O’QUV-ME’YORIY HUJJATLAR BILAN ISHLASHNI TASHKIL ETISH Reja: 1. O’quv me’yoriy – hujjatlar turlari. 2. O’quv me’yoriy hujjatlarning sinflanishi. 3. Ta’lim maqsadlari. 4. Fan dasturlari va ishchi dasturlar, kalendar rejasining tuzilishi

O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligiga erishib , iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o’ziga xos yo’lini tanlashi kadrlar tayyorlash tuzilmasi va mazmunini qayta tashkil etishni zarur qilib qo’ydi. Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi qonunning joriy etilishi yangi o’quv rejalari, dasturlari, darsliklarni hamda zamonaviy didaktik ta’minotni ishlab chiqishni va tadbiq etishni taqozo etdi. Shu nuqtai nazardan Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim jarayoni, mazmunini isloh qilish asosan me’yoriy hujjatlar majmui (davlat ta’lim standarti, o’quv rejalari va dasturlari) asosida, kadrlarga ta’lim va tarbiya berish milliy istiqlol g’oyalariga muvofiq amalga oshirilishi alohida ta’kidlab o’tilgan. Klassifikator – bu O’zbekiston Respublikasining axborotlarni kodlashtirish va tartibga solish yagona tizimining tarkibiy qismidir. Klassifikatorda ta’lim bosqichlari (bakalavriat, magistratura), bilim va ta’lim sohalari, ta’lim yo’nalishlari va mutaxassisliklari y ettita raqamli kod bilan belgilanadi. mutaxassislik kodi; yo’nalish kodi; ta’lim sohasi kodi; bilim sohasi kodi; ta’lim dasturlari bosqichi kodi. Ta’limning xalqaro standart klassifikatsiyasiga binoan ta’lim bosqichlari bakalavriat yo’nalishlarida 5 raqami, magistratura mutaxassisliklarida – 5 A (raqam va harf) bilan belgilanadi. Masalan: bakalavriat kodi 5140100, 5211300, 5520400 va hokazo; magistrlar 5A140101, 5A211301, 5A52040 1 va hokazo. Davlat ta’lim standartlari ( DTS) – umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar va Oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi. DTSlarini bajarish O’zbekiston Respublikasining barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. Oliy ta’limning Davlat ta’lim standarti kadrlar tayyorlash sifatiga, ta’lim mazmuniga qo’yilgan talablar; ta’lim oluvchilar tayyorgarligining zaruriy va yetarli ta’lim muassaslari bitiruvchilariga qo’yilgan malakaviy talablar; o’quv yuklamasining maksimal hajmi; ta’lim muassasalari faoliyati va kadrlar tayyorlash sifatini baholash tartiblari hamda yo’l-yo’riqlarini belgilaydi. Malaka talablari Oliy ta’limning Davlat ta’lim standarti asosida ishlab chiqiladi va o’quv jarayonini tartibga soluvchi, ta’lim muassasalari faoliyati va kadrlar tayyorlash sifatini

baholovchi me’yoriy hujjatlar: bakalavriat ta’lim yo’nalishlari, magistratura ixtisosliklari uchun DTS, o’quv rejalari, o’quv fanlari dasturlari va boshqalarni tayyorlash uchun asosdir. Mutaxassislik fan mashg’ulotlarni rejalashtirishda va ularga tayyorgarlik k o’ rish o’ zaro chambarchas bog ’ langandir. Rejalashtirish-tayyorgarlikning bir qismi bo’lib, rejalashtirish hujjatlarida ta’lim beruvchining mashg’ulotlarga tayyorgarlik natijalari aks ettiriladi. Mashg’ulotlarga tayyorgarlikni ikki bosqichga bo’lish mumkin: istiqbolli tayyorgarlik – o’quv yiliga va dasturning mavzularini o’rganishga tayyorgarlik hamda joriy navbatdagi darsga tayyorgarlik. Tayyorgarlikning har bir elementi ta’lim beruvchining shaxsan tayyorgarligini, o’quv ko’rgazmali qurollarini tayyorlashni va o’quv jarayonini rejalashtirishni o’z ichiga oladi. O’quv jarayonini rejalashtirishda ta’lim beruvchi quyidagi vazifalarni amalga oshirishi kerak: - ta’lim - tarbiya ishlari istiqbol rejalarini tayyorlash; - o’quv ishlab chiqarish ishlari uchun me’yorlar va texnik talablarini ishlab chiqishda qatnashish; - o’quv-texnik hujjatlarini, baholash mezonlarini, ishlab chiqarish amaliyotining batafsil dasturini ishlab chiqish; - maxsus va umumkasbiy fanlarni o’rganish paytida mavzu bo’yicha olingan talabalar bilimlarini tahlil qilish; - mavzu materialini kichik mavzular va darslarga taqsimlash; - o’tilgan mashg’ulotlar yakunlarini tahlil qilish, kelgusi dars mazmuni, mavzusi, ta’lim va tarbiya maqsadlarini aniqlash; - kirish instruktajini o’tkazish metodlarini belgilash; - talabalarning mashqlari va mustaqil ishlarini tizimini joriy instruktaj metodlarini belgilash; - dars rejasini va kirish instruktaji konspektini tuzish, talabalarga beriladigan muayyan uy topshiriqlarini belgilab qo’yish. Maxsus fan o’qituvchilari va muhandis-pedagoglar quyidagi asosiy o’quv- rejalashtirish hujjatlarini yuritadi: - taqvimiy-mavzuiy reja;

- kundalik dars rejasi; - darsning ma’ruza matni; - yozma ko’rsatma berish hujjatlari (texnologik xaritalar, uslubiy ko’rsatmalar, tarqatma materiallar). Ta’lim- tarbiya jarayonini tashkil etishni rejalashtiruvchi, asosiy hujjat o’quv rejalari hisoblanadi. O’quv rejasi professional ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya jarayonini samarali tashkil etishni, o’quv fanlarini alohida o’rganish sur’atini ta’minlovchi hujjat hisoblanadi. O’quv rejasi – har bir yo’nalish uchun alohida tuzilib, vazirlik tomonidan tasdiqlanadi. Unda quyidagilar o’z ifodasini topadi: 1. Tayyorlov yo’nalish (ixtisoslik) kodi va uning nomlanishi. 2. O’qish muddati. 3. Tugatgandan so’ng olinadigan akademik darajasi. 4. Ta’lim shakli. 5. O’quv davrining taqsimoti (jadvali). 6. O’quv jarayonining rejasi. 6.1. O’rganiladigan o’quv predmetlari. 6.2. Har bir o’quv predmetini o’rganish uchun ajratilgan umumiy vaqt miqdori. 6.3. O’rganish uchun ajratilgan vaqtni ma’ruza, amaliy mashg’ulot, laboratoriya ishlari, seminarlar, kurs loyihalari va boshqa mashg’ulotlarga qanday miqdorda taqsimlanganligi. 6.4. O’quv predmetini qaysi bosqich, semestrlarda haftasiga qancha soatdan o’rganish tartibi. 7. Davlat attestatsiyasi. 8. Tanlov fanlarining ro’yxati. 9. Izohlar kabilar. O’quv rejalari mazmuni va tuzilishiga mos holda quyidagi omillarga e’tiborni qaratmoq lozim: ta’lim va tarbiyaning maqsadli yo’naltirilganligiga; mehnat va ishlab chiqarish jarayonining tuzilishiga; ta’lim- tarbiya jarayonining qonuniyatlariga. O’quv rejalarini ishlab chiqishda bo’lg’usi mutaxassislarda shakllantirilayotgan malaka mahoratlari darajasining o’rganilayotgan o’quv fanlari miqdoriga va o’rganish davriga aniq mos tushishini e’tiborga tutmoq lozim. Bo’lg’usi mutaxassislarning bilim va ko’nikmalarining shakllanishini, har bir fanni bosqichma-bosqich o’rganishlari chuqurligi, qulay va muhimligini ham nazarda tutishi kerak bo’ladi.

Ta’lim standartlarida belgilab berilganidek, umumiy va maxsus talablar, bilim va ko’nikmalar, o’quv rejalaridagi umumkasbiy va maxsus fanlarda o’zaro uzviyligini ta’minlash, fan dasturlarini zamon talablariga mos ravishda oddiydan murakkabga qarab tuzib chiqish, har bir fan dasturlarining mavzulariga mos ravishda qo’shimcha ko’rgazmali qurollar yaratish – o’qituvchilar oldiga murakkab vazifalarni qo’yadi, talabalarning esa nazariy bilimlarini shakllantirib boradi. O’quv dasturiy hujjatlar tuzilmasi va mazmunini ishlab chiqish o’qitish jarayonini takomillashtirish va mehnat bozori talablariga javob beradigan malakali kadrlarni tayyorlashda muhim ahamiyatga ega. FAN DASTURI – uslubiy-me’yoriy hujjat bo’lib, davlat ta’lim standartining muayyan fan bo’yicha bakalavr (magistr) bilim, ko’nikma va malakalariga hamda kompetensiyasiga qo’yilgan talablarga muvofiq ishlab chiqiladi. Fan dasturi tarkibida fanning maqsadi, vazifalari va o’rganadigan muammolari, talabalarning fan bo’yicha egallashi lozim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar tavsifi, kompetensiyasi, nazariy, amaliy (laboratoriya, seminar) va mustaqil ish mashg’ulotlari hajmi va mazmuni, metodik tavsiyalar, taqvimiy mavzuiy rejalar, o’quv-uslubiy adabiyotlar va didaktik vositalar ro’yxati hamda baholash mezonlari, shaxsning qaysi fazilatlarini shakllantirishga yo’nalganligi kiradi. Dasturda fan, texnika, texnologiyaning so’nggi yutuqlari, oliy ta’lim rivojlanishining jahon tendensiyasi hisobga olinishi, respublikada joriy etilgan uzluksiz ta’lim tizimining ta’lim turlari o’rtasidagi uzviylik va uzluksizlikni ta’minlashi shart. Fan dasturini ishlab chiqishda ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim olish va o’rganish, o’qitish jarayonini shaxsga yo’naltirilgan va rivojlantiruvchi ta’lim talablari asosida tashkil etishga, mavzularning bir xil talqinda takrorlanmasligiga e’tibor berilishi zarur.