildi. Davlatning
"Mahalla" jamg’armalari orqali ko’rsatayotgan homiyligi mahalla qo’mitalarining
o’z hududlarida istiqomat qiluvchi kam ta’min¬langan oilalarga, nogironlarga,
yolg’iz keksalarga moddiy yordam berish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish
borasidagi ishlariga katta ko’mak bo’lmoqda. Hukumat mahallalarga dastlab davlat
budjeti hisobidan 25 mil¬lion so’m mablag’ ajratdi. Viloyat, tuman, shahar
hokimliklari to¬monidan mahallalar rolini oshirish, ular faoliyatini
takomillashtirish uchun qulay imkoniyatlar yaratildi. Fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlarining faoliyatini yo’lga qo’yish uchun tegishli binolar ajratildi,
ularni jihozlashga ko’maklashdi. Mahalla oqsoqoli va kotiblariga oylik ish haqi
belgilandi. В u maqsadlar uchun hokimiyatlar mahalliy budjetdan zarur mablag’lar](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_20.png)
![ajratdilar. 1994- yilgi ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, butun respublika hududida
12 mingdan ortiq mahalla shakllantirildi. 1994- yilda barcha mahallalarda
fuqarolar yig’ini bo’lib, mahalla oqsoqollari va mas’ul kotiblar saylandilar.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining vakolatlari, vazifalari
O’zbekiston Respublikasining "Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
to’g’risida" gi qonunda aniq belgilab qo’yilgan. Fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlarining vazifalari:
. fuqarolarga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qatnashish huquqini amalga
oshirishda ko’maklashish;
. o’z hududlarida ijtimoiy va xo’jalik vazifalarini h а l qilish, ommaviy-madaniy
tadbirlarni o’tkazish;
. davlat hokimiyati organlariga O’zbekiston Respublikasi qonunlarini, Prezident va
hukumat hujjatlarini, xalq deputatlari kengashlari va hokimliklarning qarorlarini
bajarishda yordamlashish maqsadida fuqarolarni birlashtirish.
Fuqarolar yig’ini kollegial organ bo’lib, uni rais (oqsoqol) tegishli xalq deputatlari
Kengashi yoki hokim bil а n kelishgan holda, zaruratga qarab chaqiradi. Fuqarolar
yig’ini, barcha aho¬lini yig’ishning iloji bo’lmagan hollarda, belgilangan vakillik
me’yorlari asosida o’tkaziladi. Rais (oqsoqol), uning masla-hatchilari fuqarolar
yig’inida saylanadi. Fuqarolar yig’ini raisi (oqsoqol) doimiy ishlovchi bo’g’in.
Rais o’z mahkamasiga ega b о ’lib, uning miqdori rais o’z vazifasini bajarishga
imkoniyat yaratadigan darajada tuziladi. O’zbekistonda fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organ¬larini takomillashtirish, zarur holatlarda yiriklashtirish
tadbir¬lari ko’rilmoqda. Agar 1994- yilda 12 mingdan ortiq o’zini o’zi boshqarish
organlari shakllantirilgan bo’lsa, ularning soni 2001- yilda 7847 tani tashkil etdi.
1999- yil 14- aprelda qabul qilingan "Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlari to’g’¬risida"gi yangi tahrirdagi qonunda ularning vakolatlari va huquqi
kengaytirildi. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga, shuningdek,
mahalla fuqarolar yig’iniga: aholi manfaatlarini ifodalash va uning nomidan](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_21.png)
![qarorlar qabul qilish; qonun hujjatlarining, shuningdek o’z qarorlarining ijro
etilishi bo’yicha ja¬moatchilik nazoratini amalga oshirish; atrof-muhitni muhofaza
qilish va obodonlashtirish yuzasidan o’z hududida joylashgan korxona, muassasa
va tashkilotlar rahbarlarining hisobotlarini eshitish huquqlari berildi. Fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlariga saylovlar aholining ijtimoiy faolligi, siyosiy ongi
tobora yuksalib borayotganligidan guvohlik beradi. 1998- yil noyabr-dekabr
oylarida b о ’lib o’tgan saylovlar bil а n bog’liq bo’lgan fuqarolar yig’inlarida 8,4
mln. kishi yoki Respublikadagi katta yoshdagi aholining 70 foizi ishtirok etdi.
Fuq а r о l а rning o’zini o’zi boshqarish organlariga 7574 nafar rais va 71034 nafar
masla¬hatchi saylandi. O’zini o’zi boshqarish organlari rahbarlarining ma’lumot
darajasi ham oshib bormoqda. 1998- yilda saylangan rais (oqsoqol)larning 65,5
foizi oliy ma’lumotli mutaxassislar ekanligi buning guvohidir. 2001- yil iyun-iyul
oylarida Samarqand viloyatidagi 1042 ta fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlariga bo’lgan saylov¬larga 1 mln. 120 mingdan ortiq fuqaro vakillari
ishtirok etdi. 1042 nafar rais (oqsoqol) saylandi, ularning 68 nafari xotin -
qiz¬lardir. 2001- yilda respublikamizda 6289 ta mahalla fuqarolar yig’ ini, 108 ta
shaharcha, 1320 ta qishloq va 131 ta о vul fuqarolar yig’ini, ular tomonidan
saylangan o’zini o’zi boshqarish or¬ganlari faoliyat ko’rsatdi. Ular qonunchilikni
ta’minlash, Pre¬zident farmonlarini, hukumatning, hokimiyat vakillik organlari va
hokimlarning qarorlarini ijro etish borasida davlat hokimiyati va boshqaruv
organlariga ko’maklashmoqda. Hududlarni obodonlashtirish, kichik korxonalar,
fermer va dehqon xo’jaliklarini tashkil etish, tomorqa uchastkalaridan sa¬marali
foydalanish masalalarini hal qilish o’zini o’zi boshqarish organlarining diqqat
markazida turibdi. В u organlar barqa¬rorlikni saqlab turish, diniy mutaassiblik
kayfiyatidagi ko’ri¬nishlarning oldini olish, " о ‘zingni, о ‘z oilangni о ‘zing asra"
shiori ostida odamlarni ogohlikka chaqirish, mahalla posbonlarini shakllantirish va
ularning faoliyatini yo’naltirish, oilaviy tan¬tanalar va marosimlarni o’tkazishda
dabdababozlik va m а nm а n¬likka y о ’l qo’ymaslik ishlari bil а n shug’ullanmoqda.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari O’zbekiston Prezidentining 1999-
yil 13- yanvarda chiqqan "Aholini aniq yo’naltirilgan ijtimoiy madad bilan](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_22.png)
![ta’minlashda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari rolini oshirish
to’g’risida"gi farmoni hamda Vazirlar Mahkamasining 2002- yil 25- yanvardagi
"Aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini aniq yo’naltirilgan tarzda
qo’llab-quvvatlashning 2002-2003- yillarga mo’ljallangan dasturini amalga
oshirish с h о r а -tadbirlari to’g’risida" gi Qarori talablarini amalga oshirmoqdalar.
K а m ta’minlangan oilalarga yordam ko’rsatish, ko’p bolali muhtoj oilalarga
nafaqalar tayinlash bo’yicha ajratilgan m а b¬lag’lardan o’z o’rnida samarali
foydalanishni ta’minlamoqdalar. Faqat 2000- yilning o’zida aholining kam
ta’minlangan qismiga fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari orqali 54,2
mlrd so’m miqdorida nafaqa, ko’mak va boshqa turdagi yordamlar berildi. O’zini
o’zi boshqarish organlari tarbiyaga oid masalalar yuzasidan ta’lim muassasalari
bilan hamkorlik qilish, voyaga yetmagan yoshlar bilan ishlash, ularning
huquqlarini himoya qilish, qariyalarga shafelik qilish, aholini ish bilan ta’minlash
kabi ishlarga bosh-qosh bo’lmoqdalar. Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi
bilan 2003- yil "Obod mahalla yili" deb e’lon qilindi va "Obod mahalla yili"
dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo’yicha respublika komissiyasi tuzildi.
Mazkur komissiya yil davomida amalga oshi¬rilishi zarur bo’lgan tadbirlarning
dasturini ishlab chiqdi. 2003- yil 7- fevralda О ’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahka¬masining "Obod mahalla yili" dasturi to’g’risida qarori e’lon qilindi.
Mazkur dastur quyidagi muhim maqsad va vazifalarni hayotda r о ‘yobga
chiqarishga qaratilgan:
. mahallaning davlat va jamiyat boshqaruvidagi, jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va
iqtisodiy hayotidagi roli va maqomini mus¬tahkamlash;
. m а h а ll а faoliyatining amaldagi me’yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirish,
uning vakolatlarini kengaytirish va fuqarolik jamiyati instituti sifatidagi
mas’uliyatini oshirish;
. mahalla faoliyatining moddiy bazasini mustahkamlash, m а h а ll а hududida
tadbirkorlikni, xizmatlar ko’rsatish va savdo sohalarini rivojlantirish, shular
hisobiga yangi ish o’rinlari b а r¬ ро etish;](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_23.png)
![. mahallaning ijtimoiy-infratuzilmasini rivojlantirish, uning hududlarini
obodonlashtirish, kommunal tarmoqlarni rivoj¬lantirish;
. mahalla tomonidan kam ta’minlangan oilalarga aniq yo’nalishli moddiy yordamni
va yosh oilalarni qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish;
. keksa avlodga e’tibor va g’amxo’rlikni kuchaytirish;
. m а h а ll а aholisiga tibbiy va sanatoriy-kurort xizmati ko’rsatilishini yaxshilash,
bolalar sportini rivojlantirish;
. mahallaning aholi o’rtasida sog’lom turmush tarzi, ijtimoiy adolat, o’zaro mehr-
oqibat va ma’naviy-axloqiy tarbiya bilan bog’liq milliy qadriyat va urf-
odatlarimizni keng targ’ib qilish,
ularni asrab-avaylash sohasidagi faoliyatini takomillashtirish.
“Obod mahalla yili" dasturini bajarilishini ta’minlash maqsadida fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlarini rivojlantirish bo’yicha maxsus jamg’armalar
tashkil etildi. Mahallalarda kichik va o’rta biznes, shuningdek xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish, shular hisobiga yangi ish o’rinlarini yaratish, aholini
tabiiy gaz va toza ichimlik suvi bilan ta’minlovchi tarmoqlar qurish, uy-joy fondini
va yo’llarni ta’mirlash, mahallalarni obodonlashtirish, zamonaviy m а h а ll а
guzarlarini va bolalar sport inshootlarini b а r ро etish borasidagi ishlar hajmi aniq
belgilandi. "Obod mahalla yili" dasturini to’la amalga oshirish u с hun davlat
budjeti, budjetdan tashqari jamg’armalar, nodavlat tashkilotlari, xalqaro
tashkilotlar grantlari va kredit mablag’lari hisobiga 375,9 milliard so’m jalb
etili¬shi nazarda tutilgan. Mahallalarimizni yanada obod qilish maqsadida
obodonlash¬tirish ishlari amalga oshirildi. 1,7 mlrd so’m miqdorida mablag’
sarflanib 310 ta mahalla guzari bunyod qilindi. Ming kilometrlik suv tarmog’i va 1
ming 322 kilometrlik gaz tarmog’i ishga tu¬shirildi. Mahallalarda 36,2 mlrd
so’mlik kredit mablag’lari hiso¬biga kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
korxonalari tashkil etilib qariyib 155 mingta yangi ish o’rinlari yaratildi. 1,2 mlrd
so’mlik xayriya yordami berildi. Shunday qilib, mahalla O’zbekistonda tarixda](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_24.png)
![birinchi marta fuqarolarning o’zini o’zi boshqaradigan tashkilotga aylandi.
Ма ¬halla yig’ini raisi (oqsoqol), mas’ul kotibi lavozimi qonuniy asosda ta’sis
etildi. Mahalla yig’ini raisi (oqsoqoli) va mas’ul kotiblariga oylik maosh
beriladigan bo’ldi. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining mustaqillik
yillaridagi faoliyatiga b а h о berib, ishonch bilan aytish mumkinki, ular jamiyatni
boshqarishning sharqona va milliy qadriyatlar bilan uyg’unlashgan fuqarolik
jamiyatining negizi, demokratik institut sifatida о ’zini to’la oqladi.](/data/documents/ba5de86f-2007-44c9-a1d9-f23929c79b99/page_25.png)
MUSTAQILLIK YILLARIDA DAVLAT BOSHQARUVI TIZIMIDA AMALGA OSHIRILGAN ISLOHOTLAR. REJA: 1. Mustaqillik yillarida o‘zbekistonimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘li. 2. Mahalliy o’zini o’zi boshqarishning tashkil etilishi. 3. Mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi tizimida amalga oshirilgan islohotlar.
1.Mustaqillik yillarida o‘zbekistonimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘li Mamlakatimiz bundan 19 yil oldin o‘z mustaqilligini e’lon qilib, tarixiy taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. O‘tgan davr mobaynida bosib o‘tgan murakkab, ayni paytda sharafli yo‘limizga nazar tashlar ekanmiz, Vatanimiz ozodligi naqadar mashaqqatli va tinimsiz kurashlar, xalqimizning qanday og’ir va fidokorona mehnati evaziga qo‘lga kiritilgani, mustaqil taraqqiyotimiz davomida amalga oshirgan ishlarimiz, erishgan natijalarimiz beixtiyor ko‘z o‘ngimizdan o‘tadi. Bu haqda gapirganda, avvalambor mustaqillikning dastlabki yillarida yurtimizda qanday og’ir vaziyat hukm surganini yodda tutish va tasavvur etishga to‘g’ri keladi. Ma’lumki, sobiq sovet tizimi qat’iy markazlashtirilgan holda rejalashtirish va taqsimlash usuliga asoslangan edi. Ana shu tizimga xos bo‘lgan illatlar bilan bir qatorda respublikamiz iqtisodiyotining biryoqlama rivojlanib, xomashyo tayyorlashga yo‘naltirilgani, iqtisodiyotga, ekologiya va aholi genofondiga halokatli ta’sir o‘tkazadigan paxta yakkahokimligining misli ko‘rilmagan darajaga yetgani o‘sha paytda yurtimizdagi vaziyatni jar yoqasiga olib kelib qo‘ygan edi. G’oyat ulkan tabiiy, mineral-xomashyo va mehnat resurslariga, insoniy salohiyatga ega bo‘lishiga qaramay, respublikamiz sobiq SSSRda aholi turmush darajasi, ijtimoiy va gumanitar sohalar rivoji bo‘yicha oxirgi o‘rinlardan birida turar edi. Bunday sharoitda iqtisodiyotning halokatli ravishda inqirozga yuz tutishi va inflyatsiyaning o‘ta keskin darajada o‘sib ketishiga chek qo‘yish, shakllangan xo‘jalik, ishlab chiqarish va moliyaviy aloqalarning butunlay izdan chiqishiga barham berish, ishsizlikning yanada ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik favqulodda muhim ahamiyat kasb etar edi. Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ana shu holatlarning barchasi e’tiborga olinib, mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab dunyo tajribasini har tomonlama o‘rganish asosida mamlakatimizda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga
asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etish dasturi ishlab chiqildi. Unda milliy urf-odat va an’analarimizni asrab-avaylash va yanada mustahkamlash, umumbashariy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish orqali O‘zbekistonning jahon hamjamiyati bilan uyg’un va hamohang rivojlanishiga alohida e’tibor qaratildi. Davlatimiz rahbari «O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li» risolasida xalqimiz bosib o‘tgan milliy taraqqiyot yo‘lini chuqur tahlil etib, bu borada ikki tarixiy davr muhim o‘rin tutganini har tomonlama asoslab bergan edi. Avvalo, o‘tish davri va milliy davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog’liq birinchi galdagi islohot va o‘zgarishlarni o‘z ichiga olgan dastlabki bosqich – 1991 yildan 2000 yilgacha bo‘lgan davr mamlakatimiz va xalqimiz hayotida beqiyos va ulkan, tom ma’noda tarixiy iz qoldirgan davr bo‘ldi. Shu bilan birga, mamlakatimizni faol demokratik yangilash, isloh etish va modernizatsiya qilish davri – 2001 yildan bugungi kungacha bo‘lgan muddatni o‘z ichiga olgan navbatdagi bosqich esa iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish, siyosiy hayotimizni, qonunchilik, sud-huquq tizimi va ijtimoiy-gumanitar sohalarni izchil isloh qilish, aholi hayot darajasining muttasil o‘sib borishini ta’minlash borasida yanada muhim ahamiyat kasb etdi. Bu xususda so‘z borganda, mustaqillik yillarida erishilgan barcha yutuq va marralar – avvalambor, mamlakatimiz iqtisodiyotini isloh etish, erkinlashtirish va modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish bo‘yicha o‘z vaqtida boshlangan, har tomonlama puxta o‘ylangan, uzoq istiqbolga mo‘ljallangan siyosatning natijasi ekaniga takror-takror ishonch hosil qilamiz. Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan, dunyoda o‘zbek modeli sifatida tan olingan O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li, uning afzalliklari haqida jahondagi nufuzli siyosatchi va iqtisodchilar, ekspert va tahlilchilar tomonidan ko‘plab haqqoniy fikrlar, yuksak baholar bildirilgan. Asosiy negizini iqtisodiyotning mafkuradan xoliligi, siyosatdan ustunligini nazarda tutadigan
pragmatik iqtisodiy siyosat; davlatning bosh islohotchilik vazifasini o‘z zimmasiga olishi; qonun ustuvorligini ta’minlash; kuchli ijtimoiy siyosat olib borish; islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish kabi mashhur besh tamoyil tashkil etadigan ushbu taraqqiyot modeli ayniqsa 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi sharoitida o‘zining naqadar to‘g’ri ekanini yana bir bor isbotladi. Shuni alohida qayd etish kerakki, mamlakatimizning chetdan tiqishtirilgan, “shok terapeyasi” deb atalgan usullardan, “bozor iqtisodiyoti o‘zini o‘zi boshqaradi” qabilidagi soxta qarashlardan avvalboshdanoq voz kechib, boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan bozor munosabatlariga o‘tishda inqilobiy emas, balki tadrijiy rivojlanish yo‘lini tanlagani bugun o‘zining ijobiy natijasini bermoqda. Ayniqsa, “Yangi uy qurmay turib, eskisini buzmang”, “Islohotlar – islohot uchun emas, avvalo inson uchun” degan, bugun ko‘pchilikka yod bo‘lib ketgan hayotiy shiorlar negizida yangi davlat, yangi jamiyat poydevorini barpo etish yo‘lida qanday yutuqlarga erishayotganimizni bugun har qadamda ko‘rish mumkin. Yurtimizda o‘tgan yillar davomida davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi va boshqa institutsional tizimlari aynan ana shu tamoyillar negizida shakllanib, faoliyat olib bordi, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor dastur va rejalari, jumladan, Inqirozga qarshi choralar dasturi ham shu asosda ishlab chiqilib, bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Shuning hisobidan biz bugungi kunda sobiq sovet tuzumidan qolgan og’ir illatlarning xatarli tahdidlarini yengib o‘tish, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy ta’siridan saqlanish uchun ishonchli to‘siq va mustahkam poydevor yaratish bilan birga, milliy iqtisodiyotimizning barqaror va jadal rivojlanishini, aholimizning hayot darajasi va farovonligi uzluksiz oshib borishini ta’minlashga erishmoqdamiz. Faqat mustaqil taraqqiyot, ijtimoiy-siyosiy tizimdagi chuqur o‘zgarish va islohotlar tufayli mamlakatimiz iqtisodiyotining ana shunday jadal va barqaror rivojlanishini ta’minlash imkoniyati paydo bo‘lganini bugun har qaysi yurtdoshimiz o‘z hayoti misolida ko‘rmoqda.
Istiqlolimizning eng buyuk yutuqlaridan biri – yurtimizda tarixan qisqa muddatda milliy davlatchiligimiz poydevori yaratilgani bilan bugun har qancha faxrlansak arziydi. Milliy davlatchiligimizning eng muhim qadriyatlarini belgilab beradigan Asosiy qonunimiz – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mamlakatimizda davlat va jamiyat qurilishining asosiy tamoyillari o‘zining aniq ifodasini topgan bo‘lib, ular orasida davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlariga bo‘linishi hal qiluvchi qoida sifatida muhrlab qo‘yilgan. Ana shunday huquqiy poydevor asosida mamlakatimizda tub ma’muriy islohotlar amalga oshirildi, davlat va xo‘jalik boshqaruvining tarkibiy tuzilishi modernizatsiya qilindi va yangilandi, joylarda hokimlik instituti joriy etilib, mahalliy hokimiyat organlari qayta tashkil qilindi, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlari tizimi – mahalla instituti rivojlandi va mustahkamlandi. Yana bir tarixiy yutug’imiz – diyorimizda bozor iqtisodiyoti asoslari yaratilib, yangicha iqtisodiy munosabatlar mexanizmlari joriy etildi, tegishli infratuzilma institutlari tashkil etildi, bugungi talablarga javob beradigan mutlaqo yangi moliya va ikki bosqichli zamonaviy bank tizimlari shakllantirilib, iqtisodiyotimizning barcha soha va tarmoqlarida chuqur islohotlar amalga oshirildi. Mustaqillik yillarida yurtimizda mulkiy munosabatlar sohasida ham tub o‘zgarishlar ro‘y berdi. Mamlakatimizda amalda ko‘p ukladli iqtisodiyot shakllanib, uning tarkibida xususiy mulk ustuvor rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotimizda nafaqat hal qiluvchi o‘rin egalladi, balki bozorlarimizni zarur tovar va xizmatlar bilan to‘ldirish, odamlarning daromadi va farovonligini yuksaltirishning asosiy manbai, aholi bandligini oshirishning eng muhim omiliga aylandi. Yurtimizda yoqilg’i-energetika va g’alla mustaqilligiga erishishdek muhim strategik maqsadga erishildi. Mamlakatimizning boy mineral-xomashyo va qishloq xo‘jaligi resurslarini chuqur qayta ishlashga qaratilgan eng zamonaviy texnologiyalarni jalb etgan holda, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va