Masofali o‘qitishni rivojlantirish bosqichlari
![Masofali o‘qitishni rivojlantirish bosqichlari.
Reja:
1. Masofali o‘qitishni rivojlantirish bosqichlari.
2. Masofaviy ta’lim platformalari.
3. Amaliy ishlanmalar.](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_1.png)
![Hozirgi zamon ta’lim jarayoniga ananaviy tushunchalar qatorida
yangiyangi tushunchalar kirib kelmoqda. Qo‘yida shu tushunchalardan
asosiylari keltirilib, ularga ta’riflar berib o`tilgan. O`qitish – bu ma’lum bir
maqsadga yo`naltirilgan tizimli bilim va ko`nikmalar bilan qurollangan
jarayondir. Ta’lim – bu o`qitishning natijasi bo`lib, shaxsiyatni tarbiyalash va
rivojlantirishdir. Masofaviy o`qitish – eng yaxshi an’anaviy va innovatsion
metodlar, o`qitish vositalari va formalarini o`z ichiga olgan sirtqi va kunduzgi
ta’lim singari axborot va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan
ta’lim formasidir. Masofaviy o`qish – bu yangi axborot texnologiyalari,
telekommunikatsiya texnologiyalari va texnik vositalariga asoslangan ta’lim
tizimidir. U ta’lim oluvchiga ma’lum standartlar va ta’lim qonun-qoidalari
asosida o`quv shartsharoitlari va o`qituvchi bilan muloqotni ta’minlab berib,
o`quvchidan ko`proq mustaqil ravishda shug`ullanishni talab qiluvchi
tizimdir. Bunda o`qish jarayoni ta’lim oluvchini qaysi vaqtda va qaysi joyda
bo`lishiga bog`liq emas. Masofaviy ta’lim – masofadan turib o`quv
axborotlarini almashuvchi vositalarga asoslangan, o`qituvchi maxsus axborot
muhit yordamida, aholining barcha qatlamlari va chet ellik ta’lim
oluvchilarga ta’lim xizmatlarini ko`rsatuvchi ta’lim kompleksidir. Demak,
masofaviy o`qitish masofaviy ta’lim kompleksidagi jarayon ekan. Masofaviy
o`qitishning va masofaviy ta’limning o`ziga xos xususiyatlari, pedagogik
tizimi, zarurligi va maqsadi mavjud.
Masofaviy ta’lim an’anaviy ta’lim turidan quyidagi xarakterli xususiyatlari
bilan farqlanadi. Moslashuvchanlik – Ta’lim oluvchiga o`ziga qulay vaqt, joy
va tezlikda ta’lim olish imkoniyati mavjudligi. Modullilik – Bir biriga bog`liq
bo`lmagan mustaqil o`quv kurslari to`plamidan - modullardan individual yoki
guruh talabiga mos o`quv rejasini tuzish imkoniyati mavjudligi. Parallellik –
O`quv faoliyatini ish faoliyati bilan birga parellel ravishda, ya’ni ishlab](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_2.png)
![chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjudligi. Keng
qamrovlilik – Ko`p sonli o`quvchilarning bir vaqtning o`zida katta o`quv
(elektron kutubxona, ma’lumotlar va bilimlar bazasi va boshqalar)
zahiralariga murojaat qila olishi. Bu ko`p sonli o`quvchilarning
kommunikatsiya vositalari yordamida o`zaro va o`qituvchi bilan muloqotda
bo`lish imkoniyati. Iqtisodiy tejamkorlik – O`quv maydonlari, texnika
vositalari, transport vositalari va o`quv materiallaridan samarali foydalanish,
o`quv materiallarini bir joyga yig`ish, ularni tartiblangan ko`rinishga keltirish
va bu ma’lumotlarga ko`p sonli murojaatni tashkil qilib bera olish
mutaxassislarni tayyorlash uchun ketadigan xarajatlarni kamaytiradi. Ijtimoiy
teng huquqlilik – Ta’lim oluvchining yashash joyi, sog`lig`i va moddiy
ta’minlanish darajasidan qat’iy nazar hamma qatori teng huquqli ta’lim olish
imkoniyati. Internatsionallilik – Ta’lim sohasida erishilgan jahon
standartlariga javob beradigan yutuqlarni import va eksport qilish imkoniyati.
O`qituvchining yangi roli – Masofaviy o`qitish o`qituvchining o`qitish
jarayonidagi rolini yanada kengaytiradi va yangilaydi. Endi o`qituvchi
o`zlashtirish jarayonini muvofiqlashtirishi, yangiliklar va innovatsiyalarga
mos ravishda berayotgan fanini muntazam mukammallashtirishi, saviya va
ijodiy faoliyatini yanada chuqurlashtirishi talab etiladi. Sifat – Masofaviy
o`qitish usuli ta’lim berish sifati bo`yicha kunduzgi ta’lim turidan
qolishmaydi. Balki, mahalliy va chet ellik dars beruvchi kadrlarni jalb qilib,
eng yaxshi o`quv-metodik darsliklar va nazorat qiluvchi testlardan
foydalangan holda o`quv jarayonini tashkil etish sifatini oshirishi mumkin.
Yuqoridagilarni hisobga olinganda masofaviy ta’lim kompleksi ancha
qulayliklarga ega ekan. Lekin, nima uchun masofaviy ta’lim kerak bo`lib
qoldi? – degan savol tug`ilishi tabiiy. Bu savolga javob tariqasida
quyidagilarni sanab o`tish mumkin: - Ta’lim olishda yangi imkoniyatlar
(ta’lim olishning arzonligi, vaqt va joyga bog`liqmasligi va boshqalar).](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_3.png)
![Ta’lim maskanlariga talaba qabul qilish sonining cheklanganligi. - Ta’lim
olishni xohlovchilar sonining oshishi. - Sifatli axborot texnologiyalarining
paydo bo`lishi va rivojlanishi. - Xalqaro integratsiyaning kuchayishi.
Yuqorida sanab o`tilgan sharoit va imkoniyatlar masofaviy o`qitishga ehtiyoj
borligini ko`rsatadi. Umuman olganda masofaviy ta’limning maqsadiga
quyidagilar kiradi: 1) Mamlakat miqyosidagi barcha hududlar va chet eldagi
barcha o`quvchilar, talabalar, ta’lim olishni xohlovchilarga birdek ta’lim
olish imkoniyatini yaratib berish. 2) Yetakchi universitetlar, akademiyalar,
institutlar, tayyorlov markazlari, kadrlarni qayta tayyorlash muassasalari,
malaka oshirish institutlari va boshqa ta’lim muassasalarining ilmiy va ta’lim
berish potensiallaridan foydalanish evaziga ta’lim berishning sifat darajasini
oshirish. 3) Asosiy ta’lim va asosiy ish faoliyati bilan parallel ravishda
qo`shimcha ta’lim olish imkoniyatini yaratib berish. 4) Ta’lim oluvchilarni
ta’lim olishga bo`lgan ehtiyojini qondirish va ta’lim muhitini kengaytirish. 5)
Uzluksiz ta’lim imkoniyatlarini yaratish. 6) Ta’lim sifatini saqlagan holda
yangi prinsipal ta’lim darajasini ta’minlash. Yuqoridagilarni xulosa qilib
shuni aytish mumkinki, masofaviy ta’lim kompleksini ta’lim muassasalariga
joriy etilishi har tomonlama foyda keltiradi. Oliy ta’lim tizimida bu
kompleksni joriy qilish uchun barcha shart-sharoitlar mavjud. Respublika
miqyosidagi barcha Oliy ta’lim maskanlari (OTM) kompyuter, axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari bilan yaxshi ta’minlangan. Ularning
barchasi Internet tarmog`iga ulanganlar. Ushbu texnologiyalarni ta’lim
tizimiga keng joriy etish OTMlari oldiga qo`yilgan ko`p muammolarni o`z
paytida xal etishga yordam beradi. Masofaviy o`qitish nima? Darhaqiqat,
masofaviy o`qitish nima, undan uzluksiz ta’lim tizimida qanday foydalanish
mumkin. Uning qanday shakl va modellari mavjud? Insoniyat yigirmanchi
asr nihoyasida bir turkum muammolarga duch keldikim , ular bevosita
axborot telekommunikatsiya sohasidagi jiddiy o`zgarishlar, xususan axborot](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_4.png)
![texnologiyalarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishiga bog`liq. Ta’lim, ishlab
chiqarish va kishilik jamiyatining turli jabhalariga yangi axborot
kommunikatsiya vositalari kirib kela boshladi. Internet global kompyuter
tarmog`ini rivojlanishi butun dunyo ta’lim tizimini takomillashtirishning
yangi yo`nalishlarini ochilishiga sabab bo`ldi. Birinchidan, o`quv
muassasalarining texnik ta’minotini keskin o`zgarishi, dunyoviy axborot
resurslarga keng yo`l ochilishi o`qitishning yangi shakl va usullaridan
foydalanish zaruratini keltirib chiqardi. Zamonaviy axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini ta’lim jarayoniga kirib kelishi
an’anaviy o`qitish usullariga qo`shimcha ravishda yangi o`qitish shakli -
masofaviy o`qitish yaratilishiga omil bo`ldi. Masofaviy ta’limda talaba va
o`qituvchi fazoviy bir-biridan ajralgan holda o`zaro maxsus yaratilgan o`quv
kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa
texnologiyalari yordamida doimiy muloqotda bo`ladilar. Internet
texnologiyasini qo`llashga asoslangan masofaviy o`qitish jahon axborot
ta’lim tarmog`iga kirish imkonini beradi, integratsiya va o`zaro aloqa
tamoyiliga ega bo`lgan muhim bir turkum yangi funksiyalarni bajaradi.
Masofaviy o`qitish barcha ta’lim olish istagi bo`lganlarga o`z malakasini
uzluksiz oshirish imkonini yaratadi. Bunday o`qitish jarayonida talaba
interaktiv rejimda mustaqil o`quv-uslubiy materiallarni o`zlashtiradi,
nazoratdan o`tadi, o`qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini
bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o`quv guruhi» talabalari bilan
muloqotda bo`ladi. Ma’lum sabablarga ko`ra, ta’lim muassasalarining
kunduzgi bo`limlarida tahsil olish imkoniyati bo`lmagan, masalan, sog`ligi
taqoza etmaydigan, mutaxassicligini o`zgartirish niyati bo`lgan yoki yoshi
katta, malakasini oshirish niyati bo`lgan kishilar uchun masofaviy o`qitish
qulay o`qitish shakli hisoblanadi. Masofaviy o`qitishda turli xil axborot va
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalaniladi, ya’ni har bir texnologiya](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_5.png)
![maqsad va masala mohiyatiga bog`liq. Masalan, an’anaviy bosma usuliga
asoslangan o`qitish vositalari (o`quv qo`llanma, darsliklar) talabalarni yangi
material bilan tanishtirishga asoslansa, interaktiv audio va video
konferensiyalar ma’lum vaqt orasida o`zaro muloqotda bo`lishga, elektron
pochta to`g`ri va teskari aloqa o`rnatishga, ya’ni xabarlarni jo`natish va qabul
qilishga mo`ljallangan. Oldindan tasmaga muhrlangan videoma’ruzalar
talabalarga ma’ruzalarni tinglash va ko`rish imkonini bersa, faksimal aloqa,
xabarlar, topshiriqlarni tarmoq orqali tezkor almashinish talabalarga o`zaro
teskari aloqa orqali o`qitish imkonini beradi. Yuqoridagilarga asoslanib,
ta’lim jarayonida ayni vaqtda qayta-qayta tilga olinayotgan ayrim terminlar
tavsifi va ta’riflarni keltirib o`tamiz. Masofaviy ta’lim - masofaviy o`qitishga
asoslangan ta’lim.
Masofaviy o`qitish – o`zaro ma’lum bir masofada Internet texnologiya yoki
boshqa interaktiv usullar va barcha o`quv jarayonlari komponentlari –
maqsad, mazmun, metod, tashkiliy shakllar va o`qitish usullariga asoslangan
talaba va o`qituvchi o`rtasidagi munosabat. Masofaviy o`qitish tizimi –
masofaviy o`qitish shartlari asosida tashkil etiladigan o`qitish tizimi. Barcha
ta’lim tizimlari singari masofaviy o`qitish tizimi o`zining tarkibiy maqsadi,
mazmuni, usullari, vositalari va tashkiliy shakllariga ega. Masofaviy
o`qitishning pedagogik texnologiyalari – tanlangan o`qitish konsepsiyasiga
asoslangan masofaviy ta’limning o`quv-tarbiyaviy jarayonini ta’minlovchi
o`qitish metodi va uslublar majmuasi. Keys-texnologiya – masofaviy
o`qitishni tashkil qilishning shunday uslubiki, masofaviy ta’limda matnli,
audiovizual va multimediali (keys) o`quv uslubiy materiallar majmuasi
qo`llanishga asoslanadi. TV-texnologiya – masofaviy o`qitishni tashkil
qilishning shunday uslubiki, u talabalarga o`quv-metodik ma’lumotlarni
televidenie vositasi yordamida yetkazishga xizmat qiladi va tashqi aloqali](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_6.png)
![ixtiyoriy interaktiv usullardan biri bilan o`rnatishga asoslanadi. Masofaviy
o`qitishning ta’lim tizimida bir-biridan farqlanuvchi model va shakllari
mavjud bo`lib, ular quyidagi qo`llanish shartlari bilan farqlanadi: - geografik
shartlar (masalan, mamlakat territoriyasi, markazdan uzoqlikda joylashuvi ,
iqlimi); - mamlakatning axborotlashuvi va kompyuterlashtirish umumiy
darajasi; - kommunikatsiya va transport vositalarining rivojlanish darajasi; -
ta’lim jarayonida axborot va kommunikatsiya texnologiyalari vositalarining
qo`llanish darajasi; - ta’limda qo`llaniladigan an’analari; - masofaviy o`qitish
tizimi uchun ilmiy pedagog kadrlar mavjudligi va ularning salohiyati va
boshqalar. Bugungi kunda taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda va juda tez
o‘zgarmoqda. Deyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida
o‘zgarishlar, yangilanishlar va kutilmagan voqea-hodisalar sodir bo‘lmoqda.
Har bir kunimiz kuchli axborot oqimi ostida kechmoqda. Axborot oqimi
bizni uyda, ishxona va ta’tilda ta’qib etadi. Inson informatsiya ta’siridan xoli
normal faoliyat yurita olmaydi. Hayotni anglash, uni o‘rganish
informatsiyalarni yig‘ish va o‘zlashtirish orqali kechadi. Insonning bilimlilik
darajasi ham ma’lum davr ichida shaxs tomonidan o‘zlashtirilgan
informatsiyalarning ko‘p yoki ozligi bilan belgilanadi. Shuning uchun
zamonaviy bilimlar sari keng yo‘l ochish, ta’limotni takomillashtirishda
yangi axborot texnologiyalardan unumli foydalanish bugungi kunning
talabiga aylandi. Vaholanki, ta’lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y
bermoqda. Ta’lim tizimida Masofadan o‘qitish uslubi shakllari
qo‘llanilmoqda. Masofadan o‘qitish uslubi - bu sirtqi o‘qishning yangi
shaklidir. Masofadan o‘qitish bu mustaqil o‘qishdir. Mustaqil o‘qish
insonning mustaqil fikrlash, holatni baholash , xulosa va bashorat qilish
qobiliyatlarini rivojlantiradi. Masofadan o‘qitishning yana bir afzalligi
shundaki, unda o‘quvchi o‘ziga qulay vaqtda va hattoki ishdan ajralmagan
holda o‘qishi mumkin. Aynan shu afzalliklari tufayli bu uslub dunyoda](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_7.png)
![hozirgi kunda keng tarqalgan. Ko‘pgina yirik korxonalar mutaxassislari
malakasini oshirish yoki o‘zgartirish uchun shu uslubdan foydalanib, yiliga
millionlab dollarlarni tejamoqdalar. Masofadan o‘qitishning yana bir afzallik
tomoni unda o‘qish muddatini o‘quvchi o‘zi belgilaydi, ya’ni talaba ixtiyoriy
paytda o‘qishni boshlaydi, materiallarni o‘qituvchi nazoratida o‘zlashtiradi.
O‘zlashtirish topshiriqlarni, testlarni bajarishiga qarab aniqlanadi. O‘quvchi
berilgan programmani qanchalik tez o‘zlashtirsa, shunchalik tez o‘qishni
tugatadi va guvohnoma oladi. Dasturni o‘zlashtira olmasa, unga mustaqil
ishlab, o‘qishni davom ettirishga imkoniyat beriladi. Masofadan o‘qitishda
odatda ishlayotganlar onalar, o‘qiyotganlar biror mutaxxassislikni egallash
yoki malakasini oshirish maqsadida o‘qiydi. Bu uslub nogironlar uchun juda
qulaydir. Masofadan o‘qitishda hattoki maxbuslar ham o‘qish imkoniga ega.
Masofadan o‘qitish uchun talabalar uchun auditoriyalar, yotoxonalar zarur
emas. Masofadan o‘qitishda moliyaviy harajatlar asosan o‘quv uslubiy
materiallar tayyorlash uchun, maxsus auditoriyalar uchun sarflanadi. Bu
xarajatlarning asosiy qismi bu jarayonni tashkil etish bosqichida sarflanadi.
Keyinchalik moliyaviy harajatlar kamayadi. Shuning uchun talabalar sonini
oshishi bilan o‘qish narxi ham pasayadi. Masofadan o‘qitishda asosiy
e’tiborni o‘quv-uslubiy materiallarni tayyorlashga qaratish darkor. Chunki
o‘quvuslubiy materiallarning sifati masofadan o‘qitish sifatining eng asosiy
omillaridan biridir. O‘quv-uslubiy material qanchalik tushunarli va batafsil
bo‘lsa, shunchalik u o‘quvchiga foydali bo‘ladi. Ya’ni material uslubiy
jihatdan puxta bo‘lmog‘i zarur. Masofadan o‘qitish nima? Masofadan o‘qitish
bu Internet tarmog‘i orqali sizga qulay bo‘lgan vaqtda o‘qishdir. Masofadan
o‘qitishning tarkibiy belgilari: o‘qituvchi, o‘quvchi, kommunikatsiyadir.
Masofadan o‘qitish uslubiy materiallari quyidagilardir: • Darslik• Audio va
video darsliklar • Onlayn darslar (Internet sahifa) • Elektron kutubxonalar •
Testlar • Multimedia - elektron darsliklar Masofadan o‘qitish qanday amalga](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_8.png)
![oshiriladi. Dunyoda ko‘pgina universitetlarda va o‘quv markazlarida bu usul
mavjud. Kerakli manzilni Internetdan topishingiz mumkin. Manzilga kirib bu
o‘qish talabasi bo‘lish uchun maxsus shaklni to‘ldirishingiz zarur. Odatda
avval kursning va o‘qish tartibi tavsifi bilan tanishib chiqish mumkin. Keyin
shakldagi satrlarni to‘ldirib, kredit kartochkangiz raqamini kiritishingiz zarur.
Kursga kirish tartibi turlicha, bu mutaxxassilikka bog‘liq. O‘qish tartibi
quyidagicha: o‘qituvchi kurs bilan tanishtiradi va topshiriqlar beradi. Siz
ko‘rsatilgan manbalar bilan ishlab topshiriqlarni bajarasiz va o‘qituvchiga
yuborasiz. O‘qituvchi uni tekshirib, javobni sizga qaytaradi. Zarur holda
ko‘rsatmalar beradi. Shu tartibda kurs mavzulari o‘rganib chiqiladi.
Muzoqara asosan elektron pochta orqali amalga oshiriladi. Telefon
tarmog‘idan ham ba’zan foydalaniladi. Bosma o‘quv materiallari pochta
orqali yuboriladi. O‘qish jarayonida talaba darsliklardan, elektron kutubxona
va darsliklardan, elektron forumlardan, vidoekonferentsiyalardan
foydalanadi. Bunda o‘qish individual shaklda olib boriladi va o‘qituvchi
o‘quvchining qobiliyati va xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘qitadi. Bu
individuallik o‘quvchida qiziqish uyg‘otadi va uni o‘qishda aktivlikka
rag‘batlantiradi. Masofaviy o‘qitishning kontseptual asoslari Masofaviy
o‘qitish tizimi uzluksiz ta’lim tizimida kunduzgi, sirtqi, eksternat o‘qitish
tizimlari qatorida ko‘rilishi kerak. Pedagogikaning asosiy tamoyillarini o‘zida
aks ettiradigan shaxsiy yo‘naltirilgan yondoshuv dunyo pedagogik jamoalari
tomonidan zamonaviy ta’lim tizimlarining barcha shakllari uchun tan
olingan. O‘qitish markazida o‘qitish jarayoni emas, talabaning shaxsiy
imkoniyatlari va qobiliyatidan kelib chiqadigan bilish faoliyati, o‘rganish
turadi.](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_9.png)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. «Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori». T . 1997. 6 4
b.
2. Avliyakulov N.X. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. -
T: 2001. – 68 s.
3. Avliyakulov N.X. Prakticheskie osnov ы modulnoy sistem ы obucheniya i
pedagogicheskoy texnologii. O‘quv qo‘llanma - Buxara: 2001. - 99 s.
4. Avliyakulov N.X., Musaeva N.N. Kasb-hunar kollejlarida kasbiy
fanlarning modulli o‘kitish texnologiyalari. O‘quv metodik qo‘llanma. -
T.: YAngi asr avlodi, - 2003. – 88 s.
5. Azizxodjaeva N.N. Pedagogicheskie texnologii i pedagogicheskoe
masterstvo. - Tashkent: Moliya, 2002.
6. Bat ы shava S.YA., SHaparinskiy S.A. Osnov ы professionalnoy pedagogiki.
- M: V ы sshaya shkola, 1977. - 504 s.
7. Bespalko V.P. Slagaem ы e pedagogicheskoy texnologii. - M: Nauka, 1989.
-192s.
8. Borodina N.V., Samoylova E.S. Modulnaya texnologiya v
professionalnom obrazovanii: Uchebnoe posobie. - Ekaterinburg.: UGPPU,
1998. -27 s.
9. Davletshin M.G. Modulnaya texnologiya obucheniya. – T: TGPU, 2000.
10. Klarin M.V. Pedagogicheskaya texnologiya v uchebnom protsesse. - M:
Znanie, 1989 - 80 s.](/data/documents/bc3541db-b380-41c9-8dc7-7b78fd62eb43/page_10.png)
Masofali o‘qitishni rivojlantirish bosqichlari. Reja: 1. Masofali o‘qitishni rivojlantirish bosqichlari. 2. Masofaviy ta’lim platformalari. 3. Amaliy ishlanmalar.
Hozirgi zamon ta’lim jarayoniga ananaviy tushunchalar qatorida yangiyangi tushunchalar kirib kelmoqda. Qo‘yida shu tushunchalardan asosiylari keltirilib, ularga ta’riflar berib o`tilgan. O`qitish – bu ma’lum bir maqsadga yo`naltirilgan tizimli bilim va ko`nikmalar bilan qurollangan jarayondir. Ta’lim – bu o`qitishning natijasi bo`lib, shaxsiyatni tarbiyalash va rivojlantirishdir. Masofaviy o`qitish – eng yaxshi an’anaviy va innovatsion metodlar, o`qitish vositalari va formalarini o`z ichiga olgan sirtqi va kunduzgi ta’lim singari axborot va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan ta’lim formasidir. Masofaviy o`qish – bu yangi axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya texnologiyalari va texnik vositalariga asoslangan ta’lim tizimidir. U ta’lim oluvchiga ma’lum standartlar va ta’lim qonun-qoidalari asosida o`quv shartsharoitlari va o`qituvchi bilan muloqotni ta’minlab berib, o`quvchidan ko`proq mustaqil ravishda shug`ullanishni talab qiluvchi tizimdir. Bunda o`qish jarayoni ta’lim oluvchini qaysi vaqtda va qaysi joyda bo`lishiga bog`liq emas. Masofaviy ta’lim – masofadan turib o`quv axborotlarini almashuvchi vositalarga asoslangan, o`qituvchi maxsus axborot muhit yordamida, aholining barcha qatlamlari va chet ellik ta’lim oluvchilarga ta’lim xizmatlarini ko`rsatuvchi ta’lim kompleksidir. Demak, masofaviy o`qitish masofaviy ta’lim kompleksidagi jarayon ekan. Masofaviy o`qitishning va masofaviy ta’limning o`ziga xos xususiyatlari, pedagogik tizimi, zarurligi va maqsadi mavjud. Masofaviy ta’lim an’anaviy ta’lim turidan quyidagi xarakterli xususiyatlari bilan farqlanadi. Moslashuvchanlik – Ta’lim oluvchiga o`ziga qulay vaqt, joy va tezlikda ta’lim olish imkoniyati mavjudligi. Modullilik – Bir biriga bog`liq bo`lmagan mustaqil o`quv kurslari to`plamidan - modullardan individual yoki guruh talabiga mos o`quv rejasini tuzish imkoniyati mavjudligi. Parallellik – O`quv faoliyatini ish faoliyati bilan birga parellel ravishda, ya’ni ishlab
chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjudligi. Keng qamrovlilik – Ko`p sonli o`quvchilarning bir vaqtning o`zida katta o`quv (elektron kutubxona, ma’lumotlar va bilimlar bazasi va boshqalar) zahiralariga murojaat qila olishi. Bu ko`p sonli o`quvchilarning kommunikatsiya vositalari yordamida o`zaro va o`qituvchi bilan muloqotda bo`lish imkoniyati. Iqtisodiy tejamkorlik – O`quv maydonlari, texnika vositalari, transport vositalari va o`quv materiallaridan samarali foydalanish, o`quv materiallarini bir joyga yig`ish, ularni tartiblangan ko`rinishga keltirish va bu ma’lumotlarga ko`p sonli murojaatni tashkil qilib bera olish mutaxassislarni tayyorlash uchun ketadigan xarajatlarni kamaytiradi. Ijtimoiy teng huquqlilik – Ta’lim oluvchining yashash joyi, sog`lig`i va moddiy ta’minlanish darajasidan qat’iy nazar hamma qatori teng huquqli ta’lim olish imkoniyati. Internatsionallilik – Ta’lim sohasida erishilgan jahon standartlariga javob beradigan yutuqlarni import va eksport qilish imkoniyati. O`qituvchining yangi roli – Masofaviy o`qitish o`qituvchining o`qitish jarayonidagi rolini yanada kengaytiradi va yangilaydi. Endi o`qituvchi o`zlashtirish jarayonini muvofiqlashtirishi, yangiliklar va innovatsiyalarga mos ravishda berayotgan fanini muntazam mukammallashtirishi, saviya va ijodiy faoliyatini yanada chuqurlashtirishi talab etiladi. Sifat – Masofaviy o`qitish usuli ta’lim berish sifati bo`yicha kunduzgi ta’lim turidan qolishmaydi. Balki, mahalliy va chet ellik dars beruvchi kadrlarni jalb qilib, eng yaxshi o`quv-metodik darsliklar va nazorat qiluvchi testlardan foydalangan holda o`quv jarayonini tashkil etish sifatini oshirishi mumkin. Yuqoridagilarni hisobga olinganda masofaviy ta’lim kompleksi ancha qulayliklarga ega ekan. Lekin, nima uchun masofaviy ta’lim kerak bo`lib qoldi? – degan savol tug`ilishi tabiiy. Bu savolga javob tariqasida quyidagilarni sanab o`tish mumkin: - Ta’lim olishda yangi imkoniyatlar (ta’lim olishning arzonligi, vaqt va joyga bog`liqmasligi va boshqalar).
Ta’lim maskanlariga talaba qabul qilish sonining cheklanganligi. - Ta’lim olishni xohlovchilar sonining oshishi. - Sifatli axborot texnologiyalarining paydo bo`lishi va rivojlanishi. - Xalqaro integratsiyaning kuchayishi. Yuqorida sanab o`tilgan sharoit va imkoniyatlar masofaviy o`qitishga ehtiyoj borligini ko`rsatadi. Umuman olganda masofaviy ta’limning maqsadiga quyidagilar kiradi: 1) Mamlakat miqyosidagi barcha hududlar va chet eldagi barcha o`quvchilar, talabalar, ta’lim olishni xohlovchilarga birdek ta’lim olish imkoniyatini yaratib berish. 2) Yetakchi universitetlar, akademiyalar, institutlar, tayyorlov markazlari, kadrlarni qayta tayyorlash muassasalari, malaka oshirish institutlari va boshqa ta’lim muassasalarining ilmiy va ta’lim berish potensiallaridan foydalanish evaziga ta’lim berishning sifat darajasini oshirish. 3) Asosiy ta’lim va asosiy ish faoliyati bilan parallel ravishda qo`shimcha ta’lim olish imkoniyatini yaratib berish. 4) Ta’lim oluvchilarni ta’lim olishga bo`lgan ehtiyojini qondirish va ta’lim muhitini kengaytirish. 5) Uzluksiz ta’lim imkoniyatlarini yaratish. 6) Ta’lim sifatini saqlagan holda yangi prinsipal ta’lim darajasini ta’minlash. Yuqoridagilarni xulosa qilib shuni aytish mumkinki, masofaviy ta’lim kompleksini ta’lim muassasalariga joriy etilishi har tomonlama foyda keltiradi. Oliy ta’lim tizimida bu kompleksni joriy qilish uchun barcha shart-sharoitlar mavjud. Respublika miqyosidagi barcha Oliy ta’lim maskanlari (OTM) kompyuter, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bilan yaxshi ta’minlangan. Ularning barchasi Internet tarmog`iga ulanganlar. Ushbu texnologiyalarni ta’lim tizimiga keng joriy etish OTMlari oldiga qo`yilgan ko`p muammolarni o`z paytida xal etishga yordam beradi. Masofaviy o`qitish nima? Darhaqiqat, masofaviy o`qitish nima, undan uzluksiz ta’lim tizimida qanday foydalanish mumkin. Uning qanday shakl va modellari mavjud? Insoniyat yigirmanchi asr nihoyasida bir turkum muammolarga duch keldikim , ular bevosita axborot telekommunikatsiya sohasidagi jiddiy o`zgarishlar, xususan axborot
texnologiyalarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishiga bog`liq. Ta’lim, ishlab chiqarish va kishilik jamiyatining turli jabhalariga yangi axborot kommunikatsiya vositalari kirib kela boshladi. Internet global kompyuter tarmog`ini rivojlanishi butun dunyo ta’lim tizimini takomillashtirishning yangi yo`nalishlarini ochilishiga sabab bo`ldi. Birinchidan, o`quv muassasalarining texnik ta’minotini keskin o`zgarishi, dunyoviy axborot resurslarga keng yo`l ochilishi o`qitishning yangi shakl va usullaridan foydalanish zaruratini keltirib chiqardi. Zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini ta’lim jarayoniga kirib kelishi an’anaviy o`qitish usullariga qo`shimcha ravishda yangi o`qitish shakli - masofaviy o`qitish yaratilishiga omil bo`ldi. Masofaviy ta’limda talaba va o`qituvchi fazoviy bir-biridan ajralgan holda o`zaro maxsus yaratilgan o`quv kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa texnologiyalari yordamida doimiy muloqotda bo`ladilar. Internet texnologiyasini qo`llashga asoslangan masofaviy o`qitish jahon axborot ta’lim tarmog`iga kirish imkonini beradi, integratsiya va o`zaro aloqa tamoyiliga ega bo`lgan muhim bir turkum yangi funksiyalarni bajaradi. Masofaviy o`qitish barcha ta’lim olish istagi bo`lganlarga o`z malakasini uzluksiz oshirish imkonini yaratadi. Bunday o`qitish jarayonida talaba interaktiv rejimda mustaqil o`quv-uslubiy materiallarni o`zlashtiradi, nazoratdan o`tadi, o`qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o`quv guruhi» talabalari bilan muloqotda bo`ladi. Ma’lum sabablarga ko`ra, ta’lim muassasalarining kunduzgi bo`limlarida tahsil olish imkoniyati bo`lmagan, masalan, sog`ligi taqoza etmaydigan, mutaxassicligini o`zgartirish niyati bo`lgan yoki yoshi katta, malakasini oshirish niyati bo`lgan kishilar uchun masofaviy o`qitish qulay o`qitish shakli hisoblanadi. Masofaviy o`qitishda turli xil axborot va kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalaniladi, ya’ni har bir texnologiya