ILMIY IJODKORLIK JARAYONIDA MANTIQIY VA INTUITIV TAFAKKURNING AXAMIYATI
![MA’RUZA: ILMIY IJODKORLIK JARAYONIDA MANTIQIY VA
INTUITIV TAFAKKURNING AXAMIYATI
R Е J А :
1. Ilmiy ijodkorlik jarayonida mantiqiy va intuitiv tafakkurning
ahamiyati.
2. Ijodkorlik jarayonida intuisiyaning o’rni](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_1.png)
![Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish O‘zbekiston
Respublikasining xalqaro talablardagi zamonaviy taraqqiyotini ta’minlay oladigan
bilimli, mustaqil va ijodiy fikrlay oladigan, keng tafakkurli, malakali, shu bilan
birga shaxsiy va kasbiy sifatlari shakllangan barkamol kadrlarni tayyorlash
maqsadini ko‘zlaydi. CHunki globallashuv sari borayotgan hozirgi dunyoda xalqaro
raqobat jarayoni shartlariga tez moslashuvchan hamda mamlakatning muvaffaqiyatli
va barqaror rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘sha oladigan mutaxassislarni tayyorlash
ta’lim tizimining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Ba’zi tadqiqotchilarning fikricha, ijodkorlik tafakkurining ma’lum bir
turlarini – izlanuvchanlik, tanqidiy fikrlash, refleksivlikni hamda muayyan
qobiliyatlarni talab etadi
Bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy faoliyatida ko‘p uchraydigan har qanday
nostandart vaziyatlarda mustaqil ravishda qaror qabul qila olishga, shuningdek,
yaxlit jarayonning barcha voqea va hodisalarini, dalillarini tahlil qila bilishga asos
yaratadigan ilmiy tafakkurni rivojlantirish pedagogik shartlardan biridir.
Ilmiy ijodkorlik jarayonida mantiqiy va intuitiv tafakkurning
ahamiyati .
Ijodkorlik jarayonida mantiq va intuisiyani har xil ahamiyatga ega
bo’lishini ko’pchilik olimlar ko’rsatib o’tishgan.
Ular ta’kidlashicha – “Fanning o’zida intuisiya, agar bir qancha
ustunliklarga ega bo’lganligini hisobga olinmasa, analiz doimo isbotning yakkayu
yagona qonuniy quroli bo’lishiga intilib borayotgan bir davrda ham u ixtiro
qilishda asosiy qurol bo’lib qolaveradi”.
Ijodkorlik sikli bir necha zvenolardan tashkil topgan bo’ladi. Bu xaqda
ijodkorlik fani va amaliyotda ma’lum bo’lmagan yangi g’oyalarni o’quvchi tahlil
qilish maqsadida amalga oshiradigan jarayonni, ya’ni turli yangi texnik, ijodiy
yechimlarni o’rganish, ishlab chiqish. Sinab ko’rish va taqqoslab ko’rish kabi
tadqiqotchilik tavsifidagi vazifalarni amalga oshirishni ifodalaydi. Bu jarayon
o’quvchining bilim saviyasini oshiruvchi va mustahkamlovchi, faol va mustaqil](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_2.png)
![fikrlash xislatlari, ma’naviy-ma’rifiy saviyasi sezilarli o’sishga va kelajakda
xaqiqiy ijodkor shaxs bo’lib etishishiga xizmat qilish bilan ahamiyatlidir.
Ijodkorlik – bu nafaqat xalq xo’jaligi uchun zarur bo’lgan ijobiy samarali
texnik yechim, balki obektiv borliqni bilish yo’li hamdir.
O’quvchilar ijodkorlik faoliyatini tashkil qilishda ikki o’zaro bog’liq
vazifani e’tiborga olish lozim. Ularning birinchisi – o’quvchilar ijodkorlik
faoliyatida mustaqil fikrlashni rivojlantirish, bilim egallashdagi intiluvchanligi,
ilmiy dunyoqarashini shakllantirish bilan, ikkinchisi – o’zlashtirilgan bilimlarni
ta’limda va amaliy faoliyatda mustaqil qo’llay olishga o’rgatish bilan belgilanadi.
Ijodkorlik o’quvchi egallayotgan bilimlarning mustahkamlash va
mukammallashni ta’minlash, ularda faol va mustaqil fikrlovchi shaxs xislatlarini
shakllantirish, aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi faoliyat turi
hisoblanadi. Bu holat ayniqsa bo’lajak mutaxassislarning fan asoslarini
o’zlashtirishda, keyinchalik bu jarayonga bevosita rahbarlikni amalga oshirishda
ijodiy ish shakllarini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Odatda ijodkor o’quvchilar eng yaxshi ma’lumotlarni o’zlashtirishga va
amaliy tajribalarni egallashga intiladilar. Ijodkorlik faoliyatini eng yuqori natijasi
sifatida ixtirolar ilmiy kashfiyotlar kabi, ma’lumotlarni tahlil qilish va qayta
ishlash jarayonida yaratiladi.
“Sabab-oqibat” bog’likligidan kelib chiqib tabiat va jamiyat, texnika va
tafakkurning shu darajagacha ma’lum bo’lmagan qonuniyatlarini ochib beruvchi
kashfiyotlardan farqli ravishda, ixtironi amalga oshirishda “maqsad-vosita”
munosabati yordamida texnik yechish konstruktiv jihatlari aniqlanadi.
Kashfiyotlarni rasmiylashtirish uchun asillik masalan, birinchi bo’lib e’lon
qilinganlikning o’zi kifoya qiladi. Patent berilishi uchun esa ixtiro obekti:
muammoning texnik yechimi, ob`yektiv yangilik va jiddiy o’zgarishga ega
bo’lishi, ijobiy samara berishi talab etiladi.
Ta’lim muassasalari o’quvchilarining ijodkorlik faoliyatni rivojlantirishda
ilmiy-texnik ma’lumotlar bilan tanishish muhim o’rin tutadi. O’quvchilarga
axborotnomalar, patent to’plamlari, ixtirochilik va patentshunoslik sohasidagi](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_3.png)
![qonunchilik materiallari asosiy manba vazifasini o’taydi. Informatika va
patentshunoslik sohasidagi mutaxassislar bilan yaqindan hamkorlik qilish, shu
sohalarga oid davriy nashrlar bilan muntazam tanishib borish ham o’zining ijobiy
natijalarini beradi. Albatta, ushbu manbalarning yetishmasligi, o’quvchilarning bu
boradagi extiyojlari qondirilmasligi ijodkorlik faoliyatni rivojlantirishdagi muhim
muammolardan biri sanaladi.
Ijodkorlik masalalarni yechishning tahliliy metodi muammo yechishni
topish uchun uning matematik qurishni ko’zda tutadi. Bu modda yechish aniqligi
ob`yekt yoki jarayon ko’rsatkichlarining uni o’rganish uchun ishlab chiqilgan
model ko’rsatkichlariga mutanosiblik masalarini tadqiq qilishning keltirilgan
metodlarini o’quvchilar faoliyatiga moslash uchun ularni amalga oshirish
yo’llarini birmuncha soddalashtirish hamda subyektiv ixtirolardan foydalanish
uchun qo’llashda ikkala guruhga tegishli metodlardan iborat umumiy majmua
ishlab chiqish talab etiladi.
Bugungi kunda ijodkorlik faoliyatining amaldagi holatiga ko’ra aytish
mumkinki, yangi texnik yechimni ishlab chiqish uchun talab etiluvchi eng yangi
axborot, ma’lumot va bilimlarni jamlash, qayta ishlash va qabul qilishda
zamonaviy texnologiyalarni joriy qilmasdan turib sohani jaxon talablari darajasida
rivojlantirib bo’lmaydi. Bu vazifani amalga oshirishda eng o’sib kelayotgan
yoshlarning aynan shu sohadagi bilim va ko’nikmalarini tarbiyalashga xizmat
qiluvchi bo’lajak mutaxassislarning ijodkorlik faoliyati hamda yangi axborot
texnologiyalari sohasidagi bilimlarini eng yuqori talablar asosida shakllantirish
alohida dolzarblik kasb etadi.
Masalan: mashxur fizik Born quyidagilarni yozadi: “..... men fandagi
analitik holda oldindan aytilgan fikrlarni kundalik ishlarimizdan keskin farq
qilishini ko’ryapman. Ayrim kriteriyalar bo’yicha ko’rsatilgan obraz to’liq
hisoblanib, unga harakterli bo’lgan barcha xususiyatlarga egaligini biz kundalik
hayotimizda hisobga olib boramiz.
Biroq oldindan aytish qisman ma’lum xodisani real obrazi o’zining
xaqiqiyligidan farq qiladi”, degan gipotetik taxminga asoslanadi. Agar u tajribada](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_4.png)
![tasdiqlansa, uni asosida qonuniy hisoblangan gipoteza yotgan bo’lsa-da, oldindan
aytish yangi bilim beradi. Lekin uning muvoffaqiyatli intuisiyaga juda bog’liqdir.
Born o’z fikrini ikki tipdagi ixtiroga oid tarixiy misollar bilan:
1 – mavjud nazariyani mantiqiy analiz qilish bilan amalga oshirilishi,
2 – shu kunga qadar aloqasiz bo’lgan tajribalarning o’zaro bog’liqligi
mavjud ekanligi haqidagi muammolarni yangi nazariya yaratish bilan
tushuntiriladi.
Dalil va raqamlardan kelib chiqib ilmiy farazlar qurishga yoki topishda
o’tishga ilmiy intuisiya hal qiluvchi ahamiyatga bo’ladi. Intuisiya, uni mantiqi
bilan bog’liqligi, ixtirochilik g’oyalarini kelib chiqishida tutgan o’rnini
belgilashdagi muammolar murakkab bo’lib, uni hozirgacha to’la hal qilingan
deyish mumkin.
“Qisqacha psixologik lug’at” da intuisiya- “paydo bo’lish yo’llari va
shartlari anglanmagan holda holis bo’luvchi bilimlar sifatida yuzaga keladi, shunga
ko’ra subyekt unga” bevosita yuzaga “kelgan natija sifatida ega bo’ladi” – deb
ta’riflanadi.
Intuisiya – bu subyekt tomonidan o’ziga fikran qo’yiladigan savol va
muammolarga anglanmagan holatda yuzaga keluvchi javoblar bo’lib, u to’plangan
tajriba va bilimlar asosida amalga oshadi.
Ijodkorlik jarayonida mantiq va intuisiyaning har xil ahamiyatga ega
bo’lishini fransuz olimi A. Puankare ko’rsatib o’tgan edi. Xususan, u «fanning
o’zida intuisiya agar bir qancha ustunliklarga ega bo’lganligi hisobga olinmasa,
analiz isbotning yakkayu yagona qonuniy quroli bo’lishga intilib borayotgan bir
davrda ham u ixtiro qilishda asosiy qurol bo’lib qolaveradi» - deb yozadi.
Ijodkorlik siklining ma’lum zvenolari xaqida boshqa olimlar ham bir
necha bor o’z fikrlarini aytdilar. Xususan, bu haqda mashhur fizik M.Born
qo’yidagilarni yozadi: «... men fandagi analitik holda oldindan aytilgan fikrlarni
kundalik ishlarimizdan keskin farq qilishini ko’rmayapman, ayrim kriteriyalar
bo’yicha ko’rsatilgan obraz to’liq hisoblanib unga xarakterli bo’lgan barcha
xususiyatlarga egaligini biz kundalik hayotimizda hisobga olib boramiz. Biroq](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_5.png)
![sintetik jihatdan aytish qisman ma’lum bo’lgan hodisaning real obrazi o’zining
xaqiqiyligidan farq qiladi degan gipotetik taxminga asoslanadi. Agar u tajribada
tasdiqlansa uning asosida qonuniy hisoblangan gipoteza yotgan bo’lsada
oldindan aytish yangi bilim beradi. Lekin uning muaffaqiyati intuisiyaga juda
bog’liqdir...». M.Born o’z fikrini ikki tipdagi ixtiroga oid tarixiy misollar bilan:
Ulardan biri mavjud nazariyani mantiqiy analiz qilish bilan amalga oshirildi,
boshqasi esa shu kunga qadar aloqasiz bo’lgan tajribalarning o’zaro bog’liqligi
mavjud ekanligi xaqidagi muammolarni yangi nazariya yaratish bilan
tushuntiradi.
Birinchisiga, Adams va unga aloqasiz holda Leveryelarning boshqa
planetalar harakatida yuz bergan bir oz o’zgarishlar asosida aytilgan nazariyasiga
muvofiq, Galeley tomonidan Neptun planetasining ochilishi kiradi. M.Bornning
aytishicha bu yerda nazariya rivojlanmadi: «Bu matematika san’ati va toqatning
ulkan siljishi, shuningdek, natijalarga bo’lgan ishonch edi. Biroq ularni e’tirof
etmaganda ham bu hol nazariyaning dunyo qarashini kengaytirgani yo’q; bu
ma’lum bo’lgan Nyuton mexanikasining qo’llanilishini analitik jihatdan oldindan
aytish edi».
Ikki tip ixtiyoriga A. Eynshteyn tomonidan aytilgan quyosh yaqinida
yorug’likning chetlanishi kiradi. Bu inert va gravitasion massaning
proporsionalligi xaqidagi muhim faktni sezish va M.Bornning ta’bricha «Tajriba
natijalarining uzun zanjirdagi gigant sintez» deb atalgan yangi nazariyaning
yaratilishini talab qiladi.
Dalil va raqamlardan kelib chiqib, ilmiy farazlar qurushga yoki topishga
o’tishda, shuningdek, nazariy xulosalardan amaliy sinov ishlariga o’tishga ilmiy
intuisiya hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi. Intuisiya uning mantiq bilan
bog’liqligi ixtirochilik g’oyalarining kelib chiqishida tutgan o’rnini belgilashdagi
muammolar murakkab bo’lib, uning hozirgacha to’la hal qilinmagan deyish
mumkin. «Qisqacha psixologik lug’at» da intuisiya - «paydo bo’lish yo’llari va
shartlari anglanmagan holda hosil bo’luvchi bilimlar sifatida yuzaga keladi
shunga ko’ra subyekt unga bevosita yuzaga kelgan natija sifatida ega bo’ladi»](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_6.png)
![deb ta’riflanadi. Ushbu va boshqa adabiyotlarda keltirilgan tariflar intuisiya
tabiatini, uning hosil buluvchi asosini uzida aks ettirmaydi va shu sababli uni
to’liq deb bo’lmaydi. Bizning fikrimizga ko’ra intuisiya – bu subyekt tomonidan
o’ziga fikran qo’yiladigan savol va muammolarga anglanmagan holatda yuzaga
keluvchi javoblar bo’lib, u to’plangan tajriba va bilimlar asosida amalga oshadi.
Ijodkorlik – yangi ijodiy va ma’naviy boyliklarni yaratishga
yo’naltirilgan faoliyat turi. Bunday faoliyat turi Respublikamizda 1920 yildan
boshlangan bo’lib, xozirgi kunga kelib yanada takomillashib, rivojlanib kelmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining IX bobining 42-moddasida
“Har kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, ma’daniyat yutuqlaridan
foydalanish huquqi kafolatlanadi. Davlat jamiyatning ma’daniy, ilmiy va
texnikaviy rivojlanishiga g’amxo’rlik qiladi .” Hamda 56-moddasida
O’zbekiston Respublikasida qonunda belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan
kasaba uyushmalari, siyosiy omillarning jamiyatlari, xotin-qizlar, fahriylar va
yoshlar tashkilotlari ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar va fuqorolarning
boshqa uyushmalari jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi. Shu qonunlarga
muvofiq Respublikamizda halq ijodkorlik tizimi rivojlanib kelmoqda. Yurtimiz
ta’lim muassasalarida, ko’pgina oliy o’quv yurtlari talabalari uchun ular qoshida,
maxsus ixtidorli yoshlar qoshida to’garaklar ish olib bormoqda. Shu to’garaklarga
misol qilib joylarda tashkil etilgan “O’quvchilar ijodkorlik uyi”ni aytishimiz
mumkin. Bular qizlar zardo’zchilik, tikuvchilik, qandolatchilik va boshqa
to’garaklarga qatnashadilar.](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_7.png)
![Аdаbiyotlаr.
1. N.Muslimov, Sh.Sharipov, M.Qodirov. “Texnik ijodkorlik va
dizayn”. - T.: 2010 y
2. L.E.Bobomurodova. « Texnik ijodkorlik va dizayn
» fanidan amaliy
mashg‘ulotlarni bajarish. – Samarqand.: 2019 y
3. L.E.Bobomurodova. « Texnik ijodkorlik va dizayn
» fanidan
laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish. – Samarqand.: 2019 y](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_8.png)
![](/data/documents/9db4c443-efd6-4b58-8872-3011c9483bb5/page_9.png)
MA’RUZA: ILMIY IJODKORLIK JARAYONIDA MANTIQIY VA INTUITIV TAFAKKURNING AXAMIYATI R Е J А : 1. Ilmiy ijodkorlik jarayonida mantiqiy va intuitiv tafakkurning ahamiyati. 2. Ijodkorlik jarayonida intuisiyaning o’rni
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish O‘zbekiston Respublikasining xalqaro talablardagi zamonaviy taraqqiyotini ta’minlay oladigan bilimli, mustaqil va ijodiy fikrlay oladigan, keng tafakkurli, malakali, shu bilan birga shaxsiy va kasbiy sifatlari shakllangan barkamol kadrlarni tayyorlash maqsadini ko‘zlaydi. CHunki globallashuv sari borayotgan hozirgi dunyoda xalqaro raqobat jarayoni shartlariga tez moslashuvchan hamda mamlakatning muvaffaqiyatli va barqaror rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘sha oladigan mutaxassislarni tayyorlash ta’lim tizimining asosiy maqsadi hisoblanadi. Ba’zi tadqiqotchilarning fikricha, ijodkorlik tafakkurining ma’lum bir turlarini – izlanuvchanlik, tanqidiy fikrlash, refleksivlikni hamda muayyan qobiliyatlarni talab etadi Bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy faoliyatida ko‘p uchraydigan har qanday nostandart vaziyatlarda mustaqil ravishda qaror qabul qila olishga, shuningdek, yaxlit jarayonning barcha voqea va hodisalarini, dalillarini tahlil qila bilishga asos yaratadigan ilmiy tafakkurni rivojlantirish pedagogik shartlardan biridir. Ilmiy ijodkorlik jarayonida mantiqiy va intuitiv tafakkurning ahamiyati . Ijodkorlik jarayonida mantiq va intuisiyani har xil ahamiyatga ega bo’lishini ko’pchilik olimlar ko’rsatib o’tishgan. Ular ta’kidlashicha – “Fanning o’zida intuisiya, agar bir qancha ustunliklarga ega bo’lganligini hisobga olinmasa, analiz doimo isbotning yakkayu yagona qonuniy quroli bo’lishiga intilib borayotgan bir davrda ham u ixtiro qilishda asosiy qurol bo’lib qolaveradi”. Ijodkorlik sikli bir necha zvenolardan tashkil topgan bo’ladi. Bu xaqda ijodkorlik fani va amaliyotda ma’lum bo’lmagan yangi g’oyalarni o’quvchi tahlil qilish maqsadida amalga oshiradigan jarayonni, ya’ni turli yangi texnik, ijodiy yechimlarni o’rganish, ishlab chiqish. Sinab ko’rish va taqqoslab ko’rish kabi tadqiqotchilik tavsifidagi vazifalarni amalga oshirishni ifodalaydi. Bu jarayon o’quvchining bilim saviyasini oshiruvchi va mustahkamlovchi, faol va mustaqil
fikrlash xislatlari, ma’naviy-ma’rifiy saviyasi sezilarli o’sishga va kelajakda xaqiqiy ijodkor shaxs bo’lib etishishiga xizmat qilish bilan ahamiyatlidir. Ijodkorlik – bu nafaqat xalq xo’jaligi uchun zarur bo’lgan ijobiy samarali texnik yechim, balki obektiv borliqni bilish yo’li hamdir. O’quvchilar ijodkorlik faoliyatini tashkil qilishda ikki o’zaro bog’liq vazifani e’tiborga olish lozim. Ularning birinchisi – o’quvchilar ijodkorlik faoliyatida mustaqil fikrlashni rivojlantirish, bilim egallashdagi intiluvchanligi, ilmiy dunyoqarashini shakllantirish bilan, ikkinchisi – o’zlashtirilgan bilimlarni ta’limda va amaliy faoliyatda mustaqil qo’llay olishga o’rgatish bilan belgilanadi. Ijodkorlik o’quvchi egallayotgan bilimlarning mustahkamlash va mukammallashni ta’minlash, ularda faol va mustaqil fikrlovchi shaxs xislatlarini shakllantirish, aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi faoliyat turi hisoblanadi. Bu holat ayniqsa bo’lajak mutaxassislarning fan asoslarini o’zlashtirishda, keyinchalik bu jarayonga bevosita rahbarlikni amalga oshirishda ijodiy ish shakllarini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Odatda ijodkor o’quvchilar eng yaxshi ma’lumotlarni o’zlashtirishga va amaliy tajribalarni egallashga intiladilar. Ijodkorlik faoliyatini eng yuqori natijasi sifatida ixtirolar ilmiy kashfiyotlar kabi, ma’lumotlarni tahlil qilish va qayta ishlash jarayonida yaratiladi. “Sabab-oqibat” bog’likligidan kelib chiqib tabiat va jamiyat, texnika va tafakkurning shu darajagacha ma’lum bo’lmagan qonuniyatlarini ochib beruvchi kashfiyotlardan farqli ravishda, ixtironi amalga oshirishda “maqsad-vosita” munosabati yordamida texnik yechish konstruktiv jihatlari aniqlanadi. Kashfiyotlarni rasmiylashtirish uchun asillik masalan, birinchi bo’lib e’lon qilinganlikning o’zi kifoya qiladi. Patent berilishi uchun esa ixtiro obekti: muammoning texnik yechimi, ob`yektiv yangilik va jiddiy o’zgarishga ega bo’lishi, ijobiy samara berishi talab etiladi. Ta’lim muassasalari o’quvchilarining ijodkorlik faoliyatni rivojlantirishda ilmiy-texnik ma’lumotlar bilan tanishish muhim o’rin tutadi. O’quvchilarga axborotnomalar, patent to’plamlari, ixtirochilik va patentshunoslik sohasidagi
qonunchilik materiallari asosiy manba vazifasini o’taydi. Informatika va patentshunoslik sohasidagi mutaxassislar bilan yaqindan hamkorlik qilish, shu sohalarga oid davriy nashrlar bilan muntazam tanishib borish ham o’zining ijobiy natijalarini beradi. Albatta, ushbu manbalarning yetishmasligi, o’quvchilarning bu boradagi extiyojlari qondirilmasligi ijodkorlik faoliyatni rivojlantirishdagi muhim muammolardan biri sanaladi. Ijodkorlik masalalarni yechishning tahliliy metodi muammo yechishni topish uchun uning matematik qurishni ko’zda tutadi. Bu modda yechish aniqligi ob`yekt yoki jarayon ko’rsatkichlarining uni o’rganish uchun ishlab chiqilgan model ko’rsatkichlariga mutanosiblik masalarini tadqiq qilishning keltirilgan metodlarini o’quvchilar faoliyatiga moslash uchun ularni amalga oshirish yo’llarini birmuncha soddalashtirish hamda subyektiv ixtirolardan foydalanish uchun qo’llashda ikkala guruhga tegishli metodlardan iborat umumiy majmua ishlab chiqish talab etiladi. Bugungi kunda ijodkorlik faoliyatining amaldagi holatiga ko’ra aytish mumkinki, yangi texnik yechimni ishlab chiqish uchun talab etiluvchi eng yangi axborot, ma’lumot va bilimlarni jamlash, qayta ishlash va qabul qilishda zamonaviy texnologiyalarni joriy qilmasdan turib sohani jaxon talablari darajasida rivojlantirib bo’lmaydi. Bu vazifani amalga oshirishda eng o’sib kelayotgan yoshlarning aynan shu sohadagi bilim va ko’nikmalarini tarbiyalashga xizmat qiluvchi bo’lajak mutaxassislarning ijodkorlik faoliyati hamda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi bilimlarini eng yuqori talablar asosida shakllantirish alohida dolzarblik kasb etadi. Masalan: mashxur fizik Born quyidagilarni yozadi: “..... men fandagi analitik holda oldindan aytilgan fikrlarni kundalik ishlarimizdan keskin farq qilishini ko’ryapman. Ayrim kriteriyalar bo’yicha ko’rsatilgan obraz to’liq hisoblanib, unga harakterli bo’lgan barcha xususiyatlarga egaligini biz kundalik hayotimizda hisobga olib boramiz. Biroq oldindan aytish qisman ma’lum xodisani real obrazi o’zining xaqiqiyligidan farq qiladi”, degan gipotetik taxminga asoslanadi. Agar u tajribada
tasdiqlansa, uni asosida qonuniy hisoblangan gipoteza yotgan bo’lsa-da, oldindan aytish yangi bilim beradi. Lekin uning muvoffaqiyatli intuisiyaga juda bog’liqdir. Born o’z fikrini ikki tipdagi ixtiroga oid tarixiy misollar bilan: 1 – mavjud nazariyani mantiqiy analiz qilish bilan amalga oshirilishi, 2 – shu kunga qadar aloqasiz bo’lgan tajribalarning o’zaro bog’liqligi mavjud ekanligi haqidagi muammolarni yangi nazariya yaratish bilan tushuntiriladi. Dalil va raqamlardan kelib chiqib ilmiy farazlar qurishga yoki topishda o’tishga ilmiy intuisiya hal qiluvchi ahamiyatga bo’ladi. Intuisiya, uni mantiqi bilan bog’liqligi, ixtirochilik g’oyalarini kelib chiqishida tutgan o’rnini belgilashdagi muammolar murakkab bo’lib, uni hozirgacha to’la hal qilingan deyish mumkin. “Qisqacha psixologik lug’at” da intuisiya- “paydo bo’lish yo’llari va shartlari anglanmagan holda holis bo’luvchi bilimlar sifatida yuzaga keladi, shunga ko’ra subyekt unga” bevosita yuzaga “kelgan natija sifatida ega bo’ladi” – deb ta’riflanadi. Intuisiya – bu subyekt tomonidan o’ziga fikran qo’yiladigan savol va muammolarga anglanmagan holatda yuzaga keluvchi javoblar bo’lib, u to’plangan tajriba va bilimlar asosida amalga oshadi. Ijodkorlik jarayonida mantiq va intuisiyaning har xil ahamiyatga ega bo’lishini fransuz olimi A. Puankare ko’rsatib o’tgan edi. Xususan, u «fanning o’zida intuisiya agar bir qancha ustunliklarga ega bo’lganligi hisobga olinmasa, analiz isbotning yakkayu yagona qonuniy quroli bo’lishga intilib borayotgan bir davrda ham u ixtiro qilishda asosiy qurol bo’lib qolaveradi» - deb yozadi. Ijodkorlik siklining ma’lum zvenolari xaqida boshqa olimlar ham bir necha bor o’z fikrlarini aytdilar. Xususan, bu haqda mashhur fizik M.Born qo’yidagilarni yozadi: «... men fandagi analitik holda oldindan aytilgan fikrlarni kundalik ishlarimizdan keskin farq qilishini ko’rmayapman, ayrim kriteriyalar bo’yicha ko’rsatilgan obraz to’liq hisoblanib unga xarakterli bo’lgan barcha xususiyatlarga egaligini biz kundalik hayotimizda hisobga olib boramiz. Biroq