O’simliklar genofondini sa q lash Reja: 1. Ochiq urug’li dorivor o’simliklar kollekstiyasi 2. Bargli o’simliklar niholxonasi 3. Dorivor o’simliklar kollekstiyasi

Ochiq urug’li o’simliklar kollekstiyasida 2012-2014 yillar mobaynida kerakli barcha agrotexnik tadbirlar olib borildi. Chet davlatlardan indeks orqali 30 ga yaqin urug’ namunalari olindi, barcha urug’ namunalari sepildi va kollekstiya 20 dan ortiq tur va shakillar bilan to’ldirildi (jadval 2.4.1). Jadval 2.4.1 - Ochiq urug’li o’simliklar kollekstiyasiga 2012-2014 yillar mobaynida keltirilgan yangi o’simliklar ro’yxati № Turning nomi № Turning nomi 1 Pinus koraiensis 12 Larix ladebourii 2 Pinus peuce 13 Picea mariana Brittstens 3 Juniperus sabina varegata 14 Picea omorika Purk 4 Thuja occidentalis pendula L. 15 Pinus mugo turravar mugo 5 Microbiota decuesa 16 Pinus mugo Hesse 6 Larix laricina (Du Roi) K. Koch 17 Pinus x rhactica Brugger 7 Thuja occidentalis malonyon 18 Pinus controta Dougl.ex loud. 8 Thuja occidentalis yellov ribbon. 19 Pinus mugo Mops Turra 9 Larix olgensis Henry vorkare 20 Abies sibirika 10 Larix olgensis mayr 21 Pinus strobus 11 Larix kaempferi blue rabbit Ochiq urug’li o’simliklar niholxonasida issiqxonada ildiz oldirilgan qalamchalar va urug’idan sepilib unib chiqqan nihollarni qatorlarga o’tqazish bo’yicha mavsumiy ishlar amalga oshirildi. Unib chiqqan nihollar ustida fenologik kuzatuv ishlari olib borilmoqda. Kollekstion niholxonada Botqoq sarvisi – Taxodium distichum , Kazats archasi – Juniperus Sabina , Oddiy archa – Juniperus communis , G’arb tuyasi – Thuja occidentalis , Sharqiy Osiyo relikti Ginkgo, Virgin archasi, Xitoy archasi, uzun bargli archa, Sharq biotasi kompakt shakli, Pixta, Torreya, Hamaestiparis va boshqa noyob o’simliklar urug’i va qalamchalari yordamida ko’paytirilib parvarishlanmoqda. Bahorgi mavsumda niholxonadagi nihollar ko’chat bo’limiga o’tqazildi.

Ushbu bo’limda yangi ko’chatxona tashkil etish ishlari boshlanib, qariib 0,30 ga maydon kuzgi-bahorgi mavsumga ko’chat ekish uchun tayyor holatga keltirildi. Fenologik kuzatuvlar 2014 yil igna bargli o’simliklarning bir nechtasi uchun qulay kelganligini ko’rsatdi, ya’ni aksariyat onalik daraxtlari sifatli kubbalar hosil qildi. Ushbu bo’limda Sharqiy Osiyo florasi relikti hisoblangan ikki bo’lakli Ginkko va boshqa noyob o’simliklarni o’rganish bo’yicha ilmiy ishlar olib borilmoqda. Mavsum davomida daraxt va nihollar yaxshi o’sib rivojlanishi uchun o’z vaqtida agrotexnik tadbirlar olib borildi, kasallik va zararkunandalarga qarshi kimyoviy ishlov berildi. 2013 yil 25 mayda igna bargli o’simliklarning zararkunandalariga qarshi BP purkagichi yordamida «Bagira 20 % em.k.» preparati bilan 650 tup zararlangan archaga ishlov berildi. 15 iyun, 16 iyul va 20 avgustda archa chervestiga qarshi matorli purkagich (KA 90) yordamida «Zipper 10l/10g.», «NESTOR 20 SP-10l/1,5g.» preparatlari bilan ishlov berildi. Archa chervestini tarqatuvchi manbalar batamom yo’q qilindi. Botanika bog’i bo’yicha daraxt va butalarning kasallik va zararkunandalarini aniqlash va o’rganish tadqiqotlari davom etmoqda. Bargli o’simliklar niholxonasi Bargli o’simliklar niholxonasida 2012 yil indeks bo’yicha chet davlatlardan 52 paket urug’ na’munalari olindi va barchasi sepildi. Sepilgan urug’ na’munalaridan 16 tur o’simlik unib chiqdi. Ekspozistiyalar bo’yicha yig’ilgan 30 tur urug’ na’munalaridan 28 tur o’simlik unib chiqdi. Kollekstiyani to’ldirish uchun 10 turdagi o’simliklar tayyorlandi. 2013 yil indeks bo’yicha chet davlatlardan 63 paket urug’ na’munalari (tur) olindi va barchasi sepildi. Sepilgan urug’ na’munalaridan 27 tur o’simlik unib chiqdi. Botanika bog’i ekspozistiyalaridan yig’ilgan 24 tur urug’ na’munalaridan 20 tur o’simlik unib chiqdi. Kollekstiyani to’ldirish va yoshartirish uchun 12 turdagi o’simliklar tayyorlandi.

2014 yil indeks bo’yicha chet davlatlardan 80 paket urug’ na’munalari olindi. Botanika bog’i ekspozistiyalarida urug’ yig’ish ishlari davom etmoqda. Urug’larni sepish ishlari oktyabr-noyabr oylarida amalga oshiriladi. Kollekstiyani to’ldirish va yoshartirish uchun 20 turdagi o’simliklar tayyorlandi. Dorivor o’simliklar kollekstiyasi Dorivor o’simliklar kollekstiyasidagi o’simliklarni saqlash va boyitish maqsadida o’z vaqtida agrotexnik tadbirlarni amalga oshirildi, o’simliklarni parvarishlash, urug’ va qalamchalardan ko’paytirish ishlari muntazam ravishda olib borildi. Chet davlatlardan indeks orqali 50 ga yaqin urug’ namunalari olindi, barcha urug’ namunalari sepildi va kollekstiya 15 dan ortiq noyob, dorivor o’simlik turlari: qizil kitobga kiritilgan - Ungernia victoris, Sanguisorba alba, Echinacea purpurea, Cynora scolomus, Ajuga repens, Cassia tora, Astragalus eximius Bunge., Polygonatum multiflorum, Silene inflate, Alcea rosea, Crocus alatavicus, C. korolkovii, relikt - Ginkgo biloba o’simliklari bilan to’ldirildi (jadval 2.5.1). Shu bilan birga “Dorivor o’simliklar introdukstiyasi” laboratoriyasi ilmiy xodimlari tomonidan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 17 fevraldagi № 40 sonli “O’zbekiston Respublikasi qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari, Hukumat qarorlari ijrosini ta’minlashda barcha davlat boshqaruvi rahbarlarining roli, shaxsiy mas’uliyati va javobgarligi to’g’risida”gi bayonining 19-bandining ijrosi bo’yicha “Respublikada mavjud, farmastevtika sanoatida asosiy va istiqbolda keng qo’llaniladigan dorivor o’simliklarning tavsifi, tarqalishi, xom ashyosini tayyorlash va uning sifati, kimyoviy tarkibi va tibbiyotda qo’llanilishi, yoritib berilgan yo’riqnoma tayyorlanib Respublikada faoliyat olib borayotgan dorivor o’simliklar etishtirishga ixtisoslashgan fermerlar, mutaxassislar va dori-darmon ishlab chiqarish sanoati xodimlariga taqdim etildi (ILOVA V). O’rta Osiyo va o’zga xudud o’t o’simliklari florasi bo’limi

Bu bo’limdagi o’simliklarni saqlash va boyitish maqsadida o’z vaqtida agrotexnik tadbirlar amalga oshirildi. O’simliklarni parvarishlash, urug’ va qalamchalardan ko’paytirish ishlari muntazam ravishda olib borildi. Ushbu bo’limda manzarali ko’p yillik gullar kollekstiyasi mavjud bo’lib, 25 oila, 91 turkum va 225 tur va shakllar parvarishlab kelinmoqda. Bahor mavsumida chet davlatlardan indeks orqali 98 paket urug’ namunalari olinda va 45 tur urug’ namunalari sepildi va ularning 100 % da unuvchanlik holati kuzatildi (jadval 2.7.1). Hozirda ushbu yangi manzarali o’simliklar ustida fenologik kuzatuv ishlari olib borilmoqda. Qolgan 53 tur urug’ namunalari kuzgi mavsumda sepish uchun pollar tayyor holga keltirildi. Shuningdek, bo’limda yuqori manzarali noyob o’simliklar urug’i va qalamchalari yordamida ko’paytirilib, parvarishlab kelinmoqda. Bular Magnoliya turlari, Biota, Tuya, Qrim qarag’ayi, Virgin archasi va boshqalar. Duragay o’simliklar kollekstiyasi Duragay o’simliklar kollekstiyasida duragay (shakl) va alohida turlar qariib yarim asr davomida to’planib, uning maydoni 0,5 ga dan iborat. Bu maydonda Caryax Juglans ning dastlabki duragay namunasi saqlanmoqda. Shuningdek Chilopsis x Catalpa ning urg’ochi namunalari o’stirilib, ular 4 avlodgacha etkazilgan. Bu o’simliklarni qalamchadan yalpi ko’paytirish va kelajakda ko’kalamzorlashtirishda foydalanish uchun toza onalik tuplari mavjud. Kollekstiyada turlararo duragay Kolreuteria paniculata x K. bipinnata ning ko’chatzori mavjud bo’lib, ular o’zining manzarali gullari va mevalari bilan ko’kalamzorlashtirishda istiqbolli hisoblanadi. Kollekstiyada yanada istiqbolli bo’lgan K. bipinnata , o’zining tim qizil mevalari bilan ko’kalamzorlashtirishda e’tiborlidir. Bu turning Ashxaboddan keltirilgan uzun tanali namunasi ham saqlanmoqda. Sapindaceae oilasidan Sapindus mucorosini o’stirilmoqda. Kollekstiyada (ochiq maydonda) Ramnaceae oilasiga mansub - Howenia dulcis (Qand daraxti) etishtirib kelinmoqda. Shuningdek kollekstiya maydoni bo’ylab Ulmaceae oilasiga mansub turlarning turli xildagi duragay shakllari joylashgan. Uch avloddan iborat istiqbolli Aflatunoprunia duragayi o’stirilmoqda.