logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. SAMARQAND VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN TA’MINLASHNING DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH

SAMARQAND VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN TA’MINLASHNING DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

775.5 KB
Ko'chirib olish
SAMARQAND VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN TA’MINLASH NING DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH MUNDARIJA: KIRISh ………………………………………………… ..... …………… ......... I BOB. AHOLINING ISH BILAN BANDLIGINI TA’MINLASH SOHASIDA DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI ........... 1.1. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va tamoyillari....................................................................... .......................... 1.2. Aholini ish bilan bandligini ta’minlash bo’yicha davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari......................................................... ........................... 1.3. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini baholash mezonlari va ko’rsatkichlari.................................................. .................... 1.4. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash davlat xizmatlari faoliyati bo’yicha xorij tajribasi....................................................... ........................ II BOB. SAMARQAND VILOYATI ISH BILAN BANDLIK INFRATUZILMASI RIVOJLANISHINING HUDUDIY XUSUSIYATLARI HOLATI TAHLILI …………………………….. 2 .1. Viloyat rivojlanishida ish bilan bandlik infratuzilmasiga ta’sir etuvchi omillar va uning hududiy xususiyatlarining ahamiyati …………………. 2 .2. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati tahlili va uning hududiy xususiyatlari ……………………………………………………………... 2.3. Nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari rivojlanishining asosiy yo’nalishlari ……………………………………………………………... II I BOB. ISH BILAN BANDLIK INFRATUZILMASI RIVOJLANISHINI HUDUDIY XUSUSIYATLARINING ASOSIY ISTIQBOLLARI …. 3.1. Ish bilan bandlik infratuzilmasi faoliyatining samaradorligini baholash usullari …………………………………………………………………... 3.2. Ish bilan bandlik infratuzilmasi tashkiliy tarkiblari faoliyatini takomillashtirish istiqbollari …………………………………………….. XULOSA .............................................................................................................. . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ....................................... . KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Jahon iqtisodiyotning transformasiyalashuvi sharoitida tobora kuchayib borayotgan raqobatga bardosh berish, uning talablarini to’lif bajarish, ilg’or texnologiya va innovasiyalardan foydalanish aholining ish bilan bandligini ta’minlash darajasini oshirishni zarurat etmoqda. Shunga ko’ra, yangi ish joylarini yaratish, yangi ish joylarini yaratish, aholini ish bilan bandligini ta’minlashga birinchi darajali e’tibor berilmoqda. Xalqaro Mehnat Tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra: «2018 yilda jahonda ishsizlik darajasi 5,8 %ni tashkil etmoqda. Jahonda 1,4 mlrd.dan ortiq ishchilar ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan nufuzi past bo’lgan ish bilan band bo’lib, ularning ko’pchiligi rivojlanayotgan mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi. Yaxshi himoya qilinmagan ish bilan bandlarning soni yiliga 11 mln. kishiga oshmoqda. Bu holat jiddiy muammolarni yuzaga keltirgan holda, ularning doimiy daromadlar va yetarlicha ijtimoiy himoyaga ega bo’lgan xavfsiz ish joylariga ega bo’lish imkoniyatlarini chegaralamoqda» 1 . Jahonda ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida muvofiqlikni ta’minlash borasidagi tajribalar negizida ish bilan bandlikka ko’maklashish sohasida turli darajalardagi tashkiliy tuzilmalar faoliyatining samaradorligini oshirish, hududiy axborot tizimlarini shakllantirish, ishchi kuchining mobilligini oshirish, ishsizlikni kamaytirish, mehnat bozori va aholining ayrim ijtimoiy-demografik guruhlari ehtiyojlarini hisobga olgan holda ish o’rinlari yaratish bo’yicha davlat buyurtmalarini shakllantirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatini rivojlantirish kabi yo’nalishlardagi ilmiy muammolarni tadqiq etish muhim ahamiyat kasb etmoqda. 1 World Employment and Social Outlook 2017: Sustainable enterprises and jobs: Formal enterprises and decent work International Labour Office – Geneva: ILO, 2017 . Bugungi kunda respublikada mehnat bozoriga kirib kelayotgan mehnatga layoqatli aholini ish bilan bandligini ta’minlash, ishsizlar soni bilan bo’sh ish o’rinlari soni o’rtasida muvofiqlikka erishish, har tomonlama samarali va istiqbolli ish bilan bandlik dasturlarini tuzish, ishsizlarni kasbiy harakatchanligi va raqobatbardoshligini oshirish hamda ularni psixologik qo’llab-quvvatlash tizimini rivojlantirish , ish bilan bandlik xizmati tizimiga xos malakali kadrlarni tayyorlash, infratuzilma tarkibiy qismlarini rivojlanish samaradorligini baholash metodikasini takomillashtirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlarini rivojlantirish kabi o’z yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Shuning uchun ham 2017- 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida «yangi ish o’rinlarini yaratish hamda aholining, eng avvalo, o’rta maxsus va oliy o’quv muassasalari bitiruvchilari bandligini ta’minlash, mehnat bozori mutanosibligini va infratuzilmasi rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish» 2 vazifasi qo’yilgan. Bu vazifalarni samarali hal etish aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishni, bu borada ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishni taqozo etadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi « O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida » gi PF-4947-son va 2017 yil 24 maydagi « B andlik sohasida davlat siyosatini yanada takomillashtirish va mehnat organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish chora-tadbirlari to’g’risida » gi PF-5052-son Farmonlari, 2017 yil 24 maydagi « O’zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida » gi PQ-3001-son Qarori hamda mazkur sohaga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda mazkur dissertasiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Muammoning o’rganilganlik darajasi. Mehnat bozorining shakllanishi va rivojlanishining ilmiy-metodologik jihatlari ko’plab xorijlik olimlar, jumladan , 2 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги 4947-сонли Фармонининг 1-иловаси «2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси» //.Lex.uz J.M.Keyns, A. Marshall, M.Fisher, R.D.Erenberg, A.Pigu, V.V. Adamchuk, O.V.Romashov, Yu.G.Odegov, G.G.Rudenko, G.E.Slezinger, N.A.Volgin, S.A.Kartashov, A.I.Rofe, B.G.Zbыshko, V.V.Iщin, L.Chijova, V.V.Kulikov va boshqalar tomonidan tadqiq qilingan. MDHning qator olimlari S.V. Dudnikov, O.A.Varfolomeyeva, N.Vedernikova, O.Kolesnikova, D.Cherneyko, T.A.Chusova, Yu.V.Prosvetovalar mehnat bozori rivojlanishining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini tadqiq etganlar. O’zbekistonda mehnat bozorining faoliyat ko’rsatishi va rivojlanishi, ishsizlik va aholini ish bilan bandligi kabi muammolar respublikamiz olimlari tomonidan chuqur o’rganilgan va o’rganilmoqda. Mazkur muammolar R.A.Ubaydullayeva, Q.X.Abdurahmonov, L.P.Maksakova, B.X.Umurzakov, Sh.R.Xolmo’minov, Z.Ya.Xudoyberdiyev, D.Ortiqova, D.N.Rahimova, N.X.Rahimova, N.Z.Zokirova, K.Z.Xomitov, N.U.Arabov, N.Shayusupova va boshqa olimlar tomonidan tadqiq qilingan. Ushbu iqtisodchi olimlarning ilmiy asarlarida respublikamiz aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning ilmiy-uslubiy va amaliy jihatlari qisman o’z aksini topgan. Bugungi voqyelik nuqtai nazaridan O’zbekistonda mehnat bozori infratuzilmasining tarkibiy qismlari elementlari va ularni o’zaro funksional aloqadorligi, rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalari hamda kompleks baholash uslublarini takomillashtirish bilan bog’liq tadqiqotlar yetarli darajada emasligi mazkur mavzuda chuqur ilmiy-uslubiy izlanishlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Dissertasiya ishining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog’liqligi. Dissertasiya ishi Samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish kafedrasi ilmiy-tadqiqot ishlariga muvofiq ravishda bajarilgan. Tadqiqotning maqsadi. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning metodologik va amaliy jihatlarini takomillashtirish asosida aholi ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni kamaytirish bo’yicha ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotning vazifalari: « Aholi ish bilan bandligi » kategoriyasining mohiyatini nazariy jihatdan tahlil etish hamda muallif qarashlarini shakllantirish; aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning tamoyillari, mezonlari va ko’rsatkichlarini tasniflash hamda xorijiy yondashuvlarni ilmiy izohlash; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning integral baholashni ilmiy-uslubiy jihatdan asoslash; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning axborot tizimini takomillashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlarining rivojlanish holati va unga ta’sir etuvchi ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlil etish; davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari shakllanishi va rivojlanishining asosiy yo’nalishlarini aniqlash; ish bilan bandlikni davlat tomonidan tartibga solishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish uslublarini ishlab chiqish; iqtisodiyotning innovasion rivojlanishi sharoitida aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning strategik konsepsiyasini ishlab chiqish. Tadqiqotning obyekti bo’lib, Samarqand viloyati aholining ish bilan bandligiga ko’maklashuvchi subyektlar faoliyati hisoblanadi. Tadqiqotning predmeti sifatida viloyatimiz aholisining ish bilan bandligiga ko’maklashuvchi subyektlar faoliyatida amalga oshadigan ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy munosabatlar tashkil etadi. Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati dissertasiyada ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalardan aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlarini samarali rivojlantirish, shahar va tumanlar aholi andligiga ko’maklashuvchi markazlar faoliyati samaradorligini oshirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatini rivojlantirish yo’nalishlar i da ilmiy apparatni boyitish bilan izohlanadi. Olingan natijalarning amaliy ahamiyati i sh o’rinlarini tashkil etish va aholi ish bilan bandligini ta’minlash hududiy dasturlarini ishlab chiqish , B andlikka ko’maklashish markazlari faoliyatini takomillashtirish , sohaga oid huquqiy- me’yoriy hujjatlarni tayyorlash, shuningdek, sohani samarali rivojlantirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqishda foydalanish mumkinligi bilan izohlanadi. Tadqiqot natijalaridan « Mehnat iqtisodiyoti » , « Mehnat bozori iqtisodiyoti » , « Kadrlar menejmenti », « Ijtimoiy xizmatlar sohasi iqtisodiyoti » fanlari bo’yicha o’quv dasturlarini takomillashtirish, darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar tayyorlashda foydalanilmoqda . Dissertasiyaning tuzilishi va hajmi. Tadqiqot kirish, 3 ta bob, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iboratli rejalashtirilgan. I BOB. AHOLINING ISH BILAN BANDLIGINI TA’MINLASH SOHASIDA DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI 1.1. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va tamoyillari Bozor munosabatlari tizimida mehnat bozori muhim o’rinni egallaydi. Mehnat bozori ish beruvchilar va yollanma xodimlar manfaatlarini muvofiqlashtirishga da’vat qilingan ijtimoiy munosabatlar tizimi hisoblanadi. Unda vujudga keladigan munosabatlar yaqqol ifodalangan ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatga ega bo’lib, ular mamlakat aholisi ko’pchiligining muhim ehtiyojlariga daxldor bo’ladi. Mehnat bozori mexanizmi orqali aholining ish bilan bandligi va mehnatga haq to’lash darajalari belgilanadi. Mehnat bozorida ro’y berayotgan jarayonlarning jiddiy oqibati ishsizlik bo’lib, u umuman olganda salbiy hodisa hisoblansa ham, lekin amalda jamiyat hayotining muqarrar natijasidir. Respublikamizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish hozirgi vaqtda mehnat bozori infratuzilmasini rivojlantirishga yangicha yondashuvni shakllantirish va amalda qo’llashni zarurat etmoqda hamda ishchi kuchiga talab va taklif shakllanishini yuzaga keltirmoqda. Bir vaqtning o’zida mehnat bozori subyektlarining o’zaro aloqalarini jamoa-shartnomaviy va normativ-huquqiy bazalarini doimiy takomillashtirish, mehnat bozori infratuzilmasini kelgusida rivojlantirishni talab qiladi. Shuning uchun, mehnat bozori infratuzilmasi subyektlari faoliyatini tashkil qilish asoslarini takomillashtirish mehnat bozori samarali rivojlanishining ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyatini oshiradi. Mehnat bozorini to’liq ishlashi uchun rivojlangan infratuzilmani shakllantirish lozim. Mehnat bozori faoliyat ko’rsatishining sifat ko’rsatkichlarini eng muhim mezoni uning infratuzilmasini rivojlanish darajasidir. Infratuzilma iqtisodiyotda turli xo’jalik tizimlari va bu tizimlardagi asosiy subyektlar o’rtasida faol o’zaro aloqadorlikni ta’minlash uchun shart-sharoit yaratishi zarur. Mehnat bozori infratuzilmasi iqtisodiyot va boshqaruv sohasida turli darajalardagi subyektlar sifatida qo’yidagilardan iborat: 1. Xalqaro tashkilotlar, masalan, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) turli mamlakatlar mehnat bozorlaridagi faoliyatlari bo’yicha koordinasiyani amalga oshiradi; 2. Aholini ish bilan ta’minlashda davlatning roli. Davlat iqtisodiyotning davlat sektorida tadbirkor sifatida ham, ko’pgina investision dasturlarni amalga oshirish subyekti sifatida ham namoyon bo’ladi. Davlatning qonun chiqaruvchi organlari qonunlarni ishlab chiqadi va qabul qiladi, bozor munosabatlarining huquqlari va umumiy tamoyillarini o’rnatadi. Davlatning subyekti sifatida mehnat bozoridagi siyosatni davlat ish bilan bandlik xizmati amalga oshiradi. Bu umumdavlat, hududiy va joylardagi boshqaruv darajalari asosida amalga oshiriladi; 3. Mehnat bozori infratuzilmasi subyektlari sifatida turli ijro etuvchi hokimiyat organlari davlat ish bilan bandlik xizmati bilan o’zaro aloqadorlikda faoliyat yuritadilar, masalan, yoshlar ishi bo’yicha Qo’mita, ta’lim bo’yicha Qo’mita va hokazo. 4. Mehnat sohasidagi yollanma ishchilarning birlashmalari – kasba uyushmalari. 5. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasiga : davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari, tijorat mehnat birjalari va kadrlar agentliklari; ishchi kuchini tayyorlash va qayta tayyorlash bo’yicha o’quv markazlari; tijorat ish bilan bandlik xizmati birlashmalari; ish beruvchilar assosiasiyasi, kadrlarga maslahat markazlari; mehnat bozori haqida axborot tizimi va boshqalar kiradi. Bizningcha, davlat ish bilan bandlik xizmatining funksional elementlari va tarkibiy qismlari bo’yicha quyidagi tizimlarni o’z ichiga oladi: 1. Davlat ish bilan bandlik xizmatining ustqurmaviy elementlari: bunga davlatning tartibga solish va normativ-huquqiy roli, mehnat shartnomalari va hokazolar kiradi. Davlatning tartibga solish roli huquqiy normalar va qonunlarning qabul qilinishi, mehnat munosabatlarini tartibga solish, investisiyalar harakatini boshqarish, ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, ishchi kuchi shakllanishiga ta’sir etishdan iborat. 2. Davlat ish bilan bandlik xizmatining tashkiliy tarkibi, ya’ni, makro va mikro darajalardagi tashkiliy-iqtisodiy va tashkiliy-boshqaruv tuzilmalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:  ishga joylashtirish bo’yicha tashkiliy tuzilmalar. B ularga davlat, munisipial organlar, nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari va assosiasiyalar i kiradi;  ta’lim tizimi . B unga oliy va o’rta maxsus kasb -hunar kollejlari, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmati tarkibi dagi o’quv markazlari kabilar kiradi ;  rekrut tizimi . B unga rekrut agentliklari va ixtisoslashgan mehnat birjalari kiradi;  axborot tizimi – mehnat bozori kon’yunkturasi haqida axbor o tlarni to’plash va qayta ishlash tizimi, bo’sh ish o’rinlari banki to’g’risida ma’lumotlardan tashkil topadi ;  ijtimoiy tizim – ijtimoiy himoyaga muhtoj bo’lganlar va ishsizlar ga ko’rsatiladigan xizmatlar bo’yicha markazlar va tashkilotlar;  moliyaviy tizim – bularga davlat ish bilan bandlik jamg’armasi, tijorat ish bilan bandlikka ko’maklashuvchi jamg’armalar, bitiruvchilarni ishga joylashtirishga ko’maklashuvchi o’quv yurtlar i ning jamg’armalari kiradi . Bizning fikrimizcha, davlat ish bilan bandlik xizmatining o’zining vazifalarini amalga oshirish uchun bir qator funksiyalarni bajaradi, ular jumlasiga quyidagilar kiradi:  mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklif muvofiqligi mexanizmining samaradorligini oshirish uchun me’yoriy-huquqiy va tashkiliy- iqtisodiy shart-sharoitlarni yaratish;  mehnat daromadlarini olish va mehnat huquqini amalga oshirishga ko’maklashish;  ish bilan band bo’lmagan aholini qo’llab-quvvatlash va ijtimoiy ta’minlash;  ish bilan band bo’lgan va band bo’lmagan aholini kasbga o’qitish, tayyorlash va malakasini oshirish;  mehnat bozori kon’yunkturasi, ishchi kuchiga talab va taklifning o’zgarish tendensiyalari va ularning rivojlanish istiqbollari to’g’risida axborotlarni ishlab chiqish. Ishchi kuchini sotuvchilar va sotib oluvchilarga axborot xizmatlari ko’rsatish. 1.1-jadval Davlat ish bilan bandlik xizmatining darajalari va funksiyalari 3 Darajalar Funksiyalar XMT Milliy mehnat bozorlarida mehnat munosabatlarini tartibga solish bo’yicha xalqaro me’yorlar, konvensiyalar va tavsiyalarni ishlab chiqish hamda muvofiqlashtirish. Milliy Milliy mehnat bozori shakllanishining me’yoriy-huquqiy,ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan tartibga solish mexanizmlarini joriy etish. Ijtimoiy va mehnat qonunchiligi tizimini yaratish. Mehnat munosabatlarini boshqarish doirasi va ishga yollash sohasida ish beruvchilar hamda yollanma ishchilar huquqlarini aniqlash. Hududiy Hududda ijtimoiy-mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi huquqiy me’yorlarni ishlab chiqish va joriy etish. Hududiy darajada ish bilan bandlik konsepsiyasini shakllantirish. Aholini ish bilan bandligiga ko’maklashish bo’yicha samarali hamda istiqbolli hududiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish. Hududda ishchi kuchi sifat tarkibini takomillashtirish va mehnat salohiyatini oshirish chora-tadbirlarini ishlab chiqish. Hududda mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish. Hududa innovasion ish bilan bandlikni shakllantirish va mehnat bozori egiluvchanligini ta’minlash bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish. Korxona (firma) Korxona miqyosida ijtimoiy-mehnat munosabatlarini boshqarish siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish. Ishchi-xodimlar kasbiy-malaka tarkibini takomillashtirish va ularning raqobatbardoshligini oshirish. Davlat ish bilan bandlik xizmatining dastlabki ikki darajasi (xalqaro va milliy) tadqiq etilayotgan infratuzilmaning boshqa darajalarini xalqaro va milliy huquqlar hamda tashkiliy me’yorlar shakllanishiga muvofiq ishlab chiqiladi. 3 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan. Hududiy va korxona (firma) darajasidagi elementlar ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida muvozanatga erishishda mahalliy mehnat bozorlari subyektlari manfaatlarini qondirishga bevosita yo’naltirilgan funksiyalarni bajaradi. Mehnat bozori asosiy funksiyalarini realizasiya qilish jarayonida bosh funksional bo’g’in bo’lib, mehnat bozori infratuzilmasi hududiy darajasi hisoblanadi. Shuning uchun mazkur tadqiqotda biz asosiy e’tiborni ushbu darajaga qaratamiz. Mehnat bozoriga zaruriy jami obyektlarni aniqlash uning infratuzilmasi shakllanishining ajralmas sharti hisoblanadi. Davlat ish bilan bandlik xizmatining tarkibidagi institusional tuzilmalar va tashkilotlar o’rtasida yuzaga keladigan ish bilan bandlikka oid ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar ularning o’zaro aloqadorligini ta’minlaydi. Mehnat bozori subyektlari munosabatlari tizimiga maxsus organlarning qo’shilishi ular o’rtasida ziddiyatlar bo’lmasligini ta’minlash, turli-tuman iqtisodiy vositalar va usullar, huquqiy normalar yordamida ish bilan bandlik jarayonlari va siyosatini tashkil etish hamda tartibga solishni ta’min etishi zarur. Bizga ma’lumki, samarali ish bilan bandlikni ta’minlash mehnat bozorining bosh ijtimoiy-iqtisodiy funksiyasi hisoblanadi. Mehnat bozori infratuzilmasi bu funksiyani bajarilishini ta’minlaydi. Shunday ekan, Davlat ish bilan bandlik xizmatining muvaffaqiyatli shakllanishi va rivojlanish mezoni bo’lib, ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasidagi muvozanatni ta’minlash hisoblanadi. Shuningdek, Davlat ish bilan bandlik xizmatining bosh masalasi – mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasidagi samarali hamkorlikni va iqtisodiy shart-sharoitlarni ta’minlashni nazarda tutadi. Mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiga turli xil obyektlarni kiritishning aniq mezonlarini mavjud emasligi hozirgi vaqtda ularning tasniflanishida murakkab ziddiyatni vujudga keltirmoqda. Bizning fikrimizcha, yuqorida keltirilganlarning oxirigisi nafaqat mehnat bozori infratuzilmasining elementi, shunchaki uning faoliyat natijasi yoki mazmuni hisoblanadi. Me hnat bozori infratuzilmasini bunday tasniflash haddan tashqari yirik hisoblanadi va alohida hududlar darajasida mehnat bozori infratuzilmasi elementlarini batafsil tekshirish imkonini bermaydi. T.A.Chusova fikricha, mehnat bozori infratuzilmasi uchta asosiy bo’g’inni o’z ichiga oladi [78] : 1. Davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari, shuningdek, korxonalar kadrlar bo’limlari; 2. Kasbiy ta’lim, kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish bilan shug’ullanuvchi muassasalar; 3. Hokimiyat, tadbirkorlar va mehnatkashlar vakillik organlarining o’zaro aloqadorligi sifatida ijtimoiy hamkorlik tizimi. Ushbu tasnifning kamchiligi, bizning fikrimizcha, mehnat bozori infratuzilmasi bajaradigan funksiyalarning qamrab olinmaganligi hisoblanadi. L.Kiyan mehnat bozori infratuzilmasida to’qqizta tarkibiy qismni ajratib ko’rsatadi [104, 32-b] : 1) ishga joylashtirishda vositachilar faoliyati; 2) kadrlarni tayyorlash tizimi; 3) moliyalashtirish; 4) ijtimoiy-psixologik qo’llab-quvvatlash tizimi; 5) tashkiliy; 6) marketing; 7) boshqaruv; 8) qonunchilik va me’yoriy hujjatlarni yaratish; 9) infratuzilmaning boshqa bo’g’inlari. Bizning fikrimizcha, bunday tasnif yetarlicha to’liq ifodalanmagan, modomiki, mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismlari sifatida ajratilgan tashkiliy va boshqaruv uning barcha elementlari shakllanishida amalga oshirilishi zarur funksiyalar hisoblanadi. 1.2-jadval Mehnat bozori kontragentlari uchun natijaviy belgilari bo’yicha infratuzilma tarkibiy qismlari tasnifi 4 Vositachilik elementlari Kentrib’yuter elementlari Mehnat vositachiligi elementlari Me’yoriy-huquqiy asos Kasbga yo’naltirish va kasbga tayyorlash tizimi Moliyaviy tizim Ijtimloiy-psixologik qo’llab-quvvatlash tizimi Marketing tizimi Axborot tizimi Mehnat bozori kontragentlari uchun natijaviy belgilari bo’yicha ajratilgan 4 Manba: muallif tomonidan ishlab chiqilgan. Kentrib’yuter - inglizchadan, “ contributor” - qatnashchi, xodim. tizimlar ikki guruhga: vositachilik elementlari va kentrib’yuter elementlardan tashkil topadi (1.2-jadval). Biz, davlat ish bilan bandlik xizmatining birinchi guruh elementlariga mehnat bozori kontragentlari uchun xizmat ko’rsatish bilan aloqador faoliyatni kiritamiz; ikkinchisiga birinchi guruh elementlari samarali shakllanishi uchun shart-sharoitlarni ta’minlovchi elementlar kiradi. Mulk shakli bo’yicha davlat ish bilan bandlik xizmatining barcha elementlari davlat va nodavlat turlarga bo’linadi. Bunda ba’zi mehnat bozori infratuzilmasining tarkibiy qismlari faqat davlat tashkilotlariga tegishli bo’lishi, qolganlari esa aralash bo’lishi mumkin. Davlat ish bilan bandlik xizmatining xususiyatli jihati ko’pchilik omillarning o’zaro aloqadorligi asosida shakllanadi, ularni ham ijobiy ta’sir ko’rsatuvchi omillar, ham bu jarayonni murakkablashtiruvchi omillarga ajratish mumkin. Bizning fikrimizcha, birinchi guruh omillariga me’yoriy va huquqiy bazani yaratilishi, mehnat bozori subyektlari manfaatlarini ifodalovchi mustaqil tashkilotlarning shakllanishini kiritish mumkin. Ikkinchisiga –iqtisodiyot rivojlanishining sifat ko’rsatkichlari bilan bog’liq holat, milliy mehnat bozorining o’ziga xos xususiyatlari, ish bilan bandlik sohasida islohotlar oqibatlarini yumshatish bo’yicha chora-tadbirlar zarurati, ommaviy ishsizlikning oldini olish, bozor infratuzilmasi rivojlanishida stixiyali holatlarning paydo bo’lishini kiritish mumkin. Bizning fikrimizcha, davlat ish bilan bandlik xizmatining samarali rivojlanishi uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish zarur:  zamonaviy bozor sharoitlariga muvofiq aholi ish bilan bandligini tartibga solish mexanizmlarini shakllantirish imkoniyatiga ega bo’lish;  aholi turmush darajasi va uning ijtimoiy himoyalash darajasiga mehnat faoliyatini liberallashtirishning salbiy oqibatlari ta’siriga yo’l qo’ymaslik;  aholini ishga joylashtirish va ish bilan bandligiga ko’maklashish maqsadli dasturlarini amalga oshirishni ta’minlash;  mehnat bozori imkoniyatlarini maksimal realizasiya qilishga shart- sharoit yaratuvchi har bir hududiy darajada mehnat bozorini tartibga solish yo’nalishlarini joriy etish va rivojlantirish;  ishchi kuchiga talab va taklif muvozanatiga erishishni oldindan ta’minlash, ishchi kuchini oqilona ish bilan bandligini yo’qotish oqibatlarini oldini olish;  mehnat bozorida iqtisodiyotning innovasion rivojlanish yo’nalishlariga mos ish bilan bandlik yangi shakllarini kengaytirish. Hozirgi sharoitda ish bilan bandlikni tartibga solish tizimi prinspial jihatdan yangicha mazmunga ega bo’lishi kerakki, u insonlarni o’z-o’zini namoyon qilish uchun imkoniyatlarning mavjud bo’lmagan, ish joylari sifatining past, ishchilarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashda nomatanosiblikni tavsiflovchi va ulardan ekstensiv foydalanishda mehnat resurslarini boshqarish tizimiga ega. Shuning uchun mehnat bozori infratuzilmasining samarali rivojlanish bosqichlarini muayyan algoritm asosida tadqiq etish zarur. Hududiy davlat ish bilan bandlik xizmati rivojlanishining keyingi bosqichi mehnat bozorida ish bilan bandlik davlat siyosatini amalga oshiruvchi tarkibiy va funksional infratuzilmaviy elementlarni aniqlash hisoblanadi. Hududda ish bilan bandlik davlat siyosatini amalga oshiruvchi hududiy infratuzilma tarkibida bosh element mehnat vositachiligi tizimi hisoblanadi. Bu tizimning tarkibida turli xil davlat va nodavlat tashkiliy shakllarni ajratish mumkin. Bizningcha, ular quyidagilardan iborat: davlat ish bilan bandlik xizmatining barcha darajadagi hududiy bo’limlari (shahar va tuman bandlikka ko’maklashish markazlari); yoshlarni ish bilan bandligini ta’minlash bo’yicha tashkiliy tuzilmalar; o’quv yurtlari bitiruvchilarini ish joylariga taqsimlash bo’limlari; nodavlat ish bilan bandlik xizmati; davlat migrasiya xizmatining hududiy bo’limlari. Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida mehnat bozori infratuzilmasi shakllanishida muhim qadam bo’lib, O’zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi va uning hududiy organlarini shakllantirilishi hisoblanadi. Bu tashkilot mamlakatimizda ijtimoiy mehnat munosabatlari sohasini isloh qilish va davlat siyosatini amalga oshiradigan asosiy institutlardan biri hisoblanadi. Bir asrga yaqin vaqt mobaynida bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida davlat ish bilan bandlik xizmati tarixining rivojlanishi ularning kon’yunktura o’zgarishiga egiluvchan javob qaytarish imkoniyatini isbotladi, iqtisodiy yuksalish yoki pasayish davrida ishsizlarga xizmat ko’rsatishning an’anaviy usullariga moslashish amalga oshirildi. Aynan shuning uchun hyech bir davlat mazkur institutni yuqori maqomini qo’llab-quvvatlashdan bosh tortmadi. Shunday qilib, mamlakatimiz iqtisodiyotining innovasion rivojlanishi sharoitida davlat ish bilan bandlik xizmatining samarali shakllanishining muhim yo’nalishi sifatida mehnat bozorini tartibga solish jarayoni nafaqat o’z ahamiyatini yo’qotmaydi, balki ish bilan bandlik yangi shakllarining rivojlanishi va tarkibiy o’zgarishlarning zamonaviy iqtisodiyot tarmoqlarini modernizasiyalash jarayonlariga o’z ta’sir doirasini sezilarli darajada kengaytiradi. Shuningdek, o’z navbatida boshqarish va xo’jalik yuritishning turli darajalarida bunday tartibga solishning asosiy tamoyillarini ishlab chiqishga yangi yondashuvlar zarur bo’lmoqda. Yuqorida qayd etilgan mehnat bozorini tartibga solish bilan bog’liq bo’lgan tashkiliy-huquqiy va tarkibiy shart-sharoitlar mehnat bozori infratuzilmasi samarali rivojlanishining quyidagi asosiy tamoyillarini to’liq amalga tadbiq etgan holda mazkur bozorni rivojlanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi: 1. Davlat ish bilan bandlik xizmati samarali rivojlanishining iqtisodiy va ijtimoiy maqsadlarining o’zaro muvofiqligini ta’minlash. Ushbu tamoyilni amalga oshirishda ish bilan bandlikka ko’maklashish organlarining ijtimoiy funksiyalari va mehnat bozorini tartibga solishdagi iqtisodiy funksiyalari birga olib borilishi nazarda tutiladi. Mazkur funksiyalar mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismlarining ikki tomonlama mohiyatini aniqlab beradi. Ish bilan bandlik xizmati ijtimoiy funksiya sifatida ishsizlik va iqtisodiy funksiya sifatida ish bilan bandlik muammolarini optimal darajada hal etishning turli xil variantlarni ishlab chiqib, davlat siyosati darajasida amalga oshiradi. 2. Mehnat bozorida ish kuchini talab va taklif qilish o’rtasidagi eng samarali o’zaro hamkorlikni ta’minlovchi normativ-huquqiy mexanizmni yaratish . O’zbekiston Respublikasida mehnatga oid munosabatlar mehnat to’g’risidagi qonun hujjatlari, jamoa kelishuvlari, shuningdek jamoa shartnomalari va boshqa lokal me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Xususan, O’zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida”gi Qonuni va Mehnat Kodeksi mamlakatimiz hududida doimiy istiqomat qiluvchi fuqarolarning mehnatga bo’lgan huquqlarini amalga oshirishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy shart-sharoitlarini, shuningdek bu huquqni ro’yobga chiqarish bo’yicha davlat kafolatlarini belgilab beradi. 3. Ish bilan bandlik bo’yicha yagona davlat siyosatini amalga oshirish . Bunda ish bilan bandlik bo’yicha davlat siyosatining atrofida hamma darajadagi ma’muriy hududlarning aholini ish bilan ta’minlash faoliyatidagi o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yagona umumdavlat ish bilan bandlik siyosatini yuritish nazarda tutiladi. Bunda davlat ish bilan bandlik xizmati va ish bilan bandlikka ko’maklashuvchi turli tashkilotlar mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklifni tartibga solishda umumdavlat siyosatining maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda hududiy siyosat yuritishni amalga oshiradi. 4. Aholining ish bilan bandli gi ni ta’minlash bo’yicha nazorat. Ish bilan b andlikni ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda davlat ish bilan bandlik xizmati, kasaba uyushma lar i, tadbirkorlar assosiasiyasining boshqaruv organlari bilan hamkorlikda mehnat munosabatlarini tartibga solish bo’yicha ijtimoiy hamkorlik mexanizmini samarali rivojlantirish va nazoratni amalga oshirish dan iborat. 5. Davlat ish bilan bandlik xizmati samarali rivojlanishiga tizimli yondashish. Me hnat bozorini tartibga solishda tizimli yondashuv asosan davlatning ijtimoiy-iqtisodiy vazifalari mohiyatiga bog’liqdir. Davlat o’z zimmasiga oladigan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalari mehnat bozorini tartibga solish yo’nalishi va tamoyillarini belgilab beradi. H ududiy darajada mehnat bozori yagona tizim sifatida ishchi kuchiga talab va taklifni ham miqdor jihatidan, ham sifat ko’rinishida o’zaro bog’liq bo’lishini ifodalaydi. Chunki shahar va shahar atrofi hududlarida qishloq joylariga nisbatan ishchi kuchini kasbiy harakatchanligi ancha yuqori. Bu esa qishloq joylarda ishchi kuchi sifat tarkibi (malaka darajasi, kasbiy mahorat mutaxassisligi) shaharga nisbatan ancha pastligini bildiradi. Shuning uchun mehnat bozori infratuzilmasining samarali rivojlanishida muayyan hududlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda maqsadli dasturlar ishlab chiqishda tizimli yondashish juda muhimdir. 6. I sh haqi va boshqa qonuniy daromadlar chegarasini “kun kechirish uchun zarur miqdordan kam bo’lmaslik”ka rioya qilgan holda erkin belgilash. Shunday qilib, mehnat bozori infratuzilmasi samarali rivojlanishining o’ziga xos demografik, hududiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik muhitga ega mamlakat milliy mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklifni tartibga soluvchi o’ziga xos takomillashgan tashkiliy-iqtisodiy mexanizm zarur. 1.2. Aholini ish bilan bandligini ta’minlash bo’yicha davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari Mehnat bozorida davlat va nodavlat tuzilmalarning rivojlanishida bir qator jiddiy farqlarni keltirish mumkin. Birinchidan, agarda ish bilan bandlikka ko’maklashish davlat tuzilmalarining rivojlanishi davlat tomonidan muayyan dastur asosida amalga oshirilsa, unda ish bilan bandlikka ko’maklashishning nodavlat tuzilmalari rivojlanishi davlat dasturlari doirasida emas, balki xususiy holda faoliyatini tashkil etadi. Ikkinchidan, mehnat bozori infratuzilmasi davlat obyektlarining shakllanishi ishga joylashtirishning oldingi tuzilmalarini qayta shakllantirish yo’li bilan rivojlanayotgan bo’lsa, mehnat munosabatlarini tartibga solish bo’yicha nodavlat tashkilotlar ko’pchilik turining shakllanishi yangi tuzilmalarning yaratilish yo’li bilan amalga oshirildi. Bu o’z navbatida turli infratuzilmaviy faoliyatni amalga oshirish metodologiyasi va resurslaridagi farqini yuzaga keltiradi. Shunday qilib, davlat tashkilotlari moddiy-metodologik bazaga va mehnat bozori kontragentlari vakillari bilan muayyan ko’nikmalarga ega. Mehnat bozorida vositachilar obyektlarining taqqoslama tavsifi quyidagi jadvalda keltirilgan (1.5-jadval). Hududiy mehnat bozori infratuzilmasi tarkibida kasbga yo’naltirish va kasbga tayyorlash tizimi quyidagilardan iborat: ishga joylashtirishga ko’maklashish davlat va nodavlat kasbiy maslahat bo’limlari; ish bilan bandlik xizmatining ta’lim muassasalari; mustaqil o’quv markazlari, korxonalar tarkibidagi o’quv markazlari; o’quv yurtlari. 1.5-jadval Mehnat bozorida ish bilan bandlikka ko’maklashish davlat va nodavlat tuzilmalarining taqqoslama tavsifi 5 Taqqoslash mezonlari Davlat Nodavlat Rivojlanish dasturi Mavjud Mavjud emas Me’yoriy-huquqiy va tashkiliy-iqtisodiy ta’minoti Maxsus qonunlar va qoidalar Amalda mavjud emas Ish bilan bandlik davlat siyosatidagi qamrovi To’liq Amalda yo’q Mehnat bozori segmentlarining qamrov darajasi: Barcha segmentlar Alohida segmentlar  ishchi kuchi taklifi bo’yicha Barcha segmentlar qamrab olingan Ancha raqobatbardosh segmentlar  ishchi kuchi taklifi bo’yicha Barcha mulk shaklidagi korxonalarni masimal qamrab olishga intilish Nisbatan chegaralangan va ixtisoslashgan Qo’shimcha tashkiliy birliklarning zarurligi Amal qiladi Amal qiladi XMTning 1949 yildagi “Kasbga yo’naltirish to’g’risidagi” 87-sonli Tavsiyasida kasbga yo’naltirishning mohiyati yoritilgan, uni joriy etish sohasi, turli kategoriyadagi aholi uchun o’tkazish usullari, mazkur jarayonni boshqarish tamoyillari hamda uni amalga oshirish uchun personalni tayyorlash uslublari 5 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan . aniqlangan. Hozirgi vaqtda respublikamizda davlat ish bilan bandlik xizmatining ishsiz fuqarolarni kasbga tayyorlash funksiyasining amalga oshirilishi asosan o’quv yurtlari kesimidan foydalanish vositasida amalga oshirilmoqda. Odatda mehnat bozori talabi bo’yicha ishsizlarni kasbga tayyorlashda ish bilan bandlik xizmati va o’quv yurtlari o’rtasida ikki tomonlama shartnoma tuziladi. Eng yuqori samaradorlik uch tomonlama shartnomalar tuzilganda, ya’ni aniq ish joyiga korxonalar tomonidan buyurtma asosida kasbga o’qitish amalga oshirilganda yuzaga keladiki, bunda ta’lim olayotganlarning ta’lim jarayonidan so’ng ishga joylashishi kafolatlangan bo’ladi. Afsuski, ishsizlarni kasbga tayyorlash ustuvor ahamiyat kasb etmaydi. Kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishdan faqat 10-15 % ishsizlar o’tadi. Amalda esa 2-3 marta katta bo’lishi zarrur. Mehnat bozori infratuzilmasi tarkibida ijtimoiy-psixologik qo’llab- quvvatlash tizimi davlat ish bilan bandlik xizmati tomonidan to’lovlarni nazorat qilish va ijtimoiy qo’llab-quvvatlash bo’limida ifodalangan. Mazkur tizim funksiyalari asosi bo’lib, ishsiz fuqarolar va ularning oila a’zolariga ba’zi moddiy yordam ko’rsatish, ishsizlik bo’yicha nafaqalar to’lash, mahsuldor ish bilan bandlikka ko’maklashish masalalariga qaratilgan XMTning 168-sonli Konvensiyasi va “Ishsizlikdan himoyalash va ish bilan bandlikka ko’maklashish to’g’risida” 176-sonli Tavsiyasi hisoblanadi. Mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismi sifatida moliyaviy tizim d avlat ish bilan bandlik siyosati amalga oshirish va mehnat bozorini tartibga solishning muhim vositasi sifatida alohida ahamiyatga ega. O’zbekiston Respublikasi “Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida”gi Qonunning 21-moddasiga muvofiq “Aholini ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish chora-tadbirlarini moliyalash va mehnat organlarining samarali faoliyat ko’rsatishi uchun ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi tuziladi”. “Shuningdek ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi mablag’larini sarflash yo’nalishlarini aholini ish bilan ta’minlash borasidagi tegishli respublika, hududiy va boshqa maxsus dasturlarga muvofiq belgilanadi” [5, 242-243 b.]. Ish bilan bandlik jamg’armasi xarajatlarini shartli ravishda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha qismlarga ajratish mumkin: ishsizlik bo’yicha nafaqaga sarflanadigan mablag’lar, ishsizlarga moddiy yordam ko’rsatish, uzoq muddatli pensiyalar to’lash; qayta tayyorlash va jamoat ishlariga sarflanadigan mablag’lar; ish bilan bandlik xizmatlarini rivojlantirish uchun mo’ljallangan mablag’lar (ularni ta’minlash, kapital mablag’lar, “Bandlik” axborot xizmati). Bizning fikrimizcha, ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’larini ishchi kuchlaridan foydalanish va aholi ish bilan bandligi bo’yicha davlat siyosatini amalga oshirish maqsadida vaqtincha moliyaviy qiyinchilikni boshidan kechirayotgan korxonalarga, turli mulkchilik ko’rinishidagi yangi korxonalarni yaratishga kreditlar berish yo’li bilan hamda korxonalarda qo’shimcha ish joylarini yaratishga sarflash ishchi kuchiga talabni oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Shuningdek, ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’lari hisobiga ishsizlarni kasbga o’qitishni moliyaviy jihatdan ta’minlash respublikamizda malakali mehnat bozori shakllanishiga va buning natijasi ularoq mehnat bozori infratuzilmasi rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. Marketing tizimi infratuzilmaning boshqa tarkibiy qismlari bilan solishtirganda kam rivojlangan. Mehnat bozori marketingining ba’zi funksiyalarini davlat ish bilan bandlik xizmati va kadrlar agentliklarining maxsus bo’limlari bajaradi. Bunday funksiyalar ishchi kuchiga talab va taklif tahlili va hisobi hamda xizmat ko’rsatish hududida ularning o’zgarish tendensiyalari, alohida xizmat ko’rsatish sohasi va xo’jalik faoliyati tarmoqlari ham mamlakatimizda, ham xorijda amalga oshirilishi kerak. O’quv yurtlarida bitiruvchilarni taqsimlash bo’limlari va ish bilan bandlikning ba’zi darajalarida mehnat bozoridagi holatni o’rganish funksiyasi hozirgi vaqtda rasmiy tavsifga ega bo’lib, yosh mutaxassislarni ishga joylashtirish muammolarini yechish jarayonida qisman o’zini oqlaydi. Mehnat bozori tarkibida axborot tizimi mehnat bozori holati haqida aholiga axborot berish darajasini oshirish maqsadiga ega (bo’sh ish joylari, zarur kasblar, ish bilan bandlikning egiluvchan shakllari, mehnatga to’lov va mehnat sharoitlari) hamda bu tizim orqali fuqarolarni ish bilan bandligini ta’minlash bo’yicha davlat kafolatlari quyidagilardan iborat:  ishchi kuchi taklifi va bo’sh ish joylari haqida ma’lumotlar bankini shakllanishi va axbortlarni to’plash tizimi;  ish bilan bandlikka ko’maklashish davlat va nodavlat tuzilmalari doirasida axbortlar xizmatlari va bo’limlari;  ish joylarini qidiruvchilar va bo’sh ish joylari haqida ma’lumotlar banki;  ishchi kuchiga talab va taklif, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari joylashuvi va tavsifi, o’quv yurtlari va boshqalar haqida axborotlarga ega ixtisoslashgan nashriyotlar, masalan, Internet tarmog’idagi ixtisoslashgan web - sahifalar . Yuqorida keltirilgan mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismlarining shakllanishi muayyan me’yoriy-huquqiy muhit sharoitida amal qiladi. Mehnat bozori infratuzilmasi rivojlanishi ijtimoiy-mehnat munosabatlari sohasidagi huqqiy-me’yoriy asoslarni takomillashtirishni zarurat etadi. Birinchidan, fuqarolarni ishsizlikdan himoyalash yuzasidan “Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risidagi” qonunga bir qator o’zgartirishlar kiritish zarur. Ular quyidagilardan iborat:  korxonani tashkiliy-huquqiy jihatdan maqomining o’zgarishi, xususiylashtirish, mulk egasining almashishi natijasida uning tarkibidagi kadrlarni tayyorlash va qayta taqsimlash hamda saqlash bo’yicha qo’shimcha o’zgartirishlar kiritish;  muhandis-texnik tarkib, yuqori malakali mutaxassislar va ishchilar hamda noyob kasblarni asrab qolish bo’yicha qo’shimchalar kiritish;  tarmoq tamoyilidan kelib chiqqan holda ishdan bo’shatilgan va ishga joylashganlarni himoyalash normasi. Masalan, faqat yashash joyi hududida kasbga qayta tayyorlash va ishga joylashishga murojaat qilish mehnat resurslaridan samarali foydalanishni qiyinlashtiradi, modomiki aniq hudud doirasida va tarmoq kesimida bo’sh ish joylari haqida yagona ma’lumotlar bazasining mavjud emasligi ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida nomutanosiblikni yuzaga keltiradi. Bu oxir oqibatda ishchi kuchining hududlararo migrasiyasini yuzaga keltiradi, ko’r-ko’rona boshqa sohada ish izlashga yoki boshqa mutaxassislikka o’qishga majbur etadi;  mehnat bozoridagi holatga muvofiq ravishda ijtimoiy hamkorlik masalalari. Ikkinchidan, amaldagi qonunchilikda aniq vakolat chegaralari, funksiyalar, moliyalash manbalari, milliy, hududiy va mahalliy hokimiyat organlari o’rtasida ish bilan bandlik sohalari hamda mehnat bozorini tartibga solish masalalariga ta’sir etish sohalarining aniq yo’nalishlar bo’yicha tasniflanmaganligi. Uchinchidan, haligacha mehnat bozorida nodavlat tashkilotlar faoliyatini aniq qat’iy belgilovchi huquqiy va me’yoriy hujjatlarning mavjud emasligi. Nodavlat ish bilan bandlik xizmatlarining rivojlanishi (asosan personalni tanlash bo’yicha kadrlar agentligi) mehnat bozorining chegaralangan, ixtisoslashgan segmentlarida ishlash samaradorligini oshirishi hamda mehnat bozori infratuzilmasi davlat organlariga yukni qisqartirishi va ularning diqqat e’tiborini bir yerga to’plashni yuzaga keltirishi mumkin. Biroq bu kam raqobatbardosh va kam ijtimoiy himoya qilingan segmentda amal qiladi. Mehnat bozorining infratuzilmaviy tuzilishi uni tartibga solish mexanizmlarini tartibga solishda muhim rol o’ynaydi. U mehnat munosabatlari sohasida bozorga o’tishning bir vaqtda indikatori va mehnat bozorining rivojlanish omili hisoblanadi. Mehnat bozori infratuzilmasi uning ishtirokchilari manfaatlarini muvofiqlashtirish hamda ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida nomutanosiblik yuzaga kelishini yumshatish vazifasini bajaradi. Mehnat bozori infratuzilmasini rivojlantirish samaradorligini oshirish mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi hisoblangan davlat ish bilan bandlik siyosatini o’tkazishning pirovard natijalariga bog’liq. 1.3. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini baholash mezonlari va ko’rsatkichlari Har qanday ijtimoiy-siyosiy tuzilmada aholini mehnatda bandlik muammosi murakkabdir. Ish bilan bandlik ijtimoiy totuvlik va barqarorlikka erishuvning, jamiyat iqtisodiy rivojining muhim omilidir. Mehnat bozorining asosiy indikatorlaridan biri ishlovchilarning ishga joylashish ko’rsatkichidir. Shu nuqtai nazardan olib qaraladigan bo’lsa, ishga joylashganlar sonining ham mutlaq, ham nisbiy ko’rsatkichlarining oshayotganligini mehnat bozoridagi ijobiy tendensiya sifatida baholash mumkin. Tajribaning ko’rsatishicha, mamlakat mehnat bozoridagi talab asosan malakasiz mehnatga yo’naltirilgan degan fikrni qisman tasdiqlaydi. Ishlovchilar orasida ish joyini tez-tez o’zgartiradigan hamda uncha yuqori malakaga ega bo’lmaganlarning ko’pligi mehnat bozoridagi vaziyatni keskinlashtiradigan holatlardan biridir. Tahlillar shundan dalolat beradiki, bunday vaziyat asosan ichki mehnat bozorining yetarli darajada rivojlanmaganligi, xodimlar qo’nimsizlik darajasining yuqoriligining in’ikosi sifatida yuzaga keladi. Ish beruvchilar uchun o’z hisobidan kadr tayyorlashdan ko’ra, BKMlar orqali arzon ishchi kuchiga ega bo’lish iqtisodiy jihatdan manfaatliroq bo’lgani uchun ham ular yordamida ishga joylashganlar orasida yuqori malakaga ega bo’lmagan shaxslarning salmog’ini ortib borayotganlik tendensiyasi ko’zatilmoqda. Bundan tashqari mehnat bozori infratuzilmasi elementlarining, jumladan, ijtimoiy hamkorlik mexanizmining yetarli darajada rivojlanmaganligi, mehnat bozoridagi umumiy jarayonlarga jamiyatning mos ravishda tezkorlik bilan moslasha olmasligi uning oldiga yalpi ishsizlik muammosini ko’ndalang qo’yishi mumkin. Bugungi kunda mamlakat aholisi Markaziy Osiyo davlatlarida yashayotgan jami aholining 46,0 %idan ortig’ini tashkil etmoqda. Mamlakatda aholining tabiiy o’sishi 2000-2010 yillarda mustaqillikning dastlabki yillari va 1995 yilga nisbatan ancha pasaygan bo’lsada (2000 yil 1995 yilga nisbatan 73,6 %, 2010 yilda bu ko’rsatkich 93,2 %), aholining yillar mobaynida progressiv ko’payishi natijasida 2015-2016 yillarda aholining tabiiy o’sishi 1995 yilga nisbatan mos ravishda 9,3 % va 7,3 %ga oshgan. Aholining bunday o’sishi mamlakatda yangi ish joylarini (iqtisodiy jihatdan nufuz darajasi yuqori ish o’rinlari) tez sur’atlar bilan yaratish, yoshlar bilan ishlash (respublikada tug’ilishlar soni nisbatan kamayotgan bo’lsada, yoshlar salmog’ining yuqoriligi ularni ish bilan ta’minlash muammolarini kuchaytirmoqda hamda “demografik bosim”ni sezilarli darajada oshirmoqda), ularni mamlakat iqtisodiyotining dolzarb sohalariga jalb etishdek, muhim muammoni yechishni talab etmoqda. Demografik jarayonlarga bog’liq holda, yurtimizda mehnat resurslari soni yil sayin ortib bormoqda. Tahlillar shundan dalolat bermoqdaki, mustaqillik yillarida respublikamiz mehnat resurslari 8459,3 ming kishiga ko’payib, ushbu ko’rsatkich mazkur yillarda 82,8 %ga oshganini ko’rsatmoqda. Bunday holat res pub likamizda demografik vaziyatning murakkabligidan dalolat beradi. Chunki mehnat bozorida demografik «bosim»ning kuchayi shi yoshlarning ish bilan ta’minlash muammosini kuchayishiga sabab bo’ladi. Tahlil etilayotgan davrlarda O’zbekiston Respub likasida aholi soni 54,7 %ga oshgan. Ishchi kuchining qayta taqsimlanishi, uning mehnat bozoridagi harakatiga, binobarin, ishchi kuchiga bo’lgan talab va taklif o’rtasidagi miqdor-sifat jihatidan muvofiqlikka erishish ko’lamlariga bevosita ta’sir etuvchi omillar ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishning yangicha sharoitlarini shakllantiradigan makroomillarga bog’liq. Shuning uchun ham ishsizlik miqyosining haddan tashqari oshib ketishining oldini olish va ishsizlarni ishga joylashtirishga yordam berish bo’yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar quyidagilardan iborat bo’lmog’i lozim:  mehnat munosabatlari sohasida ijtimoiy hamkorlikning uch tomonlama mexanizmini takomillashtirish;  mamlakatning har bir hududida mehnat zahiralari va ish joylari sonining ham sifat, ham soni jihatidan o’sish mutanosibligiga erishish;  yangi taraqqiy etgan tarmoqlar va faoliyat turlarini rivojlantirish yo’li bilan yangi ish joylarini barpo etish. Bu tadbirlarni amalga oshirishda zamonaviy sanoat tarmoqlari, kichik va xususiy biznes, xizmat ko’rsatish sohalarida ish bilan bandlik innovasion turlarini kengaytirishga ahamiyat berish kerak bo’ladi;  ish bilan bandlikning tarmoq va kasbiy tarkibini takomillashtirish;  iqtisodiyotda oqilona ish bilan bandlikni ta’minlash;  mehnat bozorida raqobat mexanizmini yo’lga qo’yish samaradorligini oshirish, ishchi kuchining sifat ko’rsatkichlarini to’xtovsiz oshirib borish;  samarali va “egiluvchan” mehnat bozorini shakllantirish, mehnat bozori infratuzilmasining innovasion rivojlanishini ta’minlash, xodimlarning kasbiy harakatchanligini oshirish hamda mehnat bozorining alohida segmentlariga ta’sir ko’rsatish orqali ishsizlarda yangi kasblarga qiziqish uyg’otish;  mehnat bozorida faol siyosat olib borish borasidagi rivojlangan mamlakatlar tajribasidan keng foydalanish, jamoat ishlarini kengaytirish, ishsizlarni o’qitish va qayta o’qitish tizimini va yangi ish joylarini barpo etish;  yoshlar o’rtasida ishsizlikni kamaytirish choralarini ishlab chiqish. Tashkiliy jihatdan mehnat bozori ijtimoiy institutlar tizimi sifatida maydonga chiqar ekan, mazkur bozor infratuzilmasi rivojlanishi aholining oqilona ish bilan bandligini shakllanishida muhim tashkiliy tuzilmalar majmui hisoblanadi. Amaliyotda aholining oqilona ish bilan bandligi ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasidagi bozor muvozanatiga erishishni bildiradi. Bunday holda ishsizlikning yo’l qo’yilishi mumkin (tabiiy) darajasi vujudga keladi. Bunday muvozanat ish beruvchilar va “mehnatga qobiliyatli” kishilarining iqtisodiy manfaatlarini eng muqobil darajada amalga oshirilishini ta’minlaydi. Bunda ishchi kuchiga kasbiy malaka tayyorgarligi bo’yicha mos narxlar belgilanadi. Xuddi shular tufayli, aholining oqilona ish bilan bandligi, ijtimoiy takror ishlab chiqarish va ishchi kuchining qiymati asosida “mehnat qilish qobiliyati”ni bozorda sotish uchun taklif qilganlarni turmush darajasi shakllanishi ham ta’minlanadi. Oqilona ish bilan bandlik samarali ish bilan bandlik shakllanishining shart- sharoiti, unga erishishdagi dastlabki bosqichdir. Shu nuqtai nazardan ish bilan bandlik sohasidagi davlat siyosati samaradorligiga erishishning pirovard natijasi samarali ish bilan bandlikka erishish hisoblanadi. Yuqoridagi tushuncha nuqtai nazaridan qaraganda respublikamizda aholining samarali ish bilan bandligini shakllanishiga ham to’la erishilgani yo’q. Bunga quyidagi sabablar asosiy to’siq bo’lmoqda: iqtisodiyotning zamonaviy sohalari va tarmoqlari riojlanishining turlichaligi; ish bilan bandlik innovasion turlarining yetarlicha shakllanmaganligi; mehnat haqining uning yakuniy natijalaridan uzilib qolishi; ish joylarining past sifatli moddiy-texnika jihozlari bilan ta’minlanishi; ishchi kuchi taklifini unga bo’lgan talabga nisbatan ko’proq o’sayotganligi; bo’sh ish joylari haqida ishonchli axborotlarning kamligi va mehnat bozorini samarali tartibga solish mexanizmining takomillashmaganligi va boshqalar [71, 20 b.]. Mehnat bozorini tartibga solishning samarali mexanizmini takomillashmaganligi mehnat bozori infratuzilmasi rivojlanishiga va buning natijasi sifatida aholining samarali ish bilan bandligini shakllanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Samarali ish bilan bandlikni tartibga soluvchi mexanizm mehnat bozori infratuzilmasiga kiruvchi tarkibiy qism elementlari majmuasidir. Aholining samarali ish bilan bandligini ta’minlashning takomillashtirilgan yangi mexanizmi quyidagi asosiy shart-sharoitlarning ta’sirini tartibga solishi lozim: ishchi kuchiga talabning oshishi va unga taklifning kamayishi; yollanma ishchi kuchiga mehnat haqini (narxini) eng past miqdorini aholi jon boshiga to’g’ri keladigan minimal iste’mol byudjetidan kam bo’lmagan holda belgilash; mehnatga qobiliyatli o’smirlar, pensionerlar, ko’p bolalik ayollar va nogironlar ish bilan bandligini oshirishni rag’batlantirish; ishsizlarning malakasi, raqobat qobiliyati va kasbiy harakatchanligini oshirish, mehnat bozori infratuzilmasining samarali rivojlanishini ta’minlash va boshqalar. Iqtisodiyotning innovasion rivojlanishi sharoitida mehnat bozori infratuzilmasini rivojlantirish samaradorligini oshirishning asosiy omillari va shart- sharoitlarini tadqiqoti uning asosiy mezonlarini aniqlash imkoniyatini beradi. Mehnat bozori infratuzilmasi tashkiliy tuzilmalari faoliyati samaradorligini oshirishning asosiy yo’nalishlari atroflicha tahlil qilinsa, uning asosiy mezonlarini qamrab olish va ko’rsatkichlar tizimini shakllantirish qulaylashadi. Chunki mehnat bozori infratuzilmasining strategik maqsadlari sifatida ish bilan bandlikni tartibga solish va aholini ishsizlikdan ijtimoiy muhofaza qilishni ta’minlash bilan bog’liq ko’rsatkichlar, bir tomondan, davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatini ijtimoiy- iqtisodiy jihatdan samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar hisoblansa, ikkinchi tomondan, mehnat bozorida davlat siyosatini amalga oshirishning pirovard ko’rsatkichlari sifatida namoyon bo’ladi. Har qanday jarayonni baholash imkoniyatini beruvchi mezonlar yagona yoki bir nechta bo’lishi mumkin. Mezonlar voqyea va hodisalarning qamrovini, darajasining yo’nalishini belgilab olishga ham xizmat qiladi. Mazkur mohiyat va asosiy vazifalarni aniqlash uchun ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini pirovard natijalariga murojaat qilish muhim sanaladi. Pirovard natijalar esa bir qator ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarda o’z ifodasini topadi. Bunda mehnat bozori infratuzilmasi rivojlanishining mezon va ko’rsatkichlarini aniqlashda uning elementlari shakllanishining o’ziga xos xususiyatlarini tasniflash maqsadga muvofiqdir. Iqtisodiyot rivojlanishining muayyan bosqichida ish bilan bandlikka ko’maklash organlarining shakllari va tashkiliy-iqtisodiy tasnifi tubdan o’zgarib, mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklif nisbatlarini bevosita tartibga solishda qo’shimcha talab va imkoniyatlarni yuzaga keltirmokda. Shu bilan birga, mehnat bozori infratuzilmasining rivojlanish mezonlari va ko’rsatkichlari ish bilan bandlik sohasida davlat siyosati samaradorligi ko’rsatkichlari bilan bevosita bog’liqdir. Bizning fikrimizcha, davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini oshirishni kompleks tahlil kilish faqat uning mezonini o’z ichiga olish bilan chegaralanib qolmasligi zarur, chunki mezon asosan samaradorlikni oshirishning mohiyati va asosiy vazifalarini ifodalaydi, lekin o’lchov hamda baholash vositasi bo’lib xizmat qila olmaydi. Bu vazifani samaradorlik ko’rsatkichlari hal qiladi. Mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismlarini rivojlantirish kompleks dasturi mezonining murakkabligi uning maqsadlari va faoliyatini tavsiflovchi ko’rsatkichlarni zarurat etadi. Mazkur mohiyat va asosiy vazifalarni aniqlash uchun ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini pirovard natijalariga murojaat qilish muhim sanaladi. Pirovard natijalar esa bir qator ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarda o’z ifodasini topadi. Bunda infratuzilma rivojlanishining mezon va ko’rsatkichlarini aniqlashda uning elementlarini shakllanish xususiyatlarini tasniflash zarur. Iqtisodiyot rivojlanishining muayyan bosqichida ish bilan bandlik xizmatining shakllari va tashkiliy-iqtisodiy tasnifi tubdan o’zgarib, mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklif nisbatlarini bevosita tartibga solishda qo’shimcha talab va imkoniyatlarni yuzaga keltirmoqda. Shu bilan birga, mehnat bozori infratuzilmasining rivojlanish mezonlari va ko’rsatkichlari ish bilan bandlik sohasida davlat siyosati samaradorligi ko’rsatkichlari bilan bevosita bog’liqdir. Mazkur bozorning shu jihatlarini e’tiborga olgan holda uning infratuzilmasi rivojlanishining barcha demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari quyidagi mezonlarda o’z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida bozor muvozanatiga erishish; mehnat bozorining sifat ko’rsatkichlarini ta’minlash; aholining ish bilan bandligiga oid axborotlar tizimini takomillashtirish; kadrlarning kasbiy harakatchanligi va eksportabelligini rivojlantirish; ishsizlikni kamaytirish; malakali mehnat bozorini shakllantirish va boshqalar. Mazkur mezonlar quyidagi ko’rsatkichlar yordamida aniqlanadi: mavjud va yangi yaratilgan ish joylarining soni, mulkchilikning turli xil shakllari, aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan YaIMning hajmi; ishchi kuchi eksportidan kelgan tushum miqdori, aholining migrasion oqimi, eksport qilingan ishchi kuchi salmog’i; mehnat resurslarining malaka va ma’lumot darajasi, mehnat bozoridagi raqobatbardoshlik, mehnat bozori institusion tuzilmalari samaradorligi, samarali va egiluvchan mehnat bozorini shakllantirish va rivojlantirish; malakali kadrlardan foydalanish samaradorligi; malakali kadrlarni tayyorlashda moddiy-texnik ta’minot, oliy va o’rta toifadagi mutaxassislar salmog’i; ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo’lmagan shaxslar va ishsizlik soni hamda ularning nafaqa miqdori, yangi ishga joylashtirish, xizmat bo’yicha boshqa ishga o’tish munosabati bilan qayta tayyorgarlik, yangi ish joyiga ko’chirib keltirish; mehnat bo’limida hisobda bo’lgan bo’sh ish o’rinlari va lavozimlarining to’liq ro’yxati, mehnat bo’limida hujjatlarni rasmiylashtirish bo’yicha ma’lumotlar, ishsizning huquqlari va majburiyatlari to’g’risidagi to’liq axborot, ish beruvchilar to’g’risidagi axborot, yangi kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash imkoniyatlari to’g’risidagi axborot, mulkchilikning turli xil shakllari va h.k. Ushbu qayd etilgan mezonlar va ularning ko’rsatkichlaridan mehnatga layoqatli aholining oqilona ish bilan bandligini shakllantirishni tartibga solish mexanizmlarini, tegishli maqsadli kompleks dasturini hamda kompleks tahlili va istiqbolini belgilashning metodologik asoslarini yaratishda va ularni tadbiq etishda foydalanish mumkin. 1.4. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash davlat xizmatlari faoliyati bo’yicha xorij tajribasi Hozirgi vaqtda respublikamizda ish bilan bandlikni davlat tomonidan boshqarishda bir qator yo’nalishlar mavjud bo’lib, ular aholi ish bilan bandligi davlat xizmatiga taalluqlidir. Bu xizmatning asosiy vazifasi mehnat bozori haqidagi axborotni mehnatga layoqatli aholiga tarqatish hisobiga mehnat bozorining faoliyat ko’rsatishi samaradorligini oshirishdan iboratdir. Mehnat bozori infratuzilmasining samarali rivojlanishi bo’yicha ijtimoiy jihatdan rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan foydalanish va amalda qo’llash ish bilan bandlik siyosati samaradorligini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Ma’lumki, Yevropaning Shvesiya va Avstriya mamlakatlarida ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti modeli yetarli darajada ishlab chiqilgan. Shvesiyaning har bir guberniyasida ish bilan bandlik bo’yicha Guberniya Qo’mitasi faoliyat yuritadi hamda quyidagi 4 ta masalalar bo’yicha ish olib boradi: boshqaruv, nazorat, tahlil va aloqalar. Guberniya Qo’mitasi mehnat birjalarini va mehnat birjalari qoshidagi institutlarni boshqaradi. Har bir mehnat birjasi o’zining hududida ishsizlarga ham ish beruvchilarga ham xizmat ko’rsatadi. Barcha birjalarda axborot tizimlari xizmat ko’r s atadi. Har bir guberniyada kasbga yo’naltirish bo’yicha maxsus mehnat birjalari amal qiladi. Turli sohalarda, masalan, turizmda, qurilishda, transportda, restoran tadbirkorligida ixtisoslashgan mehnat birjalari har xil turdagi va yo’nalishlarda faoliyat yuritadi: doimiy, vaqtinchalik, xorijiy, mavsumiy va boshqalar. Mehnat birjalari o’quv yurtlari bilan chambarchas aloqadorlikda ish bilan bandlik sohasida faoliyat olib boradi. Mehnat birjalari qoshidagi institutlar nogironlar, jismoniy jihatdan nuqsonga ega shaxslar, ya’ni ish topishi qiyin bo’lganlar uchun faoliyat yuritadi. Bu institutlar davlat sug’urta kompaniyalari bilan ish bilan bandlikka ko’maklashish sohasida hamkorlik qiladi. Mehnat birjalari qoshidagi institutlarning vazifasi – nogironlarni kasbga tiklash va ularga ish topishga yordamlashishdan iborat bo’lib, mijozlar bu yerga boshqa davlat organlari, ijtimoiy xizmat organlaridan kelishadi. 50% mijozlar ishsizlik nafaqasini, qolganlari kasallik bo’yicha yoki ijtimoiy nafaqalarni olishadi. Mehnat birjalari qoshidagi institutlarning bosh maqsadi – mijozlarni mehnat bozoriga chiqish imkoniyatini ta’minlashdir. Maslahatchilar har bir mijoz bilan alohida ishlaydilar, ular mehnat bozorida mehnat vositachiligi va kasbga yo’naltirish bilan shug’ullanadilar. Mehnat birjalari qoshidagi institutlarning ikkinchi mutaxassislar guruhi-psixologlar, ijtimoiy maslahatchilar, fizioterapivtlar, ergonomlar hisoblanadi. O’rtacha har oyda ushbu institutlarga 100 ta mijoz murojaat qiladi, shundan 50 nafari o’rta hisobda 1 oydan so’ng ishga joylashadi. Ish bilan b andlik xizmatining byudjeti hukumat Parlamentining roziligi asosida shakllantiriladi. Shvesiyada hyech qanday alohida byudjetdan tashqari jamg’armalar yo’q. Tadbirkorlar ish haqi jamg’armasidan 38 % miqdorida yagona soliq to’laydilar. Ishsizlik nafaqalari boshqa manbalar hisobiga to’lanadi. Nafaqa miqdori ishsizni hisobga qo’yish vaqtiga bog’liq bo’lmay, balki ishni yo’qotishdan oldingi daromadiga bog’liqdir va uning 80 % ini tashkil etadi. Nafaqa miqdorining chegarasi – taxminan 15 ming shved kronini tashkil etadi. Agar korxona ishsizni ishga qabul qilsa, qabul qilingan kundan boshlab 36 h afta mobaynida u soliq bo’yicha chegirmaga ega bo’ladi. Shvesiya mehnat bozoridagi siyosat bo’sh ish o’rinlarini ishsizlar bilan to’ldirishga ko’maklashish va ishsizlarga faqat nafaqalar berishdan iborat bo’lib qolmasligi lozim deb hisoblanadi. Ish bilan to’liq bandlikni yuzaga keltirish an’anaviy strategiyasi muqarrar ravishda inflyasiyaninig yuqori darajasiga chiqishga va ish haqi borasida siljishlar ro’y berishiga olib kelishi e’tirof etilgan. Shu bois mehnat bozorida faol siyosat yuritilib, u quyidagi to’rt elementni o’z ichiga oladi: 1. Cheklovchi fiskal siyosat. Uning maqsadi tovar va xizmatlarga kam daromadli korxonalarning faoliyatni to’xtatishga majbur qiladigan sur’atda talab va inflyasiyaning oshishiga yo’l qo’ymaydigan egri soliqlar belgilanishidan iborat. Juda yuqori foyda oladigan firmalar o’rtasida ish haqini oshirish borasida inflyasiyaga olib keluvchi raqobatga yo’l qo’ymaslik uchun foydani jilovlab turish lozim. 2. Ish haqi borasida olib boradigan hamjihatlik siyosati. Buning ma’nosi shuki, barcha ishchi va xizmatchilar tadbirkorlarning moliyaviy ahvolidan yoki firmaning qaysi tarmoqqa qarashli ekanidan qat’iy nazar, teng mehnatga teng haq olishlari kerak. 3. Yangi ish o’rinlarini, shuningdek xodimlarni tayyorlash va qayta o’qitish markazlarini yaratishni rag’batlantirish. 4. Selektiv (tanlanma) tarzdagi iqtisodiy yuksalish. Iqtisodiy ko’rsatkichlari past bo’lsada, ijtimoiy zarur xizmatlarni ta’minlaydigan sektorlarda ish bilan bandlikning davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashi to’g’risida bormoqda. Bunday siyosat kasbiy tayyorgarlik tizimini shakllantirishni ko’zda tutadi. Ya’ni mexnatkashlar nafaqat bozor talabidan kelib chiqqan holda kasbiy mahoratini oshirishga, balki ularning kelajakdagi mehnat qilishga bo’lgan ehtiyojlari, to’lovli ta’til muddatini uzaytirish, hududlar va tarmoqlar bo’yicha ishchi kuchi harakatini markazlashgan holda amalga oshirishni inobatga oladi. Shvesiya mehnat bozorida faol siyosatning farqlanuvchi xususiyatlaridan yana biri, bu uning bozordagi muhitga nisbatan ilgariroq amalga oshirilishidir, ya’ni oldindan ish joylarini yaratish yoki oldindan mutaxassislarni qayta tayyorlash kabi tadbirlarni nazarda tutadi. Shvesiya ish bilan bandlik xizmati o’quv yurtlari bilan chambarchas aloqadorlikda ish bilan bandlik sohasida faoliyat olib boradi. Xususan, uzluksiz ta’lim tizimida ishchi-xodimlarni qayta tayyorlashni ahamiyati tobora oshib bormoqda. Shuningdek , xodimlarning «umri davomida malaka oshirish tamoyili» amal qilmoqdaki, oqibatda ishlovchilarning bilim darajasi, malakasi tobora oshib bormoqda. Shu bilan birga , Shvesiyada to’lanadigan o’quv ta’tili qonunchilik yo’li bilan tartibga solinadi. Mamlakatda ish bilan bandlikni kengaytirish uchun “ umumlashgan ish vaqti siyosati ” muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda haftalik ish soati 35 soatdan 30 soatgacha qisqartirilishi; ishlovchilarning mehnat haqini belgilashda turli kategoriyadagi mehnatkashlar ish vaqtini taqqoslash; oilaviy ahvoli yoki mehnat xarakteriga qarab ba’zi kategoriyadagi ishlovchilarning ish vaqtini qisqartirish; ishlovchiga qulay bo’lgan vaqtda mehnat ta’tilini olish; qisqa muddatli ta’til olish huquqi va boshqa tadbirlar hisobiga amalga oshiradi. Avstriya ish bilan bandlik xizmati G’arbiy Yevropa mamlakatlari uchun an’anaviy xususiyatga egadir. Ish bilan bandlik xizmatining tepasida kuzatish kengashi turadi. U kasaba uyushmalari va federal parlament vakillari, sanoatchilar ittifoqi va ish beruvchilar hamda federal hukumat vakillari o’rtasidagi teng munosabatlarni nazorat etadi. Hududiy va joylardagi ish bilan bandlik xizmati boshqaruv organlari tuzilmaviy darajalari deyarli bir xil. Yaqin davrlardan boshlab Avstriyada katta yoshdagi mehnatga layoqatli kishilarning muddatidan oldin pensiyaga chiqarilish tendensiyasi kuzatildi. Bugungi kunga kelib yondashuv o’zgarmoqda, pensiya arafasi yoshidagi fuqarolar jamiyatga arzon tushishi maqsadida muddatidan oldin pensiyaga chiquvchilarga to’lovlarni kamaytirish uchun ish bilan bandlik xizmati organlari orqali yollanish bo’yicha ishga jalb qilinmoqda. Shuningdek, yuqori darajada e’tibor nogironlarga ajratilgan bo’lib, mamlakatda ularning mehnatidan foydalanuvchi korxonalar kam emas. Bunday korxonalarning maqsadi mehnat bozorida ularning mehnatidan to’liq foydalanish hisobiga yordam berishdir. Muvofiq ishlab chiqarishni tashkil qilishda nogiron o’zining yarim mehnat kuchi bilan mehnat qilishi mumkin. O’zining yarim ish haqi miqdoridagi daromadiga ega bo’lgandan so’ng, qolgan qismini ijtimoiy to’lovlar sifatida davlatdan oladi. Avstriya federal ish bilan bandlik xizmati organlari tomonidan ijtimoiy- mehnat sohasidagi turli tadbirlar va loyihalarning ishlab chiqilishi ma’lum hududdagi aholining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari va tarixiy an’analarini hisobga olib amalga oshiriladi. Agarda taklif etilayotgan loyiha yangi ish joylarini yaratish bo’yicha holatlarga muvofiq kelmasa yoki qarama-qarshi sabablarni yuzaga keltirsa, albatta u rad etiladi. Nogironlar bilan ishlash tajribasidan respublikamizda foydalanish bu toifa kishilarining mehnat bozorida kasbiy harakatchanligini oshiradi. Avstriyada ish bilan bandlikka ko’makllashuvchi tashkiliy tuzilmalar faoliyati ustidan kuzatuv kengashining nazorat o’rnatishi, ijtimoiy hamkorlik mexanizmini teng munosabatlar asosida rivojlanishini ta’minlaydi. Ijtimoiy ta’minot bo’yicha Daniya tajribalari muhim ahamiyat kasb etadi. Daniya hukumati o’zining ijtimoiy siyosatiga shunday maqsad qo’yganki, u “ogohlantirish, reablitasiya, ta’minot, faravonlik” tamoyillariga javob bera olsin. Shuningdek, hukumat o’zining har bir fuqarosini ijtimoiy ko’mak olish imkoniyatiga ega bo’lishiga alohida e’tibor bermoqda. Daniya hukumatida ijtimoiy ta’minot tizimi ogohlantiruvchi va reablitasiya choralariga asoslanadi. Ijtimoiy ta’minot tizimini muhim qismlaridan biri shuki, bunda ijtimoiy yordam oluvchi talabgor bir vaqtning o’zida ish joyi va daromad olish imkoniyatiga ham ega bo’ladi. Bu mehnat ko’nikmalarini rivojlantirish va mehnat qilish qobiliyatini tiklash yo’li bilan erishiladi. Hukumat o’zining ijtimoiy ta’minot siyosatida yuqoridagi masalalarni birlamchi vazifa qilib qo’ygan. Daniyaning ijtimoiy ta’minot siyosatining bosh vazifasi imkoni boricha ko’proq miqdorda ishchilarni ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilishdan iboratdir. Shuningdek , hukumat imkoniyati cheklangan shaxslarni ish bilan bandligini ta’minlashning faol siyosatini olib bormoqda . Bunda egiluvchan ish o’rinlarini yaratish yoki imkoniyati cheklanganlar uchun himoyalangan ish joylarini «taklif etishga» katta e’tibor berilmoqda. Egiluvchan mehnat sharoitiga ega bo’lgan ish joylarini yaratish xususiy korxonalarda ham, davlat korxonalarida ham bir xilda yo’lga qo’yilgan. Shu yo’l bilan pensionerlar o’z salomatliklaridan qat’iy nazar mehnat bozorida yollanish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Finlyandiyada olib borilayotgan ish bilan bandlik siyosati rivojlangan mamlakatlarda yuritiladigan ijtimoiy-iqtisodiy siyosatlariga nisbatan alohida o’ziga xos yo’nalish va xususiyatga ega. U yerda iqtisodiyot va ish bilan bandlik markazlari tashkil qilingan bo’lib, ishlovchilar va ish beruvchilar bir xilda teng huquqli subyekt sifatida mehnat bozorida ishtirok etadi. Iqtisodiyot va ish bilan bandlik markazlari milliy mehnat bozoridagi holatni barqarorlashtirish uchun katta rol o’ynaydi, ya’ni markaz ishlovchilarning tayyorgarlik darajasini oshirib, ish beruvchilar talabiga mos kadr-mutaxassislarni tayyorlab beradi. Ish beruvchilar, mahalliy hokimiyat, o’quv yurtlari va jamoatchilik tashkilotlari bilan hamkorlikda markazlar kasbiy mahorat va malakani oshirishga bo’lgan istiqbolini ishlab chiqadi, korxonalar talablaridan kelib chiqqan holda kasbiy mahoratni oshirish va qo’shimcha tayyorgarlikni tashkil etadi. Iqtisodiyot va ish bilan bandlik markazlari aholini malakasini oshirish bilan bog’liq bo’lgan loyihalarni moliyaviy ko’mak berishni (moliyalashtirish) amalga oshiradi. Markazning ishchi kuchi bo’lishi korxona talabnomasi asosida ishlovchilarni testdan o’tkazish orqali mehnat birjalarini boshqarishda bevosita ishtirok etadi. Bundan tashqari markazlar o’z ishini dastlabki boshlovchi tadbirkorlarga boshlang’ich kapitalni ajratish bilan shug’ullanadilar. Ish bilan bandlikni kengaytirishga ko’maklashuvchi davlat loyihalarini ishlab chiqish va moliyalashtirishdan tashqari markazlar mehnatkashlarning manfaatlarini himoyalash vazifasini, immigrantlar va qochoqlar yashash sharoitini va mehnat ko’nikmalarini (o’qitish orqali) qo’llab-quvvatlash vazifalarini ham bajaradi. Germaniyada aholining asosiy qismini kambag’al qatlami salmoqli miqdorida tashkil etishi natijasida jadal iqtisodiy o’sishga erishish mumkin emasligini hukumat rahbariyati tushunib yetgan. Kambag’allikni oldini olishning asosiy vazifasi sifatida ommaviy ishsizlikni bartaraf etish va ish beruvchi hamda ishlovchi uchun maqbul bo’lgan ish haqi darajasini o’rnatish lozimligi e’tirof etiladi. Germaniyada mehnat bozorini boshqarish mexanizmi ishsizlik bo’yicha sug’urtalash, ish bilan bandlikni ta’minlash bo’yicha davlat tadbirlari va kasaba uyushmalari hamda ish beruvchilar vakillik organlari o’rtasida o’zaro ijtimoiy hamkorli k ga asoslangan. Tarmoqlar kasaba uyushmalari va ish beruvchilar vakillik organlari o’rtasidagi o’zaro ijtimoiy hamkorlik tarif stavkalari va ishchi-xodimlar kategoriyalari bo’yicha boshqa majburiy to’lovlar borasida kelishuvlar hamda tadbirlar amalga oshiriladi. Bunday kelishuv va tadbirlarda davlat ko’p hollarda ishtirok etmasdan, faqat o’zaro bitimlarning qonuniyligini nazorat etadi. Shuningdek , “ kelishilgan harakat ” mexanizmi yaratilgan bo’lib, uning mohiyati shundan iboratki, kasaba uyushmalari, ish beruvchilar va davlat ish bilan bandlik xizmati vakillari mamlakat miqiyosida ish haqi va daromadlar dinamikasini o’zaro kelishib olishdan iboratdir. Mehnat bozori tavsifi ga ko’ra, boshqaruv xodimlarining ishtiroki katta rol o’ynaydi. Germaniyaning ko’plab kompaniya va korxonalarida shunday uyushmalar tashkil qilingan bo’lib, ularda ishchi va xizmatchilar vakillari ham ishtirok etadi hamda korxona va kompaniyada hal qiluvchi rol o’ynaydi. Ayniqsa, personalni boshqarishda (mehnat jarayonlarini tashkil etish va boshqarishda) bunday uyushmalarning qarorlari muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Aksionerlik jamiyatlarida esa kuzatuvchilar kengashi tashkil etilgan bo’lib, ularning asosiy vazifasi boshqaruv a’zolar i ni tanlashdan, ya’ni kompaniyalar direktorlarini tanlashdan iborat. Kuzatuv kengashining shakllanishi teng ovozli huquq asosida amalga oshirilib, uyushma tarkibining yarmi aksionerlarga, yarmi esa yollanma ishchilarga tegishli. Hozirgi vaqtda rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida davlat tomonidan mehnat munosabatlarni tartibga solish, mehnat sharoiti va to’lovi, turli xil xavf-xatardan ish haqini yo’qotishni kompensasiyalash, ishchilarni huquqiy himoyalashni ta’minlash zarurligi bilan bog’liqdir. Masalan, AQShda 2001 yil Mehnat vazirligi tarkibida yangi bo’linma – “XXI asr ishchi kuchi” tashkil etildi. Uning asosiy maqsadi iqtisodiyotning globallashuvi jarayonida ish bilan bandlikning yangi sharoitlariga ko’maklashishdan iborat. Ishsizlikni sug’urtalash Federal-Shtat tamoyillari va qonunlari asosida amalga oshiriladi. AQSh Federal qonunlarida umumiy qoidalar berilgan. Shtat qonunlari esa aniq tadbirlarni amalga oshirishda nafaqalar hajmi, ularni to’lash muddati, nafaqa oluvchilar doirasi kabilarni qamrab oladi. Har bir shtat ishsizlik bo’yicha sug’urtalashni moliyalashtirishni me’yoriy asoslarini ishlab chiqqan. Tadbirkorlar tomonidan to’lanadigan mablag’ ish haqi summasidan foiz ko’rinishida soliq sifatida undiriladi . AQShda ish haqi ishlarning murakkabligiga qarab tasniflashga bog’liq bo’ladi. Xodimning ishda ko’tarilishi odatda kasb-malaka yo’nalishini kengaytirish bilan emas, balki boshqa ishga o’tishi bilan bog’liq bo’ladi. Ish haqi uzoq vaqtga tuziladigan shartnomalar bilan belgilanadi. Korxonalar ma’muriyatlari va kasaba uyushmalari o’zaro sust bog’langanlar va deyarli axborot almashinib turmaydilar. Ushbu modelga ishchi kuchining kasbiy jihatdan ham, jug’rofiy jihatdan ham yuqori darajada harakatchanlik xosdir. Amerika Qo’shma Shtatlarida ishsizlikka qarshi kurashning ancha qat’iy usuli qo’llaniladi. Ishsizlik bo’yicha nafaqa atigi yarim yil davomida to’lanadi, ishsizlarga yordam berishning faol chora-tadbirlarini ko’rish odat tusiga kirmagan. Chunonchi, mehnat bozorida faol davlat siyosatini olib borish xarajatlari, yalpi ichki mahsulotning atigi 0,19 %ini tashkil etadi. Ana shunday yondashish sharoitida odamlarning o’zlari faollik va sobitqadamlik bilan o’zlariga ish qidiradilar. Ishsizlik bo’yicha nafaqalar bo’yicha kompensasiya sug’urta dasturiga muvofiq ishchi kuchining ishsiz bo’lgan davridagina to’lanadi. Ishchi o’z ish joyini yo’qotgunga qadar sug’urta dasturlari qo’llanilgan tarmoqlarda mehnat qilishi shart hisoblanadi; nafaqa olishga nomzod bo’lgan ishchi sug’urta dasturinig barcha talablariga javob berishi lozim. To’lanadigan nafaqa miqdori shtatlar bo’yicha keskin farq qiladi, chunki mamlakat bo’yicha yagona standart o’rnatilmagan. Har bir shtat o’zining qonunchiligida nafaqa miqdorini belgilash uslubini hamda maksimal va minimal miqdorini belgilab qo’ygan. L.Lebedeva kadrlarni qayta tayyorlash dasturidagi ishtirokiga bog’liq holda nafaqalarni bosqichma-bosqich to’lash tizimiga o’tishni alohida ta’kidlab o’tgan. Ya’ni, qayta tayyorlashni dastlabki davrida yuqori hajmdagi nafaqalarni to’lash va keyinchalik uni aholini ishga joylashish va qayta tayyorlikdan o’tishiga qiziqshini ortishi bilan uni hajmini qisqartib borishni nazarda tutadi. Yana bir yondashuv shundan iboratki, ishsizlik bo’yicha sug’urtalangan ishsizga bir vaqtning o’zida ishsizlik nafaqasini berilishi, ular uchun o’z ishlarini boshlashlarida dastlabki kapital manbai vazifasini bajarish imkoniyatini berishini hisobga oladi. Bir vaqtning o’zida bunday dastur unda ishtirok etayotgan har bir kishini qayta tayyorlashni va maslahat ko’magi berishni ta’minlaydi. Mamlakatimizda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining barpo etilishi mehnat bozorining ijtimoiy funksiyasi hisoblangan ishsizlikni kamaytirish va iqtisodiy funksiya hisoblangan ish bilan bandlikni ta’minlash bo’yicha turli variantlar asosida samarali siyosat olib borilayotganligidan dalolat beradi. Shunga ko’ra, O’zbekistondagi mehnat bozori modelini ham ijobiy baholashimiz mumkin. Shu bilan birgalikda jahonning rivojlangan mamlakatlari tajribasidan ham foydalanish milliy mehnat bozorining mazmunini yanada boyitadi. SAMARQAND VILOYATI ISH BILAN BANDLIK INFRATUZILMASI RIVOJLANISHINING HUDUDIY XUSUSIYATLARI HOLATI TAHLILI 2.1. Viloyat rivojlanishida ish bilan bandlik infratuzilmasiga ta’sir etuvchi omillar va uning hududiy xususiyatlarining ahamiyati Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida davlat ish bilan bandlik siyosati viloyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining tarkibiy qismi sifatida mehnat potensialidan samarali foydalanish va uning rivojlanishi bo‘yicha ish bilan bandlik muammolarini echishga yo‘naltirilishi zarur. Iqtisodiyotni yangilash sharoitida aholini ish bilan bandligi va ishsizligi bir-biriga tez almashinishi mumkin. Viloyatda aholini ish bilan ta’minlash va ishsizlikni bartaraf etishda mehnat bozorining ahamiyati kattadir. C h unki viloyatda ishchi kuchiga bo‘lgan talab va uning taklifi aynan mehnat bozorida o‘zaro to‘qnashadi. SHu bois, bu infratuzilmani samarali rivojlantirish viloyatda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy omillaridan biri hisoblanadi Aholining mehnatda bandlik darajasi har qanday davlat iqtisodiyotining rivojlanish ko’lamini ifodalovchi ko’rsatkichlardan biridir. Mehnat va aholi ish bilan bandligi sohasida bozor aloqalarini rivojlantirish yangi va o’xshash bo’lmagan yondashishni, ish bilan bandlik infratuzilmasi elementlarini o’rganishda muntazamlikni, bozor kategoriyalari va tushunchalarining uslubiy bazasini yangilashni talab etadi. Iqtisodiyotni qayta qurish va shakllantirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish kelgusida aholini ish bilan bandligi sohasidagi institusional tuzilmalar faoliyatlarini jadallashtirish va normativ-huquqiy bazalarini rivojlantirishni talab qiladi. Ish bilan bandlik infratuzilmasi holatining yetarli darajada barqaror ta’minlanishi ish bilan bandlik infratuzilmasi barcha subyektlari, shuningdek davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari tomonidan ko’tilayotgan bir qator joriy masalalar va muammolarning muvaffaqiyatli yechimlarini hal etishni talab etadi. Tajribalarga asoslanadigan bo’lsak, korxonalarda yollanma ishchi- xodimlarning o’z kasb-malakalariga mos, to’liq ish vaqti bo’yicha ish joylariga ega bo’lishlari ularning mehnat natijalariga bo’lgan qiziqishlari ortishiga va buning natijasi ularoq mehnat samaradorligi oshishiga olib keladi. Davlat ish bilan bandlik xizmati – davlat ish bilan bandlik siyosatini amalga oshirishning tarkibiy qismi bo’lib, uni amalga oshirishning asosiy yo’nalishlarini belgilab beradi. 2.1-jadval Samarqand viloyatining mehnat resurslari va aholining ish bilan bandligi (ming kishi) Ko’rsatkichlar 2010 y. 2015 y . 201 8 y. 2019 y . 20 20 y. 2010-20 20 yillarda o’sish, (%) Aholi umumiy soni 3102.5 3140,2 3380,8 3445,6 3514,8 113,3 Mehnat resurslari 1732.1 1782,1 1952,8 1973,8 2007,5 115,9 Ish bilan bandlar soni 1232.1 1229,9 1314,5 1357,3 1402,5 113,8 Ishlashga muhtoj aholi soni 23.2 23,6 37,0 76,2 82,6 356,0 Manba: Samarqand viloyat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida hisoblangan. Tahlillar shuni ko’rsatadiki, 2010-20 20 yillar davomida Samarqand viloyatining aholisi soni 113,3 %ga ko’paygan. Bu davrlar mobaynida mehnat resurslari 115,9 %ga oshgan. 2010-2020 yillar mobaynida yaratilayotgan yangi va qo’shimcha ish o’rinlarining ortib borishi natijasida ish bilan band bo’lganlar hissasining bu davrlarda 113,8 %ga o’sishiga erishilgan (2.1-jadval). Hududiy darajada geografik joylashuviga ko‘ra, Samarqand viloyati respublikamizning markazida joylashgan bo‘lib, uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish holati o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 2020 yilda Samarqand viloyati bo‘yicha yalpi hududiy mahsulot (YaHM) ishlab chiqarish hajmi amaldagi narxlarda 9198,1 mlrd. so‘mni tashkil qildi, ushbu ko‘rsatkich 2009 yilning shu davriga nisbatan taqqoslama narxlarda 3,8 martaga o‘sgan (2.1-rasm). 2.2-rasm. Samarqand viloyatida Y a HM hajmi, 2009-20 20 yillarning 1 yanvar holatiga ko‘ra (mlrd. so‘m). Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. Samarqand viloyatida 2020 yil yanvar-dekabr oylarida yalpi hududiy mahsulot 9198,1 mlrd so‘mni yoki o‘tgan yilga nisbatan 24,8 foizni (prognoz 109,4 foiz) va aholi jon boshiga yalpi hududiy mahsulot ishlab chiqarilishi 2643,0 ming so‘mni tashkil etib, o‘tgan yilga nisbatan 8,4 foizga o‘sdi. Jumladan, viloyatda 2020 yil yakuni bilan sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish 4357,2 mlrd. so‘mni yoki 115,7 %ni, belgilangan prognoz (113,6 %) 0,2 bandga, xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish 2837,3 mlrd. so‘mni yoki 117,3 %ni, chakana tovar aylanmasi 4875,3 mlrd. so‘mni yoki 114,9 %ni tashkil etib, 0,6 bandga, kapital qo‘yilmalar 2185,7 mlrd. so‘mni yoki 103,4 %ni, qurilish pudrat ishlari 1572,6 mlrd. so‘mni yoki 111,2 %ni tashkil etib, 0,2 bandga, yalpi qishloq xo‘jalik mahsulotlari hajmi 4394,1 mlrd. so‘mni yoki 106,9%ni tashkil etib, 1,1 bandga o‘sishga erishilishi, eksport 152,7 mln AQSh dollarini yoki 105,2 % ni tashkil etdi. Yalpi hududiy mahsulot tarkibida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik soxasining ulushi 77,4 %ga (2019 yilga nisbatan 0,3 bandga ko‘p), xizmat ko‘rsatish soxasining ulushi 45,0 %ni (2019 yilga nisbatan 0,5 bandga ko‘p) tashkil etgan. Yalpi hududiy mahsulotda qishloq xo‘jaligining ulushi 1,3 bandga kamaygan bo‘lsa, sanoatning ulushi 0,7 bandga hamda qurilish sohasining ulushi 0,7 bandga oshgan. 2.3-rasm. 2009-20 20 yillar davomida Samarqand viloyati aholisining o‘zgarishi dinamikasi (ming kishi) Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari. Davlatning ish bilan bandlik siyosatini amalga oshirishning asosiy moliyaviy vositasi bo’lib, ish bilan ta’minlashga ko’maklashish Davlat jamg’armasi hisoblanadi. Davlat ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’lari asosan quyidagi yo’nalishlar bo’yicha sarflanadi: mehnat organlari faoliyatini moliyalashtirish, ishsizlik nafaqasini to’lash, kasbga o’qitish va qayta o’qitish, jamoat ishlarini tashkil etish, ijtimoiy muhofazaga muhtojlarga moddiy yordam berish, yangi ish o’rinlarini yaratish, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, muddatidan oldin pensiyaga chiqish. Samarqand viloyatidagi demografik holatni yaxshilanib borishi, mahalliy iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlar va amalga oshirilayotgan islohotlarni yanada chuqurlashtirish, uning ko‘lamini kengaytirish hamda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va tartibga solish bilan bog‘liq masalalarning ahamiyatini yanada oshiradi. Samarqand viloyati aholisi 20 21 yil 1 yanvar holatiga ko’ra, 3514,8 ming kishiga yetdi. Viloyati aholisi 2009 yilda 3102,5 ming kishini tashkil etgan bo’lsa, 2020 yilda 2009 yilga nisbatan 113,2 % ga o’sgan (2.2-rasm). Ma’lumki, viloyat davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati joylardagi ish bilan bandlikka ko’maklashish markazlari bilan muvofiqlikda amalga oshiriladi. Shahar va tumanlardagi ish bilan bandlikka ko’maklashish markazlari o’zlarining ish bilan bandlikka ko’maklashish sohasidagi funksiyalaridan tashqari, tijorat faoliyatlari bilan ham shug’ullanishlari mumkin. Masalan, ish beruvchilar bilan aloqa o’rnatish: ko’pchilik ish beruvchilar o’zlarining xodimlari malakasini oshirish, maslahat xizmatlaridan foydalanishga muhtojlik sezadilar. Bizningcha, viloyat davlat ish bilan bandlik xizmati organlari va markazlari yuqori malakali kadrlarni tanlash va maslahatlar berish bilan muvoffaqiyatli shug’ullanishlari mumkin. Ish bilan bandlik infratuzilmasida ish bilan bandlik xizmatining nodavlat tuzilmalariga xodimlarni tanlash bo’yicha agentliklar (rekrut agentliklari), tijorat mehnat birjalari, internet tarmog’idagi birjalar kiradi. Mehnat bozorining holati ish bilan bandlik sohasida jami ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni aks ettiradi. Iqtisodiy o’sishda investisiyalarning yuksalishi ishchi kuchiga bo’lgan talabni oshiradi, inqiroz davrida esa, korxonalar o’zlarining mavjud shtatlarini qisqartiradilar. Boshqa tomondan, iqtisodiyotda tarmoqlarning rivojlanishi ko’pincha shunga bog’liq bo’ladiki, tezlik bilan moliyaviy va texnologik imkoniyatlar asosida malakali kadrlarni ta’minlash shart-sharoitlari yuzaga keladi. Ish bilan bandlik infratuzilmasida ish joyi sifati bo’yicha uni ikki xil asosiy segmentga bo’lish mumkin: yuqori malakali va past malakali shi joylari, (mehnat bozori segmenti-ishchi kuchiga demografik talab va taklif tuzilmasi (jinsi va yoshi bo’yicha), kasbiy (mutaxassisligi va malaka darajasi bo’yicha) va hududiy (mintaqalarning ishchi kuchiga talab va taklifdagi hissasi) aspektlarga bo’linadi) 6 . Mehnat bozorida tijorat ish bilan bandlik xizmatining davlat ish bilan bandlik xizmatidan o’zining ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatidagi farqi shundaki, uning maqsadi foydaga yo’naltirilgan. Rivojlangan davlatlar tajribasiga ko’ra, tijorat mehnat vositachiligining faoliyati davomida yuqori to’lovga ega ish joylari segmentida faol rivojlandi. Ish bilan bandlik infratuzilmasida ularning faoliyati rentabelli korxonalarga yoki yuqori kasbiy-malakaga ega bo’lgan ishchi kuchlariga bo’lgan talabga qaratilgan. Rivojlangan korxonalarning to’lovga layoqatligi va malakali ishchilarga vositachilik xizmatlarining ko’rsatilishi tijorat mehnat vositachiligining rivojlanishi uchun iqtisodiy baza yaratdi. Kadrlar agentligi o’zining mijozlari sifatida unga tashrif buyuruvchi, ya’ni ariza bilan murojaat qilgan firmalarga xodimlarni tanlash bo’yicha faoliyat yuritadi. Ammo agentlikda bo’sh ish joylarini izlovchilar uning asosiy mijozlari hisoblanmaydi. Shunday ekan, kadrlar agentligining davlat ish bilan bandlik 6 Словарь терминов, применяемых в деятельности служб занятости. – М .: 1997. - С. 74. xizmati bilan tenglashtirilgandagi farqi shundaki, u ish beruvchi mijozlar bilan ishlaydi. Tijorat ixtisoslashgan mehnat birjalarining kadrlar agentligidan farqi, ularning faoliyati ham ish beruvchilar, ham ish izlovchi kishilarga yo’naltirilgan. Respublikamizda iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilishi, tarmoqlardagi tarkibiy o’zgarishlar va mulkchilik munosabatlarining sekinlik bilan rivojlanishi, turli xil iqtisodiy imkoniyatlarga ega bo’lgan korxonalar sonining oshishiga olib keldi. Natijada ishlab chiqarishning pasayib ketishi kam miqdorda, o’z vaqtida to’lanmaydigan ish haqi beriladigan ish joylarining ko’p miqdorda oshishiga olib keldi. Bozor kam malakali ish joylari bilan yanada to’lib bordi, qo’layliklarga ega bo’lmagan, kam miqdordagi ish haqiga ega bo’lgan ish joylari va kam miqdordagi ish bilan bandlik kafolatlari kengayib bordi. Ish bilan bandlik infratuzilmasining bu segmentida tijorat mehnat vositachiligi bo’yicha faoliyat foyda bermaydi. Chunki korxonalardagi mavjud moliyaviy imkoniyatlarning chegaralanganligi mehnat vositachiligi uchun mablag’lar ajratishni zarurat etmaydi. Biroq iqtisodiyotda bunday faoliyatning amalga oshirilishi ijtimoiy jihatdan ahamiyatli va iqtisodiy jihatdan korxonalar uchun samaralidir. Ish bilan bandlik infratuzilmas ining bu segmentida ijtimoiy funksiyalarni davlat ish bilan bandlik xizmati amalga oshiradi. Mehnat resurslari va korxonalarga mehnat vositachiligi davlat ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’lari hisobiga moliyalashtirish natijasida bepul ko’rsatiladi. O’zining cheklangan tashkiliy va moliyaviy resurslariga ega bo’lgan davlat ish bilan bandlik xizmati mehnat bozorida mono p ol xarakterga egadir. Shunday ekan, bizningcha, davlat ish bilan bandlik xizmati nodavlat tashkilotlar tuzishda, shuningdek, ixtisoslashgan, samarali imkoniyatlarga ega bo’lgan va qonunlar doirasida mehnat vositachiligi bilan shug’ullanuvchilarga yordam berishi kerak. Yuqorida yuzaga kelgan bunday holatlar bilan davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatini quyidagicha izohlash mumkin: 1) Davlat ish bilan bandlik xizmati o’zining ma’lumotlar bankida nufuzli bo’sh ish joylariga ham, kam ish haqi to’lanadigan va kam malakali mehnat talab qiladigan ish joylariga ham ega. Korxonalardan ish bilan bandlik xizmatiga beriladigan talabnomaning katta qismi nochor tarmoqlardan, oz qismi barqaror rivojlanayotgan tarmoqlardan tashkil etadi. Barqaror rivojlanayotgan tarmoqlarga tez va sifatli mehnat vositachiligi xizmatlari asosan xususiy kadrlar agentligi tomonidan ko’rsatiladi; 2) Bundan tashqari davlat ish bilan bandlik xizmatiga ijtimoiy jihatdan himoyalangan malakali ishchilardan tashqari, ijtimoiy himoyaga muhtoj bo’lgan, ya’ni nodavlat ish bilan bandlik organlari xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’lmagan ishchilar ham murojaat qiladilar; 3) Foydali bo’sh ish joylariga ega bo’lgan tadbirkorlar va malakali mutaxassislar davlat ish bilan bandlik xizmatidan kam foydalanadilar. Ular xodimlarni tanlash va bo’sh ish joylari to’g’risidagi axborotlarni to’g’ridan-to’g’ri qarindoshlari, tanishlari orqali muloqat o’rnatib, ma’lumotga ega bo’ladilar; 4) Davlat ish bilan bandlik xizmati o’zining ijtimoiy funksiyalarini bajarishda ijtimoiy ta’minot organlariga aynan o’xshash holda amalga oshiradi, qaysiki rivojlanayotgan firma ishchiga bo’lgan talabnomani berishga shoshmaydi, chunki ish bilan bandlik xizmati hisobida mehnatga noloyiq ishlashni x o h lamaydiganlar bo’lishi mumkin. Mehnat bozorida davlat ish bilan bandlik xizmati ijtimoiy-iqtisodiy funksiyalarini bajarishda, asosiy subyekt sifatida chiqishga majbur: ishsizlarga ijtimoiy to’lovlar, fuqarolarni kasbga yo’naltirish bo’yicha xizmatlarni ko’rsatish, uzoq muddat ishsiz bo’lganlarga ishsizlik maqomini berish, ishsizlarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashni o’tkazish, fuqarolarni ishga joylashtirish va ilgarigi huquqlarini tiklash bo’yicha turli tashkilotlar bilan qo’shma loyihalarni tashkillashtirish ishlari amalga oshiriladi. Mehnat vositachiligi doirasida kadrlar agentligi davlat ish bilan bandlik xizmati bilan raqobatlasha oladimi? - degan savol yuzaga keladi. Mehnat bozorida ish bilan bandlik sohasidagi institusional tuzilmalar ichida davlat ish bilan bandlik xizmati mono p ol bo’lib, o’zining faoliyatlari samaradorligini oshirishga harakat qiladi. Biroq, amaliyotda davlat ish bilan bandlik xizmatiga fuqarolar ommaviy ravishda murojaat qilmaydilar, ular tijorat ish bilan bandlik xizmatlaridan foydalanishdan tashqari, bo’sh ish o’rinlari to’g’risida ma’lumotlarni izlashning boshqa kanallarini izlaydilar. Masalan, gazetalar, televideniya, har xil e’lonlar va internet orqali. Shunday bo’lsada, davlat ish bilan bandlik xizmatining ijtimoiy funksiyalarini bajarishi bo’yicha majburiyatlari yo’qolmaydi. Shunday qilib: davlat ish bilan bandlik xizmatining asosiy vazifasi nodavlat ish bilan bandlik organlarini tashkil etish va mehnat vositachiligi bilan samarali shug’ullanishlari uchun imkoniyatlar yaratishga ko’maklashish zarur. Ish bilan bandlik infratuzilmasi tashkiliy tuzilmalarni ish bilan bandlik sohasidagi faoliyatlarining asosiy maqsadi ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida muvozanatni va aholining ish bilan oqilona bandligini ta’minlashdan iborat. Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda, ish bilan bandlik infratuzilmasi rivojlanish holatining tahliliy natijalari shuni ko’rsatadiki, ish bilan bandlik infratuzilmasi dagi tashkiliy tuzilmalar samaradorligini ta’minlashda yuzaga keladigan muammolar quyidagi asosiy ijtimoiy-iqtisodiy omillar ta’siri bilan belgilanadi:  tashkilotlar tomonidan to’lovsiz ta’til berilishi, ish vaqtining qisqartirilishi;  ishchilarni bo’shatish o’rniga maosh to’lovlarini kechiktirilishi;  ishsizlik nafaqalarining kamligi;  mehnat b o’limla ri taklif etayotgan ish joylarining ma’qul emasligi;  iqtisodiyotning pinhoniy sektorining mavjudligi;  ishsizlikning uzoq davom etishi;  ish bilan bandlik infratuzilmasi da kam miqdordagi malakali kadrlarning taklifi;  ish bilan bandlik infratuzilmas ida yuqori malakali kadrlarga talabning mos kelmasligi;  ijtimoiy himoyaga muhtojlar salmog’ining ishsizlar o’rtasida ortib borishi;  korxonalarda kadrlar qo’nimsizligining ortib borishi;  ish beruvchilardan keladigan katta miqdordagi qiyin bajariladigan talabnomalar;  bo’sh ish o’rinlari haqida axborotlarni yetishmasligi;  o’quv yurtlarining iqtisodiyot tarmoqlari bilan talabalar amaliy bilim va ko’nikmalarini oshirish bo’yicha yetarli darajada aloqalarning mavjud emasligi;  xususiylashtirish jarayonining sekinlik bilan borishi;  nodavlat ish bilan bandlik xizmatlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi;  iqtisodiyot tarmoqlarida nufuzli bo’lmagan ish o’rinlarining ko’payib borishi;  ish bilan bandlik infratuzilmasi kon’yukturasining nomutanosibligi;  ishchi kuchi talab va taklifining son va sifat ko’rsatkichlari bilan mos kelmasligi va hokazo. Yuqorida keltirilgan omillar ta’siri natijasida yuzaga keladigan muammolarning hal etish yo’llari va usullarini aniqlash hamda bartaraf etish ish bilan bandlik infratuzilmasi rivojlanishi uchun ijtimoiy-iqtisodiy muhitni yuzaga keltiradi. Umuman olganda, viloyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida, aholi turmush darajasi yaxshilanishida, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini oshirishda ish bilan bandlik infratuzilmasining hududiy xususiyatlari muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. 2.2. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati tahlili va uning hududiy xususiyatlari Davlat ish bilan bandlik siyosati mamlakat rivojlanishi ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi sifatida mehnat potensialidan samarali foydalanish va uning rivojlanishi bo’yicha ish bilan bandlik muammolarini yechishga yo’naltirilgan iqtisodiyotning o’tish davriga muvofiq, ish bilan bandlik siyosati ish kuchini tarmoqlar va ish bilan bandlik ko’rinishi bo’yicha qayta taqsimlashda ijtimoiy jihatdan muvofiq ish bilan bandlik darajasini ta’minlashga yo’naltirilishi zarur. Shunday ekan, ish bilan bandlik infratuzilmasini tartibga solish siyosati quyidagi maqsadlarga erishishni nazarda tutadi: - ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida muvozanatga erishish; - ishsizlarni mehnatga yo’naltirishni rag’batlantirish; - ish bilan band bo’lmagan fuqarolarning ish izlashda kasbiy harakatchanligini oshirish; - ish izlayotgan har bir kishini ish bilan ta’minlamoq. Davlat ish bilan bandlik siyosati doirasida ish bilan bandlikka ko’maklashish ikki yo’nalishda, passiv va faol ish bilan bandlik siyosati ko’rinishlarida amalga oshiriladi. Ish bilan bandlikning passiv siyosati davlat ish bilan bandlik xizmati orqali ishsizlarga nafaqalar to’lash, ishsizlarni kasblarga qayta o’qitish va jamoat ishlarini tashkil etish kabi faoliyatlarni o’z ichiga oladi. Ish bilan b andlik siyosatining bu varianti davlatning amalga oshiradigan joriy xarajatlari nuqtai-nazaridan bir muncha tejamlidir. Biroq , ish bilan bandlikning passiv siyosati iqtisodiyotning yuksalishi davrida ish bilan bandlik infratuzilmas ining yuqori egiluvchanligi va ishchi kuchining kasbiy harakatchanligi , iqtisodiyotning istiqbolli mustaqil ish izlash uchun bir muncha keng shart-sharoitlari mavjud bo’lgandagina o’zini oqlashi mumkin. Qolgan holatlarda passiv siyosat ishsizlik uzoq muddat davom etishini qisqartirish, ish bilan band bo’lmagan aholini ish bilan bandligini rag’batlantirishni kuchaytirish omili bo’lib hisoblanadi. Davlat ish bilan bandlik siyosatini ancha samarali va maqbul yo’nalishi - faol ish bilan bandlik siyosati bo’lib, ishchi kuchiga talabni oshirish maqsadida davlat ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’lari hisobiga ish joylarini yaratish, korxonalarga qo’shimcha ish joylarini yaratish maqsadida kreditlar berish yo’li bilan iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekiston Respublikasida ish bilan ta’minlashga muhtoj bo’lgan aholi soni ortib bormoqda (2.2-jadval). Samarqand viloyati bo’yicha 2017-2021 yillar davomida «Aholini ish bilan ta’minlash Dasturi»ning bajarilishi quyidagi jadvalda ko’rsatib o’tilgan (2.2- jadval). 2.2-jadvaldan ko’rinib turibdiki, Samarqand viloyatida 2017-2021 yillar mobaynida jami davlat ish bilan banlik xizmati organlariga murojaat qilganlar hissasi 113,8 %ga oshgan. Shuningdek, tuman (shahar) bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlarining yo’llanmasi bilan ishga joylashganlar bu davrlar mobaynida 114,9 %ga o’sgan. Viloyatda 2017 yilda davlat ish bilan bandlik xizmati orqali ishga joylashganlar hissasi jami ish so’rab murojaat qilganlarga nisbatan 91,8 % ni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2021 yilga kelib 92,5 %ni tashkil etgan. Ishga joylashganlar hissasining ish so’rab murojaat qilganlarga nisbatan bu davrlar oralig’ida o’sib borish tendensiyasi ko’zatildi. Bunday o’zgarishlar asosan yangi va qo’shimcha ish o’rinlarining yaratilishi hisobiga amalga oshirilgan. Ishsiz maqomini olganlar hissasi 20 21 yilda 20 17 yilgan nisbatan tegishli ravishda o‘sish tendensiyasiga ega. Bu ko‘rsatkichlar mos davrlarga nisbatan 110,8 % tashkil etgan. 2.2- jadval Samarqand viloyatida “Aholini ish bilan ta’minlash hududiy Dasturi”ning bajarilishi (kishi hisobida) Ko’rsatkichlar 20 17 y. 201 8 y. 201 9 y. 20 20 y. 2021 y. 20 17 -20 21 y.y.da o’sish, (%) BKM ga ish so’rab murojaat qilganlar 63880 73021 76287 72721 74315 113,8 BKM lar yo’llanmasi bilan ishga joylashganlar 58636 65412 68360 67303 67426 114, 9 Ishsiz maqomini olganlar 4797 7609 6813 5316 5476 11 4.1 Kasbga o’qitish va malakasini oshirishga yo’naltirilganlar 841 1056 1125 1065 1025 12 1.9 Haq to’lanadigan jamoat ishlariga yo’naltirilgan 2462 5500 5609 4215 4159 168.9 Ishsizlik nafaqasi tayinlanganlar 1971 1053 1116 36 31 - 98, 4 Korxonalarda mavjud bo’sh ish o’rinlari 1396 2690 2763 6831 7132 5,1 marta Manba: Samarqand viloyat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. 20 17 -20 21 yillar davomida ishsizlik nafaqasini olganlar miqdori keskin tushish tendensiyasi sodir bo‘lgan. 2021 yil davomida Samarqand viloyatida ishsizlik nafaqasini olganlar soni 31 kishini tashkil qilgan yoki 2021 yilda 2017 yilga nisbatan 81,6 % ga keskin kamaygan. Bunga sabab ish so‘rab murojaat qilganlarning aksariyat qismini ishga joylashtirilganligi, ayrimlarining jamoat ishlariga jalb qilinganligi yoki malakasini oshirish, qayta kasbga tayyorlashlardan o‘tkazilganlarning miqdori o‘sganligi bilan izohlanadi. Mahallalar tomonidan haq to‘lanadigan jamoat ishlariga jalb qilinganlar soni 20 17 yilda 2462 kishini tashkil qilgan bo‘lsa, 20 17 yilda 4159 kishiga yetgan. Shuningdek, qayta tayyorlash va malakasini oshirishdan, qayta kasbiy tayyorgarlikdan o‘tganlar miqdori ham 20 21 -20 17 yillarda 1025 va 841 kishiga yetgan yoki 121,9 %ga ortgan. Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat ish bilan bandlik jamg’armasining passiv yo’nalishlariga sarflanishining tejalishi ish bilan ta’minlashning faol yo’nalishlariga sarflanadigan mablag’larni moliyalashtirishni kengaytirish uchun manba bo’lib hisoblanadi. 2.3-jadval ma’lumotlariga ko’ra, Samarqand viloyatida ish qidiruvchi fuqarolarni ishga joylashtirish 2017-2021 yillar mobaynida muntazam o’sish tendensiyasiga ega bo’lib, bu ko’rsatkich mazkur yillar oralig’ida 163,4 %ga oshgan. Shundan, o’quv yurtlarini bitirganlar ichida o’rta maxsus kasb hunar kollejlarini bitirganlarning ish bilan ta’minlanish ko’rsatkichi tahlil etilayotgan yillar ichida eng yuqori ko’rsatkichga, ya’ni 7 barobarga oshgan. Yosh tarkibi bo’yicha esa mazkur davrlar oralig’ida 16-29 yoshgacha bo’lganlar 166,7 %ga, 30 yoshdan 50 yoshgacha bo’lganlar 167,3 %ga, 50 yoshdan yuqori bo’lganlar 111,3 %ga oshgan. Buning asosiy sababi viloyat mehnat bozoridagi demografik jarayonlar bilan izohlanadi. Samarqand viloyatida 20 21 yilda o’tkazilgan bo’sh ish o’rinlari yarmarkalari natijalari bo’yicha viloyat bo’yicha jami 78 marta bo’sh ish o’rinlari yarmarkasi o’tkazilib, bunda 2549 ta korxona va tashkilotlar ishtirok etdi. Korxona va tashkilotlardan 18738 ta bo’sh ish o’rinlari taqdim etilib, yarmarkaga jalb qilingan fuqarolar soni 19504 tani tashkil etdi. Shundan 46,6%idan ortiqroq kishilar ish joylari bilan ta’minlandilar. Ishga joylashganlarning orasida yoshlar 47,4%ni, ayollar 44,8%ni, nogironlar 0,86%ni, qolgan qismini boshqa toifa kishilari tashkil etdi. 2.3-jadval Samarqand viloyatida ish qidiruvchi fuqarolarni ishga joylashtirish (kishi hisobida) № Ko’rsatkichlar 20 1 7 y. 20 1 8 y. 201 9 y. 20 20 y . 20 21 y. 20 1 7- 20 21 y.y.da o’sish, (%) 1 Ishga joylashtirilgan fuqarolar soni 41255 44884 50048 58757 67426 163,4 2 16 yoshdan 29 yoshgacha bo’lganlar 25943 28166 38877 34381 41618 166,7 3 30 yoshdan 50 yoshgacha bo’lganlar 15312 15535 15654 23349 25611 167,3 4 50 yoshdan yuqori 177 334 40 228 197 111,3 Manba: Samarqand viloyat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. Ishga joylashtirishda bo’sh ish o’rinlari yarmarkalarining o’tkazilishi samarali usullardan biri hisoblanadi. Muallif har tomonlama samarali va istiqbolli ish bilan bandlik Dasturini tuzish maqsadida uning har bir bo’limi uchun ko’rsatilishi zarur bo’lgan davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqdi va ular quyidagilardan iborat: 1. Aholining ish bilan bandligiga ko’maklashish va ishsiz fuqarolarni ijtimoiy qo’llab quvvatlash. a. Fuqarolarni ishga joylashtirishga ko’maklashish. b. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bo’lganlarni ijtimoiy jihatdan qo’llab – quvvatlash. v. Ishsizlarni ijtimoiy jihatdan qo’llab – quvvatlash. 2. Ish beruvchilar bilan hamkorlikni kengaytirish. a. Viloyatda ish kuchiga bo’lgan talabni ta’minlashda ish beruvchilarga ko’maklashish va hududlararo ish kuchini qayta taqsimlash. b. Jamoat ishlarini tashkil etish. v. Ishsizlarning tadbirkorlik tashabbusini rag’batlantirish va ko’maklashish. 3. Ish bilan band bo’lmagan aholi va ishsizlarni kasbiy harakatchanligi (mobilligi) va raqobatbordoshligini oshirish. a . Fuqarolarni kasbga o’qitishni tashkil etish. b . Ish bilan b andlik xizmatiga murojaat qiluvchilarni kasbiy yo’nalishlarini aniqlash va psixologik qo’llab-quvvatlash tizimini rivojlantirish. 4 . Davlat ish bilan bandlik xizmati rivojlanishi. Samarqand viloyati ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatlari bo’yicha yuqorida keltirilgan yo’nalishlarining tahliliy natijalariga fikrimizni qaratsak. I.a. «Fuqarolarni ishga joylashtirishga ko’maklashish» punkti bo’yicha. 2.6-jadval ma’lumotlariga ko’ra, viloyatda ish axtaruvchi fuqarolarni ishga joylashtirish ulushi har yili oshib bormoqda. Yosh tarkibi bo’yicha tahlil qilinganda fuqarolarni ishga joylashtirish tahlil etilayotgan davrlar oralig’ida barchasi 144,7% o’sishga ega bo’lgan, shundan qishloq joylarida esa 140,1% ortgan. Hozirgi kunda, viloyatda turli yo’nalishlardagi o’quv yurtlarining ish bilan bandlik muammolari kuchaymoqda. Bunday, holat yaqin 3-5 yil ichida ham saqlanib qolish ehtimoli mavjud. Davlat ish bilan bandlik xizmati organlari u yoki bu mutaxassisliklar bo’yicha ish bilan bandlik infratuzilmasidagi talabni ilmiy asoslash maqsadida ish bilan bandlik infratuzilmasi monitoringini o’tkazishi zarur. Ish bilan bandlik monitoringi o’tkazilishi o’quv yurtlarini bitiruvchilarni ishsiz bo’lib qolishining oldini olish bo’yicha ilmiy asoslangan xulosalar ishlab chiqish imkoniyatini yuzaga keltiradi. Chunki o’quv yurtlarini bitiruvchilar ertaga ishsiz bo’lib yursalar, ularni o’qitish uchun ketgan xarajatlarni moliyalashtirish samarasiz bo’lib chiqadi. Shu bilan birga, xususan, oliy o’quv yurtlarining oliy ma’lumotga ega bitiruvchilarini ishga joylashtirish masalasi ham dolzarbdir. 1.b.2. Nogironlarni ish bilan bandligiga ko’maklashish. Viloyat davlat ish bilan bandlik xizmati va uning joylardagi mehnat bo’limlari tomonidan nogironlarni ish bilan bandligiga ko’maklashish bo’yicha kompleks tadbirlar ishlab chiqilgan va amal qilmoqda. Hozirda viloyatda nogironlarni ishga joylashtirishga ko’maklashish maqsadida, davlat ish bilan bandlik xizmati xokimiyat organlari bilan birgalikda, korxona va tashkilotlarga nogironlar uchun qo’shimcha ish o’rinlarini yaratish uchun rag’batlantiruvchi omillar ta’siri ostida faol tadbirlarni amalga oshirmoqdalar. Buni nogironlar uchun yaratilayotgan kvota ish o’rinlarini yillar davomida o’sish tendensiyasini aniqlash orqali ko’zatishimiz mumkin. 3. «Ish bilan band bo’lmagan aholi va ishsizlarni kasbiy harakatchanligi (mobilligi) va raqobatbardoshligini oshirish», punkti bo’yicha. 3. a . Fuqarolarni kasbga tayyorlashni tashkil etish. Hozirgi kunda ishchi kuchi shaklida va yuqori malakali kadrlar ga talabning o’sib borishi o’rtasidagi nomutanosiblik muhim muammolardan biridir. Shuning uchun muammoni hal etishning dolzarb yo’nalishi bo’lib, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi orqali ishchi kuchining sifat ko’rsatkichlarini oshirish hisoblanadi. Ma’lumki, ishsizlar armiyasi katta qismini davlat tomonidan nafaqa bilan ta’minlash, ularni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashni moliyalashtirishga nisbatan qimmatga tushadi. Ishsizlarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashda, o’quv jarayonida zamonaviy o’quv texnologiyalari va usullarini ta’lim dasturiga kiritish va foydalanish, kelajakda ularning mehnat bozorida raqobatbardoshligini oshiradi. Ishsizlarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimida yangi yo’nalish bo’lib, ish beruvchilarning talablariga muvofiq maqsadli o’qitish va konkret ish o’rinlari bo’yicha alohida kasblarga o’qitish hisoblanadi. Bunda korxonalarga kerakli mutaxassislarni tayyorlashda kasbga o’qitish xizmati oldida buyurtmachi sifatida chiqadilar. Samarqand viloyatida mehnat resurslari soni 2015,5 ming kishini tashkil etgan. Viloyatdagi mehnat yoshidagi mehnatga layoqatli aholi miqdori 2007,5 ming kishini tashkil etib, mehnat resurslardan iqtisodiy faol aholi 1485,1 ming kishini, iqtisodiyotda band aholi 1402,5 ming kishini tashkil etdi. Samarqand viloyati “Aholini ish bilan ta’minlash” hududiy dasturga asosan 2020 yil davomida shahar, tuman bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Markazlariga 42,2 ming kishi ish so‘rab murojaat qilib, dasturda belgilangan topshiriq 84,0 foizga bajarildi. Aholini ishga joylashtrish bo‘yicha topshiriq 85,3 foizga bajarilib, 40,1 ming kishi ishga joylashtirildi, 587 kishi qayta o‘qitilib, topshiriq 80,5 foizga bajarildi. Haq to‘lanadigan jamoat ishlariga 1365 kishi jalb qilinib, topshiriq 60,2 foizga bajarildi. Bo‘sh ish o‘rinlari soni 3201 tani tashkil etdi. 2.4- jadval Samarqand viloyatida 2017-2021 yillarda yaratilgan yangi ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi holati Yillar Dasturda Amalda Ijrosi, % 20 17 90075 91712 101,8 201 8 92020 92390 100,4 20 19 93427 93843 100,4 20 20 93894 94452 100,6 20 21 94316 95011 100,7 Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining 20 20 yil 12 dekabrdagi “20 20 yilda ish o‘rinlari tashkil etish xamda aholi bandligini ta’minlash Dasturini tasdiqlash to‘g‘risida”gi SQ-401-II-sonli qaroriga asosan Samarqand viloyatida 20 20 yil davomida 95,0 ming yangi ish o‘rinlari yaratilib, dasturda belgilangan topshiriq 100,7 foiz (qishloq joylarda 76,2 ming ish o‘rni topshiriq 100,6%)ga bajarilgan. Shuningdek, viloyatda 2020 yil davomida 94452 ta yangi ish o‘rinlari yaratilib dastur 100,6 %ga, 2019 yil davomida 93843ta yangi ish o‘rinlari yaratilgan bo‘lsa dastur 100,4 %ga, 2018 yilda 92390 ta hamda 2017 yilda 91712 ta yangi ish o‘rinlari va dastur bajarilishi mos ravishda 101,8 % va 100,4 % ga bajarilgan. Samarqand viloyatida 2017 yilda amalda 91712 ta yangi ish o‘rinlari yaratilgan bo‘lsa, 2021 yil davomida 95011 ta yangi shi o‘rinlari yaratilgan. Mazkur ko‘rsatkich 20 21 yilda 20 17 yilga nisbatan 103,6 % ga o‘sgan. 2.4-rasm

SAMARQAND VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN TA’MINLASH NING DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH MUNDARIJA: KIRISh ………………………………………………… ..... …………… ......... I BOB. AHOLINING ISH BILAN BANDLIGINI TA’MINLASH SOHASIDA DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI ........... 1.1. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va tamoyillari....................................................................... .......................... 1.2. Aholini ish bilan bandligini ta’minlash bo’yicha davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari......................................................... ........................... 1.3. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini baholash mezonlari va ko’rsatkichlari.................................................. .................... 1.4. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash davlat xizmatlari faoliyati bo’yicha xorij tajribasi....................................................... ........................ II BOB. SAMARQAND VILOYATI ISH BILAN BANDLIK INFRATUZILMASI RIVOJLANISHINING HUDUDIY XUSUSIYATLARI HOLATI TAHLILI …………………………….. 2 .1. Viloyat rivojlanishida ish bilan bandlik infratuzilmasiga ta’sir etuvchi omillar va uning hududiy xususiyatlarining ahamiyati …………………. 2 .2. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati tahlili va uning hududiy xususiyatlari ……………………………………………………………... 2.3. Nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari rivojlanishining asosiy yo’nalishlari ……………………………………………………………... II I BOB. ISH BILAN BANDLIK INFRATUZILMASI RIVOJLANISHINI HUDUDIY XUSUSIYATLARINING ASOSIY ISTIQBOLLARI …. 3.1. Ish bilan bandlik infratuzilmasi faoliyatining samaradorligini baholash usullari …………………………………………………………………... 3.2. Ish bilan bandlik infratuzilmasi tashkiliy tarkiblari faoliyatini takomillashtirish istiqbollari …………………………………………….. XULOSA .............................................................................................................. . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ....................................... .

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Jahon iqtisodiyotning transformasiyalashuvi sharoitida tobora kuchayib borayotgan raqobatga bardosh berish, uning talablarini to’lif bajarish, ilg’or texnologiya va innovasiyalardan foydalanish aholining ish bilan bandligini ta’minlash darajasini oshirishni zarurat etmoqda. Shunga ko’ra, yangi ish joylarini yaratish, yangi ish joylarini yaratish, aholini ish bilan bandligini ta’minlashga birinchi darajali e’tibor berilmoqda. Xalqaro Mehnat Tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra: «2018 yilda jahonda ishsizlik darajasi 5,8 %ni tashkil etmoqda. Jahonda 1,4 mlrd.dan ortiq ishchilar ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan nufuzi past bo’lgan ish bilan band bo’lib, ularning ko’pchiligi rivojlanayotgan mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi. Yaxshi himoya qilinmagan ish bilan bandlarning soni yiliga 11 mln. kishiga oshmoqda. Bu holat jiddiy muammolarni yuzaga keltirgan holda, ularning doimiy daromadlar va yetarlicha ijtimoiy himoyaga ega bo’lgan xavfsiz ish joylariga ega bo’lish imkoniyatlarini chegaralamoqda» 1 . Jahonda ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida muvofiqlikni ta’minlash borasidagi tajribalar negizida ish bilan bandlikka ko’maklashish sohasida turli darajalardagi tashkiliy tuzilmalar faoliyatining samaradorligini oshirish, hududiy axborot tizimlarini shakllantirish, ishchi kuchining mobilligini oshirish, ishsizlikni kamaytirish, mehnat bozori va aholining ayrim ijtimoiy-demografik guruhlari ehtiyojlarini hisobga olgan holda ish o’rinlari yaratish bo’yicha davlat buyurtmalarini shakllantirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatini rivojlantirish kabi yo’nalishlardagi ilmiy muammolarni tadqiq etish muhim ahamiyat kasb etmoqda. 1 World Employment and Social Outlook 2017: Sustainable enterprises and jobs: Formal enterprises and decent work International Labour Office – Geneva: ILO, 2017 .

Bugungi kunda respublikada mehnat bozoriga kirib kelayotgan mehnatga layoqatli aholini ish bilan bandligini ta’minlash, ishsizlar soni bilan bo’sh ish o’rinlari soni o’rtasida muvofiqlikka erishish, har tomonlama samarali va istiqbolli ish bilan bandlik dasturlarini tuzish, ishsizlarni kasbiy harakatchanligi va raqobatbardoshligini oshirish hamda ularni psixologik qo’llab-quvvatlash tizimini rivojlantirish , ish bilan bandlik xizmati tizimiga xos malakali kadrlarni tayyorlash, infratuzilma tarkibiy qismlarini rivojlanish samaradorligini baholash metodikasini takomillashtirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlarini rivojlantirish kabi o’z yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Shuning uchun ham 2017- 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida «yangi ish o’rinlarini yaratish hamda aholining, eng avvalo, o’rta maxsus va oliy o’quv muassasalari bitiruvchilari bandligini ta’minlash, mehnat bozori mutanosibligini va infratuzilmasi rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish» 2 vazifasi qo’yilgan. Bu vazifalarni samarali hal etish aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishni, bu borada ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishni taqozo etadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi « O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida » gi PF-4947-son va 2017 yil 24 maydagi « B andlik sohasida davlat siyosatini yanada takomillashtirish va mehnat organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish chora-tadbirlari to’g’risida » gi PF-5052-son Farmonlari, 2017 yil 24 maydagi « O’zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida » gi PQ-3001-son Qarori hamda mazkur sohaga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda mazkur dissertasiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Muammoning o’rganilganlik darajasi. Mehnat bozorining shakllanishi va rivojlanishining ilmiy-metodologik jihatlari ko’plab xorijlik olimlar, jumladan , 2 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги 4947-сонли Фармонининг 1-иловаси «2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси» //.Lex.uz

J.M.Keyns, A. Marshall, M.Fisher, R.D.Erenberg, A.Pigu, V.V. Adamchuk, O.V.Romashov, Yu.G.Odegov, G.G.Rudenko, G.E.Slezinger, N.A.Volgin, S.A.Kartashov, A.I.Rofe, B.G.Zbыshko, V.V.Iщin, L.Chijova, V.V.Kulikov va boshqalar tomonidan tadqiq qilingan. MDHning qator olimlari S.V. Dudnikov, O.A.Varfolomeyeva, N.Vedernikova, O.Kolesnikova, D.Cherneyko, T.A.Chusova, Yu.V.Prosvetovalar mehnat bozori rivojlanishining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini tadqiq etganlar. O’zbekistonda mehnat bozorining faoliyat ko’rsatishi va rivojlanishi, ishsizlik va aholini ish bilan bandligi kabi muammolar respublikamiz olimlari tomonidan chuqur o’rganilgan va o’rganilmoqda. Mazkur muammolar R.A.Ubaydullayeva, Q.X.Abdurahmonov, L.P.Maksakova, B.X.Umurzakov, Sh.R.Xolmo’minov, Z.Ya.Xudoyberdiyev, D.Ortiqova, D.N.Rahimova, N.X.Rahimova, N.Z.Zokirova, K.Z.Xomitov, N.U.Arabov, N.Shayusupova va boshqa olimlar tomonidan tadqiq qilingan. Ushbu iqtisodchi olimlarning ilmiy asarlarida respublikamiz aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning ilmiy-uslubiy va amaliy jihatlari qisman o’z aksini topgan. Bugungi voqyelik nuqtai nazaridan O’zbekistonda mehnat bozori infratuzilmasining tarkibiy qismlari elementlari va ularni o’zaro funksional aloqadorligi, rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalari hamda kompleks baholash uslublarini takomillashtirish bilan bog’liq tadqiqotlar yetarli darajada emasligi mazkur mavzuda chuqur ilmiy-uslubiy izlanishlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Dissertasiya ishining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog’liqligi. Dissertasiya ishi Samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish kafedrasi ilmiy-tadqiqot ishlariga muvofiq ravishda bajarilgan. Tadqiqotning maqsadi. Aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning metodologik va amaliy jihatlarini takomillashtirish asosida aholi ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni kamaytirish bo’yicha ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotning vazifalari:

« Aholi ish bilan bandligi » kategoriyasining mohiyatini nazariy jihatdan tahlil etish hamda muallif qarashlarini shakllantirish; aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning tamoyillari, mezonlari va ko’rsatkichlarini tasniflash hamda xorijiy yondashuvlarni ilmiy izohlash; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning integral baholashni ilmiy-uslubiy jihatdan asoslash; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning axborot tizimini takomillashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish; aholini ish bilan ta’minlash sohasida davlat xizmatlarining rivojlanish holati va unga ta’sir etuvchi ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlil etish; davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari shakllanishi va rivojlanishining asosiy yo’nalishlarini aniqlash; ish bilan bandlikni davlat tomonidan tartibga solishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish uslublarini ishlab chiqish; iqtisodiyotning innovasion rivojlanishi sharoitida aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlari samaradorligini oshirishning strategik konsepsiyasini ishlab chiqish. Tadqiqotning obyekti bo’lib, Samarqand viloyati aholining ish bilan bandligiga ko’maklashuvchi subyektlar faoliyati hisoblanadi. Tadqiqotning predmeti sifatida viloyatimiz aholisining ish bilan bandligiga ko’maklashuvchi subyektlar faoliyatida amalga oshadigan ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy munosabatlar tashkil etadi. Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati dissertasiyada ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalardan aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasida davlat xizmatlarini samarali rivojlantirish, shahar va tumanlar aholi andligiga ko’maklashuvchi markazlar faoliyati samaradorligini oshirish, davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatini rivojlantirish yo’nalishlar i da ilmiy apparatni boyitish bilan izohlanadi.

O'xshashlar

INNOVATSION IQTISODIYOTDA ISH BILAN BILAN BANDLIK SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO’LLARI
KORXONALARNI MODERNIZATSIYALASH ORQALI XODIMLARNING ISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO’LLARI
SAMARQAND VILOYATIDA EKOTURIZM ISTIQBOLLARI
Samarqand viloyatida turizmni rivojlantirish
DAVLAT TILIDA ISH YURITISH ASOSLARINI O‘QITISH VA MALAKASINI OSHIRISH MARKAZI