HAYVONLARNI TASHISH VA PARVARISH QILISH GIGI Y ENASI. Reja: 1. Hayvonlarni temir va suv yo‘llari bilan tashish gigienasi. 2. Hayvonlarni avtomobil va havo yo‘llari bilan tashish gigienasi. 3. Hayvonlarni tosh va tuproq yo‘llar bilan haydash qoidalari 4. Teri va elinni parvarish qilishning gigienik ahamiyati. 5. Tuyoq va shoxlarni parvarish qilish igienasi. 6. Motsion turlari va uning ahamiyati

Har yili chorva mollarini bir joydan ikkinchi joyga tashish va haydashga to‘g‘ri keladi. Hayvonlarni va ulardan olinadigan mahsulotlarni tashishda doimiy va ishonchli davlat veterinariya-sanitariya nazorati mavjud. Uning veterinariya xizmati har bir transport vazir ligi huzurida tashkil etilgan (temir yo‘l, suv yo‘l i, avtomashina, aeroflot va boshqalar). Shunday q il i b, har xil turdagi transport vosita lar i dan foydala n ilganda asosiy veterinariya-sanitariya nazoratini transport vositalariga ortilgan hayvonlarga (qoramol, cho‘chqa, ot, tuya, q o‘y, q uyon, parranda, bali q va boshkalar), sut - go‘sht mahsulotlari, tu xum va bo sh qa mahsulotlarga qaratish kerak. Hayvonlarni, ayniqsa buzoqlarni transport vosita lar i da tashish davrida tirik vaznini saqlash va har xil stresslardan saqlash borasida dori moddalari ya’ni am inazin, antibiotiklar, A, B, C, D v i taminlari aralashtirilgan glyuko z a va bo sh qa moddalar tinchlantiri sh ma q sad i da beriladi. H ayvonlarni tashishda maxsus davlat veterinariya idoralaridan ruxsatnoma olinishi lozim bo‘ladi. Hayvonlarni tashish va haydashni uyushqoqli k bilan tashkil etish , yo‘lda sog‘lig‘ini saqlash, suti va mahsuldorligi kamaymasligi hamda yo‘lda har xil jarohatlar olmasligini nazarda tutish lozim. Hayvonlarni tashish va haydash dan bir oy oldin hamma hayvonlar klinik tek sh iriladi, zaruriy diagnostik t e kshirish va veterinariya-sanitariya tadbir lari o‘tkaziladi. Temir yo‘l yoki bo sh qa transport vosita lar i da uzoq vaqt tashishga to‘g‘ri kelsa o z i q lantirish va sug‘orish reji m iga q at’iy rioya qilinadi. Tash i sh tezligi juda katta ahamiyatga ega. Vagon, avtomashina va s uv yo‘llarida u z oq vaqt ta sh ilganda , tashish yaxshi uyu shtirilmagan bo‘lsa yoki uzoq yo‘llarga tashil ganda h ayvonlar orasi da yopiq jarohatlar bo‘ladi va mahsuldorligi pas ayadi. Shu ning uchun hayvonlarni ta sh ish va haydashdan oldin trans p ort vosita lar i va h aydaladigan yo‘llar diqqat bilan ko‘rib ch i qiladi, max s us kishilar kuzatish uchun b e rkitiladi.

Davlat veterinariya xizmati vakil i tomonidan kuzatuvchi k ishi q o‘liga h amma hayvonlar uchun veterinariya guvoxnomasi b e riladi, q aysik i unda q aerdan q aerga boradi, bosh soni va turi, xo‘jal ikni yuqumli kasallikdan holi ekanligi, veterinariya emlash tadbirlar i qilingan vaqti ko‘rsatiladi. Junatuvchi yo‘l davomida hayvonlarni oziqa bilan ta’minlashi zarur. Masalan: Qoramolga 1 sentner tirik vazniga – dag‘al oziqa - 4,5 kg, qo‘y- echkiga - 5-5,1 kg; cho‘chqaga - 2,5 kg omuxta em; parrandaga - 8 kg. To‘shama bir bosh otga - 2 kg, qoramolga - 2-3 kg to‘shaladi. Jo‘natishdan oldin 3-4 soat dam beriladi. So‘ngra veterinariya mutaxassislari hayvonlarni haroratini o‘lchab chiqadi. Cho‘chqa va qo‘ylarda tanlab o‘lchanadi. Agar uzoq joylarga junatiladigan bo‘lsa ularni jo‘natishga 7-10 kun qolganda yo‘l oziqlanishi va sug‘orish rejimiga o‘rgatila boshlanadi. Yo‘lda hayvonlar 2 marta sug‘oriladi. Hayvonlar jo‘natishdan oldin yoshiga, mahsuldorligiga, semizligiga, tirik massasiga qarab guruhlarga bo‘linadi. Bundan tashqari transport vositalari tayyorlanadi. Yuklash uchun javobgar kishilar zoovetmutaxassislar hisoblanadi va ular yuklash joylarini tayyorlaydi. Vagonlar, avtomashina kuzovlari yaxshilab tekshiriladi, ta’mirlanadi, yuvilib dezinfeksiya qilinadi. Hayvonlarni kuzatib borish uchun (provodnik) odamlar tayyorlanib koramollar uchun 2 ta vagonga 1 kishi, cho‘chqa va qo‘y uchun 1 ta vagonga 1 kishi va 2-3 ta avtomashinaga 1 kishi tayinlanadi. Suv yo‘li bilan tashilganda har 20 ta qoramolga, 30 ta cho‘chqaga va 60 qo‘yga bir kishi tayinlanadi. Ko‘rgazma va otchopar ga jo‘nat i lgan, bosh q a xo‘jaliklardan kelt ir ilgan hayvonlar transport vosita lar i dan tushirilga n dan ke y in bir oy mobay n ida alohida karantinda saqlanadi. Bu vaqt d avom i da h ayvonlar veterinariya m utaxassislari na z orat i da bo‘l ib , zaruriy tekshirishlar o‘tkaziladi, agar zaruriyat tug‘ilsa kerakli ishlovlar qilinadi. Bir oyl ik profilaktik

karantindan ke yin hayvonlar orasida h ech kanday kasallik belgisi aniklanmasa asosiy ha y vonlar guruhi ga k|o‘shiladi. Hayvonlarni tashish yok i ha y da sh da kuzatuv ch i kishilar veterinariya dori darmon qutisi v a bir inchi yordam berish materiallari bilan ta’mi n la n adi. H ar bir vagon uchun bitta kuzatuvchi bo‘ladi. Vagonlarga uch kunlik ozika eht i yo j i ortilad i. Hayvonlarni temir yo‘lda tashish - hayvonlar maxsus vagonlarda yoki yuk vagonlarida tashilishi mumkin. Vagonlarning hamma eshiklari panjaralar bilan berkitiladi, oziqa saqlash va bog‘lash xalqalari, chiroq - fonarlar tayyorlanadi. Barcha zaruriy asbob anjomlar ya’ni chelak, kurak va boshqalar bilan jo‘natadigan xujalik ta’minlaydi. Hayvonlar vagonda uzunasi yoki ko‘ndalangiga joylashtiriladi. Ko‘ndalang joylashtirishda uzunasiga joylashtirishga qaraganda 20% ko‘proq mol sig‘adi. Naslli va qimmatbaho hayvonlar ortilgan har bir vagonga 1 ta kuzatuvchi qo‘yiladi. Ularning vazifasiga mollarni joylashtirish, bog‘lash, eshik panjaralarini mahkamlash va asbob-anjomlardan to‘g‘ri foydalanish kiradi. Kuzatuvchilar vaqtida hayvonlarni oziqlantiradi, sug‘oradi, tozalaydi va begona odamlarni vagonga kiritmaydi. Har bir vagonga har xil turdagi hayvonlarni ortish me’yori mavjud. Vagonga katga yoshdagi qoramoldan 16 - 24 bosh, bir yoshdan katta bo‘lgan buzoqlarni 24 - 28 bosh va yosh buzoqlardan 36 - 50 bosh ortiladi. Qo‘y- echkilar 30 - 110, cho‘chqalar og‘irligi 80 kg gacha bo‘lsa 50 - 60, 80 - 100 kg bo‘lsa 44 - 50 bosh, 100 - 150 kg bo‘lsa 32 - 44 va 150 kg dan ortiq bo‘lsa 20 - 32 bosh ortiladi. Otlar 14 boshdan ortiq ortilmaydi. Quyon va parrandalar kataklarga joylashtirilib, vagonga 850 - 1050 ta tovuq, 250 ta g‘oz, 400 - 450 ta o‘rdak, 500 ta kurka, 500 quyon, 100 ta tulki, 200 ta norka va qunduz, 150 ta suv kalamushi ortiladi.

Qoramol, qo‘y va cho‘chqalar tashiladigan vagon eshiklariga panjara osiladi. Quyon, mo‘ynali hayvon va parrandalar maxsus kataklarga joylashtirilib ortiladi. Havo issiq paytlarida hayvonlar vagonlarga ortilsa eshiklari va darchalari orqali shamollatib turiladi. Harakat vaqtida bir tomo n i, to‘xtab turganda esa ikki to mo ni ham ochiladi. Cho‘chkalar ortilgai vagonlar shamollat i b turish bilan chekla n may, vaqt-vaqti bilan tagiga suv sepib turiladi. T e mir yo‘l q oidasiga asosa n q ish paytlari havo xarorati - 25 0 S da n past bo‘lsa cho‘chkalar vagondan tushir il maydi, yozda esa harorat +25°S dan yuqori bo‘lganda 100 kg dan og‘ir bo‘lgan cho‘chqalar vagonga ortilmaydi. Vagonlarning tozaligi va quruqligiga e’tibor berish kerak. Kuzatuvchilar kuniga hayvonlarni tagini tozalaydi va axlatlar vagonning bir burchagiga yi g‘ i b q o‘yilib, keyin temir yo‘l tomonidan maxsus ajratilgan erga tushiriladi. Poezd h arakati vaqtida go‘ng sochilib tushmasligi uchun eshikii ostona s iga bitta to‘sin taxtani urib qo‘yi sh kerak. Hayvonlar kuniga 3 marta oziqlantiriladi . Q ishda 1 - 2, yozda 2 - 3 marta sug‘oriladi. Yo‘lda ketayotganda favqulodda hayvonlarda kasal lik uchrasa yo ki o‘lib q olsa bosh konduktorga tezda xabar qilinadi . K ey in radio yoki telegraf orqali temir yo‘l veterinariya nazoratiga xabar q ilinadi. Hayvonlarni tashishda veterinariya nizomi ko‘rsatmasiga asosa n hamma zoovete rinariya q onun- qo idalariga kat ’iy amal qil i nadi. Hayvonlarni avtomashinalarda tashish - hayvonlarni tashishda maxsus jihozlangan va boshqa turdagi yuk avtomashinalaridan foydalanish mumkin. Avtomashinalarni bortlari 100 - 110 sm gacha baland kilinadi, to‘siqlar qilinib, ustiga soyabon tortiladi. Avtomashinalar bilan hayvonlarni 400-500 km bo‘lgan masofalargacha tashish mumkin. Bunda maxsus hayvonlarni tashiydigan yoki oddiy jihozlangan avtomashinalar ishlatiladi. Hayvonlarni maxsus mashinalarda tashish iqtisodiy tomondan ancha foydali.