SHAXSGA YO`NALTIRILGAN TA`LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O`QUVCHILARDA TANQIDIY VA KREATIV TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH REJA: 1. Shaxsga yo`naltirilgan ta`lim texnologiyalari haqida tushuncha. 2. Shaxsga yo`naltirilgan ta`lim texnologiyalarining o`quvchilarda tanqidiy va kreativ tafakkurni shakllantirish imkoniyatlari 3. Shaxsga yo`naltirilgan ta`lim asosida o`quvchi faolligini oshirish

Shaxsga yo`naltirilgan o`qitish texnologiyalari. O`qitish jarayonida, pedagog texnologiyalar talablari asosida ifoda etilgan, o`quv maqsadlariga erishiladi. Ilmiy-texnik taraqqiyot jadallashgan davrda o`qitish samaradorligi, asosan, o`quvchining o`qitish jarayonidagi o`rni, pedagogning unga bo`lgan munosabatiga bog`liq bo`ladi. Bu yerda o`qitish texnologiyasining ikki turini ajratib ko`rsatish mumkin avtoritar va shaxsga yo`naltirilganlar. Avtoritar texnologiyada, pedagog yagona subyekt sifatida namoyon bo`ladi, talabalar esa faqatgina «obyekt» vazifasini bajaradi xolos. Bunda talabaning tashabbusi va mustaqilligi yo`qoladi, o`qitish majburiy yo`sinda amalga oshiriladi. Odatdagi an`anaviy o`qitish, avtoritar texnologiyaga taalluqlidir. Bunda, avvalo A.Komenskiy tomonidan ifoda etilgan, didaktika tamoyillariga asoslangan o`qitishning sinf-dars tizmida tashkil etish nazarida tutildi. Hanuzgacha dunyoda eng ko`p tarqalgan o`qitishning sinf-dars tizimi, quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: - Yoshi va tayyorgarlik darajasi taxminan bir xil bo`lgan talabalar sinfini tashkil etadi: - Sinf yagona o`quv reja, yagona o`quv dasturlar va yagona mashg`ulotlar jadvali bilan shug`ullanadi: - Mashg`ulotlarning asosiy birligi dars bo`lib, u bitta fanning bitta mavzuga bag`ishlanadi va o`quvchi tomonidan boshqariladi: - O`quv kitoblari asosan uy ishlari uchun qo`llaniladi. An`anaviy o`qitish asosan bilim, o`quv va ko`nikmalarni o`zlashtirishga qaratilgan bo`lib, shaxsning rivojlanishini ko`zda tutmaydi. An`anaviy o`qitish asosini, Ya.A.Komenskiy tomonidan tuzilgan pedagogika tamoyillari tashkil etadi: -ilmiylik: -tabiatga monandlik (o`qitish rivojlanish bilan belgilanadi, ammo shakllanmaydi) -uzviylik va tizimlik: -o`zlashtiruvchanlik (ma`lumdan noma`lumga, soddadan murakkabga)

-mustahkamlik (takrorlash, takrorlash…) -onglilik va faollik (qo`yilgan maqsadni bilgan va buyruqlarni bjarishga faol bo`lgan) -nazariyaning amaliyot bilan bog`liqligi: -yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olish: An`anaviy o`qitish quydagi xususiyatlarga ega: zo`ravonlik pedagogikasi, o`qitishning tushuntiruv-ko`rgazmali usuli, ommaviy o`qitish. An`anaviy o`qitishda avtoritarlik quyidagi shaklda namoyon bo`ladi: talaba bu hali to`la shakllanmagan shaxs, u faqat bajarishi zarur, pedagog esa- bu sardor hakam, yagona tashabuskor shaxs. Zamonaviy an`anaviy o`qitish esa, o`qitishning texnik vositalarini qo`llab, didaxografiyadan foydalanishdan iborat bo`ladi. Shaxsga yo`naltirilgan- texnologiyalarda, talaba shaxsi pedagogik jarayon markaziga qo`yiladi, uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarni ro`yobga chiqarishga qulay shart-sharoitlar yaratiladi: Kadrlar tayyorlash milliy dasturda O`zbekiston Respublikasidagi ta`lim tizimining miliy modeliga alohida e`tibor qaratilgan. Bu model 5 tarkibiy qismdan iborat: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta`lim, fan ishlab chiqarish. Bu yerda ta`lim milliy modelining asosiy tarkibiy qismi – «shaxs» birinchi o`rinda turadi. Boshqacha aytganda butun ta`lim tizimi, shu jumladan o`qitish shaxsga yo`naltirilgan bo`lishi lozim. Shuning uchun zamonaviy texnologiyalarda pedagogik jarayon, o`qitishning shaxsga yo`naltirilgan texnologiyalari asosida amalga oshirilishi lozim. Hayot dialektikasi shundan iboratki, doimo yangi avlod, oldingi avloddan ko`ra rivojlanganroq bo`ladi. Ilmiy texnik taraqqiyotning keskin yuksalish davrigacha fan, texnika va texnologiyalar rivoji evolyusion, past sur`atlarda amalga oshar edi. Shuning uchun ketma-ket keluvchi avlodlarning rivojlanish darajasi deyarli farq qilmas edi. Bunday sharoitlarda Ya.A. Komensiyning o`qitishining avtoritar texnologiyasini, an`anaviy sinf dars tizimi dunyoga keladi.

Ilmiy texnik taraqqiyotning keskin yuksalish davrida (asrning ikkinchi yarmi), fan-texnika texnologiyalar yuqori sur`atlarda rivojlanayotgan davrda, bir avlod hayoti davomida fanning rivoji insoniyatning butun tarixidagidan ko`ra ko`piroq bo`lgan bu davrda, o`qitishning an`anaviy tizimi o`z umrini oxiriga yetdi. Hozirgi zamon avlodning rivojlanish sur`ati oldingilardan ko`ra ancha yuqori bo`lganligi sababli, o`qitishning an`anaviy tizimi, rivojlanishga to`sqinlik qila boshladi. Bunday sharoitlarda taraqqiyot, faqat xar bir shaxsning mavjud imkoniyatlarini to`la ro`yobga chiqarish asosida amalga oshirilishi mumkin. Axborotning hajmi, xilma-xilligi, egallashga moyilligi va vositalarning yetarliligi samarali individual va mustaqil o`qitishni tashkil etish uchun zaruriy shart- sharoitlar yaratadi. O`qitishni jadallashtirish maqsadida pedagogning talabaga bo`lgan munosabati jihatidan «sardor» likdan, uning sherigiga aylanish zarur. O`qitishnig shaxsga yo`naltirilgan texnologiyalariga quyidagi asosiy tamoyillar xos bo`ladi: -insonparvarlik - ya`ni insonga har tomonlama hurmat va muhabbat ko`rsatish, unga yordamlashish, uning ijodiy qobiliyatiga ishonch bilan qarash, zo`rlashdan to`la voz kechish; -hamkorlik – ya`ni pedagog va talabalar munosabatidagi demokratizm, tenglik, sheriklik; -erkin tarbiyalash – ya`ni shaxsga uning hayot faoliyatini keng yoki tor doirasida tanlab olish erkinligi va mustaqilligini berish, natijalarini tashqi ta`sirdan emas, ichki hissiyotlardan keltirib chiqarish. Shaxsga yo`naltirilgan texnologiyalarning kommunaktiv asosi-pedagogik jarayonda talabga insoniy- shaxsiy yondashuv hisoblanadi. Shaxsga yangicha qarash quyidagilardan iborat bo`ladi; -pedagogik jarayonda shaxs obyekt emas, su`bekt hisoblanadi; -har bir talaba qobiliyat egasi, ko`pchiligi esa iste`dod egasi hisoblanadi; -yuqori etnik qadriyatlar (saxiylik, muhabbat, mehnatsevarlik, vijdon va boshqalar) shaxsning ustuvor hislatlari hisoblanadi; Munosabatlarda demokratlashtirish quyidagilarni o`z ichiga oladi;

-talaba va pedagog huquqlarini tenglashtirish, -talabaning erkin tanlab olish huquqi; -xatoga yo`l qo`yish huquqi; -o`z nuqtai nazariga ega bo`lish huquqi; -pedagog va talabalar munosabati zayli; ta`qiqlamaslik; boshqarish emas, birgalikda bajarish; majburlash emas, ishontirish; buyurish emas, tashkil etish; chegaralash emas, erkin tanlab olishga imkon berish. Yangi munosabatlarning asosiy mazmuni, hozirgi zamon sharoitida samarali natija bermaydigan va noinsoniy hisoblanadigan zo`ravonlik pedagogikasidan voz kechishdir. Muammo bu tamoyilni mustaqillashtirishda emas, balki uning oqilona mezonlarini aniqlashdadir. Umuman olganda tarbiya jarayonida zo`ravonlik mumkin emas, ammo jazolash insonni kamsitadi, ezadi, rivojlanishni susaytiradi, uning qulchilik hususiyatlarini shakllantiradi. Majburlashsiz o`qitish quyidagilar bilan belgilanadi. -ishonchga asoslangan majburlashsiz talabchanlik; -o`quv materialiga qiziqish uyg`otish, bilishga va faol ijodiy fikrlashga rag`batlantirish; -talabalarning mustaqilligi va tashshabusiga tayanish; -jamoa orqali bilvosita talablarni amalga oshirish. Individuval yondashuvning yangi talqini quyidagilardan iborat; -o`rtacha talabaga yo`naltirishdan voz kechish; -shaxsning yaxshi xislatlarini izlash; -shaxs rivojlanishining individual dasturlarini tuzish va unga tuzatishlar kiritish; Shaxsiy yondashishda birinchi navbatda quyidagilar zarur bo`ladi; -har bir talaba qiyofasida noyob shaxsni ko`rish, uni hurmat qilish, tushunish, qabl qilish, unga ishonish. Pedagogda barcha talabalar iste`dodli ishonch bo`lishi kerak; -shaxsga, yutuqni ma`qullovchi, qo`llab-quvvatlovchi, xayrixoh vaziyatlar yaratish, ya`ni o`qish xursandchilikni olib kelishi kerak;