Muzey fondlarini to’ldirish
![Mavzu: Muzey fondlarini to’ldirish
REJA:
1. Muzeylar tarixi haqida qisqacha
2. Muzey fondlari haqida ma’lumot
3. Muzey fondlarini to‘ldirish (komplektlash).](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_1.png)
![Muzey ( yunoncha : μουσε ονῖ — „muzalarga bag ishlangan joy“) ʻ —
tarixiy, moddiy va ma naviy yodgorliklarni to plash, saqlash, o rganish
ʼ ʻ ʻ
va targ ib qilish ishlarini amalga oshiruvchi ilmiy, ilmiy-ma rifiy
ʻ ʼ
muassasa. Muzey xazinasida, asosan, moddiy va tasviriy narsalar,
shuningdek, san at asarlari jamlanadi, shu bilan birga yozma manbalar
ʼ
(qadimdan hozirgi davrgacha bo lgan tarixiy qimmatga ega
ʻ
qo lyozmalar, bosma hujjatlar, kitoblar) saqlanadi.
ʻ
Zamonaviy muzeylarning ko plariga tadqiqot va ta lim-tarbiyaviy
ʻ ʼ
vazifalarning bir butunligi xos. Muzeyning o ziga xos ilmiy ommaviy va
ʻ
tarbiyaviy shakllari — ekspozitsiya , ko rgazmalar
ʻ . Zamonaviy ilmiy
tasnifda muzey tur va sohalar bo yicha farqlanadi. Ijtimoiy vazifasiga
ʻ
ko ra ilmiy tadqiqot-ma rifat (muzeyning asosiy qismini tashkil etadi,
ʻ ʼ
ba zan ular xalq muzeyi, ommaviy muzey deb ham ataladi), tadqiqot
ʼ
(ilmiy tadqiqot institutlari qoshida o ziga xos laboratoriya vazifasini
ʻ
o tovchi) va o quv muzeyiga bo linadi. Sohalar bo yicha tarix, qishloq
ʻ ʻ ʻ ʻ
xo jaligi, tabiatshunoslik, san atshunoslik, adabiyot, texnikaga oid va
ʻ ʼ
boshqa muzeylarga bo linadi. Shuningdek, muzeyning memorial
ʻ
muzeylar, majmua o lkashunoslik kabi turlari bor.
ʻ
Muzey katta ilmiy tadqiqiy va tarbiyaviy ishlarni olib boradi:
to plamlarni butlaydi va o rganadi; ilmiy hujjatlarni tayyorlaydi, muzey
ʻ ʻ
ashyolarini saqlash va ta mirlash tartibini yaratadi, monografiya,
ʼ
katalog, yo l-ko rsatkichlar nashr etadi; zamonaviy muzeyshunoslik
ʻ ʻ
ishlab chiqqan ilmiy usul va metodologiya asosida ekspozitsiyalarda
ilmiy tashviqotlar olib boradi. Tomoshabinlar bilan ishlashning eng
muhim shakli ekskursiyadir .](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_2.png)
![Siyosiy, ilmiy, madaniy, iqtisodiy ehtiyojlarni qondiruvchi muzeyning
paydo bo lish tarixi uzoq qadimga borib taqaladi. Muzeyningʻ
o tmishdoshlari tabiat va ijtimoiy hayotdan olingan asl buyumlarni
ʻ
xo jalik maqsadlarida va moddiy boylik sifatida emas, balki memorial
ʻ
guvohnoma va estetik qimmatli asl narsalar sifatida saqlana boshlagan
davrda yuzaga kelgan. Kritdagi Knos saroy xazinasi (miloddan avvalgi
16-asr), Vanlar saroyi va ink kohinlarining arxivi (miloddan avvalgi 13
—12-asrlar, Xitoy), Nineviya saroy kutubxonasi (miloddan avvalgi l-z..)
va boshqa shular jumlasidan. Kdsimdan ibodatxona, keyinroq xususiy
to plamlarda (miloddan avvalgi 3-asrdan) asosan san at asarlari
ʻ ʼ
jamlangan (Varres, Sulla galereyalari, Serviliy, Krase,
Lukull, Pompei , Sezar va boshqa to plamlari).
ʻ Vizantiya sobor va
monastirlarida, keyinroq Fransiya
, Italiya , Germaniya va boshqa
mamlakatlar soborlarida turli xil to plamlar saqlangan. Yevropada ilmiy
ʻ
vazifalar yuklatilgan muzeyning paydo bo lishi buyuk geografik
ʻ
kashfiyotlar, amalga oshayotgan davr — Uyg onish davriga to g ri
ʻ ʻ ʻ
keladi; bu davrda xayvonot va o simlik dunyosi namunalari, minerallar,
ʻ
geodeziya va astronomiya asboblari, etnografik ahamiyatga ega narsalar
jamlangan; tabiiy, ilmiy, etnografiya va tarixiybadiiy noyob narsalar
jamlangan saroy to plamlari (kunstkameralar, myunskabinetlar va
ʻ
boshqa) shuxrat krzongan. Dastlab muzey va ular haqidagi dastlabki
tavsiflar, shuningdek, muzeyshunoslik haqidagi nazariy asarlar ham shu
davrda paydo bo ldi.
ʻ Florensiya (L. Medichi, 15-asr), Rim (Vatikan
muzeyi, 16-asr), Drezden
(Avgust Saksonskiy, 16-asr) va boshqa
joylardagi antik davr yodgorliklari to plamlari shu davrga mansub. 17—
ʻ
18-asrlarda keyinchalik ko plari davlat milliy muzey negizini tashkil
ʻ](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_3.png)
![qilgan xususiy to plamlar (tarixiy, arxeologik, tabiatshunoslik,ʻ
san atshunoslik) shakllandi.
ʼ
O zbekistonda muzey 19-asrning 2-yarmida tashkil etila boshlagan. 20-
ʻ
asr boshida O zbekistonda faqat 3 muzey
ʻ — Toshkent o lkashunoslik ʻ
muzeyi (1876, hozirda O zbekiston tarixi muzeyi
ʻ ), Samarqand xalq
muzeyi (1896, hozirgi Akmal Ikromov nomidagi O zbekiston
ʻ
madaniyati va san ati tarixi davlat muzeyi), Farg ona xalq muzeyi (1899,
ʼ ʻ
hozirgi Farg ona viloyat o lkashunoslik muzeyi
ʻ ʻ ) bor edi. Ularning
to plamlari kam, ekspozitsiyalarining ko pi tasodifiy materiallardan
ʻ ʻ
tashkil toptan. 20-asr 20-yillaridan turli sohadagi muzey tashkil etila
boshladi. Muzeylar va madaniyat yodgorliklari davlat ixtiyoriga
o tkazilib, muhofaza qilina boshlandi. Ilmiy ekspeditsiyalar uyushtirilib,
ʻ
muzey uchun kolleksiyalar to plash ishi yo lga qo yildi, ko plab muzey
ʻ ʻ ʻ ʻ
tashkil etildi. Hozir O zbekistondagi muzeyning asosiy qismi
ʻ
O zbekiston madaniyat ishlari vazirligi qaramog ida. Yirik
ʻ ʻ
muzeylar: O zbekiston tarixi muzeyi
ʻ , Temuriylar tarixi davlat
muzeyi , O zbekiston davlat san at muzeyi
ʻ ʼ (1918), Akmal Ikromov
nomidagi O zbekiston madaniyati va san ati tarixi davlat
ʻ ʼ
muzeyi , O zbekiston davlat tabiat muzeyi
ʻ (1876) va boshqalar.
Respublikaning deyarli barcha viloyatlarida o lkashunoslik muzeyi,
ʻ
jahon ahamiyatiga molik memorial muzey bor.
Ta lim-tarbiya va ilmiy vazifalarga ega bo lgan muzey tizimi
ʼ ʻ
taraqqiyotiga obyektiv ehtiyojlar ortib
bormoqda. AQSH , Italiya , Fransiya , Buyuk
Britaniya , Germaniya , Rossiya va boshqa mamlakatlar eng taraqqiy
etgan muzey tizimiga ega.](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_4.png)
![Muzeyning xalqaro maydonga chiqishi bilan ularning ta sir doirasiʼ
kengayib bormoqda. Bunda ko rgazmalar ayirboshlash birinchi o rinda
ʻ ʻ
turadi. Muzey jahonning turli mamlakatlariga o z xazinalarini yuboradi,
ʻ
ayni paytda chet mamlakatlarning ko rgazmalarini o zlarida qabul qiladi
ʻ ʻ
va ko rgazma hamda muzeyda namoyish etadi. Muzey xalqaro madaniy
ʻ
alokalarni kengaytirishga yordam bermoqda, milliy madaniyatlarning
o zaro boyishi va xalqlar o rtasida hamfikrlikni rivojlantirishga katta
ʻ ʻ
hissa qo shmoqda.
ʻ
Muzey faoliyati, ishi muzey fondi asosida yuritiladi. Bu ishning
amalga oshirish va kimmati muzey xodimlarining manba tugrisidagi
bilimlarini, manbaning madaniy kimmati, xissiy ta`siri, tarixiy jarayoni
xakidagi ma`lumotlarni aniklash va oydinlashtirish yulidagi sa`yi
xarakatlari bilan belgilanadi. Manbani sotib olish, saklash, tadkik etish,
uni ilmiy va ta`lim-tarbiya ishiga tadbik etish esa yanada muxim vazifa
xisoblanadi. Muzey fondi utmishi, xozirgi zamon va kelajakni
boglovchi, uygunlashtiruvchi manbadir. Muzey fondining arxiv va
kutubxona fondlaridan farki shundaki, u tarixiy jarayonni kompleks
xujjatlashtiradi. Muzey uchun ma`lumotning xajmi va mundarijasi,
predmetning joylashishigina predmetning tabiati , uning kaysi maksadda
kachon va kanday yigilganligi tugrisidagi ma`lumotlar xam muximdir.
Predmetning tabiatiga, uning ma`lumot berish imkoniyatiga kura tarixiy
manbalar kuyidagi turlarga bulinadi:
a) moddiy manbalar;
b) tasviriy manbalar;](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_5.png)
![v) yozma manbalar;
g) fonoyozuv va kinofil'mlar.
Moddiy manbalarga moddiy madaniy yodgorliklar - mexnat kurollari,
xarakatlantirish moslamalari, maishiy predmetlar, kurollar v.b.lar kiradi.
Moddiy manbalar fakat predmetning tarkibidangina ma`lumot bermay,
uning shakli, kurilishi, ulchovi, ogirligi , rangi v.b.lar xakida ma`lumot
beradi. Ular yana usha davr tarixiy jarayon, madaniyati, ilmiy yutuklar
xakida xam ma`lum ma`noda tasavvur xosil kiladi. Moddiy manbalar
mavxum tushuncha emas, balki anik tushunchalar xosil kilish
imkoniyatini beradi.
Tasviriy manbalar turli buyok, fgura, belgi v.b. narsalar vositasida
yaratilib, ular musavvirlik ishlari, grafika, xaykaltaroshlik, badiiy
plakatlar va fotografiya maxsulotlari kiradi. Bu tasviriy manbalar
vokealar xakida, portretda aks etgan shaxslarxakida, plan va kartalar esa
anik geometrik shakl , ulchov xamda geografik joylashuv xakida ilmiy
ma`lumotlar beradi.
Yozma manbalar suz va belgilar yordamida ma`lumot berib, ularga
yilnomalar (letopis'), solnomalar, konunlar majmui, siyosiy partiyalar
xujjatlari, statistika materiallari, ilmiy ishlar, adabiyotlar, publitsistik
asarlar, nodir kitoblar v.b.lar kiradi. Yozma manbalar turfa va keng
ma`lumot berish imkoniyatiga ega. Ularni 3 guruxga bulib urganiladi:
a) ilmiy va ish yuritish xakida ma`lumot beruvchi(konunlar, siyosiy va
statistik xujjatlar, ilmiy izlanishlar);](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_6.png)
![b) estetik manbalar (badiiy adabiyotlar);
v) umumiy ma`lumot beruvchi manbalar (publitsistik asarlar, memuarlar,
yilnomalar va solnomalar).
Fonoyozuv va kinofil'mlar muzey predmetlari orasida muxim urin
tutadi. Fonoyozuvlarda musika , ma`lum shaxsning nutki, kurilish ishi
shovkini, ukishdagi ma`lum talaffuz yoki san`atkorlarning ijro etgan
kuylari aks etgan bulishi mumkin. Kinofil'mlar ovozli va ovozsiz bulishi
mumkin. Fonoyozuv va kinofil'mlar muzey fondining maxsus,
sermaxsul guruxi xisoblanadi.
2. Muzey fondidagi premetlar: a) nodir predmetlar va b) tipik muzey
predmetlariga bulinadi. Muzey predmetlari ma`lumot mazmuniga,
kimmatigagina emas, uning xayratnarli xususiyatiga kura xam
farklanadi. Bunda predmetning kanday kimmatbaxo materildan
ishlanganligi emas, balki uning yukori ekspressiv xususiyati muxim.
Demak, shunday muzey uchun muxim axamiyatga ega buyumlar nodir
buyumlar xisoblanadi. Tipik predmetlarga turdosh, kup uchraydigan
muzey predmetlari kiradi.
Muzeyning ilmiy-kumakchi materiallariga, muzey predmetlari safiga
kirmaydigan, lekin uni urganish va namoyish etishga yordam beradigan
materiallar kiradi.
Ular asosan 4 guruxga bulinadi:](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_7.png)
![1. Muzey predmetlarini tashki kurinishini tiklashga , asl nusxalarini kayta
uz xoliga keltirishga yordamlashadigan materiallar.
2. Muzey predmetining tuzilishini aniklashga, tadkik etishga yordam
beradigan materiallar (rentgen).
3. Muzey predmetlarini uzaro alokasini urganishga yordam beradigan
materiallar (masalan: sxemalar, matolarni tukish usullarini
kursatadigan).
4. Anik bir tarixiy vokeani urganishga yordam beradigan materiallar-
diagramma va xaritalar, chizmalar.
Muzey fondlari uz navbatida kuyidagi 4 talabga javob berishi kerak:
1. Muzeylar fondi uz soxasiga karab tashkillashtirilishi kerak. M:
arxeologiya, etnografiya, ulkashunoslik v.b.
2. Fondining shakllanishi tarix va muzeyshunoslik fanlarining
yutuklariga mos bulmogi kerak.
3. Fondlarni doimiy va maksadli ravishda tuldirib, boyitib borish zarur.
4. Fondlar ilmiy tashkil etilishi shart.
II. Muzey kollektsiyalarining kimmati uning mikdori va sifati bilan
belgilanadi. Bu kollektsiyalar kaysи davr, vokea, xodisa, manbaga
tegishliligi; uning kurilishi, asosi, tasviriyligi, maishiy-sotsial xususiyati ,
davri va joyi , kimmatli berajak ma`lumotiga karab ilmiy printsip asosida](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_8.png)
![guruxlanishi lozim. SHungа kura muzey fondi kuyidagi turlarga
bulinadi:
1. Asosiy fond - tarkibiga kolletsiyaning asosini tashkil kiladigan, muzey
faoliyatini tula ochib beradigan predmetlar kiradi.
2. Almashtiruv fondi - unda muzey kam extiyoj sezadigan predmetlar
urni egallaydi, ya`ni muzey faoliyati uchun unga muxim bulmagan
ashyolar kiradi.
3. Kollektsion fond - muzey fondining asosini. Yadrosini tashkil etadi.
Unda yagona nusxa yoki nusxalar ichida eng yaxshi nusxa saklanadi.
4. Dublet fond - asosan tipik predmetlardan tuziladi
“Muzey fondlarini saqlash” tushunchasi. Fondlarni sa
qlash tartibi. Harorat, namlik darajasi,
havoni ifloslantirishdan saqlash tartibi, biologik tartib, yorug`lik tart
ibi, mexanik shikastlardan
saqlash tartibi, muzey fondlarini ekstremal vaziyatda saqlash. Saqla
nish tartibiga rioya etish.
Fondlardagi ashyolarning tabiiy holatiga e`tibor qaratish. Kemiruvch
i zararkunandalarga qarshi
kurash tadbirlari. Yozgi va qishki harorat normalarini ishla’b chiqish.
Metal, mo’yina ipak, paxta,](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_9.png)
![sintetik tosh materiallarganing o’ziga xos harorat tempraturamsga a
mal qilish. Mexanik va
ekstremal holatlar urilishida yong`in, er silkinishi, bo’ron, suv toshqi
ni kabi holatlarda muzey
fondlari shikastlanmaslik chora-tadbirlari.
Muzey fondlarini to‘ldirish (komplektlash) faoliyat yo‘nalishining
mohiyati muzey ahamiyatidagi ashyolami yig‘ish va aniqlashdan iborat ,
maqsadi esa ulami muzey ashyosiga aylantirish, muzey to‘plamini
to‘ldirishdir. Komplektlash muzey faoliyatining barcha bosqichlarida
davom etib, fondlami ilmiy loyihalash dasturiga mos tarzda muntazam
olib boriladi. Muzey ilmiy konsepsiyasining tarkibiy qismi muzey
fondlarini komplektlashning ilmiy konsepsiyasida muzey ixtisosligiga
mos tarzda maqsadlari, yo‘nalishlari, shakllari va komplektlash uslublari
umumlashtiriladi. Unda mavjud fondning
mazmuni, tuzilishining bahosi berilib , muzey maqsad va vazifalariga
qarab kolleksjyalarni to‘ldirish yoki komplektlash tavsifining yo‘nalishi
asoslanadi, fondlarga material tanlash mezoni aniqlanadi.
Komplektlashning ilmiy konsepsiyasidan kelib chiqib, aniq maqsadlami
hisobga olgan holda, fondlami komplektlash loyihasi tuziladi. Bu loyiha
5-10 yilga mo‘ljallangan, shuningdek, istiqbolli yoki joriy , ya’ni bir
yillik boiishi mumkin. Ular fond va ekspozitsion bo‘limlari
ishchilarining rejali talabnomalari asosida shakllanadi. Mazkur
talabnomalar, o‘zaro qo‘shimcha tarzda kelishilib, asosiy e’tibor va
kuchlar komplektlashning](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_10.png)
![muhim, kechiktirib bo‘lmaydigan vazifalariga qaratiladi. Uslubiga ko‘ra
komplektlashning uch asosiy turi mavjud: sistematik, tematik,
kompleksli. Sistematik komplektlash , bir xil turdagi ashyolar bilan
muzey kolleksiyalarini muntazam to‘ldirib boradi. Tematik
komplektlash esa, konkret mavzuni aks ettimvchi, muzey ahamiyatiga
ega har xil tipdagi ashyolami to‘playdi va aniqlaydi. U muzey
yo‘nalishidagi mavzular bo‘-
yicha jarayon va hodisalami hujjatlashtirishga imkon beradi. Sistematik
va tematik komplektlashning vazifalari kompleksli
komplektlashni birlashtiradi, bu asosan , uncha kata bo‘lmagan
muzeylarda amalga oshiriladi. Muzey mutaxassislari fondlami
komplektlash muammolarini
yeehishni yanada optimal yo ‘ llarini izlash maqsadida doimo muzey
ahamiyatidagi ashyo laming mulkdorlari yoki mulkdori bo‘lishi mumkin
shaxs, tashkilotlar bilan vaqtinchalik, shuningdek, doimiy aloqani yo‘lga
qo‘yishadi. Bularga kolleksionerlar , rassomlar, fotograflar va boshqa
ijodkorlar, badiiy hunarmandchilik buyumlari hamda kundalik
ashyolami
loyihalovchi, ishlab chiqaruvchi korxonalar, antikvar va bukinistik
do‘konlar, kolleksiya yig‘uvchi ilmiy muassasalar (ularni
saqlamaydigan, masalan, gumanitar ixtisosligidagi ilmiy institutlar ,
OTMning tarix fakulteti, arxeologiya va etnografiya kafedralari - shular
jumlasidan) kiradi. Muzey fondlarini komplektlash shakllari turlichadir.
Bu muzey smetasiga kiritilgan maxsus hisob raqamidagi mablag‘
cvuziga sotib olingan kolleksiya yoki alohida ashyolar, tashkilotlar,
xususiy shaxslar tomonidan bepul (hadya) muzeyga berilgan kolleksiya](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_11.png)
![yoki ashyolar, dublet va noixtisoslik materiallimi muzey to‘plami tavsifi
hamda ixtisosligiga mos keladigan ushyolarga almashish , original ish
bajartirish uchun maqsadli buyurtmalar bo‘lishi mumkin. Muzey
to‘plamini komplektlash loyihasiga binoan,
muzey tthamiyatidagi ashyolami yig‘ish uchun komplektlash bo‘yicha
maxsus xizmat safarlari uyushtiriladi. Shuningdek,
ma’lum mavzuni o‘rganish va to‘plovchilik ishlarini o‘tkazish
maqsadida, muzeylar turli xil: arxeologik, emografik, tarixiy-maishiy ,
labiiy-ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etadilar. Ular ko‘p hollarda boshqa
muzeylar yoki ilmiy muassasalar bilan birgalikda o'tkaziladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Karimov I.A. «Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q».T. 1998y.
2. Nauchno-ekspozionnaya rabota muzeya.
3. Muzey i sovremennost. M. 1975.
4. Levkina K. G. Muzeyevedeniye.
5. Razgon K.G. «Mesto muzeyevedeniye v sistema nauk». M. 1986.](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_12.png)
![6. Muzey i shkola. M. 1980
7. Koyeyn A.Z. Rojdeniye muzeya. M. 1980.
8. Muzey i sovremennost . M-1978.
9.Левыкина К.Г., Хербст В. Музееведение. Музеи исторического
профиля. - М.: Высшая школа , 1988.
10. Фузаилова
Г., Хасанова М. Музееведение. - Т., 2008.
11. Юренева
Т.Ю. Музееведение. - М.: Академпроект, 2003.
12. Timothy
A., Crispin P. Museum Basics (Heritage: Care-
Preservation- Management). 3rd Edition. - London ; New
York: Routledge](/data/documents/bf86d3a8-090e-4b4b-8c37-7d3e9dd6db63/page_13.png)
Mavzu: Muzey fondlarini to’ldirish REJA: 1. Muzeylar tarixi haqida qisqacha 2. Muzey fondlari haqida ma’lumot 3. Muzey fondlarini to‘ldirish (komplektlash).
Muzey ( yunoncha : μουσε ονῖ — „muzalarga bag ishlangan joy“) ʻ — tarixiy, moddiy va ma naviy yodgorliklarni to plash, saqlash, o rganish ʼ ʻ ʻ va targ ib qilish ishlarini amalga oshiruvchi ilmiy, ilmiy-ma rifiy ʻ ʼ muassasa. Muzey xazinasida, asosan, moddiy va tasviriy narsalar, shuningdek, san at asarlari jamlanadi, shu bilan birga yozma manbalar ʼ (qadimdan hozirgi davrgacha bo lgan tarixiy qimmatga ega ʻ qo lyozmalar, bosma hujjatlar, kitoblar) saqlanadi. ʻ Zamonaviy muzeylarning ko plariga tadqiqot va ta lim-tarbiyaviy ʻ ʼ vazifalarning bir butunligi xos. Muzeyning o ziga xos ilmiy ommaviy va ʻ tarbiyaviy shakllari — ekspozitsiya , ko rgazmalar ʻ . Zamonaviy ilmiy tasnifda muzey tur va sohalar bo yicha farqlanadi. Ijtimoiy vazifasiga ʻ ko ra ilmiy tadqiqot-ma rifat (muzeyning asosiy qismini tashkil etadi, ʻ ʼ ba zan ular xalq muzeyi, ommaviy muzey deb ham ataladi), tadqiqot ʼ (ilmiy tadqiqot institutlari qoshida o ziga xos laboratoriya vazifasini ʻ o tovchi) va o quv muzeyiga bo linadi. Sohalar bo yicha tarix, qishloq ʻ ʻ ʻ ʻ xo jaligi, tabiatshunoslik, san atshunoslik, adabiyot, texnikaga oid va ʻ ʼ boshqa muzeylarga bo linadi. Shuningdek, muzeyning memorial ʻ muzeylar, majmua o lkashunoslik kabi turlari bor. ʻ Muzey katta ilmiy tadqiqiy va tarbiyaviy ishlarni olib boradi: to plamlarni butlaydi va o rganadi; ilmiy hujjatlarni tayyorlaydi, muzey ʻ ʻ ashyolarini saqlash va ta mirlash tartibini yaratadi, monografiya, ʼ katalog, yo l-ko rsatkichlar nashr etadi; zamonaviy muzeyshunoslik ʻ ʻ ishlab chiqqan ilmiy usul va metodologiya asosida ekspozitsiyalarda ilmiy tashviqotlar olib boradi. Tomoshabinlar bilan ishlashning eng muhim shakli ekskursiyadir .
Siyosiy, ilmiy, madaniy, iqtisodiy ehtiyojlarni qondiruvchi muzeyning paydo bo lish tarixi uzoq qadimga borib taqaladi. Muzeyningʻ o tmishdoshlari tabiat va ijtimoiy hayotdan olingan asl buyumlarni ʻ xo jalik maqsadlarida va moddiy boylik sifatida emas, balki memorial ʻ guvohnoma va estetik qimmatli asl narsalar sifatida saqlana boshlagan davrda yuzaga kelgan. Kritdagi Knos saroy xazinasi (miloddan avvalgi 16-asr), Vanlar saroyi va ink kohinlarining arxivi (miloddan avvalgi 13 —12-asrlar, Xitoy), Nineviya saroy kutubxonasi (miloddan avvalgi l-z..) va boshqa shular jumlasidan. Kdsimdan ibodatxona, keyinroq xususiy to plamlarda (miloddan avvalgi 3-asrdan) asosan san at asarlari ʻ ʼ jamlangan (Varres, Sulla galereyalari, Serviliy, Krase, Lukull, Pompei , Sezar va boshqa to plamlari). ʻ Vizantiya sobor va monastirlarida, keyinroq Fransiya , Italiya , Germaniya va boshqa mamlakatlar soborlarida turli xil to plamlar saqlangan. Yevropada ilmiy ʻ vazifalar yuklatilgan muzeyning paydo bo lishi buyuk geografik ʻ kashfiyotlar, amalga oshayotgan davr — Uyg onish davriga to g ri ʻ ʻ ʻ keladi; bu davrda xayvonot va o simlik dunyosi namunalari, minerallar, ʻ geodeziya va astronomiya asboblari, etnografik ahamiyatga ega narsalar jamlangan; tabiiy, ilmiy, etnografiya va tarixiybadiiy noyob narsalar jamlangan saroy to plamlari (kunstkameralar, myunskabinetlar va ʻ boshqa) shuxrat krzongan. Dastlab muzey va ular haqidagi dastlabki tavsiflar, shuningdek, muzeyshunoslik haqidagi nazariy asarlar ham shu davrda paydo bo ldi. ʻ Florensiya (L. Medichi, 15-asr), Rim (Vatikan muzeyi, 16-asr), Drezden (Avgust Saksonskiy, 16-asr) va boshqa joylardagi antik davr yodgorliklari to plamlari shu davrga mansub. 17— ʻ 18-asrlarda keyinchalik ko plari davlat milliy muzey negizini tashkil ʻ
qilgan xususiy to plamlar (tarixiy, arxeologik, tabiatshunoslik,ʻ san atshunoslik) shakllandi. ʼ O zbekistonda muzey 19-asrning 2-yarmida tashkil etila boshlagan. 20- ʻ asr boshida O zbekistonda faqat 3 muzey ʻ — Toshkent o lkashunoslik ʻ muzeyi (1876, hozirda O zbekiston tarixi muzeyi ʻ ), Samarqand xalq muzeyi (1896, hozirgi Akmal Ikromov nomidagi O zbekiston ʻ madaniyati va san ati tarixi davlat muzeyi), Farg ona xalq muzeyi (1899, ʼ ʻ hozirgi Farg ona viloyat o lkashunoslik muzeyi ʻ ʻ ) bor edi. Ularning to plamlari kam, ekspozitsiyalarining ko pi tasodifiy materiallardan ʻ ʻ tashkil toptan. 20-asr 20-yillaridan turli sohadagi muzey tashkil etila boshladi. Muzeylar va madaniyat yodgorliklari davlat ixtiyoriga o tkazilib, muhofaza qilina boshlandi. Ilmiy ekspeditsiyalar uyushtirilib, ʻ muzey uchun kolleksiyalar to plash ishi yo lga qo yildi, ko plab muzey ʻ ʻ ʻ ʻ tashkil etildi. Hozir O zbekistondagi muzeyning asosiy qismi ʻ O zbekiston madaniyat ishlari vazirligi qaramog ida. Yirik ʻ ʻ muzeylar: O zbekiston tarixi muzeyi ʻ , Temuriylar tarixi davlat muzeyi , O zbekiston davlat san at muzeyi ʻ ʼ (1918), Akmal Ikromov nomidagi O zbekiston madaniyati va san ati tarixi davlat ʻ ʼ muzeyi , O zbekiston davlat tabiat muzeyi ʻ (1876) va boshqalar. Respublikaning deyarli barcha viloyatlarida o lkashunoslik muzeyi, ʻ jahon ahamiyatiga molik memorial muzey bor. Ta lim-tarbiya va ilmiy vazifalarga ega bo lgan muzey tizimi ʼ ʻ taraqqiyotiga obyektiv ehtiyojlar ortib bormoqda. AQSH , Italiya , Fransiya , Buyuk Britaniya , Germaniya , Rossiya va boshqa mamlakatlar eng taraqqiy etgan muzey tizimiga ega.
Muzeyning xalqaro maydonga chiqishi bilan ularning ta sir doirasiʼ kengayib bormoqda. Bunda ko rgazmalar ayirboshlash birinchi o rinda ʻ ʻ turadi. Muzey jahonning turli mamlakatlariga o z xazinalarini yuboradi, ʻ ayni paytda chet mamlakatlarning ko rgazmalarini o zlarida qabul qiladi ʻ ʻ va ko rgazma hamda muzeyda namoyish etadi. Muzey xalqaro madaniy ʻ alokalarni kengaytirishga yordam bermoqda, milliy madaniyatlarning o zaro boyishi va xalqlar o rtasida hamfikrlikni rivojlantirishga katta ʻ ʻ hissa qo shmoqda. ʻ Muzey faoliyati, ishi muzey fondi asosida yuritiladi. Bu ishning amalga oshirish va kimmati muzey xodimlarining manba tugrisidagi bilimlarini, manbaning madaniy kimmati, xissiy ta`siri, tarixiy jarayoni xakidagi ma`lumotlarni aniklash va oydinlashtirish yulidagi sa`yi xarakatlari bilan belgilanadi. Manbani sotib olish, saklash, tadkik etish, uni ilmiy va ta`lim-tarbiya ishiga tadbik etish esa yanada muxim vazifa xisoblanadi. Muzey fondi utmishi, xozirgi zamon va kelajakni boglovchi, uygunlashtiruvchi manbadir. Muzey fondining arxiv va kutubxona fondlaridan farki shundaki, u tarixiy jarayonni kompleks xujjatlashtiradi. Muzey uchun ma`lumotning xajmi va mundarijasi, predmetning joylashishigina predmetning tabiati , uning kaysi maksadda kachon va kanday yigilganligi tugrisidagi ma`lumotlar xam muximdir. Predmetning tabiatiga, uning ma`lumot berish imkoniyatiga kura tarixiy manbalar kuyidagi turlarga bulinadi: a) moddiy manbalar; b) tasviriy manbalar;