BOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKADAN UY ISHLARI VABOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKADAN UY ISHLARI VA O’QUVCHILAR BILIMINI REYTING BAHOLASH VA BAHOO’QUVCHILAR BILIMINI REYTING BAHOLASH VA BAHO NORMALALRINORMALALRI REJA:REJA: 1-1- §§ . . Boshlang’ich sinflarda matematikadan uy ishlariBoshlang’ich sinflarda matematikadan uy ishlari 2-2- §§ . . O’quvchilar bilimini reyting baholash va baho normalariO’quvchilar bilimini reyting baholash va baho normalari 3-§. Matematikadan sinfdan tashqari ishlar3-§. Matematikadan sinfdan tashqari ishlar

1-1- §§ . . Boshlang’ich sinflarda matematikadan uy ishlariBoshlang’ich sinflarda matematikadan uy ishlari Uy i shl ari bu o’quvchi l arni ng darsdan t ashqari vaqt l arda m ust aqi l , i ndi vi dual i shl ari ni t ashkilUy i shl ari bu o’quvchi l arni ng darsdan t ashqari vaqt l arda m ust aqi l , i ndi vi dual i shl ari ni t ashkil qil i shni ng asosi y form al ari dan bi ri hi sobl anadi .qil i shni ng asosi y form al ari dan bi ri hi sobl anadi . Uy i shi ni ng baj ari l i shi da u yoki bu m at eri al t akrorl ani bgi na qol m ay, bal ki muhi m m al aka vaUy i shi ni ng baj ari l i shi da u yoki bu m at eri al t akrorl ani bgi na qol m ay, bal ki muhi m m al aka va ko’ni km al ar shakl l anadi , bu esa o’quvchi l ar m ust aqi l faol i yat i ni ng eng m uhi m qi smi di r. To’g’ri t ashki lko’ni km al ar shakl l anadi , bu esa o’quvchi l ar m ust aqi l faol i yat i ni ng eng m uhi m qi smi di r. To’g’ri t ashki l qil i ngan va m ust aqi l baj ari l adi gan uy ishi ni ng bori shi da va nat i j asi da shaxsni ng afzal l i gi vaqil i ngan va m ust aqi l baj ari l adi gan uy ishi ni ng bori shi da va nat i j asi da shaxsni ng afzal l i gi va m ehnnat sevarl i gi , uyushqoqli gi , int i zom l il i gi , bat art i bl i gi , t opshi ri l gan ish uchun m as’ul i yat ni xi s et i shim ehnnat sevarl i gi , uyushqoqli gi , int i zom l il i gi , bat art i bl i gi , t opshi ri l gan ish uchun m as’ul i yat ni xi s et i shi shakl l anadi va ri voj l anadi , o’z faol i yat i ni rej al asht i ri sh m al akasi , o’z- o’zi ni nazorat qi l i sh ko’ni km al arishakl l anadi va ri voj l anadi , o’z faol i yat i ni rej al asht i ri sh m al akasi , o’z- o’zi ni nazorat qi l i sh ko’ni km al ari m ukamm al l ashadi .m ukamm al l ashadi . Uy i shi o’qi t uvchi bi l an o’quvchi ham da ot a – onal ari orasi dagi doim i y bog’l ovchi vosi t aUy i shi o’qi t uvchi bi l an o’quvchi ham da ot a – onal ari orasi dagi doim i y bog’l ovchi vosi t a ham di r.ham di r. Uy i shl ari ni t ashkil qi l ish ushbu t al abl arga j avob berm og’i kerak:Uy i shl ari ni t ashkil qi l ish ushbu t al abl arga j avob berm og’i kerak: 1. Uyga beriladigan vazifalar o’quvchilarning kuchlari va bilimlariga mos kelishi bilan birga darsda o’rganilgan materialning uzviy davomi ham bo’lishi kerak. Shu sababli birinchi sinf o’quvchilarida mustaqil ish ko’nikmalarini hosil qilish ma’lum vaqt talab qilinishini hisobga olib o’quv yilining bi rinchi yarmi davomida uyga vazifa berilmaydi. Ikkinchi yarim yildan boshlab uyga beriladigan vazifalar sinfda bajarilganlaridan soddaroq, va o’quvchilar uddalay oladigan bo`lishi kerak. Uyga qiyinroq vazifalar berilishi o’quvchilarga og’irlik qiladi, natijada ular bu vazifalarni boshqalarning yordamisiz bajara olmaydilar. 2. Uy vazifalarini sistemali ravishda berish kerak. Haftaning oxirgi kunlari va bayram oldi kunlari bundan mustasnodir. Uy vazi fal ari ni ng haj m i hamm a predm et l ar bo`yi cha ul arni baj ari shga aj rat i l gan m a’l um vaqtUy vazi fal ari ni ng haj m i hamm a predm et l ar bo`yi cha ul arni baj ari shga aj rat i l gan m a’l um vaqt norm asi dan oshm asl i gi kerak: I si nfda ham m a uy vazi fal ari ni baj ari shga 1 soat gacha; II si nfda 1,5norm asi dan oshm asl i gi kerak: I si nfda ham m a uy vazi fal ari ni baj ari shga 1 soat gacha; II si nfda 1,5 soat gacha; III si nfl arda 2 soat gacha aj rat i l adi .soat gacha; III si nfl arda 2 soat gacha aj rat i l adi . Mat em at i ka uchun bu vaqt 20 mi nut gacha bo`l i shiMat em at i ka uchun bu vaqt 20 mi nut gacha bo`l i shi m um ki n.m um ki n. 3. Kichik yoshdagi maktab o’quvchilariga beriladigan uy vazifalarini bajarishlik uchun har biriga albatta metodik ko’rsatma va tavsiyalar berish zarur. Eng oldin o’quvchi uchun uy vazifasining maqsadi aniq, bo’lishi kerak. O’qituvchi o’quvchilarga uyda nima qilish kerakliginigina ko’rsatib qolmay, balki nimaga alohida e’tibor berish kerakligi, uchragan qiyinchiliklarni qanday bartaraf qilish, misol va

masalalarning yozilishi qanday bo’lishini, bajarilgan vazifani o’quvchining o’zi qanday tekshirishi mumkinligiga oid ko’rsatmalar ham berishi kerak. 4. Har qanday uy ishi o’qituvchi tomonidan tekshirilgan bo’lishi kerak. Bunda uy vazifalarining to’g’ri yoki noto’g’ri bajarilganligini to’liq ko’rsatib o’tish kerak. Ota – onalar farzandining qanday xatoga va kamchiliklarga yo’l qo’yganligini bilib oladilar. 5. Uy vazifasini tashkil qilishga nisbatan muhim talab uning ko’rinishi va mazmuni turli-tuman bo`lishidir. Uy vazifasi faqat, misollar va masalalar yechishnigina emas, balki topshiriqlarning boshqacha turlarini ham o`z ichiga olishi kerak. Bu turlar ushbulardan iborat: ifodalarni taqqoslash, tenglamalar yechish, geometrik xarakterdagi topshiriqlar va hokazolar. Uy vazifasiga ijodiy xarakter berish va o’quvchilarda unga qiziqish uyg’otish uchun uyga beriladigan topshi riqlarning mazmuniga muammo xarakteridagi topshiriqlarni, masalalarni har xil usullar bilan yechishni, masalalar tuzish va ularni almashtirishlarni va hokazolarni kiritish kerak. Ravshanki, yuqorida aytib o’tilgan topshiriqlarni uy vazifasiga kiritish uchun sinfda tegishlicha tayyorgarlik k o ’ r i s h i kerak. Shu bilan birga beriladigan topshiriqlar asosan ushbu funksiyalarni bajarishlari lozim: bilimlarni va amaliy malakalarni mustahkamlash imkonini berishi kerak; olingan bilimlarni umumlashtirish va ijodiy qo’llanishga yordam berishi kerak; navbatdagi darslarda yangi materialni o’zlashtirishga o’quvchilarni tayyorlashi kerak. Uy vazifasida beriladigan topshiriqlar dars material i bilan qanday munosabatda bo`lishi kerak. «Bu masala, deb yozishadi M. I. Moro bilan A. M. Pishkalo, — har bir aniq holda har xil hal qilinishi kerak: masalan, darsda yangi, ammo nisbatan oson hisoblash usuli qaralgan va shu bilan birga o’qituvchi kiritilgan usulni mustahkamlashga ham ulgurgan bo’lsin. O’qituvchi bolalar yangi materialni tushunganliklariga va shunga o’xshash mashqlarni mustaqil bajara olishlariga ishonch hosil qiladi, deylik. Bu xolda uy vazifasiga darsning o’zida qarab chiqilgan mashqlar o’xshash mashqlarni kiritish maqsadga

muvofiq, bo’ladi. O’quvchilarning uy ishlari darsda bajarilgan ishning tabiiy logik davomi bo`ladi va unda olingan bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Agar darsda o’zl asht i ri l i shi uchun o’qi t uchi rahbarl i gi da uzoq, vaqt ishl ashni t al ab qi l adi ganAgar darsda o’zl asht i ri l i shi uchun o’qi t uchi rahbarl i gi da uzoq, vaqt ishl ashni t al ab qi l adi gan qandaydi r yangi , o’quvchi l arni ng t ushuni b ol ishl ari uchun qi yi nl i k qi l adi gan t ushuncha, qoi da, m asal aqandaydi r yangi , o’quvchi l arni ng t ushuni b ol ishl ari uchun qi yi nl i k qi l adi gan t ushuncha, qoi da, m asal a bi ri nchi m art a ki ri t i l ayot gan bo’l sa, unda i sh boshqacha bo’l adi . B u hol da o’qi t uvchi bol al arni ng uybi ri nchi m art a ki ri t i l ayot gan bo’l sa, unda i sh boshqacha bo’l adi . B u hol da o’qi t uvchi bol al arni ng uy ishl ari ga yangi m at eri al ni ki ri ti b xat oga yo’l qo’yi shi m um ki n. Uy i shi uchun m ashq t anl ashda il gariishl ari ga yangi m at eri al ni ki ri ti b xat oga yo’l qo’yi shi m um ki n. Uy i shi uchun m ashq t anl ashda il gari o’t il gan m at eri al l ardan qaysi l ari keyi ngi darsda yoki undan keyi n o’t i l adi gan darsl arda kerak bo’l i shi ni ,o’t il gan m at eri al l ardan qaysi l ari keyi ngi darsda yoki undan keyi n o’t i l adi gan darsl arda kerak bo’l i shi ni , hozi r qaral ayot gan m asal al arni yaxshi t ushuni shga asos bo’l adi gani ni o’yl ab ko’ri sh kerak. S huhozi r qaral ayot gan m asal al arni yaxshi t ushuni shga asos bo’l adi gani ni o’yl ab ko’ri sh kerak. S hu m unosabat bi l an t em at i k pl an t uzayot ganda bol al arni ng uy i shl ari ni pl anl asht i ri sh haqi da gapi ri shm unosabat bi l an t em at i k pl an t uzayot ganda bol al arni ng uy i shl ari ni pl anl asht i ri sh haqi da gapi ri sh m um ki n»m um ki n» 11 .. 6. Hamma o’quvchi, o’z imkoniyatiga qarab har doim topshiriq olishi uchun uy ishlarini individuallashtirishni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Topshi ri qni ng haj m i , m aqsadi , baj ari l i sh usul i ni i ndi vi dual l asht i ri sh mum ki n. Masal an, but unTopshi ri qni ng haj m i , m aqsadi , baj ari l i sh usul i ni i ndi vi dual l asht i ri sh mum ki n. Masal an, but un si nfga bi t t a m asal ani ng o’zi ni beri sh, am m o o’quvchi l ari ni ng bi r gruppasi ga (kuchl i roq o’quvchi l arga)si nfga bi t t a m asal ani ng o’zi ni beri sh, am m o o’quvchi l ari ni ng bi r gruppasi ga (kuchl i roq o’quvchi l arga) m asal ani yechi shdan t ashqari m asal a savol i ni , u i kki am al bil an em as, bal ki uch am al bil an yechadi ganm asal ani yechi shdan t ashqari m asal a savol i ni , u i kki am al bil an em as, bal ki uch am al bil an yechadi gan qil i b al m asht i ri sh vazi fasi ni ham t akli f qi l i sh m um ki n. Yoki ham m a o’quvchi ga uyda kvadrat ni 4 t aqil i b al m asht i ri sh vazi fasi ni ham t akli f qi l i sh m um ki n. Yoki ham m a o’quvchi ga uyda kvadrat ni 4 t a t eng bi r xi l uchburchakka bo`li shni , bi r gruppaga (bo’sh o’quvchi l arga) bu qi sm l ardan qandaydi r yangit eng bi r xi l uchburchakka bo`li shni , bi r gruppaga (bo’sh o’quvchi l arga) bu qi sm l ardan qandaydi r yangi bit t a fi gura t uzi shni , boshqa bi r gruppaga (o’rt a cha o’zl asht i ruvchi o’quvchi l arga ) ikki t a yangi fi gurabit t a fi gura t uzi shni , boshqa bi r gruppaga (o’rt a cha o’zl asht i ruvchi o’quvchi l arga ) ikki t a yangi fi gura t uzi shni , uchi nchi gruppaga (kuchl i o’quvchi l arga) ko’p sonda yangi fi gural ar t uzi shni t akli f qi l i sht uzi shni , uchi nchi gruppaga (kuchl i o’quvchi l arga) ko’p sonda yangi fi gural ar t uzi shni t akli f qi l i sh m um ki n.m um ki n. 7. O’quvchi l ar uy vazi fal ari ni m uvaffaqi yat l i baj ari shl ari ni ng m uhim shart i ot a- onal argaO’quvchi l ar uy vazi fal ari ni m uvaffaqi yat l i baj ari shl ari ni ng m uhim shart i ot a- onal arga o’quvchi l arga o’z kuchl ari yet gani cha va m aqsadga m uvofi q yordam beri shl ari haqi dagio’quvchi l arga o’z kuchl ari yet gani cha va m aqsadga m uvofi q yordam beri shl ari haqi dagi konsul t asi yal ardi r.konsul t asi yal ardi r. 2- § . O’quvchilar bilimini reyting baholash va baho normalalri Matematika o'qitishda o'quvchilarning misol va masalalarni to'g'ri yechganligini tekshirish muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, misol va masalalarni yechishda o’quvchilarning yo’l qo’yadigan asosiy xatolari va kamchiliklarni ajratish lozim. 1 M.I. Moro, A.M.Pishkolo. metodika obuchenya matematike b 1-3 klassax. M., “Prosvesheniy” nashriyoti 1978 yil 51-52 betlar.

Matematikadan bilimlarni tekshirishda faqat dastur talabiga yarasha u yoki bu bilimlarning o'quvchilar ongida bo'lishligini hisobga olmasdan, balki sifatini xarakterlaydigan quyidagilarni ham e'tiborga olish kerak: 1) o'quvchilar mulohazasi va tushunchalarining o'qitilayotgan obyektga mos kelishi; 2) aniqlik, ya'ni detallarning to'g'riligi; 3) to ' liqlik , ya ' ni obyekt va jarayonlarga taalluqli mulohaza va tushunchalarning yetarli va to ' liq bo ' lishi ; 4) obyekt va jarayonlardagi muhim belgilarni, tushuncha va mulohazalarda aks ettirish; 5) onglilik, ya'ni tushunchalar orasidagi bog'lanishni tushuna olish va mulohazalarni asoslay olish; 6) mustahkamlik, ya'ni o'quvchilar xotirasida uzoq saqlab qolish. O'quvchilar bilimini tekshirish va baholash didaktikada barcha fanlar uchun umumiy qilib berilgan. Bilimlarni tekshirish va baholash maqsadi o'qituvchi uchun o'quv materialini o'quvchilarning o'zlatirish reytingini, dasturdagi bilimlarni egallash darajasini, malaka va ko'nikmalarni hosil qilinganligini aniqlashdan iboratdir. Bu orqali o'qituvchi o'quvchilarning o'quv faoliyatini o'quvchilar matematikadan o'zlashtirishi majburiy bo'lgan bilimlar hajmini o'quv dasturi bilan solishtiradi. Shu hajmni o'zlashtirish va mustaqil masalalar yechishga erishish uchun lozim bo'lgan bilimlar hosil bo'ladimi yoki yo'qmi doimo nazorat qilib boradi. Yangi masalalarni yechishda bilimlarni amaliyotga qo’llash va o'qituvchi tomonidan o'quvchilarning matematikadan bilim va malakalarini tekshirishning usullari xilma-xil bo'lib, ular o'quvchilarning og'zaki yoki yozma bayon qilishi, masala yoki misol yechishi, aniq bilimlardan foydalanib chizish, o'lchash, laboratoriya ishlarini bajarilishi kabilar orqali aniqlanadi. Masalan, o'quvchi ko'paytmani ko'paytirishdan hosil bo'lishini bilsada, "ko'payuvchi 15, ko'paytuvchi 6, ko'paytmani toping" - degan masalani yechishda