O`YIN TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O’QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.267578125 KB

Ko'chirib olish

O`YIN TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O’QUVCHILARDA
TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH
REJA:
1.O`yin texnologiyalarining mohiyati.
2.O`yin texnologiyalari asosida o`quvchilarda tanqidiy va kreativ tafakkurni
shakllantirish
3. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida didaktik o‘yinlardan foydalanish

O`yin texnologiyalarining mohiyati.
Amaliy yoki ishchan o’yinlar yoki mavzuni o’zlashtirish, takrorlash, ijodliy
qobiliyatlari rivojlantirish vazifalarini bajarish imkonini beradi. O’quv jarayonida
amaliy o’yinlarni turli shakllaridan foydalanishadi: taqlid qilish, roli o’yinlar (teatr
darslari va sahna ko’rinishlari va h.k.)
Taqlid qilish o’yinlari. Darsda birorta tashkilot, korxona ishi taqlid etiladi (ish
yig’ilishi, ish rujasining muhokamasi, muzokaralar, munozaralarni olib borish, sud,
patent tashkiloti, ilmiy kengashlarda chiqishlar va h.k.)
Rolli o’yinlardja o’quvchi turli xil xarakterli inson obraziga qalban kirishib
ketadi. O’yinda o’quvchilarga asosan tugallanmagan vaziyatlar aks etgan, muamoli
sahna ko’rinishi rollari beriladi. O’quvchilar ushbu muammoli rollarni mustaqil
ravishda oxiriga yetkazib o’ynashlari shart.
Teatr dasturlarida rolli o’yinlar o’quvchilarni boshqa insonlarni tushunishga
o’rgatadi. Ushbu usul o’quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, xayotda har qanday
sharoitda ham o’zini tuta bilishga tarbiyalanganligiga hamda mustaqil xayot
kechirishdagi o’zini qarashlarini asoslab bera oladigan inson sifatida shakllantiradi.
1. tayyorlash bosqichida xayotdagi biror muammo, vaziyatni ko’rsatish uchun
snerai tayyorlvanadi. Masalan, sud jarayoni ilmiy kengashda muhokama, korxona
rahbari qoshidagi ishchi yig’ilish va h.k. o’yinda qo’atnashuvchilarga yo’l –
yo’ruqlar beriladi. O’yinni o’tkazish uchun ekspertlar tanlanadi. Qatnashuvchilar
bu ekspertlarda o’yingacha kerakli ma’lumotlarni olishadi. O’quvchilar rollarini
o’zlari tanlab olishi yoki o’qituvchi tomonidan bo’lib berilishi mukmin. Shundan
so’ng, o’yinda qatnashuvchilar rollar ustida mashq qiladilar, ishlaydilar. Bu
bosqich odatda 1,5 -2 haftaga cho’ziladi.
2. o’yinni o’tkazish bosqichida o’quvchilar o’zlariga bo’lib berilgan rollarni
o’z mustaqil fikr g’oyalaridan kelib chiqib, xayotda shunday vaziyatda o’sha inson
qanday yo’l tutardi, shular haqida fikr mulohaza yuritib o’ynaydilar. O’qituvchi
o’yin davomida tomoshabin sifatida bo’ladi. Ayrim xollardagina o’yinga
aralashishi mumkin.. bunda qisqa, aniq va lo’nda harakat qilishi kerak bo’ladi.
Ishchan o’yinlar turlariga qarab , o’yinda qatnashayotganlarning ishga nisbatan

munosabati orqali: g’oyalar generatori, ishlab chiquvchi, taqlid qiluvchi, bilimdon;
tahlil qiuvchi (analitik) bo’lishi; yangilikka munosabat orqali: faol, ehtiyotkor
tanqidchi, konservator (eskilik tarafdori) bo’lishi; tutgan o’rniga qarab:
tashkilotchi, muvofiqlashtiruvchi, umumlashtiruvchi, nazoratchi, trener va h.k.
bo’lishi mumkin.
3. Muhokama va baholash bosqichida ekspertlar, o’yin ishtirokchilari,
tomoshabinlar o’yinni tahlil qilish, muhokama qilish imokniyatiga ega bo’ladilar,
xayot bilan o’xshashlikka, o’quv fani bilan bog’liqlikka e’tibor beriladi va
o’qituvchi tomonidan yakunlanib baholanadi.
Bahs – Munozara. o’quvchilarni tanlangan mavzu sohasida munozara
qilishga o’rgatish, ularninng bilimlarini chuqurlashtiradi, o’z fikrlarni asoslash
qobiliyatini rivojlantiradi.
Munozarani o’tkazish uchun:
1.O’qituvchi baxs –munozara mashg’uloti uchun muammoli mavzu tanlaydi
va o’quvchilari taklif etaldi.
2. O’qituvchi qatnashuvchilarga muammoni «Aqliy hujum» usuli bilan
yechishni va щ zifa qilib yuklaydi va uni o’tkazish tartibini belgilaydi.
3. O’qituvchi «Aqliy hujum» vaqtida bildirilgan g’oya va fikrlarni yozma
ravishda yozishni taklif etadi yoki ularni yozish uchun kotib tayinlaydi.
4. O’qituvchi o’quvchilarni ikki guruhga ajratadi va sinfni ikii tomoniga qator
qo’yilgan stolar yoniga o’tqazadi va har bir guruh qatnashchilari qaysi nuqtai
nazarni himoya qilishlarini belgilaydi. Shundan so’ng 1- guruh o’quvchilariga
numerlangan varaqlar tarqatiladi va 5 – minut davomida o’zlari ma’qullayotgan
nuqtai nazar foydasiga bitta dalilni yozish topshiriladi.
5. 1-guruh a’zolari tomonidan yozilgan varaqlar qarshi guruhlari shuriklariga
beriladi. Ular sheriklarining dalillariga qarshi javob topishi va yozishi uchun
hamda o’z qarshi dalililarini bayon qilishlari uchun 10 minut vaqt ajratiladi.
6. O’quvchilar bilimlarini aniqlash uchun dalillar almashtirishni 2-3 marta
takrorlash yetarlidir.

7. Baxslarga yakun chiqarishning yaxshi shakli ikkala tomonga qaratilgan
savodir: qarshi tomonnning eng yaxshi dalil isbotlari qaysilari bo’ldi?
8. O’qituvchi tomonidan munozara qatrnashchilarini baholash. Ammo bu
haqda o’quvchilarni darsning boshidayoq ogohlantirishi kerak.
Didaktik o`yinli texnologiyalarning mazmuni
Didaktik o’yinlar qoidali o’yinlar jumlasiga kiradi va rolli o’yinlarni
rivojlantirish predmeti hisoblanadi. Bunday o’yinlar asosini bilishning u yoki bu
mazmunini, o’yinning borishi belgilaydigan harakatlarni bajarishga qaratadigan
aqliy va irodaviy urinishini tashkil etadi. Didaktik o’yinlarda asosiy fikrlash
jarayonlari - tahlil qilish, taqqoslash, xulosa chiqarish va hokazolar takomillashadi.
Didaktik o’yinlar ta'lim jarayonida bolalarni o’qitish, tarbiyalash va kamol
toptirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O’yin paytida bolaning ijobiy ish
faoliyatini kuchaytiradi, ixtiyoriy diqqatini, xotirasini takomillashtiradi. O’yinda
o’quvchilar o’zlari sezmagan holda juda ko’p harakatlarni, mashqlarni bajaradilar,
turli masalalarni yechadilar.
Didaktik o`yinlarga qo’yiladigan talablar:
1. Didaktik o’yinlar o’quv predmetlari bo’yicha dastur materialiga muvofiq
yo’sinda tanlanishi lozim.
2. Didaktik o’yin unda qatnashuvchilarga bilimlar bo’yicha ma'lum talablar
qo’yiladigan yo’sinda ishlab chiqilishi kerak.
3. Didaktik o’yinning muvaffaqiyatli o’tishi uning maqsadini yaqqol
aniqlashiga bog’liq. Chunki bunda o’quvchilarning fikrini maqsadli yo’nalishga
solish, ularning ishini bajarishga qiziqishini oshirish imkoniyati tug’iladi.
4. O’yinlarni tanlashda ma'lum izchillikka rioya qilish ham zarur.
Mazmunan qiyin o’yinlardan oldin osonroq o’yinlarni o’tkazib, o’quvchilarni
navbatdagi o’yinlarga puxtaroq tayyorlash juda muhimdir. Shu tariqa tahlil, sintez,
taqqoslash, tasniflashda mavhumlashtirish, muayyanlashtirish, umumlashtirish
singari aqliy operatsiyalarni asta-sekin murakkablashtirib borish shart.

5. Didaktik o’yinlarning qoidasini va tashkil etilishini tuzish va ishlab
chiqishda o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini, ularning turli (bo’sh va
kuchli, faol va loqayd) guruhlarini hisobga olish kerak.
6. O`yinning qoidalari sodda, aniq bo’lishi va yaqqol ifodalanishi lozim.
7. Har bir o’quvchi butun o’yin jarayonida faol ishtirok etishi, o’z
"navbatini" uzoq kutish o’yinga qiziqishni susaytirishi mumkinligini unutmaslik
kerak.
8. Har bir o’yinga umumiy va yakka tartibda yondashish, undagi
topshiriqlarning qiyinlik darajasini va qanchasi mustaqil holda bajarilishini hisobga
olish kerak.
Ma’lumki, b о lalar о datda jim u t ira о lmaydilar va d о im о harakatda buladilar.
O`y in b о lalarning tabiiy hamr о hi bo`lib, ularga mamnunlik va q uv о nch ba х sh
etadi. B о lalar o` yin о rqali dunyoni, ya ’ni t е varak-atr о fni biladilar, m е hnat
qilishni o`rganadilar, ya ’ni tarbiyalanadilar. Ular o` yinlarda o`zlari s е vgan q
ahram о nlar qiyofasi va h о latiga kirib, r о stgo`ylik, ziyraklik, cha qq о nlik,
bard о shlilik, tadbirk о rlik va g`alabaga intilish kabi fazilatlarni nam о yish qiladilar.
B о lalarning barcha o`yinlari o`ziga хо s j о zibaga ega va shuning uchun ular
zo`r ishtiyoq bilan o`ynaydilar. O`yin bolalarning organizmida katta o`zgarishlar
ro`y berishiga han sabab bo1adi. O`yinda vujudga keladigan vaziyatlar bolalardan
turli masalalarni tezkorlik bilan hal etishni talab qiladi. Shunday paytlarda bolalar
o`zining barcha imk о niyatlarini ishga s о lib, mushkul ahv о ldan
qutulishga turishadi.
Shuning uchun o` yinlar b о lalarning usishida muhim o`rin tutadi,
ularni mustaqillikka undaydi.
O`yin q о idalari asrlar dav о mida х alq t о m о nidan yaratilgan, bin о barin
O`yinning tarbiyaviy ahamiyatiga k o`pr о q e’tib о r b е - rilgan. Shunga ko`ra mar о h
bilan ko`p o` ynaydigan b о lalar z е hni o`tkirligi bilan ajralib turadi. Ayni q sa
b о lalar jam о a bo`lib; o`ynashda bir - birining tartibsizligini, g`irr о m o`
ynayotganini darr о v o`ziga aytadilar. Bu bilan b о lalar haqq о niylikka
о datlanadilar. "O`yin dav о mida b о lalar uz kamchiliklarini yo`q о tishga harakat q

iladilar. B о shqalarga nisbatan aqlli, chaqq о n, kuchli va h о zirjav о br о h bo`lishga
intiladilar. Shu sababli b о lalar ko`pincha birgalashib uynashni yo qtiradilar va
bunday paytlarda ularning o`rt о qlik, bir -birini him о ya q ilish, jam о achilik kabi
fazilatlari riv о jlanadi.
O`yin b о lalar o`zini o`zi id о ra qilishi, o` z imk о niyatlarini, bilag` о nligini
t е kshirishining bir yo`li his о blanib, har х il O`yinlar ularning tarbiyalanishida
muayyan darajada yordam b е - radi.
O`yinlarda b о lalar o`zini o`zi tarbiyalashi tabiiy vaziyatda amalga о shadi.
B о lalar b о dshqa fa о liyatlarida kursata о lmagan tirishq о qlik, talabchanlik, epchillik
kabi sifatlarini o`yinlarda yaqq о l nam о yish qiladilar.
B о lalar o`yinlarda o`zlarini erki n tutadilar va o`zlariga juda yuq о ri talablarni
qo`yadilar, qiyin vaziyatlardan o`zlaricha chi qishga harakat qiladilar. Tabiiyki,
o`zicha harakat q ilgan, o`ziga ish о ngan odam har qanday q iyinchilikni,
mushkullikni е ngishga q о dir bo`ladi. O`yinlarda sho` х lik q ilish, о rtiq cha
hayaj о nlanish b о lalar uchun tabiiy h о ldir. Shuningd е k, ular tahlidchan bo`ladilar,
х ayolga k е lmagan narsalarni o`ylab t о padilar. Shuning uchun ular darslardan
didaktik O`yinlar o`tkazilayotganda plakat -chizmalardagi tasvirlar yoki m о d е llarni
yuzaki idr о k q ilib, b о shqa narsalarga u х shatishlari tabiiydir. B о lalarning bu
х ususiyatlaridan f о ydalanish maqsadida, d е tallarni hayotdagi narsalarga taqq о slash
о rqali ularning mustahkam idr о k qilishiga erishish k е rak. Umuman o`yinni go`dak
b о ladan t о rtib muysafidgacha uynashi mumkin. L е kin о damlar uz yoshiga m о s
O`yinlarnigina o`ynaydilar. Masalan, b о lalar harakatli o`yinlarga, kattalar esa aqliy
fa о liyatni talab qiladigan o`yinlarga m о yil bo`ladilar. Har х il o`yinlar mavjud va
ular х alq p е dag о gikasining mahsuli bo`lib, o`qituvchilar ham dars jarayonida shu
o`yinlarning ba’zi el е m е ntlaridan samarali f о ydalanishlari mumkin.
Ma’lumki, darslar 7-8-sinflarda o`qitiladi va bu yoshdagi b о lalar o`yinning
mazasiga tushungan, ya’ni o`yinqar о h bo`ladilar. Shuning uchun darslarda tinch
o`tirib chizmalarni chizishga sabr-t о qat qila о lmaydilar, t е zda t о liqa b о shlaydilar.
O`quvchilarning yuq о ridagi х ususiyatlarini o`rganib, darslar darslarida o`yin
el е m е ntlaridan f о ydalanishni l о zim t о pdik. Uqituvchi o`quvchilarning z е rikkanini

s е zishi bilan 5—6 daqiqalik o`yin o`tkazishi k е rak. Darslardan o`tkaziladigan
O`yinlar ij о diy yond о shishni talab tsiladi. Shuningd е k o`qituvchi sinfdagi barcha
o`quvchilar diqqatini qisqa muddatli O`yinga jalb qila bilishi zarur. Qisqagina
o`yinda hamma o`quvchilar qatnasha о lmaydilar, ya’ ni o`yin shartlariga jav о b
b е rishga ulgura о lmaydilar, albatta. L е kin o`yinda ishtir о k etishga, fikrlashga
intilishlari ularning butun his-tuyg`ularini ishga s о ladi. O`yinning qiziqarli, j о nli
va samarali o`tishi ko`pr о q uqituvchining mah о ratiga b о g`liqdir.
O`qituvchi b о lalar psi хо l о giyasiga aynan muv о fiq o`yin el е -m е ntlaridan
f о ydalansa, darslar o`qituvchisi aytishicha, har bir darsda ko`zlangan maqsadga
erishishi mumkin. B о rdi-yu, bu ishga l о qayd qarab o`yinlarni sust, zavhsiz
o`tkazsa, b о lalarning o`yinlarga qiziqishi yo`q о lishi, o`yinlar h е ch qanday samara
b е rmasligi shubhasizdir. Shuning uchun o`qituvchi har bir o`yinga tayyorlanishda
uning b о lalarda zavq-shavq uyg` о tishini his о bga о lishi k е rak. Har bir o`yin
b о lalar uchun qiziqarli va muayyan maqsadga qaratilgan bo` lishi l о zim. O`yinda
b е riladigan sav о llar ham, unga qaytariladigan jav о blar ham juda qisqa, aniq
bo`lishi maqsadga muv о fiqdir.
Didaktik o`yinlar s о ddadan-murakkabga printsipida, o`quvchilarning aqliy
ishlashini fa о llashtirishga mo`ljallab tuzilgan. Bunda o`quvchilarning tafakkurini,
faz о viy tasavvur qilish q о biliyatlarini o`stirishga ham jiddiy ahamiyat b е rilgan.
О datda o`quvchilar an’anaviy darslarda о lgan bilimlar е tarli darajada pu х ta
bo`lmaydi va o`quvchilar ularni muayyan shar о itda tatbiq qila о lmaydilar. Masalan
7—8- sinflarda darslar bo`yicha o`zlashtirgan bilimlarini о liy o`quv yurtida
nam о yish qila о lmaydilar. Darslar darslarida didaktik o`yinlar qo`llansa,
o`quvchilarning bilimi mustahkam bo`ladi, d е gan umiddamiz. Chunki o`yinda fa
о l qatnashgan o`quvchi bilimni hayaj о n va zavq-shavq bilan o`zlashtiradi. Bunday
bilim pu х ta bo`lib, o`quvchining хо tirasida ko`p yillar saqlanadi va k е zi k е lganda
o`quvchi uni eslaydi va amalda qo`llaydi.
Boshlang‘ich sinf matematika darslarida didaktik o‘yinlardan
foydalanish

O‘yin tarbiya vositasi. O‘yinni pedagogik jarayon strikturasida analiz qilish
natijasida shu narsa aniqlandiki, o‘yin faqat psixologik hodisa bo‘lib qolmay, balki
pedagogik hodisa hamdir. Biroq o‘yindan tarbiya masalalarini hal qilish uchun
ongli ravishda foydalanilgandagina u pedagogik hodisa shaklini oladi.
Pedagogik vazifa sifatida o‘yin turli vazifalarni: tarbiya vositasi, ta’lim berish,
metod vazifasini, shuningdek, bolalarni o‘qitish usullari vazifasini bajaradi.
Didaktik o‘yinlarning asosiy xususiyatlari shundaki, bularda to‘g‘ridan-to‘g‘ri
ta’limga aloqador masalalar o‘yin qoidalari niqobi ostida o‘tadi.
Bola o‘ynar ekan, o‘rganaman deb o‘ylamaydi, lekin o‘yin jarayonida u
nimagadir o‘rganadi. Ta’lim bu erda ataylabdan o‘tilmaydi. Didaktik o‘yinlarning
qimmati shundaki, u kichkina bolalarning imkoniyatlariga javob beradi va ularning
energiya sarflashlarini muvozanatlashtiradi. U ma’lum darajada ta’lim mazmunini
qabul qilish va o‘qitishni niqoblash kabi muhim xususiyatga egadir. Bola buni
hayolga keltirmagan holda o‘rganadi. SHuni ham aytish keraki, didaktik
o‘yinlarda, shaxsning tormozlanishi qobilyati, diqqatini o‘sishi, kuzatuvchanlik
kabi xususiyatilarining o‘sishiga qaramay, bolalarning bevosita o‘quv faoliyatini
shakllantiradi.
O‘yinlarda kollektiv ish ongli intizomni tarbiyalash uchun kerak bo‘lgan
do‘stona birodarlik hissiyoti, to‘g‘rilik, haqiqatgo‘ylik va boshqa hislatlar
rivojlanadi. Jamoa o‘yinlarida astoydil maqsadga intiladigan va boshqalarni
etaklaydigan tashkilotchi bolalar, yo‘lboshi bolalar tarbiyalanadi.
Bolalar qanchalik yosh bo‘lsa, o‘yin ularni faoliyatida shunchalik katta
ahamiyat kasb etadi. O‘quvchilarni tarbiyalashda o‘yining ahamiyati etarlicha baho
bermaydigan o‘qituvchi o‘z ishida katta yutuqlarga erisha olmaydi.
Darhaqiqat, o‘yin bolaga orom, qoniqish baxsh etadi. Masalan, kompyuter
hozirgi kunda ta’lim tizimida keng o‘rin egallaganini bilamiz. Bu bola faoliyatida
o‘z aksini topmoqda. Qolaversa bolalar sayr-sayohatlar tashkil etish orqali
allomalarimiz, xalq qahramonlari hayoti-faoliyati bilan yaqindan tanishib, o‘zbek
xalqining jahon xalqlari qatoridagi o‘rinni va nufuzini anglamoqdalar.

Bola tafakkurini har tamonlama rivojlantirish, dunyoqarashini kengaytirishda
sayr-sayohat darslari keng ko‘lamda olib borish kerak. CHunki bolaning bilish,
yangiliklarni qabul qilish doirasi keng, undan to‘g‘ri samarali foydalanish esa
o‘qituvchining vazifasidir.
Bolaning hissiy bilish, ma’lumot va ko‘nikmalarni qabul qilishga keng
imkoniyat yaratish uchun erkinlik berish, uni ijodiy ishlar qilishga, bajargan ishi
samarasini ko‘rib quvonishiga, yangi-yangi yutuqlarga yo‘llash zarur.
Bolalarga beriladigan bilimlar, ko‘nikmalar asosan dars jarayonida
singdirilishi, birinchi sinfda o‘quv yili davomida, uyga vazifa berilmasligi, berilsa
ham ular engil kuzatish, taqqoslash, sanab ko‘rish, rasm chizish, qo‘shiq aytish,
sayr qilishdan iborat bo‘lib, bu bilan ta’lim elementlarini asta-sekin o‘zlashtirib
borishiga erishish maqsadga muvofiqdir.
Bu jarayonda bola fikrlaydi, sanaydi, faraz qiladi, tevarak-atrof go‘zalligidan
bahramand bo‘ladi, eng muhimi, hordiq chiqarib tinch uxlaydi va ertasiga darsga
ziyrak holatda keladi. Eskirib borayotgan usullar, uy vazifasining ortib borishiga
yo‘l qo‘ymaslik, xususan 2-4 sinf o‘quvchilariga beriladigan uy vazifalarini
me’yorlash, ayniqsa shanba kuni vazifa berilmaslikni uqtirish joiz.
Amalda stol ustida o‘ynaladigan o‘yinchoqlar, harakatli o‘yinlar, texnik
o‘yinlar, soha ko‘rinishi atraksionli o‘yinlardan foydalaniladi.
Bola hayotida rollarga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlarda katta odamlar
o‘rtasida paydo bo‘ladigan munosabatlarni o‘zlari tushunadigan vaziyatlarda
qaytaradilar. Bola o‘ziga ma’lum bir rolni olar ekan, tegishli qoida, vazifalarni
bajaradi va bu qoidalarni o‘zlashtirib oladi, ahloqiy malaka va odatlarni egallaydi.
Rollarga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yin ko‘pchilik bilan o‘tkaziladi.
O‘yin davomida bolalar o‘rtasida kattalar orasidagi munosabatlar tarkib
topadi va asta-sekin mustahkamlanadi.
Bolaning yoshi o‘sib borishiga qarab rollarga bo‘lib o‘ynaladigan o‘yinlar
bilan bir qatorda didaktik va harakatli o‘yinlar ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Bola maktabga qatnay boshlaganda o‘yinning ahamiyati bir oz kamaydi.
Lekin bu o‘qish o‘yinni bola hayotidan butunlay chiqarib tashlaydi degani emas.

Bu holda o‘yinning harakteri, uning mazmuni o‘zgaradi, biroq uning bolalar
tabiyasidagi muhimligicha qolaveradi.
Kichik yoshdagi o‘quvchilarningi rollarga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlarda
ular tasvirlayotgan kishilarning xususiyatlari muhimroq bo‘lib ko‘rinadi.
O‘quvchilarning kuchliylik, botirlik, chaqqonliligiga sabab bo‘ladi. Bolalar
to‘siqlarni engib o‘tishga harakat qiladilar, qahramonona ishlarni bajaradilar.
Boshlang‘ich maktabda o‘qishning oxiriga borib, ong-bilim doirasining kengayishi
munosabati bilan o‘quvchilar haqiqiy qiyinchiliklarni engib boradi. O‘yin
elementlarini kiritish bolalarda belgilangan ishni mumkin qadar yaxshiroq bajarish
ishtiyoqini uyg‘otadi va ularda har qanday ishga ma’suliyat sezgan, holda
yondoshish odatini tarkib toptiradi.
Boshlang‘ich talimda didaktik yoki o‘rgatuvchi o‘yinlar keng tarqalgan. Ular
bilishi mazmuniga ega bo‘lib, o‘quvchilarning aqliy rivojlanishiga qaratilgan.
O‘quv faoliyatining har-xil turlarida xilma-xil o‘yinlardan keng foydalaniladi.
Geometrik shakllar: aylana, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak haqida to‘laroq
tasavvur hosil qilishda yordam berishi mumkin. O‘qish va tabiatshunoslik
darslarida sayohat o‘yinlaridan foydalanishi mumkin.
O‘yin faoliyatini tashkil etishda bir qator pedagagik shartlarga rioya qilish
lozim. O‘yining tarbiyaviy ahamiyatini o‘ylash kerak.
Bola yosh fiziologik-psixalogik xususiyatlarni hisobga olgan xolda
matematikaga bo‘lgan qiziqishlarni asta-sekin o‘yg‘ota borish lozim. Buning
uchun darslikdagi o‘quv materiyallarni qiziqarli qilib tushuntirish, mahalliy
materiyallar asosida xisoblash, o‘lchash, yasashga oid masalalar tuzish va echish;
didaktik o‘yinlardan ertak qahramonlaridan foydalanishi muhimdur. O‘yin
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining sevimli faoliyatidir. O‘yin yordamida ular
o‘rtasida muayan munosabatlar o‘rnatadigan bolalar guruhlari yuzaga keladi.
“O‘yin boshqa hamma usullardan ustunlik qiladi, chunki u xuddi bolalarning butun
hayotini, shaxsiy faoligini, mustaqilligini yo‘lga qo‘yish imkonini beradi,” - deb
yozgan taniqli metodist A. Usova.

O‘qituvchi o‘yinda bolalar faoliyatini to‘g‘ri boshqarib, bolalar hulq- atvorini
ijtimoiy sifatlarini tarkib toptirishdek keng tarbiyaviy maqsadlarda foydalanish
lozim.
O‘yin tarbiya vositasi sifatida; tafakkur, nutq, hayol, xotira kabi pisixologik
jarayonlarni kengaytirish va mustahkamlash vositasi sifatida qo‘llanishi mumkin.
Masalan, “Nima o‘zgaradi” o‘yinida o‘qituvchi doskaga qo‘g‘irchoq, turli shakllar,
rasmlar qo‘yadi. O‘quvchilar ko‘zlarini yumishadi. O‘qituvchi biror narsani o‘rnini
almashtiradi yoki olib qo‘yadi. Bolalar yuqoridagi o‘zgartirishlarni aytadilar,
bunda o‘quvchilarning xotirasi, geometrik shakllar haqida tasavvuri shakllanadi.
O‘quvchilarni darsga tayyorlash.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning bilim faoliyatini rivojlantirishning
yangi usullarini qo‘llash kerak. O‘quvchilar faqat rejadagi materialnigina emas,
atrof–muhitni, voqea va jarayonlarni kuzatishga mustaqil-tanqidiy fikrlashga, o‘z
xulosalarini asoslashga o‘rganishi kerak.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘quvchilar uchun qiyin va kam tushunarli
fan bo‘lib tuyuladi. SHuning uchun bolalar ko‘p hollarda qoidalarning ma’nosiga
tushunmasdan quruq yod olishiga harakat qiladilar, bu esa bilimda mavzularni
o‘zlashtirishga to‘sqinlik qiladi.
O‘quvchilarning darsda olgan bilimlari ongli ravishda mustaqil fikrlash
asosida egallangan bo‘lsagina, u ishonchli va mustahkam bo‘ladi. O‘qituvchi
o‘qitish jarayonida o‘quvchilarni fikrlariga, izlanuvchanlikka, xulosa chiqarishga
va umumlashtirishga undovchi metodik usullarni qo‘llash muhim hamiyatga
egadir.
Didaktik o‘yinlar darsda ishni individuallashtirish har bir o‘quvchining
kuchiga mos topshiriq berish, ularni qobilyatini o‘stirish imkonini beradi. “Har bir
yaxshi o‘yinning mehnat kuchi – mehnatni kuchaytirish va fikrlashni o‘stirish
xususiyati bo‘ladi,“ - degan buyuk pedagok A. S. Makarenko.
O‘yin jarayonida o‘quvchilar dastlab faqat o‘yinga qiziqa boshlasa,
keyinchalik uni tezda o‘yin bilan aloqador material qiziqtira boshlaydi. Endi unda
shu mavzuni o‘rganish, eslab qolish, o‘yinga qatashish istagi paydo bo‘ladi.

O‘yin o‘quvchilar diqqatini osonligicha jalb qilishga ularning eng muhim va
murakkab narsalarga voqea va hodisalarga qiziqishlarini uzoq vaqt ushlab qolishga
yordam beradi.
Masalan : misollarni bir xil usulda echaverish o‘quvchilarni toliqtiradi,
o‘qishga qiziqishini yo‘qotadi. SHu misollarni o‘yin shaklida kim tez bajaradi?
usuli bilan echish esa o‘quvchilarni jonlantiradi. Endi ular aniq maqsad yo‘lida,
ya’ni topshiriqlarni bajarishda g‘olib chiqish, boshqalardan orqada qolmaslik,
ularni bajarishiga qodir ekanini ko‘rsatishi hissi bilan harakat qiladilar.
Didaktik o‘yinlarni darsga moslashtirib tanlash va o‘quvchilarning ma’lum bir
o‘yindan zerikkanlarini sezgach, uning yangi turlarini qo‘llash zarur. Tanlangan
o‘yin qiziqarli, o‘quvchilarning yoshiga mos, qisqa vaqtga mo‘ljallangan bo‘lishi
kerak.
Didaktik o‘yinlar fanga qiziqtirishni, mavzularni ongli o‘zlashtirishiga,
o‘quvchilarning fikrlash faoliyatini rivojlantirishiga, ularda kuzatuvchanlikni
oshirganda didaktik o‘yinlar vositachilik rolini tashkil qilishdan oldin uni qaysi
maqsadga yo‘naltirishini va didaktik asoslarini aniqlab olish va dars jarayonida
unga tayanish zarur. Metodika nuqtai nazaridagi o‘yinlar, keltirilgan umumiy
tarbiyaviy va o‘qitish topshiriqlaridan tashqari, o‘qituvchiga bolalarda maxsus
ko‘nikmalarni xosil qilishda yordam beradi.
O‘quvchilarning matematik nutqini aniqlaydigan va kengaytiradigan o‘yinlar
bor. Misol uchun, agar 1-sinf o‘quvchilari matematik harakat va raqamlar bilan
ta’minlangan bo‘lsa, qator ustun tuzishga, o‘qish va echishga o‘rgatish
mazmuni ,,Kimda bor?”, ,,Kim topadi?“, ,,Kim tez va ishonarli.?“ to‘g‘ri keladigan
o‘yin xolatida o‘tkazish mumkin. O‘yindan ko‘rish va eshitish zehnini
mukammallashtirishidan ham foydalanish mukin. (o‘yinlar “taq – tuq” “Narsa
lotosi,” geometrik shakllar bo‘yicha sanash va h.z.) O‘yinlar yordamida bolalar
sonlarini esda saqlab qolishi qobilyatini mustahkamlash mumkin. (“Xotira”,
“Tasavvurini rivojlantirishlar” “G‘alati gugurtchalar”)
Ko‘pgina o‘yinlar bolalarda joy tushunchasini rivojlntirishda yordam beradi.
(“Geometrik domino“, “Qurilishi materiallari”, ,,Tangram“ o‘yini), kombinatorik

qobiliyatini rivojlantiradi (mozayka, rangli domino, geometrik jismlarni yoymoq
va b.) va konsturuktiv qobilyatini rivojlantiradi ( konstruktorlar, uchburchakning
siri va h.z.)
Tez sanashni o‘rgatishga yordam beradigan o‘yinlar “Kim tez”, “ E ng yaxshi
sanoqchi ” . Matematik o‘yinlarni nazariy asoslariga quyidagilarni kiritish mumkin.
1 Ma’lum didaktik maqsadga yo‘naltirilishi yangi materialni o‘rganishi,
mustahkamlash, hosil bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarini
tekshirish
2 Malaka va ko‘nikma hosil qilishi uchun didaktik jarayonni qanday amalga
oshiradi?(buning uchun bir xil harakatni bir necha marta qaytarilishini va uni
ijobiy yo‘nalinishi zarur.
3 O‘quvchilar tafakkurini rivojlatirilishi vositasi bo‘lishi kerak.
4 O‘quvchilarda mustaqil ishlash malakasini rivojlantirishi kerak.
Yuqorida keltirilgan nazariy asoslarini tashkil etgan “didaktik o‘yinlar”
jaryonida namoyish etishi uchun ba’zi bir o‘yinlarni olib ko‘ramiz. O‘yinlarni
o‘tkazishdan oldin o‘quvchilarni tayyorlash kerak. O‘yin jarayonida o‘quvchilar
uchun umumiy qoida quydagicha bo‘ladi:
1. O‘yinning borishini, zarur harakatlarni, ularning uzluksizligini diqqat
bilan tinglash va eslab qolish zarur;
2. O‘yindagi muvaffaqiyat maqsadni aniq tushunib etishida, natijani oldindan
ko‘ra bilishdadir. O‘qituvchining ko‘rsatmalarini oxirgacha tinglamay turib
o‘yinni boshlashga shoshilmaslik kerak. SHoshma-shosharlik ko‘pincha qo‘pol
xatolarga, ortiqcha, keraksiz harkatlar qilishga sabab bo‘ladi;
3. Kerakli o‘rinda o‘rtog‘ining javobini to‘g‘rilash yoki to‘ldirish uchun
diqqat bilan eshitish kerak.
4. O‘z navbatida rioya qilish, o‘rtoqlariga halaqit bermaslik, ortiqcha xatti -
harakatlar qilmaslik kerak.
O‘yin qoidalari o‘quvchilarni jamoa bo‘lib harakat qilishga, hozirjavob
bo‘lishga, o‘rtog‘ining javobini diqqat bilan tinglashga va to‘ldirishga, intizomli,
o‘z hatolarini tan oluvchi sofdil bo‘lishga o‘rgatadi. O‘yin qoidalari o‘yinning olib

borilishiga rahbarlik va tashkilotchilik vazifasini bajaradi, o‘yin jarayonida
bolalarning o‘zaro munosabatlarini boshqaradi. SHuningdek, boshqalarning
faoliyatlaringa o‘z harakatlarini moslashtirib olib borishga, tirishqoqlik, sofdillik,
ziyraklik kabi xislatlarni ham tarbiyalashga o‘rgatadi. O‘qituvchi o‘yin jarayonida
o‘quvchilar faoliyatini, o‘yin qoidalarini, ularni bajarish yo‘llarini doimo nazorat
qilib, so‘roqlar va luqmalar bilan o‘yini boshqarib turadi. O‘qituvchi o‘yinning
didaktik tomonlariga ko‘proq berilib, uning tarbiyaviy ahamiyatini ikkinchi
darajaga qo‘ymaslik kerak. O‘yinda sinfning barcha o‘quvchilari ishtirok etishi
kerak.
SHuning uchun o‘yinga barcha bolalar javob bera oladigan, ularning qo‘lidan
keladigan qisqa topshiriqlar tanlash kerak. Bolalarning uzoq vaqt o‘yinga kirishib
keta olmay o‘tirishlariga, qiziqishlarining susayishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun
topshiriqlar bir xil bo‘lmasligi kerak. Topshiriq berilgandan so‘ng o‘qituvchi uning
qoidalarining ko‘rsatib beradi. O‘yin jarayonida shaxsiy manfatdorlik paydo
bo‘lgan, o‘quvchilarda faollik ijodiy fikrlash, o‘zi uchun, guruh uchun jon
kuydirish kabi xislatlar paydo bo‘ladi. O‘qituvchi darsga tayyorlash jarayonida
oldindan zarur didaktik materiallarni tayyorlab qo‘yishi, o‘yinni uyushtirish,
nazorat qilish yakunlash va baholash kabi barcha tadbirlarni belgilab qo‘yishi
kerak. O‘yin o‘tkazish, o‘yin vaziyatini yaratish har bir darsda ham shu ham
ahamiyat kasb etadi.
Bu ayniqsa, hali bolalar jiddiy diqqat bilan uzoq o‘tirishga o‘rganmagan
birinchi sinf o‘quvchilari uchun taalluqlidir. Ular tez toliqadilar, diqqati zaiflashib
qoladi, bir xillik ularni zeriktiradi. SHuning uchun o‘yin birinchi sinf o‘quvchilari
o‘quv faoliyatini tashkil qilishdagi ish faoliyatini eng samarali usullaridan biri
bo‘lishi kerak.
O‘yin tashkil qilishdan oldin, unga kerakli materiallar oldindan tayyorlash
kerak. Didaktik materiallarni bolalar mehnat darslarida yoki ota-onalar yordamida
uyda tayyorlashi mumkin. Murakkabroqlarini yuqori sinf o‘quvchilari bilan
tayyorlash mumkin.

Quyida biz “Javobni ko‘rsat” (1) o‘yini uchun kerakli narsalar haqida so‘z
yuritamiz. O‘yin jihozlari :har bir o‘quvchiga partada 1-10 gacha sonlar yozilgan
kartochkalar, 6-6 va shunga o‘xshash raqamli katochkalar. Eni 25 sm, bo‘yi 10 sm
uzunligidan karton qog‘oz olinadi. 28 sm li har ikki tomonida 1.5 sm dan 3 sm
ajratib buklanadi va 25sm ni 8.3 sm qilib 3 ga bo‘lib, chizib chiqiladi.
CHekkadan belgilangan joygacha oysimon chizilib qirqib tashlanadi.
Qirqilgandan so‘ng 1- katonga 2- karton yopishtiriladi. 1- katon 2- kartonga ustma-
ust qo‘yiladi. 2 karton har ikkala tomondan va ostidan 1.5 sm qo‘yilib buklanadi
so‘ng buklangan joy 1- kartonga yopishtiriladi. Natijada quyidagi ko‘rinish hosil
bo‘ladi. SHundan so‘ng har bir chegaralangan joyga quyidagilar yoziladi:
1) 0-5 2) 6-10 3) + - =
1) 0-5 deb yozilgan kanvertning ichiga 0 dan 5 gacha bo‘lgan sonlar yozib,
solib qo‘yiladi. 2) va 3) konvertlarga ham son va ishoralar yozib solinadi.
Bularning hammasi bir hajmda bo‘lib quyidagicha tayyorlanadi: bo‘yi 10 sm , eni
6 sm uzunlikdagi karton olinadi va pastki tomoni har ikkala tomonidan qirqiladi
so‘ng sonlar yoziladi.
Eni 30 sm, bo‘yi 10 sm uzunligidagi karton olinadi va xuddi shu xajimda
yupqaroq oq qog‘oz olinadi, kartonga yopishtiriladi. So‘ng 4 tomonidan 1 sm dan
o‘lchab yopishtiriladi. So‘ng kerakli sonlar yoziladi.
O‘yin jarayonida samarali o‘tishi uchun quyidagi talablarga amal qilish kerak.
1) o‘quvchilarning o‘yinda qatnashishlariga tayyorligi har bir o‘quvchini
o‘yin qoidalarini yaxshilab o‘zlashtirishi maqsadni aniq tushunib etishi unda
qatnasha olish darajasidagi bilimga ega bo‘lishi kerak;
2) har bir o‘quvchini zarur didaktik material bilan ta’minlash;
3) o‘yin topshiriqlarining murakkab o‘yinlarning ayrim harakatlarini puxta
o‘zlashtirib olishlarini ta’minlash maqsadida bosqichma-bosqich, keyinchalik
boshqa variantlarda o‘tkazishi;
4) o‘quvchilarning hatti-harakatini nazorat qilish, o‘z vaqtida to‘g‘rilash va
baholash;

5) o‘quvchini o‘yinda yutqazib qo‘yganligi uchun uni haqorat qilish, ustidan
kulish kabi shaxsiyatini erga uruvchi xolatlarga yo‘l qo‘ymaslik;
6) o‘yin qoidalarini o‘zlashtirish, xotirani o‘stirish. Ziyraklik, mustaqillik,
tirishqoqlik kabi hislatlarni tarbiyalash orqali uni har bir darsda muntazam
o‘tkazib turish lozim.
Modomiki, o‘yinni muntazam o‘tkazib turish shart ekan o‘qituvchi uning
qiyinchiligidan eng sodda detallarigacha diqqat qilish kerak.
1) partalarning turlicha joylashtirib guruh bo‘lib, hamda yakka tartibda
o‘tkazilib turiladigan o‘yinlar uchun musoboqalarga shartlar belgilash;
2) o‘yin o‘tkazish uchun eng oz miqdorda material tanlash;
3) o‘yin uchun ishlatiladigan materiallarni saqlash. Buning uchun turli xil
yashikchalar, xaltachalar va ularni qo‘yadigan maxsus tokchalar tayyorlanadi;
4) o‘yinlar samarali bo‘lishini kuzatib turish, har bir guruhdagi o‘quvchining
yutib chiqishiga umid bag‘ishlash uchun ularni bilim darajasini va aqliy jihatdan
etukligini hisobga olgan xolda partalarga o‘tkazish kerak.
O‘quvchilarda ko‘nikma hosil bo‘lishi uchun umumiy qoidalar birga
o‘yinlarga bir xil bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, o‘yinlarning mazmuni va
shakllari o‘quvchilarning bilim saviyasiga muvofiq bo‘lishi kerak.
Agar qoidalar oldindan puxta qo‘yilmagan, shakllantirilmagan bo‘lsa,
o‘quvchilar o‘yinni olib borishga, uning mohiyatini tushunib etishiga qiynaladilar.
Bu xol ularni toliqtirib o‘yinga befarq qarashlariga olib keladi. O‘qituvchi
matematika darslarida didaktik o‘yin o‘tkazayotgan vaqtda yuqorida aytib o‘tilgan
o‘yinning o‘tkazish qoidalariga amal qiladigan yaxshi natijalarga erishishi
mumkin, ya’ni o‘yindan ko‘zlangan maqsadga ega bo‘ladi, o‘quvchilar bilimini
mustaxkamlaydi, rivojlantiradi. Eng muhimi o‘yining sifatli va chiroyli chiqishiga
erishmaydi, o‘quvchilarning matematikaga qiziqishini ortiradi.
Bolalarning sinflarda matematika darslarida bolalarni yangi mavzuni o‘tishda,
mustahkamlashda o‘tilganlarni takrorlashda xisoblash, grafik tuzish malaka va
ko‘nikmalarni shakllantirishda, tafakkurni, mustaqil fikrlashni rivojlantirishda

didaktik o‘yinlardan foydalanish mumkin. O‘yinlardan muntazam ravishda
foydalanishi o‘qitishning samaradorligini oshiradi.
SHu bilan birga o‘yin darsning og‘zaki hisoblash, o‘tilgan materiallarni
takrorlash, geometrik shakllar haqidagi tasavvurlarining boyitishi, atrof-muhitni
kuzatish orqali olingan bilimlarni oydinlashtirish tartibga solish va boshqa
jaryonlarda ham tashkil qilinadi.
Dars boshida (“Muzyorar”) o‘tkaziladigan o‘yinlar o‘quvchilar fikrini
aktivlashtirishga jamlashga, eng asosiy narsalarni ajrata bilishga yordam berishi,
diqqatni kerakli narsaga yo‘naltirish kerak.
O‘yin ba’zan bir butun darsning tuzilishi uchun asosiy vaziyat, turtki bo‘lishi
ham mumkin. O‘quvchilar charchagan paytda ular bilan harakatli o‘yin o‘tkazish
mumkin. Masalan, dastlab juft qatordagi o‘tirgan o‘quvchilarni, so‘ng aksincha toq
qatordagi o‘quvchilarni o‘yinga jalb qilish o‘quvchining juft yoki toq qatorlarni
o‘zi mustaqil anglay olishi uchun foydalidir.
Bunda o‘quvchilarning o‘rnini o‘zgartirib turishi ham maqsadga muvofiqdir.
Ammo shuni unitmaslik kerakki, ayrim o‘yinlar o‘quvchilar diqqatini asosiy
maqsaddan chalg‘itishi mumkun.
Bolalar shu yoshda hali o‘z hissiyotlarini boshqarishni, kerakli paytda o‘z
diqqatlarini asosiy masalaga qarata olishini bilmaydilar. SHuning uchun kuchli
emotsional tuyg‘ular bilan bog‘liq o‘yinlarni asosan dars oxirida o‘tkazish ma’qul.
1. Darsning boshida o‘tkaziladigan o‘yinlar
“O‘ylab top” o‘yini.
1-2 sinflarda qo‘llaniladi. O‘qituvchi doskaga tanaffusda bir nechta misol
yozib qo‘yadi. Misollar nomerlanadi.
1. 27-7= 3. 29-5=
2. 46+6= 4. 19+11=
Dars boshlanganda, o‘qituvchi shulardan birini og‘zaki ishlab javobini
o‘quvchilarga aytadi. Keyin ,,Men qaysi misolni echdim, kim aytadi?” deb
bolalarga murojaat qiladi. To‘g‘ri aytgan o‘quvchi rag‘batlantiriladi.
2. Darsning o‘rtasida o‘tkaziladigan o‘yinlar

“Bilaman” o‘yini.
Bu o‘yinni masalan, 5 sonini o‘rganilgandan keyin o‘tkazish mumkin. Dars
o‘rtasida bolalar charchab qoladilar, shunda o‘tkazsa bo‘ladi. O‘qituvchi bolalarga
birinchi partadan boshlab ichida sanashni taklif etadi, har bir o‘quvchi oldingi
o‘quvchi aytgan sondan keyingisini aytib o‘rnidan turishi kerak (oldingi o‘quvchi
o‘tiridi). 5 sonini o‘rniga beshinchi o‘quvchi ,,bilaman” deb javob beradi keyingisi
esa sanashni bir sonidan boshlaydi. Bu esa sinfning oxirgi o‘quvchisigacha davom
etadi. ,,Bilaman” so‘zini juft – toq sonlar yoki ma’lum bir raqamli sonlar
(3,13,23,33...) o‘rnida ham aytishi mumkin.
“Ko‘p, oz, barobar” o‘yini.
O‘yin materiali: partada har bir o‘quvchi oldida sanoq cho‘plar, geometrik
shakllar, turli miqdordagi narsalar rasmi solingan kartochkalar va h.z. O‘yin
mazmuni: o‘qituvchi biror bir raqami (3) ko‘rsatib ,,ko‘p”, ,,oz” ,,barovar”
so‘zlarning aytganda, o‘quvchilar shu so‘zlarga mos miqdorga narsalarni
ko‘rsatishlari kerak. Bu o‘yinni murakkablashtirishi ham mumkin. Masalan,
o‘qituvchi ,,O‘ng qo‘lida bitta,” chap qo‘limda oz, o‘ng qo‘limda esa ko‘p”
so‘zlarni aytadi bolalar shunga muvofiq miqdordagi narsa yoki raqamli
kartochkalarni bo‘yagan o‘ng va chap qo‘llarini ko‘taradilar.
“O‘ylab top” o‘yini
1. Men aylanada joylashgan ikkita sonni qo‘shdim va 10 sonnini hosil qildim.
Men qaysi sonlarni tanladim? Ularni kesma bilan birlashtir.
2. Men aylanada joylashgan uchta sonni qo‘shdim va 10 sonini hosil qildim.
Men qaysi sonlarni tanladim. Ularni birlashtir.
3. Men 10 sonidan 1 sonini ayirdim va 2 sonini hosil qildim. Men qanday
sonni ayirdim?
Boshlang‘ich sinflarda ko‘proq bolalarning yoshini, bilim saviyasini hisobga
olish lozimligini unutmaslik kerak. Ularga oddiy, oson va vaqt kam sarflanadigan
o‘yin mashqlardan foydalanib, darslar o‘tish yaxshi samara beradi. Boshlang‘ich
sinf matematika darslarida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni faol qo‘llash, ta’lim
samaradorligini oshirish, tahlil qilish va amaliyotga joriy etish bugungi kunning

muhim vazifalaridan biridir. O‘quvchilarning fikr doirasi, ongi, dunyoqarashlarini
o‘stirish, ularni erkin tinglovchidan erkin ishtirokchiga aylantirmoq nihoyatda
muhimdir. O‘qituvchi darsda boshqaruvchi o‘quvchilar esa, ishtirokchiga
aylanmog‘i lozim. Ana shu vazifani uddalashda innavatsion faoliyat ustunligi ko‘p
qirrali samara keltiradi. Pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan
matematika darslarining tashkiliy usullari, o‘tkazish metodlariga ko‘ra o‘quvchi
ehtiyojiga mos tushishi kerak. CHunki bunday darslar bola ruhiyatiga yaqinroq
bo‘ladi. O‘quvchilarning o‘quv materiallarini o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqish,
xohish va istaklarini qo‘zg‘otish asosida maqsadga erishish motivatsiya bo‘lib, bu
o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro ichki yaqinlashuvidir. Quyida matematika
darslarida pedagogi texnologiyaning metod va usullaridan foydalanish ish
tajribasidan namunalar keltiramiz:
YAkka tartibda o‘tkaziladigan o‘yinlar.
”Hisoblash dominosi“ 10 Bu o‘yinni yakka tartibda yoki jamoa bo‘lib
o‘tkazish mumkin. Dars oxirida, kuni uzaytirilgan guruhlarda, dars vaqtida
a’lochilar zerikib qolmaslik uchun, bo‘sh qolmaslik uchun o‘tkaziladi. O‘yin
davomida o‘quvchi 10 dan ortiq misollar dominolarni tuzishda +, -, ., :, amallardan
samarali foydalanishi kerak. Toki o‘quvchi o‘yin oxirigacha zerikib qolmasin. Uni
rag‘batlantirish kerak. Bu o‘yin uchun 10 yoki 20 ta bir xil kartochkalar
tayyorlanadi va ularni chiziq bilan 2 qisimga bo‘linadi. Kartochkaning o‘ng
tarafiga mustaqil echish uchun beriladigan misol, chap tarafdagi qismiga esa
boshqa bir kartochkadagi ana shunday misolning javobi yoziladi. Ular konvertlarda
saqlanadi. O‘quvchi kartochkadagi misolni echadi va shu misolning javobini
berilgan boshqa kartochkadan topib, uni birinchi kartochkaning yoniga qo‘yadi.
Keyin 2-kartochkadagi misolni echadi, javobini topadi.
Guruh bo‘lib o‘ynaladigan o‘yinlar.
“Zanjircha” o‘yini.
Bu o‘yin uchun kartochkadan 6 x 3 sm kattalikdagi kartochkalar qirqiladi.
Kartochkalarning bir tomoniga bitta misol va ikkinchi toioniga boshqa
kartochkadagi misolning javobi yoziladi. Masalan, kartochkalarning bir tomoniga

11-6, 18-9, 8+7, 7+9, misollarni yozilgan bo‘lsa, xuddi shu kartochkaning orqasiga
9, 8, 16, 11 javoblar yoziladi. Bir o‘quvchi hamma kartochkalarni aralashtiradi,
tarqatadi. Ular o‘zining kartochkasini javob tomonini yuqoriga qilib o‘rtaga
qo‘yadi. Qolganlar esa, o‘z kartochkalarini orqasidan shu misolga tegishli javobni
qidiradilar. Kim javobni topsa, o‘sha kartochka bilan misol yozilgan tomonini
yuqoriga qilib birinchi kartochkani yopadi. O‘yin shunday davom etadi. Oxirgi
kartochkasi qo‘yilgan guruh g‘olib bo‘ladi. Darsda matematika mashg‘ulotlariga
qiziqish uyg‘otuvchi musobaqa elementlarini o‘z ichiga olgan didaktik o‘yinlarga
ko‘proq o‘rin berish kerak. Bu boshlang‘ich maktabda matematika o‘qitishi
amaliyotidan ma’lum o‘yinlar. Bunday o‘yinlarni tashkil qilish muhimki, bolalar
ba’zan “o‘qituvchi” rolida bo‘lishsin, o‘zlari tekshirib, topshiriq berishsin.
“Har-bir uyga-o‘zining tomi” o‘yini.
Har bir qatnashchi 1ta to‘plamdan 8ta kartochka oladi. Kim birinchi o‘lchami
bo‘yicha bir xil juft “uy-tomi “ hosil qilsa va tomni uyning ustiga joylashtirsa
o‘sha g‘olib.
“Rasmli domino” o‘yini.
Har bir qatnashchi 5 tadan kartochka oladi. Qatnashchi zanjir hosil qiladi,
bunda, birinchi kartochkaning chap tomoni bo‘sh, oxirgisini - o‘ng tomoni. Har bir
rasmning oldiga rasm nechta bo‘lsa, o‘shancha doirachali kartochkani qo‘yish
kerak. ( 2ta jo‘ja -2ta doiracha va h.z.)
“Ortiq, kam o‘shancha“ o‘yini
(2 ta guruhni taqqoslash har birida 5 tadan ko‘p bo‘lmagan narsa). 2- kishi
o‘ynaydi. Har biri qaramasdan konvertdan 4 ta kartochka oladi. Olma (nok,
bodring) olishi uchun borishni kelishib oladi. Keyin navbat bilan bittadan
kartochkani qo‘yishadi. Kimning kartochkasida olma ( nok, bodring) ko‘p bo‘lsa,
o‘sha o‘ziga ikkala kartochkani oladi. Agar olmalar soni teng bo‘lsa, hech kim
kartochkani olmaydi. Kim ko‘p kartochka to‘plas, o‘sha g‘olib.
“Nima qaysi tomonga qarab turibdi” o‘yini.

Har bir qatnashchiga 6ta kartochka beriladi. Kim birinchi chap tomonga qarab
turgan gullarni (bayroqchalarni) bir qatorga, o‘nga qaraganlarni 2-qatorga tersa,
o‘sha g‘olib.
,,Nima o‘zgardi” o‘yini .
O‘qituvchi stolga birorta o‘yinchoqni, yoki istalgan nakrsani qo‘yadi,
so‘raydi: ,,O‘yinchoqlar nechta?” (bitta). O‘qituvchi bolalardan ko‘zlarini
berkitishini so‘rab, stolga bir nechta o‘yinchoq qo‘yadi. Bolalar qarab nima
o‘zgarganini aytishlari kerak . O‘yinchoq nechta bo‘lganini raqam bilan ko‘rsating,
o‘sha sonni qanday xosil bo‘lganini tushuntiring.
“Aksincha”
Maqsad : o‘quvchilarning nutqini o‘stirish,
ularda ,,qalin” ,,yupqa“, ,,keng”, ,,tor” tushunchalarining shakllantirish. O‘yin
mazmuni: o‘qituvchi to‘pni tashlaydi va birron bir so‘zni aytadi. O‘quvchi to‘pni
olgandan so‘ng, shu so‘zga qarama - qarshi so‘zni aytadi . Keyin to‘pni qaytib
o‘qituvchiga tashlaydi. Masalan: qalin-yubqa, katta-kichik, baland-past, og‘ir-
engil,
“Katta, kichik, teng” o‘yini
O‘yin materiali har bir o‘quvchiga partada teng belgilar to‘plami, mayda
narsalar turli rasm solingan kartochkalar, uchburchaklar, doiralar. O‘yin mazmuni:
o‘qituvchi quydagilar yozilgan jadvalni osib qo‘yadi yoki oldindan raqamlar
yozuvi bilan tayyorlab qo‘yilgan doskani ochadi. Masalan: I variant . II variant.
34 35 25 31
52 62 43 57
O‘quvchilar har bir variyant bo‘yicha o‘z partalari ustiga yozuv asosida terib,
kerkeli belgilarni qo‘yishlari kerak. Bajarilgan ishlarning to‘g‘riligini tekshirishni
qo‘shni partadagi o‘quvchiga taklif qilish mumkin. YOki o‘qituvchi o‘zi
tekshiradi. Bu o‘yinni bir oz o‘zgartirib va murakkablashtirib vaqti-vaqtida
o‘zgartirib turiladi. Masalan:, o‘quvchilarga faqat (doskada, jadvalda) belgilarni
yoki belgilar va ayrim sonlarni berish mumkin.

I variant II variant.
> > = <
= > > =
< = > >
Bu o‘yinda jadvaldagi sonlarga qarab daftarga ham shuncha katakchalarni
chizish yoki kerakli belgini qo‘yishni taklif qilgan holda topshiriqlarni o‘zgartirib
turishi o‘quvchilar uchun foydalidur. 2-3 sinflarda bu o‘yinni bunday o‘tkazishi
mumkin.O‘quvchilar oldindan uylarida alohida varoqlarda 2ta bir hil jadval
tayyorlaydilar. O‘qituvchi o‘quvchilarga jadvalning ma’lum qismini to‘ldirishni
taklif etadi . U bilan birga, topshiriqni bajarishga krishishdan oldin,
o‘quvchilarning topshiriqni aniq tushunibolishlari muhim ahamiyatga ega: ya’ni
satr qaerd, ustun qaerda va nimani taqqoslash kerak - satrni ustun bilanmi yoki
aksincha? O‘quvchilarga bu erda nima muximligini tushuntirib berish zarur.
SHuning uchun ham 2ta bir xil jadval to‘ldiramiz. O‘quvchilar topshiriqning
mazmuni tushunishlari uchun, shu tipdagi topshiriqlarni berib, ularni asta-sekin
shu o‘yinga tayyorlab borish foydalidir. Ustunchada yozilgan sonlarni qatoridagi
sonlar bilan taqqoslash kerak. Ularni ko‘chirib oz va >, <,= belgilarni qo‘y,
jadvalni to‘ldir.
1 2 3 4 5
1 = < < < <
2 > = < < <
3 > > = < <
Ana shunday tayyorlov mashiqlaridan so‘ng bolalar jadvalni kim oldin
to‘ldirish bo‘yicha qiziqish bilan musobaqalashadilar. To‘ldirilgan jadval esa
quydagicha bo‘ladi.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 = < < < < < < < < <
2 > = < < < < < < < <

3 > > = < < < < < < <
4 > > > = < < < < < <
5 > > > > = < < < < <
6 > > > > > = < < < <
7 > > > > > > = < < <
8 > > > > > > > = < <
9 > > > > > > > > = <
1 0 > > > > > > > > > =
,,Geometrik o‘yinlar” (gugurt bilan o‘yin) 10 dona gugurtdan uycha yasash.
Son va miqdorni o‘rganishida foydalanadigan didaktik o‘yinlar. Fazoviy
tasavvurlarni rivojlantirishga, narsa va ular guruhini taqqoslash malakalarini
shakllantirishga yo‘naltirilgan darsda o‘tkazilayotgan ish bilan bir vaqtda bolalarga
narsalarni sanash malakalarini o‘rgatish bo‘yicha sistematik ish o‘tkazishi zarur.
Sanash ishini ongli, ishonchli egallash uchun quy i dagilar zarur.
1) Natural qator sonlari nomlarini va ketma – ketligini bilish;
2) Narsalar sanog‘i faqat sonlar ketma-ketligini bilishgina emas, balki sanab
chiqilayotgan guruhdagi narsalarga sonlarni to‘g‘ri mos keltirishni, ya’ni son-
narsa juftini hosil qilishni ham nazarda tuktadi.
3) Bolalar shuni tushunishlari kerakki, narsalarni sanashda eng oxiri
aytilgan son ,,nechta” savolga javob beradi. Olti yoshli bolalar uchun ushbu xato
tabiydir; bola sanashni to‘g‘ri bajara turib, nechta savoliga boshqa sonni aytadi.,
ya’ni javob tasodifiy harkterga ega bo‘ladi. Buning sababi bajarilgan sanashiga
bog‘liq bo‘lmagan xolda miqdorni ko‘zda chamalashga urinish.
Bularning hammasini hisobga olib, yuqorida qarab o‘tilgan narsalar
sanog‘ining tarkibiga kiruvchi 3ta tarkibiy elementlarning har biri o‘ziga
o‘qituvchining maxsus e’tiborini qaratishi, shunga mos mashqlar qo‘yish va hal
qilishni talab qilish kerak.
“Ko‘p-bitta” o‘yini
Har bir qatnashchi 8ta kartochka oladi. 2ta kartochkani shunday qo‘yish
kerakki, bunda bir tomonda ko‘p, bir tomonda bitta bir xil pridmet bo‘lishi kerak.

“O‘yinni egalla” o‘yini
Har bir o‘yinchiga 3 yoki 4 soni yozilgan uychaning rasmi beriladi.
O‘yinchilarga 8 tadan kartochka beriladi. Rasmdagi narsalar soniga qarab,
kartochkalar uychalarga joylashtiriladi. Uychani birinchi bo‘lib to‘ldirgan
qatnashchi g‘olib chiqadi.
“ Poezd tuzamiz” o‘yini.
Har bir qatnashchi 6ta kartochka oladi (chap yo o‘ng tomon.) Vagonlarni
raqamlarining o‘sishi tartibida joylashtirish kerak. Kim birinchi bo‘lsa boshiga
paravozni ulaydi .
“Sanashni davom ettirish” o‘yini
O‘qituvchi misol tariqasida bir o‘quvchi bilan bu o‘yinni o‘tkazishi tufayli
uning mazmuni bolalarga tushuntiriladi: o‘qituvchi 1,2,3 ,,, deb sanay boshaydi.
O‘quvchi esa 4,5,6,7 ,,, deb davom ettiradi. So‘ng dars mavzusiga mos biror sonni
aytadi va dam-u, dam bu o‘quvchiga sanashni davom ettir deyiladi.
“Diqqat” o‘yin.
O‘qituvchi kartochkalar tayyorlaydi. Ularda 1dan 10gacha bo‘lgan sonlar
rasm orqali tasvirlangan. O‘qituvchi ketma-ket rasmli kartochkani magnit doskaga
joylaydi, va rasmlar sonni sanab chiqishni taklif qiladi. So‘ng to‘pni
o‘quvchilardan biriga oshiradiva chapdan o‘nga qo‘li bilan harakat qiladi. To‘pni
olgan o‘quvchi ko‘rsatilgan sonni aytadi va shu sondan 20 gacha sanaydi; agar
o‘qituvchi o‘ngdan chapga harakat qilsa qo‘li bilan, undan o‘quvchi 20 sonidan to
aytilgan songacha sanab chiqadi va h.k.

Adabiyotlar:
Rahbariy adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –Toshkent,
O‘zbekiston, 2011.
2. O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun . 2020
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naiyat, -
2008.
Asosiy adabiyotlar.
1. Mavlonova R. va boshqalar. “Pedagogika”, -Toshkent, “ Fan va
texnologiya ”, 2018.
2. Devid Kluster. Tanqidiy fikrlash nima? K.Ishmatov tarjimasi. «Tanqidiy
fikrlash asoslari» dasturi.
3. Dayana Xalperi. Психология критического мышления. Сант -Петербург,
2000.
4. Ильин Е.П. Психология творчества, креативносити, одарённости.
Питер.
5. Мahmudov М.Ta’limni didaktik loyihalash. T., 1999.
6. Хуторской А.В. Дидактическая эвристика. Теория ва технология
креативного обечения. Москва. 2003.

O`YIN TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O’QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH REJA: 1.O`yin texnologiyalarining mohiyati. 2.O`yin texnologiyalari asosida o`quvchilarda tanqidiy va kreativ tafakkurni shakllantirish 3. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida didaktik o‘yinlardan foydalanish

O`yin texnologiyalarining mohiyati. Amaliy yoki ishchan o’yinlar yoki mavzuni o’zlashtirish, takrorlash, ijodliy qobiliyatlari rivojlantirish vazifalarini bajarish imkonini beradi. O’quv jarayonida amaliy o’yinlarni turli shakllaridan foydalanishadi: taqlid qilish, roli o’yinlar (teatr darslari va sahna ko’rinishlari va h.k.) Taqlid qilish o’yinlari. Darsda birorta tashkilot, korxona ishi taqlid etiladi (ish yig’ilishi, ish rujasining muhokamasi, muzokaralar, munozaralarni olib borish, sud, patent tashkiloti, ilmiy kengashlarda chiqishlar va h.k.) Rolli o’yinlardja o’quvchi turli xil xarakterli inson obraziga qalban kirishib ketadi. O’yinda o’quvchilarga asosan tugallanmagan vaziyatlar aks etgan, muamoli sahna ko’rinishi rollari beriladi. O’quvchilar ushbu muammoli rollarni mustaqil ravishda oxiriga yetkazib o’ynashlari shart. Teatr dasturlarida rolli o’yinlar o’quvchilarni boshqa insonlarni tushunishga o’rgatadi. Ushbu usul o’quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, xayotda har qanday sharoitda ham o’zini tuta bilishga tarbiyalanganligiga hamda mustaqil xayot kechirishdagi o’zini qarashlarini asoslab bera oladigan inson sifatida shakllantiradi. 1. tayyorlash bosqichida xayotdagi biror muammo, vaziyatni ko’rsatish uchun snerai tayyorlvanadi. Masalan, sud jarayoni ilmiy kengashda muhokama, korxona rahbari qoshidagi ishchi yig’ilish va h.k. o’yinda qo’atnashuvchilarga yo’l – yo’ruqlar beriladi. O’yinni o’tkazish uchun ekspertlar tanlanadi. Qatnashuvchilar bu ekspertlarda o’yingacha kerakli ma’lumotlarni olishadi. O’quvchilar rollarini o’zlari tanlab olishi yoki o’qituvchi tomonidan bo’lib berilishi mukmin. Shundan so’ng, o’yinda qatnashuvchilar rollar ustida mashq qiladilar, ishlaydilar. Bu bosqich odatda 1,5 -2 haftaga cho’ziladi. 2. o’yinni o’tkazish bosqichida o’quvchilar o’zlariga bo’lib berilgan rollarni o’z mustaqil fikr g’oyalaridan kelib chiqib, xayotda shunday vaziyatda o’sha inson qanday yo’l tutardi, shular haqida fikr mulohaza yuritib o’ynaydilar. O’qituvchi o’yin davomida tomoshabin sifatida bo’ladi. Ayrim xollardagina o’yinga aralashishi mumkin.. bunda qisqa, aniq va lo’nda harakat qilishi kerak bo’ladi. Ishchan o’yinlar turlariga qarab , o’yinda qatnashayotganlarning ishga nisbatan

munosabati orqali: g’oyalar generatori, ishlab chiquvchi, taqlid qiluvchi, bilimdon; tahlil qiuvchi (analitik) bo’lishi; yangilikka munosabat orqali: faol, ehtiyotkor tanqidchi, konservator (eskilik tarafdori) bo’lishi; tutgan o’rniga qarab: tashkilotchi, muvofiqlashtiruvchi, umumlashtiruvchi, nazoratchi, trener va h.k. bo’lishi mumkin. 3. Muhokama va baholash bosqichida ekspertlar, o’yin ishtirokchilari, tomoshabinlar o’yinni tahlil qilish, muhokama qilish imokniyatiga ega bo’ladilar, xayot bilan o’xshashlikka, o’quv fani bilan bog’liqlikka e’tibor beriladi va o’qituvchi tomonidan yakunlanib baholanadi. Bahs – Munozara. o’quvchilarni tanlangan mavzu sohasida munozara qilishga o’rgatish, ularninng bilimlarini chuqurlashtiradi, o’z fikrlarni asoslash qobiliyatini rivojlantiradi. Munozarani o’tkazish uchun: 1.O’qituvchi baxs –munozara mashg’uloti uchun muammoli mavzu tanlaydi va o’quvchilari taklif etaldi. 2. O’qituvchi qatnashuvchilarga muammoni «Aqliy hujum» usuli bilan yechishni va щ zifa qilib yuklaydi va uni o’tkazish tartibini belgilaydi. 3. O’qituvchi «Aqliy hujum» vaqtida bildirilgan g’oya va fikrlarni yozma ravishda yozishni taklif etadi yoki ularni yozish uchun kotib tayinlaydi. 4. O’qituvchi o’quvchilarni ikki guruhga ajratadi va sinfni ikii tomoniga qator qo’yilgan stolar yoniga o’tqazadi va har bir guruh qatnashchilari qaysi nuqtai nazarni himoya qilishlarini belgilaydi. Shundan so’ng 1- guruh o’quvchilariga numerlangan varaqlar tarqatiladi va 5 – minut davomida o’zlari ma’qullayotgan nuqtai nazar foydasiga bitta dalilni yozish topshiriladi. 5. 1-guruh a’zolari tomonidan yozilgan varaqlar qarshi guruhlari shuriklariga beriladi. Ular sheriklarining dalillariga qarshi javob topishi va yozishi uchun hamda o’z qarshi dalililarini bayon qilishlari uchun 10 minut vaqt ajratiladi. 6. O’quvchilar bilimlarini aniqlash uchun dalillar almashtirishni 2-3 marta takrorlash yetarlidir.

7. Baxslarga yakun chiqarishning yaxshi shakli ikkala tomonga qaratilgan savodir: qarshi tomonnning eng yaxshi dalil isbotlari qaysilari bo’ldi? 8. O’qituvchi tomonidan munozara qatrnashchilarini baholash. Ammo bu haqda o’quvchilarni darsning boshidayoq ogohlantirishi kerak. Didaktik o`yinli texnologiyalarning mazmuni Didaktik o’yinlar qoidali o’yinlar jumlasiga kiradi va rolli o’yinlarni rivojlantirish predmeti hisoblanadi. Bunday o’yinlar asosini bilishning u yoki bu mazmunini, o’yinning borishi belgilaydigan harakatlarni bajarishga qaratadigan aqliy va irodaviy urinishini tashkil etadi. Didaktik o’yinlarda asosiy fikrlash jarayonlari - tahlil qilish, taqqoslash, xulosa chiqarish va hokazolar takomillashadi. Didaktik o’yinlar ta'lim jarayonida bolalarni o’qitish, tarbiyalash va kamol toptirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O’yin paytida bolaning ijobiy ish faoliyatini kuchaytiradi, ixtiyoriy diqqatini, xotirasini takomillashtiradi. O’yinda o’quvchilar o’zlari sezmagan holda juda ko’p harakatlarni, mashqlarni bajaradilar, turli masalalarni yechadilar. Didaktik o`yinlarga qo’yiladigan talablar: 1. Didaktik o’yinlar o’quv predmetlari bo’yicha dastur materialiga muvofiq yo’sinda tanlanishi lozim. 2. Didaktik o’yin unda qatnashuvchilarga bilimlar bo’yicha ma'lum talablar qo’yiladigan yo’sinda ishlab chiqilishi kerak. 3. Didaktik o’yinning muvaffaqiyatli o’tishi uning maqsadini yaqqol aniqlashiga bog’liq. Chunki bunda o’quvchilarning fikrini maqsadli yo’nalishga solish, ularning ishini bajarishga qiziqishini oshirish imkoniyati tug’iladi. 4. O’yinlarni tanlashda ma'lum izchillikka rioya qilish ham zarur. Mazmunan qiyin o’yinlardan oldin osonroq o’yinlarni o’tkazib, o’quvchilarni navbatdagi o’yinlarga puxtaroq tayyorlash juda muhimdir. Shu tariqa tahlil, sintez, taqqoslash, tasniflashda mavhumlashtirish, muayyanlashtirish, umumlashtirish singari aqliy operatsiyalarni asta-sekin murakkablashtirib borish shart.

5. Didaktik o’yinlarning qoidasini va tashkil etilishini tuzish va ishlab chiqishda o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini, ularning turli (bo’sh va kuchli, faol va loqayd) guruhlarini hisobga olish kerak. 6. O`yinning qoidalari sodda, aniq bo’lishi va yaqqol ifodalanishi lozim. 7. Har bir o’quvchi butun o’yin jarayonida faol ishtirok etishi, o’z "navbatini" uzoq kutish o’yinga qiziqishni susaytirishi mumkinligini unutmaslik kerak. 8. Har bir o’yinga umumiy va yakka tartibda yondashish, undagi topshiriqlarning qiyinlik darajasini va qanchasi mustaqil holda bajarilishini hisobga olish kerak. Ma’lumki, b о lalar о datda jim u t ira о lmaydilar va d о im о harakatda buladilar. O`y in b о lalarning tabiiy hamr о hi bo`lib, ularga mamnunlik va q uv о nch ba х sh etadi. B о lalar o` yin о rqali dunyoni, ya ’ni t е varak-atr о fni biladilar, m е hnat qilishni o`rganadilar, ya ’ni tarbiyalanadilar. Ular o` yinlarda o`zlari s е vgan q ahram о nlar qiyofasi va h о latiga kirib, r о stgo`ylik, ziyraklik, cha qq о nlik, bard о shlilik, tadbirk о rlik va g`alabaga intilish kabi fazilatlarni nam о yish qiladilar. B о lalarning barcha o`yinlari o`ziga хо s j о zibaga ega va shuning uchun ular zo`r ishtiyoq bilan o`ynaydilar. O`yin bolalarning organizmida katta o`zgarishlar ro`y berishiga han sabab bo1adi. O`yinda vujudga keladigan vaziyatlar bolalardan turli masalalarni tezkorlik bilan hal etishni talab qiladi. Shunday paytlarda bolalar o`zining barcha imk о niyatlarini ishga s о lib, mushkul ahv о ldan qutulishga turishadi. Shuning uchun o` yinlar b о lalarning usishida muhim o`rin tutadi, ularni mustaqillikka undaydi. O`yin q о idalari asrlar dav о mida х alq t о m о nidan yaratilgan, bin о barin O`yinning tarbiyaviy ahamiyatiga k o`pr о q e’tib о r b е - rilgan. Shunga ko`ra mar о h bilan ko`p o` ynaydigan b о lalar z е hni o`tkirligi bilan ajralib turadi. Ayni q sa b о lalar jam о a bo`lib; o`ynashda bir - birining tartibsizligini, g`irr о m o` ynayotganini darr о v o`ziga aytadilar. Bu bilan b о lalar haqq о niylikka о datlanadilar. "O`yin dav о mida b о lalar uz kamchiliklarini yo`q о tishga harakat q

O'xshashlar

O`YIN TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O’QUVCHILARDA TANQIDIY KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH

SHAXSGA YO`NALTIRILGAN TA`LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O`QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH

O`QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISHNING ZAMONAVIY METOD VA TEXNOLOGIYALARI

BOSHLANG`ICH TA`LIM DARSLARINING O`QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH IMKONIYATLARI

Pedagogik texnologiyalar asosida tanqidiy tafakkurni shakllantirish va rivojlantirish metodlari