Muzey kurgazmasi. Loyixalashning ilmiy asoslari.
![Muzey kurgazmasi . Loyixalashning ilmiy asoslari .
REJA.
1. Asosiy tushunchalar.
2. Muzey kurgazmasini tashkil etish.
3. Kurgazma materiallari.
4. Muzey kurgazmasini ilmiy loyixalash.](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_1.png)
![1. Muzey predmeti kurgazma uchun tanlab olingadan sung, uning
tushunchasi bir muncha uzgarib, (ta`lim-tarbiya berish, ta`sir etish) endi
u muzey eksponati ga aylanadi. Kurgazmada foydalanilgan barcha
materiallar (barcha moslamalar, kumakchi materiallar, muzey
eksponatlari) kurgazma materiallari xisoblanadi. Muzey kurgazmasining
bir-biriga uzaro boglik, bir-birini davom ettiriradigankismlari yaxlik
xolda kurgazmaning mavzuviy tuzilmasi (strukturasi) deb ataladi.
YUkorida ta`kidlangandek, muzey eksponati, kurgazma materiallari va
boshka kurgazmani tashkil etadigan barcha materiallar bir-birini
tuldirgan, davom ettirgan yagona goyaga xizmat kilgan xoldagi guruxi
kurgazma kompleksi deyiladi. Muzey kurgazmasini tashkil etishning
turli xil uslublari mavjud. Bu uslublar me`moriy, badiiy va loyixachi
dizaynerlar tomonidan kurgazma xolatiga va shu kurgazma kuyiladigan
muzey predmetlarining shakli va ulchamiga karab tanlanadi. Mana shu
uslublar kompleksiga muzey kurgazmasini tashkil etish uslublari
deyiladi. Muzey kurgazmasini kurgazmam maydonining me`moriy
imkoniyatiga karab kurgazmaga kuyilgan muzey predmetining shakli
va ulchamiga karab, shuningdek kurgazmaning mavzusidan kelib
chikib muzey kurgazmasini ilmiy, memoriy, badiiy loyixasini ishlab
chikish memoriy-badiiy echim deyiladi. Ba`zi xolatlarda mavzuning
dolzarbligiga karab yoki biror-bir tarixiy vokea, sana, yubiley
munosabati bilan vaktinchalik kurgazmalar tashkil etiladi. Bunday
kurgazmalar katta maydonni egallamasligi va fakat muxim mavzuni
yoritib berishda axamiyatga ega bulgan muzey predmetlaridan tashkil
etilishi bilan xarakterlanadi. Lekin shunday bulsada, vaktinchalik
kurgazmalarning katta ta`lim-tarbiyaviy xamda targibot kuchi ta`siri
bekiyos buladi.
2. Muzey kurgazmasini tashkil etishda bir necha talablarga](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_2.png)
![axamiyat berish kerak:
1. Muzey kurgazmasi ilmiy konseptsiyasi asosida tashlkil etilishi, u tarixiy
muzeylarda tashkil etilganda tarixiylik xolislik, ilmiylik talablariga
javob bera olishi va dialektik uslubga asoslanishi kerak. Muzey
kurgazmasi xronologik ketma-ketlikda va xolik yoritilishi xamda yuz
bergan vokealarning sabab okibatini boshka tarixiy vokealar bilan sabab
va okibatda uzaro bogliklik va uzaro rivojlannganligini kursatib berishi
keark.
2. Muzey predmeti kurgazmada ikki talabni bojarishi lozim:
a) muzey predmeti kurgazma mavzusi buyicha faktik dalil, isbotlanuvchi
manba vazifasini bajarishi lozim;
b) kurgazma mavzusini tula tushunish, usha davrni tula xis etish va
kompleks ma`lumot olish uchun yordam berish kerak.
3. Muzey kurgazmasini tashkil etayotganda jamiyatning tarixiy
bilimlaridan kanchalik xabardorligi saviyasiga axamiyat berish va
kurgazmani ilmiy saviyasiga asosan urta me`yordagi tashrif
buyuruvchilar uchun muljallangan bulishi kerak. Kurgazma tashrif
mavzusidan jamiyatning xabardorlik saviyasi xar bir mavzu uchun
turlicha bulishi tabiiy. Buni urganish va kurgazmani ilmiy jixatdan uta
murakkab bulib ketmasligiga axamiyat berish kerak. Muvzuning ilmiy
jixatdan murakkab tomonlarini maxsus ilmiy konferentsiyalarda,
seminarlarda urganish va namoyish etish ma`kul.
Mavzu kurgazmasini tashkil etishda uni mavzuviy va kompleks
mavzuviy tizimini ishlab chikish va muzey predmetlarini shu asosda
tashkil etish va joylashtirish kerak.
3. Muzeyshunoslik kurgazmasining materiallari asosan
kuyidagilardan iborat:](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_3.png)
![1. Muzey predmetlari muzey predmetlari kurgazmaning asosi-yadrosi
xisoblanadi. Kurgazmaga kuyiladigan muzey predmetlari asoan
kuyidagilarga bulinadi:
a) moddiy-ashyoviy predmetlar. Tarixiy muzey kurgazmalarida eng kup
uchraydigan predmetlar shubxasiz moddiy-ashyoviy predmetlardir. Ular
ibtidoiy jamoa tuzimi davridan to xizirgi kunga kadar bulib utgan tarixiy
jarayonlar va vokealar xakida xikoya kilishi mumkin. Bunday
predmetlarning bir kismi amaliy sanoat, badiiy xunarmandchilik, san`at
tarixiga xam oid bulishi mumkin.
B) tasviriy predmetlar. Muzey kurgazmasi mavzuni ochib berishda,
ta`sirchanlikda va kurgazma mavzusiga oid bulgan dvar ruxi va muxitni
tashrif buyuruvchilarga singdirishda tasviriy predmetlarning axamiyati
katta. Tasviriy predmetlar mavzu uchun kup xollarda faktik dalil,
isbotlovchi manba sifatida xizmat kilmasligi mumkin. Lekin shunday
xollar xam buladiki, ular yagona ishonchli isbotlovchi manba bulishi
mumkin. Bunday xollarda kupgina musavvirlarning uz kuzi bilan
kurganlari asosida chizgan suratlari va fotosuratlar bilan yuz berishi
mumkin. Misol uchun Samarkanddagi Mirzo Ulugbek madrasasining
xozir mavjud bulmagan turtinchi minorasi, uni uz kuzi bilan kurgan rus
musavviri Verishchagin suratlarida saklanib kolgan.
v) yozma materiallar. YOzma materiallar sirasiga tarixiy asarlar, yuridik
xujjatlar, yorliklar, farmon va buyruklar kiradi. Kurgazmada tarixiy
asarlar bilan birgalikda mavzuga oid bulgan yuridik xujjatlar — farmon,
konun, sud xukmi va boshkalar xam axamiyatga ega. Ular kup xollarda
kuchli ta`sirvositasi va anik isbotlovchi manba sifatida xam juda muxim.
Misol uchun yozuvchi A. Kodiriyning tergov kilish xujjatlari, tergov
jarayoni atni yoki unga “Mutakillik ordeni” berilishi xakidagi prezident
farmoni.](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_4.png)
![ G) xujjatli fonomateriallar. Muzey kurgazma larida xujjatli
fotomateriallar ya`ni kuy, kushik, nutk va boshkalar xam katta
axamiyatga ega. Misol uchun “Mustakillik” mavzusidagi kurgazmada
prezidentimiz I.A.Karimovning Uzbekiston mustakilligigi e`lon kilishini
fono yoki video yozuvi namoyish etilsa katta samara beradi.
SHuningdek, muzey kurgazmasi mavzuga mos keladigan biror kuy,
zarur bulsa shovkin yoki ovozlar fonoyozuvi xalkit bermaydigan
darajada eshittirib turilsa yanada katta samara beradi, ta`sirchanlik
keskin ortadi.
2. Muzey kurgazmasini tashkil etishda yordam beradigan kumakchi
materiallar. Bular safiga asosan kurgazma tashkil etishda foydalanilgan
zarur moslamalar, mebellar va boshkalar kiradi. Kumakchi materiallar
xatto, zarur xollarda, muzeyga tegishli bulmasligi xam mumkin.
3. Muzey kurgazmasining ilmiy-kumakchi materiallari. Bular safiga asosan
muzey fondlarida saklanayotgan va shu kurgazma mavzusiga daxldor
bulgan ilmiy-kumakchi materiallar kiradi. Ular kurgazma mavzusini
yoritishda yordam beradigan xaritalar, turli chizmalar, diogrammalar
bulishi mumkin.
4. Matn va fonosharxlar. Muzey kurgazmasida namoyish etilayotgan
eksponatlar va kurgazma mavzusini yoritishda, tanishtirishda turli
yozma matnlardan va fonosharxlardan foydalanish mumkin. Lekin bu
matn va fonosharxlarning yozma va fono manbalardan farki shuki, ular
dalil, isbotlovchi manba emas, balki, fakat sharx beruvchi, izoxlovchi
kuchga egadir.
SHuningdek, kurgazma materiallariga turli kursatkichlar xam
kirishi mumkin. Ularda kurgazma maydonining tuzilishi va yunalishlari
kursatiladi.
4. Muzey kurgazmasining ilmiy loyixalarda butun muzey jamoasi](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_5.png)
![va zurur xollarda maxsus chakirilgan yordamchi mutaxassislar ishtirok
etadi. Muzey kurgazmasining ilmiy loyixalash uch yunalishda olib
boriladi:
1. Fond bulimlarida muzey kurgazmasini ilmiy loyixalash va tayyorlash
kuyidgi jarayonda amalga oshadi. Bu yunalishda dastlab muzey
predmetlarining kurgazma mavzusiga oidlari tanlab olinadi . Sungra
kayta tiklash bulimiga utgazilgan muzey predmeti bu erda obdon
tekshirilib , zarur bulsa kayta tiklash tadbirlari olib boriladi . SHundan
keyin muzey predmeti bilan ekuskursavod tanishtiriladi va u bilan
mashgulotlar utkaziladi . Kurgazma komissiyasi shundan sung muzey
predmetini kabul kladi va sunggi nazorat - taftish utkaziladi . YA ` ni
muzey predmetini kurgazmada kanday sharoitda , kancha muddat turishi
mumkinligi belgilanadi .
2. Mavzuni ilmiy urganish va tayyorlash. Dastlab kurgazma mavzusiga oid
manba va adabiyotlar urganib chikiladi. Bu ilm fond bulimlarida,
kutubxonalar, arxivlarda olib boriladi. YA`ni mavzu tulik urganiladi.
SHundan sung mavzuning anik shakli va ilmiy konseptsiya yaratiladi.
Navbatdagi ish mavzu tuzilmasini (struktura) va mavzu rejalarini ishlab
chikish buladi. Mavzu rejalarini tuzishda katrotekalarni urganish zarur.
Katrtotekalar yordamida tuzilgan mavzuviy rejalar asosida muzey
predmetlari va yordamchi materiallar tanlanadi, shuningdek ilmiy-
kumakchi materiallar tayyorlanadi. Sungra u yukoridagilardan kelib
chikib mavzuning kurgazmaviy rejasi tuziladi. Aynan shu kurgazmaviy
reja asosida yul kursatkichlar, ma`ruza matnlari va me`moriy-badiiy
echim loyixasi tuziladi. SHu reja asosida ekuskursovodlar bilan
mashgulot utkazilib, kurgazma mavzusini ilmiy urganish va tayyorlash
nixoyasiga etadi.](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_6.png)
![3. Me`moriy yunalish. Mavzudan, mavzuning ilmiy kontseptsiyasi va
kurgazma rejasidan, kartotekalardagi ma`lumotlardan, mavzuviy rejadan
kelib chikib kurgazmaning bosh me`moriy-badiiy echimi umumiy tarzda
rejalashtiriladi. SHu echim mavzuviy-kurgazmaviy reja asosida
mme`moriy-badiiy yochim loyixasi ishlab chikiladi. Sungra aynan shu
loyixa asosida montaj ishlari olib boriladi, kurgazmani targib kiluvchi
taklifnomalar, afishalar nashr etiladi. Aynan shu uchinchi yunalishda
ilmiy xodimlar, musavvirlar, dizaynerlar va me`morlar birgalikda ish
olib boradilar.](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_7.png)
![Manba va adabi yo tlar.
1. Muzeyshunoslik. Moskva.1988 yil.
2. Muzeyning xarorat - namlik va eruglik tizimi . Moskva.1971 yil.
3. N . Sodikova . Madaniy edgorliklar xazinasi . Toshken.1981 yil.
4. Instruktsiya po uchetu i xraneniyu muzeno ` x tsennostey v muzeyax
sistemo `.- Moskva .1977 yil](/data/documents/0ab11b46-e1d4-4817-8e0e-8af150596817/page_8.png)
Muzey kurgazmasi . Loyixalashning ilmiy asoslari . REJA. 1. Asosiy tushunchalar. 2. Muzey kurgazmasini tashkil etish. 3. Kurgazma materiallari. 4. Muzey kurgazmasini ilmiy loyixalash.
1. Muzey predmeti kurgazma uchun tanlab olingadan sung, uning tushunchasi bir muncha uzgarib, (ta`lim-tarbiya berish, ta`sir etish) endi u muzey eksponati ga aylanadi. Kurgazmada foydalanilgan barcha materiallar (barcha moslamalar, kumakchi materiallar, muzey eksponatlari) kurgazma materiallari xisoblanadi. Muzey kurgazmasining bir-biriga uzaro boglik, bir-birini davom ettiriradigankismlari yaxlik xolda kurgazmaning mavzuviy tuzilmasi (strukturasi) deb ataladi. YUkorida ta`kidlangandek, muzey eksponati, kurgazma materiallari va boshka kurgazmani tashkil etadigan barcha materiallar bir-birini tuldirgan, davom ettirgan yagona goyaga xizmat kilgan xoldagi guruxi kurgazma kompleksi deyiladi. Muzey kurgazmasini tashkil etishning turli xil uslublari mavjud. Bu uslublar me`moriy, badiiy va loyixachi dizaynerlar tomonidan kurgazma xolatiga va shu kurgazma kuyiladigan muzey predmetlarining shakli va ulchamiga karab tanlanadi. Mana shu uslublar kompleksiga muzey kurgazmasini tashkil etish uslublari deyiladi. Muzey kurgazmasini kurgazmam maydonining me`moriy imkoniyatiga karab kurgazmaga kuyilgan muzey predmetining shakli va ulchamiga karab, shuningdek kurgazmaning mavzusidan kelib chikib muzey kurgazmasini ilmiy, memoriy, badiiy loyixasini ishlab chikish memoriy-badiiy echim deyiladi. Ba`zi xolatlarda mavzuning dolzarbligiga karab yoki biror-bir tarixiy vokea, sana, yubiley munosabati bilan vaktinchalik kurgazmalar tashkil etiladi. Bunday kurgazmalar katta maydonni egallamasligi va fakat muxim mavzuni yoritib berishda axamiyatga ega bulgan muzey predmetlaridan tashkil etilishi bilan xarakterlanadi. Lekin shunday bulsada, vaktinchalik kurgazmalarning katta ta`lim-tarbiyaviy xamda targibot kuchi ta`siri bekiyos buladi. 2. Muzey kurgazmasini tashkil etishda bir necha talablarga
axamiyat berish kerak: 1. Muzey kurgazmasi ilmiy konseptsiyasi asosida tashlkil etilishi, u tarixiy muzeylarda tashkil etilganda tarixiylik xolislik, ilmiylik talablariga javob bera olishi va dialektik uslubga asoslanishi kerak. Muzey kurgazmasi xronologik ketma-ketlikda va xolik yoritilishi xamda yuz bergan vokealarning sabab okibatini boshka tarixiy vokealar bilan sabab va okibatda uzaro bogliklik va uzaro rivojlannganligini kursatib berishi keark. 2. Muzey predmeti kurgazmada ikki talabni bojarishi lozim: a) muzey predmeti kurgazma mavzusi buyicha faktik dalil, isbotlanuvchi manba vazifasini bajarishi lozim; b) kurgazma mavzusini tula tushunish, usha davrni tula xis etish va kompleks ma`lumot olish uchun yordam berish kerak. 3. Muzey kurgazmasini tashkil etayotganda jamiyatning tarixiy bilimlaridan kanchalik xabardorligi saviyasiga axamiyat berish va kurgazmani ilmiy saviyasiga asosan urta me`yordagi tashrif buyuruvchilar uchun muljallangan bulishi kerak. Kurgazma tashrif mavzusidan jamiyatning xabardorlik saviyasi xar bir mavzu uchun turlicha bulishi tabiiy. Buni urganish va kurgazmani ilmiy jixatdan uta murakkab bulib ketmasligiga axamiyat berish kerak. Muvzuning ilmiy jixatdan murakkab tomonlarini maxsus ilmiy konferentsiyalarda, seminarlarda urganish va namoyish etish ma`kul. Mavzu kurgazmasini tashkil etishda uni mavzuviy va kompleks mavzuviy tizimini ishlab chikish va muzey predmetlarini shu asosda tashkil etish va joylashtirish kerak. 3. Muzeyshunoslik kurgazmasining materiallari asosan kuyidagilardan iborat:
1. Muzey predmetlari muzey predmetlari kurgazmaning asosi-yadrosi xisoblanadi. Kurgazmaga kuyiladigan muzey predmetlari asoan kuyidagilarga bulinadi: a) moddiy-ashyoviy predmetlar. Tarixiy muzey kurgazmalarida eng kup uchraydigan predmetlar shubxasiz moddiy-ashyoviy predmetlardir. Ular ibtidoiy jamoa tuzimi davridan to xizirgi kunga kadar bulib utgan tarixiy jarayonlar va vokealar xakida xikoya kilishi mumkin. Bunday predmetlarning bir kismi amaliy sanoat, badiiy xunarmandchilik, san`at tarixiga xam oid bulishi mumkin. B) tasviriy predmetlar. Muzey kurgazmasi mavzuni ochib berishda, ta`sirchanlikda va kurgazma mavzusiga oid bulgan dvar ruxi va muxitni tashrif buyuruvchilarga singdirishda tasviriy predmetlarning axamiyati katta. Tasviriy predmetlar mavzu uchun kup xollarda faktik dalil, isbotlovchi manba sifatida xizmat kilmasligi mumkin. Lekin shunday xollar xam buladiki, ular yagona ishonchli isbotlovchi manba bulishi mumkin. Bunday xollarda kupgina musavvirlarning uz kuzi bilan kurganlari asosida chizgan suratlari va fotosuratlar bilan yuz berishi mumkin. Misol uchun Samarkanddagi Mirzo Ulugbek madrasasining xozir mavjud bulmagan turtinchi minorasi, uni uz kuzi bilan kurgan rus musavviri Verishchagin suratlarida saklanib kolgan. v) yozma materiallar. YOzma materiallar sirasiga tarixiy asarlar, yuridik xujjatlar, yorliklar, farmon va buyruklar kiradi. Kurgazmada tarixiy asarlar bilan birgalikda mavzuga oid bulgan yuridik xujjatlar — farmon, konun, sud xukmi va boshkalar xam axamiyatga ega. Ular kup xollarda kuchli ta`sirvositasi va anik isbotlovchi manba sifatida xam juda muxim. Misol uchun yozuvchi A. Kodiriyning tergov kilish xujjatlari, tergov jarayoni atni yoki unga “Mutakillik ordeni” berilishi xakidagi prezident farmoni.
G) xujjatli fonomateriallar. Muzey kurgazma larida xujjatli fotomateriallar ya`ni kuy, kushik, nutk va boshkalar xam katta axamiyatga ega. Misol uchun “Mustakillik” mavzusidagi kurgazmada prezidentimiz I.A.Karimovning Uzbekiston mustakilligigi e`lon kilishini fono yoki video yozuvi namoyish etilsa katta samara beradi. SHuningdek, muzey kurgazmasi mavzuga mos keladigan biror kuy, zarur bulsa shovkin yoki ovozlar fonoyozuvi xalkit bermaydigan darajada eshittirib turilsa yanada katta samara beradi, ta`sirchanlik keskin ortadi. 2. Muzey kurgazmasini tashkil etishda yordam beradigan kumakchi materiallar. Bular safiga asosan kurgazma tashkil etishda foydalanilgan zarur moslamalar, mebellar va boshkalar kiradi. Kumakchi materiallar xatto, zarur xollarda, muzeyga tegishli bulmasligi xam mumkin. 3. Muzey kurgazmasining ilmiy-kumakchi materiallari. Bular safiga asosan muzey fondlarida saklanayotgan va shu kurgazma mavzusiga daxldor bulgan ilmiy-kumakchi materiallar kiradi. Ular kurgazma mavzusini yoritishda yordam beradigan xaritalar, turli chizmalar, diogrammalar bulishi mumkin. 4. Matn va fonosharxlar. Muzey kurgazmasida namoyish etilayotgan eksponatlar va kurgazma mavzusini yoritishda, tanishtirishda turli yozma matnlardan va fonosharxlardan foydalanish mumkin. Lekin bu matn va fonosharxlarning yozma va fono manbalardan farki shuki, ular dalil, isbotlovchi manba emas, balki, fakat sharx beruvchi, izoxlovchi kuchga egadir. SHuningdek, kurgazma materiallariga turli kursatkichlar xam kirishi mumkin. Ularda kurgazma maydonining tuzilishi va yunalishlari kursatiladi. 4. Muzey kurgazmasining ilmiy loyixalarda butun muzey jamoasi