Baliqlarning krustatsiozlari (Ergazilyoz, Sinergazilyoz, Argulyoz) va nematodoz (Dioktofimoz, Filometroidoz) kasalliklari. Reja: 1. Ergazilyoz kasalligi 2. Sinergazilyoz kasalligi 3. Argulyoz kasalligi 4. Dioktofimoz kasallig i 5. Filometroidoz kasalligi

Baliq krustatsiozlarini bo‘g‘imoyoqlila keltirib chiqaradi. Bo‘gimoyoklilar (Arthropoda ) tipi nixoyatda xilma-xil tuzilgan va xar xil muxitga moslashgan 2,0 mlndan ortik umurtkasiz xayvonlar turlarini uz ichiga oladi. Ular dengiz, okean va chuchuk suv xavzalarida, ayniksa er yuzining kuruklik kismida keng tarkalgan. Bugimoyoklilar tipiga mansub bulgan xayvonlar tuzilishining asosiy xususiyatlari kuyidagilardan iborat: 1. Tanasi kattik va pishik kutikula bilan koplangan. 2. Bugimoyoklilar tanasi va oyoklari bugimlarga bulingan. 3. Bugimoyoklilarning tanasi – bosh, kukrak va korindan iborat uchta bulimga bulinadi. 4. Bugimoyoklilarning muskullari tanada tup-tup bulib joylashgan kundalang targil muskullardan iborat. 5. Bugimoyoklilarning tana bushligi aralash bushlik – miksotseldan iborat. 6. Ovkat xazm kilish sistemasi oldingi, o‘ rta va orka ichakdan xamda ovkat xazm kilish fermentlari ishlab chikaradigan bir kancha bezlardan iborat. 7. Kon aylanish sistemasi ochik bulib, tananing orka tomonidan joylashgan uzunchok yoki pufakka uxshash yurakdan boshlanadi. 8. Nafas olish a’zolari jabra, upka yoki traxeyalardan iborat. 9. Suvda xayot kechiruvchi bugimoyoklilar ayirish sistemasi xalkali chuvalchanglar metanefridiylarining uzgarishidan xosil bulgan bir juft naysimon bezlardan iborat. Kuruklikda yashovchi bugimoyoklilar - ayirish sistemasi malpigi naychalaridir. 10. Nerv sistemasi xalkali chuvalchanglarga uxshash tuzilgan bulib, bir juft bosh nerv tugunlari, ya’ni bosh miya, xalkumni aylanib

utadigan nerv tomirlari – konnektivalar va korin nerv zanjiridan iborat. 11. Bugimoyoklilarning kupchilik turlari ayrim jinsli. 12. Bugimoyoklilar fakat tullagandan sung usadi. Baliq krustatsiozlari va ularni qo‘zg‘atuvchilari. Baliq krustatsiozlarini parazit qisqichbaqasimonlar keltirib chiqaradi. Qisqichbaqasimonlar bo‘g‘imoyoqlilar tipi ( Arthropoda) Qisqichbaqasimonlar- ( Crustacea ) sinfiga kiradi. Baliqlarda qisqichbaqasimonlar keltitradigan kasalliklar krustatsiozlar deyiladi. Qisqichbaqasimonlarning 3 ta avlod vakillari baliqlarda parazitlik qiladi. Baliq krustatsiozlariga lernioz, argulyoz va boshqalar kiradi. Ergazilyoz – chuchuk suv bilaklarning invazion kasalligi bo‘lib, uni Ergasilus avlodiga mansub Ergasilus sieboldi va E.briani qisqichbaqalarni baliqlarni jabra bo‘lmalarida parazitlik qilishi oqibatida qo‘zg‘atilib, kasallik jabra to‘qimasining yallig‘lanishi va nekrozi, organgizmning intoksikatsiyasi va ba’zan esa nobud bo‘lishi bilan xarpakterlanadi. Kuzgatuvchisi. Jinsiy voyagv etgan urg‘ochi E.sieboldi qisqichbaqasining tanasi noksimon shaklda, uzunligi 1-1,5 mm bo‘lib, parazitning oldingi qismi biroz kengaygan, orqa qismi esa toraygan, Birinchi ko‘krak segmenti bosh qismi bilan qo‘shilgan. Orqa toraygan qismida 5 juft suzuvchm oyoqchalari mavjud. Tananing qorin tomonidan oldingi qismining bo‘rtib chiqqan joyida og‘iz teshigi joylashgan. Rivojlanishi. Jinsiy voyaga etgan urg‘ochi qisqichbaqalarning tuxum xaltasida tashqi muhit harorati 18-20 gradus selsiyada yosh qisqichbaqalar(naupliuslar) rivojlanadi va tuxumdan tashqarida chiqadi. Tuxum va yosh qisqichbaqalarning rivojlanish muddati suvning temperatura rejimiga bog‘liq.

Epizootologik ma’lumotlar. Kasallik Sobiq Ittifoq va G‘arbiy Evropaning chuchuk suv havzalarida uchraydi. Quyidagi ko‘pchilik oilasiga mansub 50 turdan ortiq chuchuk suv baliqlari kasallikka chalinadilar: karp, okun, loss, sig,щuka va boshqalar. Ko‘proq pelagik baliqlar:lin,leщ,sig,pelyad,dengiz gulmoyi kabi baliqlar zararlanadi. Lin,pelyad va sig turlardagi baliqlarni o‘lish holatlari kuzatilgan. Zararlanish ko‘proq bahor-yoz fasllarida qisqichbaqalar rivojlangan paytda kuzatiladi. Bunda invaziyaning ekstensivligi 70-90% gacha , invaziyaning intensivligi bir necha o‘nlab ekzemplyardan bir necha minglab ekzemplyargacha etishi mumkin. Invaziyaning manbai qisqichbaqalarni tashuvchi baliqlar hisoblanadi. Lichinkalari rivojlanish davrida suv oqimi bilan pastki suv havzalariga oqib borib baliqlarni zararlanishi mumkin. Sinergazilyoz - bu o‘txo‘r baliqlarning invazion kasalligi bo‘lib, uni Sinergasilus avlodiga mansub qisqichbaqalarni baliqlarning jabrasida parazitlik qilishi oqibatida qo‘zg‘atilib, kasallik jabra to‘qimasining yallig‘lanishi va nekrozi, organizmning intoksikatsiyasi bilan xarakterlanadi. Oq amur turdagi baliqlariga Sinergasilus major, oq va ola peshonado‘ng baliqlarga Sinergasilus lieni parazitlik qiladi. Bu har ikkala turdagi qisqichbaqalar o‘z xo‘jayinlariga nisbatan qat’iy spetsifik(o‘ziga xoslik) xususiyatga ega , faqat ko‘rsatilgan turdagi xo‘jayinlar organizmida parazitlik qiladi. Bu qisqichbaqalar Xitoydan akklimatatsiyalash maqsadida keltirilgan baliqlar bilan birga kelgan. Qo‘zg‘atuvchisi. Jinsiy voyaga etgan urg‘ochi qisqichbaqalarning tanasi silindriksimon shaklda, uzunchoq. S.major . Epizootologik ma’lumotlar. Sinergazilyoz ko‘proq Sobiq Ittifoqning Janubiy hududlaridagi hovuzli xo‘jaliklarida va tabiiy suv havzalarida, qaysikim bu erda ko‘proq o‘txo‘r baliqlar o‘stirilib urchitiladi, tarqalgan. Kasallik bahor-yoz fasllarida namoyon bo‘ladi.Kasallikka ko‘proq shu yilgi

yosh baliqlar(segoletki) va yoshi katta baliqlar moyil, 2- va 3-yoshli baliqlar kuchli zararlanadi. Bir yoshgacha bo‘lgan baliqlarda 7-12 tadan qisqichbaqalar parazitlik qilsa, 2-3-yoshli baliqlarda ularning soni o‘nlab, hattoki yuzlab nusxani tashkil qilishi mumkin. Kasallik manbai – bu zararlangan baliqlardir. Baliqchilik suv xo‘jaliklarida qisqichbaqalarning nauplial va kopepoditli bosqichlari suv oqimi bilan kirib qolishi mumkin. Patogenezi. Qisqichbaqalar o‘zlarining antennalari yordamida baliqlarning jabra qatlamlarini jarohatlaydi va yallig‘lanishni chaqiradi, jabra epiteliyasi o‘sib qalinlashadi, qon tomirlarni tiqilib qolishi kuzatiladi. Zararlangan jabra qatlamlari oqaradi, so‘ngra esa to‘qimalarni nekrozi rivojlanadi. Qon bilan ta’minlanish va kislorod almashuvi buziladi va asfiksiya kelib chiqadi. K asallikni oldini olish va karshi kurashish tadirlari. Suv h avzalariga invaziyaning kirib q olishini oldini olishga q aratilgan tadbirlarni amalga oshirish. Tashib keltirilayotgan o‘ tx o‘ r bali q larni q is q ichba q alar bilan zararlanganligiga tekshirish shart. Katta yoshdagi bali q lar invaziyaning tashuvchi ekanligini inobatga olib , yosh va katta yoshdagi bali q larni alo h ida- alo h ida sa q lash. Invaziyaning keng mi q ’yosda tar q alganligi va uni bartaraf etishning murakkabligini inobatga olib, bunday suv h avzalariga sinergazilyozga chalinmaydigan bali q larni o‘ stirish,urchitish (karp,sazan va ularning gibridlari, tovonbali q , pelyad, kit va bosh q alar) tavsiya etiladi. Bosh h ovuzlar, h avzalar va suv tashuvchi kanallardan pastki suv h avzalariga invaziyaning kirishiga yul qo‘ ymaslik choralarini k o‘ rish , Argulyoz – bu baliqlarning invazion kasalligi bo‘lib, uni Argulus avlodiga mansub A.foliaceus, A.coregoni va A.japonicus qisqichbaqalarni parazitlik qilishi oqibatida qo‘zg‘atilib, kasallik baliqlarning oriqlanishi, kamqonligi, oziqani emay qo‘yishi, terida turli kattalikdagi yaralarni paydo bo‘lishi va ba’zan esa baliqlarni nobud bo‘lishi bilan xarakterlanadi.