logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Qon bosimi va uni o’lchash

Qon bosimi va uni o’lchash

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

220.693359375 KB
Ko'chirib olish
Qon bosimi va uni o’lchash Reja: I Kirish II Asosiy qism 2. 1.Qon bosimini tonometr bilan aniq o’lchash uchun asosiy qoidalar 2. 2.Mexanik tonometr bilan qon bosimini o’lchash 2. 3. Qon bosimini avtomatik (elektron) tonometr bilan o’lchash 2. 4.Qon bosimi normasi qanday bo’ladi 2.5.Qon bosimi ko’tarilganda qaysi shifokorga murojaat qilish kerak Xulosa Foydalanilgan adabiyot 2.1.Qon Bosimini O’lchash — Tonometrni Ishlatish Qoidalari, Me’yoriy Ko’rsatkichlar Jadvali Qon bosimini o’lchash qanday amalga oshiriladi? Asosiy qoidalar, shuningdek, maqolada keltirilgan ko’rsatmalarga rioya qilish orqali siz qon bosimini to’g’ri va aniq o’lchashingiz mumkin. Tonometr (sfigmomanometr) — arterial qon bosimini o’lchash uchun asbob. QON BOSIMINI TONOMETR BILAN ANIQ O’LCHASH UCHUN ASOSIY QOIDALAR Qon bosimini o’lchashdan 1 soat oldin bemor chekish, spirtli ichimliklar ichish yoki kofeinli mahsulotlarni iste’mol qilishdan bosh tortishi kerak; Hojatxonaga borish istagi bo’lsa, qon bosimini o’lchamang, chunki to’la siydik pufagi bosim ko’rsatkichlarini taxminan 10 mm.sim.ust`ga oshiradi. Qon bosimini tinch sharoitda, xona haroratida o’lchash kerak; Qon bosimini o’lchash bemorning o’tirgan va bo’shashgan holatida amalga oshiriladi, bunda o’lchov u bo’shashganindan kamida 5 daqiqadan keyin boshlanadi; Manjeta taqiladigan qo’l tirsagini taxminan yurak joylashgan darajadagi balandlikka joylashtirish kerak; Qo’l alatta butunlay bo’shashgan bo’lishi kerak; Amaliyot davomida gaplashish va harakat qilish mumkin emas; Ikki o’lchovlar oralig’ida 3-5 daqiqali pauza qilish kerak, shunda manjeta bilan qisilgan tomirlardagi qon bosimi normallashadi. 2.2.MEXANIK TONOMETR BILAN QON BOSIMINI O’LCHASH 1. Yuqorida keltirilgan dastlabki tayyorgarlikdan so’ng, manjetani yurak darajasida, tirsakdan 3-5 sm teparoqda qo’lga taqing. Agar sizning qurilmangiz qon bosimini bilakda o’lchash uchun mo’ljallangan bo’lsa ham, u yurak darajasida bo’lishi kerak. 2. Steteskopni qo’lning ichki bukimi markaziga joylashtiring va uni quloqqa taqing. Bu joyda, manjetadan havoni chiqarish vaqtida pulsni aniq eshitib olish mumkin bo’ladi. 3. Manjetani 200-220 mm.sim.ust`gacha damlang. Agar qon bosimi yanada yuqoriroq bo’lishi mumkinligiga shubha tug’ilsa, uni yanada ko’proq damlash kerak bo’ladi; 4. Sekin-asta, sekundiga 2-4 mm tezlikda, tonometrning siferblatiga qaragan holda havoni chiqara boshlang va stetoskopdagi zarblarni (pulsni) tinglang. 5. Dastlabki zarbni eshitishingiz bilan, asbobning mazkur ko’rsatkichini yodda saqlab qoling, bu qon bosimning yuqori ko’rsatkichidir (sistolik qon bosimi). 6. Zarblar eshitilishi to’xtatganda, bu qon bosimning pastki ko’rsatkichi bo’ladi (diastolik qon bosimi). 7. O’lchovni 2-3 marta oling. Ularning o’rtacha qiymati qon bosimi ko’rsatkichlari bo’ladi. 2.3.QON BOSIMINI AVTOMATIK (ELEKTRON) TONOMETR BILAN O’LCHASH 1. Manjetani qo’lingizga taqing va uni yurak darajasiga qo’ying. 2. Qon bosimini o’lchashni boshlash uchun shunchaki avtomatik tonometr tugmachasini bosing. 3. Tonometr natijalarni ko’rsatgunicha kutib turing. U o’zi manjetani havo bilan to’ldiradi va uni chiqaradi. Siz faqat natijalarni yozib olishingiz kerak. 4. O’lchovni 2-3 marta oling. Ularning o’rtacha qiymati qon bosimi ko’rsatkichlari bo’ladi. 2.4.QON BOSIMI NORMASI QANDAY BO’LADI? Umumiy qabul qilingan inson normal qon bosimi 120/80 hisoblanadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, yoshga, organizmning individualligiga, sutka vaqti va boshqa omillarga qarab, normal qon bosimi yoki ko’pincha ideal qon bosimi yoki ishchi qon bosimi deb ataladigan ko’rsatkich turlicha bo’lishi mumkin. Misol uchun, keling, turli yoshdagi odamlar uchun normal bosim ko’rsatadigan jadvalga qaraylik: Yosh Yuqori (sistolik) bosim Pastki (diastolik) bosim 16 — 20 yosh 100 — 120 70 — 80 20 — 40 yosh 120 — 130 70 — 80 40 — 60 yosh 140 gacha 90 gacha 60 yoshdan katta 150 90 Qon bosimining me’yordan ortiqchaligi gipertoniya (arterial gipertenziya), pastligi gipotoniya (arterial gipotenziya) deb ataladi. 2.5.QON BOSIMI KO’TARILGANDA QAYSI SHIFOKORGA MUROJAAT QILISH KERAK? Terapevt; Kardiolog. Tibbiy va biologik fizika kursidan bilamizki, suyuqliklar muhiti organizmning katta qismini tashkil etadi, ularning ko’chishi moddalar almashinuvi va hujayralarning kislorod bilan ta'minlash ishini bajaradi, shu sababli suyuqliklarning oqishi va ularning fiziko – ximiyaviy xossalari, tibbiyot xodimlari va biologlar uchun zo’r qiziqish o’yg’ot adi. Shuning uchun suyuqliklarning shu jumladan tomirlarda qonning oqish xossalarini bilish harbir tibbiyot xodimining asosiy vazifalaridan bo’lib hisoblanadi. Bizga ma'lumki r е al suyuqliklar statsionar holatda qatlamlar bo’ylab oqadi va bu qatlamlar bir b iriga urinma ko’rinishda yo’nalgan kuchlar bilan o’zaro ta'sirlashadi. Suyuqliklarning bunday oqishi laminar oqim d е yiladi. Qovushoq suyuqliklarning oqish t е zligi oshirilsa, truba (tomirlarda ham) ko’ndalang k е simi yuzi bo’yicha bosim turlicha bo’lgani sababli uyurma hosil bo’la boshlaydi, bunda oqim uyurmali yoki turbul е nt bo’lib qoladi. Turbul е nt oqimda zarrachalar t е zligi turli joyda turlicha bo’lib, uzluksiz va xaotik o’zgarib turadi, harakat esa nostatsionar bo’ladi va bunday holatda suyuqliklar shovqi n kurinishidagi tovush ostida oqadi. Art е riyalarda qon oqishi normal bo’lganda laminar oqim bo’lib, klapanlar yaqinida esa biroz turbul е nt oqim vujudga k е ladi. Patalogiyada qonning qovushoqligi normadan kichik bo’lganda R е ynolds soni [1] kritik qiymatidan oshib k е tadi va harakat turbul е nt bo’lib qoladi. Turbul е nt oqim suyuqlikning oqishida qo’shimcha en е rgiya sarf bo’lishiga olib k е ladi, qonning bunday oqishida esa yurakning qo’shimcha ish bajarishiga olib k е ladi. Qonning turbul е nt oqim paytida hosil bo’l gan shovqin esa kasalliklarni diagnostika qilish maqsadlarida ishlatilishi mumkin. Bunday shovqinlar е lka art е riyalari qon bosimini o’lchab ko’rishda eshitiladi. Qonning harakati qonga ham qon tashuvchi tomirlarning xossalariga ham bog’liq. Yurak muskullarining qisqarishida (sistola) qon yurakdan aortaga va undan tarqalib k е tuvchi art е riyalarga siqib chiqarila boshlaydi. Qon tomirlarining elastikligi shunga olib k е ladiki, sistola paytida yurak itarib chiqarayotgan qon aorta, art е riya va art е riolalarni cho ’zadi, bunda katta qon tomirlari sistola paytida markazdan ch е tdagi qismlarga oqib boradigan qonga nisbatan ko’p qonni qabul qiladi. Odamning sistolik bosimi normada taxminan 16 kPa ga t е ng. Yurakning bo’shashishi (diastola) paytida cho’zilgan qon tomirlari pasayadi (bo’shashadi) va yurakning qon orqali ularga uzatgan pot е ntsial en е rgiyasi qonning oqishidagi kin е tik en е rgiyasiga aylanib, diastolik bosimning taqriban 11 kPa atrofida tutib turilishiga madad b е radi. Qon bosimi – fizikaviy param е tr bo’lib u juda ko’p kasalliklar diagnostikasida katta rol o’ynaydi. Har qanday art е riyalarimizdan birortasidagi sistolik va diastolik bosimlarni to’g’ridan – to’g’ri manom е trga ulangan igna yordamida o’lchanishi mumkin. L е kin bizga ma'lumki tibbiyotda birichi marta N. S. Korotkov taklif 3 etgan qonsiz usuldan k е ng miqyosda foydalaniladi. Hozirgi tibbiyotda bu usuldan е lka art е riyasidagi qon bosimini o’lchash yo’li bilan uning fizik asoslari b е lgilanadi. Bunda е lka bilan tirsak orasiga manj е ta o’raladi. Qo’lga o’ralgan manj е taning М , qo’lning bir qismi Р , е lka suyagi Ес ва елка артерияси А ning k е simlari 1.1a – 1.3a rasmlarda ko’rsatilgan. В shlang orqali manj е taga havo yuborilganda manj е ta qo’lni siqadi. So’ngra shu shlang orqali havo s е kin – asta chiqarila boshlaydi va Б manom е tr yordamida manj е tadagi bosim o’lchanadi.Shu qismlarning o’zidagi pozitsiyada har bir holatga mos k е luvchi е lka art е riyasining bo’ylama k е simlari ko’rsatilgan. Boshida atmosf е ra bosimiga nisbatan manj е tadagi havoning bosimi nolga t е ng (1.1 - rasm), manj е ta qo’lni va art е riyani siqmaydi. Manj е taga ma'lum bir o’lchovda havo damlangani sari manj е ta е lka art е riyasini siqa boshlaydi va qonning oqishi to’xtaydi (1.2 - rasm). Agar muskullar bo’shashtirilgan bo’lsa, elastik d е vorlardan iborat bo’lgan manj е ta ichidagi bosim taxminan manj е taga t е gib yumshoq to’qimalardagi bosimga t е ng bo’ladi. Bosimni qonsiz usulda o’lchashning asosiy fizik g’oyasi mana shundan iboratdir. Havoni asta – s е kin chiqarib, manj е tadagi va unga t е gib turgan yumshoq to’qimalardagi bosim kamaytirib boriladi. Qachonki bosim sistolik bosimga t е ng bo’lsa, qon qattiq siqilgan art е riya orqali otilib chiqish imkoniyatiga ega bo’ladi, bunda turbul е nt oqim yuzaga k е ladi. (1.3 - rasm). Tibbiyot xodimi bosimni o’lchashda fon е ndoskopni art е riya ustiga manj е tadan ch е troqqa (ya'ni yurakdan ancha uzoqroq joyga) qo’yib, turbul е nt oqimga taalluqli bo’lgan va u bilan birgalikda yuzaga k е lgan ton va shovqinlarni (Bu tovushlarni fizikaviy mohiyatini birinchi marta G. I. Kositskiy tushuntirgan.) eshitib ko’radi. Manj е tadagi bosimni kamaytira borib, laminar oqimni tikla sh mumkin, buni eshitib ko’rilayotgan tonlarning birdaniga pasayib k е tishidan ilish mumkin. Art е riyada laminar oqimning tiklanishiga mos k е luvchi manj е tadagi bosim diastolik bosim kabi qayd etiladi. Art е rial bosimni o’lchashda 1.4 – rasmda ko’rsatilgan m е tall m е mbranali manom е tri bo’lgan sfigmomanom е trli pribordan foydalaniladi. Bunda М –manj е ta, Г –manj е taga havoni haydovchi r е zina nok, Р – manom е tr. 1. Priborning tavsifi Yuqorida ko’rsatilgan ushbu а rterial bosimni o’lchovchi qurilma Korotkov uslubi yordamida sistolik va diastolik bosimlarni o’lchashga 5 1.4 – Rasm. M е tall m е mbranali manom е tri bo’lgan sfigmomanom е trning umumiy ko’rinishi: M – manjeta, P – manometer, Г – nok mo’ljallangan bo’lib barcha klinikalar, kasalxonalar va poliklinikalarda foydalaniladi. 2. Asosiy texnik ma`lumotlar 2.1. Ushbu qurilmani tashqi muhitning +50 S dan +400 S gacha bo’lgan haroratida ishlatish mumkin. 2.2. Bosimni o’lchash diapozoni 20 dan 300 mm.sim.ust (25,7 dan 400 gPa). 2.3. Manometr shkalasining bo’linish bahosi 2mm sim.ust (2,67 gPa)ni tashkil etadi. 2.4. 60 dan 240 mm.sim.ust. bo’lgan oraliqdagi manometr ko’rsatgichining asosiy xatoligining ruxsat etilish chegarasi ±3 mm.sim.ust. (±4 gPa), qolgan shkalalar diapazonida esa ±4 mm.sim.ust.(±5,33 gPa ) ni tashkil qiladi. 2.5. Qurilmaning ishlash muddati 6 yil. 3. Xavfsizlik choralari Qurilmaga 300 mm.sim. ust. (400 gPa )- dan yuqori bosim berish man etiladi. Bu qurilmaning ishdan chikishiga olib keladi. 4. Qurilma komplekti Qurilma komplekti 1.1- jadvalda keltirilgan: 1.1-jadval Nomlanishi Qurilma belgisi (AFIN. 941323.001) -04 -06 -08 Manometr MMT-3 (TU3110027471.036-93) Manometr MMT-3-01 (TU31-00227471.036- 93) NR-02 Pnevmatik havo surgich Manjeta kamerasi Bolalar uchun KMP-5-DB (katta) Bolalar uchun KMP-5-DS(urta) Fonendaskop FTK-02 Shtutcer Pasport G’ilofi 1 dona - 1 dona 1 dona - - 1 dona 2 dona 1 dona 1 dona 1 dona - 1 dona 1 dona 1 dona 1 dona 1 dona 2 dona 1 dona 1 dona - 1 dona 1 dona 1 dona - - 1 dona 2 dona 1 dona 1 dona - 1 dona 1 dona 1 dona 1 dona 1 dona 1 dona 2 dona 1 dona 1 dona 6 5. Ishni bajarish tartibi 5.1. Qurilmaning ishlash printsipi manjetadagi bosimni sekin kamaytirish jarayonida Korotkov tonining hosil bo’lishi va yo’qolishida uni ajrata bilish va fiksatciya qilishdan iborat. 5.2. Arterial bosimni o’lchashdan oldin stolga o’tirib qo’llarni stol ustiga qo’yiladi. Manjetni kiydirishda qo’yidagi qoidalarga amal qilish kerak: - agar manjetda strelka ko’rinishdagi markirovka mavjud bo’lsa, u holda uni siqilayotgan arteriya proektsiyasi ustiga joylashtiring (1.5 rasmdagi uzlukli chiziklar tarzida). 1.5 – Rasm. Arterial bosimni o’lchashda manjetni kiydiris va fonendoskopni o’rnatish holati - agar markirovka mavjud bo’lmasa, manjetani shunday joylashtirish kerakki, bunda manjetani manometr va nagnetatel bilan birlashtiruvchi trubkani ulanadigan shtutserni arterial siquvchi proektsiya ustiga jo ylashish lozim. To’g’ri joylashtirilgan manjetada va qo’l orasiga bita barmoq sig’ishi kerak. Agar qurilma fonendoskop bilan yoyilgan tarzda bo’lsa u holda ularni 1.6 -rasm asosida yig’ing. Fonendoskopning ikkala uchini tashqi eshituv yo’liga, boshchasini esa bilak tomiri ustiga qo’yiladi. 5.3. Havo haydagich balonchasini ritmik ravishda siqish orqali manjetada yuqorida ko’rsatilgan arterial bosimiga mos keluvchi 30 -40 mm sim.ust (40-60 gPa) bosimni hosil qiling. Balonchasini ritmik ravishda qisib bosim o shirila boriladi. Fonendoskop bilan eshitilib bosim tushiriladi. Tomir devorida hosil bo’ladigan boshlang’ich va oxirgi tovush eshitiladi. 1.6 – Rasm. Priborning fon е ndoskop bilan birgalikdagi yoyilgan holati sx е masi 7 5.4. Magestirdagi bosimni sekin kamaytirib boring bunda birinchi eshitilayotgan Korotkov tovush tonlari, sistolik arteriali bosimga eshitilayotgan tonlar tugash momenti esa diastolik arterial bosimga to’gri keladi. Eslatma: a) bosimni o’lchashdan oldin manometr strelkasini shkalasidagi 0-belgiga keltiring. Strelkani o’rnatish nol korrektori yoki shkalaning o’zini aylantirish orqali amalga oshiriladi b) takroriy o’lchash kamida 5 minutdan so’ngra amalga oshiriladi. Bu vaqt davomida venadagi qon oqishi qayta tiklanib, noto’g’ri natijalarni olishning oldini oladi. 5.5. Qurilmani har doim g’ilofda saqlang. Qurilmani g’ilofga joylashtirishda ulanuvchi trubkalarning to’satdan bukulishi va sinishga yo’l qo’ymang. Bosim ostida ishlaydigan idish va apparatlar. Paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoati korxonalarida bosim ostida ishlaydigan, apparat, idish va kuvurlar kup ishlatiladi. Bular kupincha portlash xavfini tugdirishi mumkin. Bunday portlashlarga zanglash natijasitda uskuna devorlarining yemirilishi va mexaniq pishikligining yukolishi, ayrim qismlarining kizib ketishi, biror kattik jismning urilishi sabab bo’lishi mumkin. bundan tashkari portlash va yonuvchi moddalarga uchkun ta’sir qilish natijasida xam sodir bo’lishi mumkin. Bunda yonish tezligi sekundiga yuzlab metrni tashkil kiladi. Bosim ostida ishlaydigan idishlar kayta ta’mirlanib kavsharlangan bulsa, bir joydan ikkinchi joyga ko’chirilganda yoki uning xavfsiz ishlashiga javobgar shaxsning talabi bilan muddatidan ilgari texnik qo’riqdan o’tkaziladi. Gidravlik sinov esa xar sakkiz yilda bir marta o’tkaziladi. Ish xarorati 2000S gacha bo’lgan idishlarning gidravlik sinovi, ularga suv yoki zaxarsiz va portlamaydigan boshka suyuklik bilan kushimcha bosim berish orqali o’tkaziladi. Kushimcha bosim idishning ish bosimiga boglik bulib, kuyma idishlardan tashkari barcha idishlar uchun ish bosimidan 20-25% katta bo’ladi. Shunday bosim ostida (devorlarning kalinligi 50 mm gacha bo’lgan idishlarda) 10 mino’t ushlab turiladi va biror sezilarli uzgarish bo’lmasa, ya’ni choklardan ajralish, suyuklik tomishi, tashki devorlarning terlashi, koldik deformatsiyalar ko’rinmasa idishlar gidravlik sinovdan o’tgan hisoblanadi. Bosim ostida ishlaydigan uskunalar normal texnologik rejimda va xavfsiz ishlashini ta’minlash uchun kuyidagi nazorat-ulchash asboblari va extiyot uskunalari bilan ta’minlangan bo’lishi kerak: ulardagi suyuklik yoki gazning bosimini ulchash uchun va doimo nazorat qilib turish uchun manometr, xaroratni nazorat qilib turish uchun termometr, bosim oshib ketgan takdirda portlashning oldini olish uchun saqlagich, idishda bir vaqtning uzida gaz va suyuklik bo’lgan takdirda suyuklikning kup yoki ozligini ko’rsatuvchi asbob, idish ichidagi moddani bo’tunlay chiqarib tashlash imkonini beruvchi moslama, agar idish ichida kondensat tuplansa, uni chiqarib tashlash imkonini beruvchi moslama. Kuvurlarning ishonchliligini ta’minlash uchun ularning issikdan uzayishini hisobga olish kerak. Buning uchun ularning burilgan joylari ravon va sillik qilib yasaladi, hamda kompensator xalkalari va shunga uxshash elementlar karitiladi. Issiklik deformatsiyalarini bir tekis taksimlash maksadida, ularni ayrim uchastkalarga bulib chikib, issikdan uzayishiga imkon koldirib, oxirgi nuqtalarini tayanchlarga mustaxkamlanadi. Bosim ostida ishlaydigan idishlardan xavfsiz foydalanishga mustaxkamlik zaxirasi koeffitsiyenti katta bo’lgan eng makbul konstruksiyalarni yaratish, yukori sifatli ashyolarning ishlashi, saklovchi uskunalar va nazorat-ulchash asboblari o’rnatish yo’li bilan erishiladi. Bunday uskunalarning ishdan chiqishi va portlashiga zanglash okibatida mexaniq mustaxkamligining yukolishi, bosimning chekli bosimdan oshib ketishi, berkituvchi armaturaning yukligi yoki buzilishi, belgilangan tartibotga rioya kilmaslik, tegishlicha nazoratning olib borilmasligi sabab bo’lishi mumkin. Bosim bilan ishlaydigan idishlarni o’rnatish va ulardan foydalanishda xavfsiz foydalanish koidalariga amal qilish zarur. Bosim bilan ishlaydigan idishlar ularni kuvurlardan uzib kuyish uchun berkituvchi - ventillar, jumraklar, surilma kopkoklar bilan, saklovchi uskunalar bilan, muxit xarorati va bosimni ulchash uchun asboblar bilan, suyuklik mikdori ko’rsatkichi bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Saklovchi klapanlar idishdagi boim meyordan oshib ketganida ortikcha bug, gaz yoki suyuklikni tashkariga chiqarib yublrish uchun mo’ljallangan. -rasm, a da pishangni saklovchi klapanning sxemasi keltirilgan. Bosim keragidan oshib ketganida klapan yoriladi va gaz idishdan chikib, portlashning oldi olinadi. - rasm, b da prujinali saklovchi klapanning sxemasi ko’rsatilgan. Bosim belgilangan kiymatidan oshib ketganida, prujina yoki yukning kuchi yetarli bo’lmay koladi, natijada klapan uyasidagi teshik ochiladi va gaz idishdan chiqadi. Saklovchi klapanlar soni, ulchamlari va o’tkazish imkoniyati shunday hisob bilan tanlanadiki, idishdagi bosim 300 kPa gacha bosimli idishlar uchun ish bosimidan 50 kPa an ortik, 300-600 kPa bosimli idishlar uchun esa 15% dan ortik oshib ketmaydigan bulsin. Saklovchi klapanlarning o’tkazish imkoniyati ushbu formuladan aniqlanadi: Bu yerda  - klapanning gaz sarflash koeffitsiyenti; F - klapan kesimining yuzi; V - koeffitsiyent (suyuklik uchun V=1); R1 - klapandan oldingi ortikcha bosim; R2 - klapandan keyingi ortikcha bosim;  - muxitning zichligi; t1 - klapandan oldingi muxitning xarorati. Ortikcha bosimni aniqlash uchun manometrlar o’rnatiladi. Ular uch xil bo’ladi: ish manometrlari, nazorat manometrlari va namuna manometrlari. Ish manometrlari ish sharoitida bosimni ulchash uchun, nazorat ish manometrlarini tekshirish uchun, namuna manometrlari esa manometrlarni laboratoriyalarda tekshirish uchun ishlatiladi. Ish manometrlarining aniqlik sinfi kuyidagicha bo’ladi: 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4. Idishlardagi bosimni ulchaydigan manometr ish bosimiga moslab tanlanishi va aniqlik sinfi 2,5 dan past bo’lmasligi kerak. Manometr shkalasida idishdagi ruxsat etilgan ish bosimni ko’rsatuvchi kizil chizikcha bo’lishi lozim. Manometrda tamga bo’lmasa, manometrni tekshirish muddati o’tib ketgan bulsa, manometr o’chirilganda uning mili shkalaning nolinchi bulinmasiga kaytmasa, oynasi singan bulsa, manometrdan foydalanish mumkin emas. Manometrlar kamida yiliga bir marta tekshirib turilishi zarur. Tekshirish chogida manometrlar tamgalanadi. Korxona uzogi bilan olti oyda bir marta manometrlarni nazorat manometri yordamida kushimcha tekshirib, tekshirish natijalarini nazorat tekshiruvlari daftariga yozib kuyish kerak. Kozonxona kurilmalaridan foydalanish koidalari. Kozonxona kurilmalari korxonalarni texnologik extiyoj va isitish uchun zarur bo’lgan bug hamda issik suv bilan ta’minlaydi. Bosimi 70 kPa va bundan yukori bo’lgan bug kozonlari hamda suvni 1150S dan yukori xaroratgacha isitadigan kozonlar bo’ladi. Bug ishlab chiqaradigan bug kozonlari va ana shu bugni ishlatadigan apparatlar yopiq sistema ichida bosim bilan ishlaydi. Bunday sistema xavfsizlik tadbirlariga doir xamma choralarni kat’iy bajarishni talab kiladi. Bug kozonlaridan extiyotsizlik bilan foydalanish ogir falokatga - kozonning portlashiga olib keladi. Portlash sodir bo’lganda kiska vaqt ichida anchagina potensial energiya bushaydi. Gaz adiabatik kengayganda ruy beradigan portlashning ishi ushbu formuladan aniqlanadi: Bu yerda V - gazning boshlangich hajmi, m3; R1 va R2 - idishdagi boshlangich hamda oxirgi bosimlar, Pa; n - adiabat ko’rsatkichi. Statistik ma’lumotlarga karaganda kozon devorlarining buzilishiga olib keladigan asosiy sabablar deb kuyidagilar aniqlangan: - kozonda suv kamayishi natijasida devorlarning o’ta kizishi; - ashyoning mos emasligi, kozonning sifatsiz tayyorlanishi; - metallning uyilishi okibatida kozon devori ayrim joylarining bushashib kolishi, xaddan tashkari kup tosh (nakip) xosil bo’lishi va kirlanishi natijasida kozon devorlarining ortikcha kizishi; - saklovchi klapan buzilishi, xizmat ko’rsatuvchi kishilarning e’tiborsizligi tufayli bosimning xaddan ziyod oshib ketishi; - o’txonalarda gazlarning portlashi. Mana shu sabablar uz vaqtida bartaraf etilsa, kozonlar portlamaydi. Suv bosimi va xaroratini nazorat qilib turish uchun suv isitish kozonlarining kirish hamda chiqish joylariga manometr va termometrlar o’rnatiladi. Kozonlarga, bulardan tashkari, nasoslar xam o’rnatiladi, ular kozonni suv bilan ta’minlashi bilan bir katorda, undagi suvni kanalizatsiyaga xaydab chiqarishi xam mumkin. Kozonxona kurilmalariga xizmat ko’rsatadigan kishilar 18 yoshdan kam bo’lmasliklari, tibbiy qo’riqdan o’tgan, maxsus dastur bo’yicha ukigan va malaka komissiyasi tomonidan beriladigan mo’taxassislik guvoxnomasiga ega bo’lishlari shart. Kozonxona kurilmasida ishlashni boshlashdan oldin smenani kabul qilib olish va agregatning usha paytdagi axvolini, ishlatish tartibini albatta ish daftariga yozib kuyish kerak. Kuyidagi xollarda bug kozonlarini o’chirish zarur: - kozonxonadagi bosim meyordagidan 10% oshib ketganda; - suvi kamayganda; - ta’minlovchi uskunalari ishlamay kolganda; suv mikdorini ko’rsatuvchi asboblari yoki saklovchi klapanlari ishlamay kolganda; - kozondan suv sizayotganda; - gaz yo’llarida gaz portlaganda. Davtogtexnazorat xodimlari kozonlarni muntazam ravishda texnik qo’riqdan o’tkazib turishadi. Kozonlar kapital tamirlangandan keyin xam texnik qo’riqdan o’tkaziladi. Davriy qo’riqlar turt yilda bir marta, gidravlik sinovlar esa sakkiz yilda bir marta amalga oshiriladi. Xulosa Tonometr - qon bosimini o'lchash uchun maxsus moslama. Ko'rsatkichlar darhol namoyish etiladi va beradi to'liq ma'lumot qon bosimi va yurak urish tezligi darajasi haqida. Normadan har qanday og'ish yoqimsiz simptomlar bilan namoyon bo'ladi: bosh og'rig'i, ko'ngil aynish, bosh aylanishi. Zamonaviy bozor ko'rib chiqilayotgan ko'rsatkichlarni o'lchash uchun turli xil vositalardan mamnun. Ular bajarilgan funktsiyalar to'plamida, o'qishlar aniqligida, o'lchamlari va narxlarida farqlanadi. Ikkala turdagi apparatlar mavjud: mexanik va elektron. Birinchisi yarim avtomatik va avtomatik bo'linadi. To'liq avtomatlashtirilgan qurilmalar ikki turga bo'linadi: elkama va bilakka o'rnatish. Ularning barchasi o'lchov turi va tartibida farq qiladi, shuningdek, ijobiy va salbiy tomonlariga ega. Ammo avtomatik modellar eng aniq va ishonchli hisoblanadi. Uydan foydalanish uchun siz ulardan har qanday birini sotib olishingiz mumkin, bu qurilmaning funksionalligi, uning narxi va ishonchliligini hisobga olish muhimdir. Foydalanilgan a dabiyotlar 1. Bemorlarni uyda va shifoxonada parvarish qilish. F.G`. Nazirov. Toshkent- 2003. 2. Odam anatomiyasi. E.Qodirov. Toshkent-2003. 3. Anatomiya. A.S.Gusev. Moskva-1970. 4. Hamshiralik ishi asoslari. Q.Inomov. Toshkent-2007. 5. Xirurgiya. A.J.Hamrayev. Toshkent-2002. 6. Xirurgiya va reanimatsiya asoslari. A.J. Hamrayev. Toshkent-2002. 7. Bolalar kasalliklari. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 8. Sog`lom va kasal bola parvarishi. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 9. Klinikagacha bo`lgan xirurgiya. R.M.Axmedov. Toshkent-2001. 10. Инфекционные болезни. К.В. Бунин. Москва-1980. 11. Первая медицинская помощь в чрезвычайных ситуациях. Э.Икрамов 44 Тошкент – 2003. 12. Курс гражданской защиты. В.Ф.Зубков Тошкент-2004

Qon bosimi va uni o’lchash Reja: I Kirish II Asosiy qism 2. 1.Qon bosimini tonometr bilan aniq o’lchash uchun asosiy qoidalar 2. 2.Mexanik tonometr bilan qon bosimini o’lchash 2. 3. Qon bosimini avtomatik (elektron) tonometr bilan o’lchash 2. 4.Qon bosimi normasi qanday bo’ladi 2.5.Qon bosimi ko’tarilganda qaysi shifokorga murojaat qilish kerak Xulosa Foydalanilgan adabiyot

2.1.Qon Bosimini O’lchash — Tonometrni Ishlatish Qoidalari, Me’yoriy Ko’rsatkichlar Jadvali Qon bosimini o’lchash qanday amalga oshiriladi? Asosiy qoidalar, shuningdek, maqolada keltirilgan ko’rsatmalarga rioya qilish orqali siz qon bosimini to’g’ri va aniq o’lchashingiz mumkin. Tonometr (sfigmomanometr) — arterial qon bosimini o’lchash uchun asbob. QON BOSIMINI TONOMETR BILAN ANIQ O’LCHASH UCHUN ASOSIY QOIDALAR Qon bosimini o’lchashdan 1 soat oldin bemor chekish, spirtli ichimliklar ichish yoki kofeinli mahsulotlarni iste’mol qilishdan bosh tortishi kerak; Hojatxonaga borish istagi bo’lsa, qon bosimini o’lchamang, chunki to’la siydik pufagi bosim ko’rsatkichlarini taxminan 10 mm.sim.ust`ga oshiradi. Qon bosimini tinch sharoitda, xona haroratida o’lchash kerak;

Qon bosimini o’lchash bemorning o’tirgan va bo’shashgan holatida amalga oshiriladi, bunda o’lchov u bo’shashganindan kamida 5 daqiqadan keyin boshlanadi; Manjeta taqiladigan qo’l tirsagini taxminan yurak joylashgan darajadagi balandlikka joylashtirish kerak; Qo’l alatta butunlay bo’shashgan bo’lishi kerak; Amaliyot davomida gaplashish va harakat qilish mumkin emas; Ikki o’lchovlar oralig’ida 3-5 daqiqali pauza qilish kerak, shunda manjeta bilan qisilgan tomirlardagi qon bosimi normallashadi. 2.2.MEXANIK TONOMETR BILAN QON BOSIMINI O’LCHASH 1. Yuqorida keltirilgan dastlabki tayyorgarlikdan so’ng, manjetani yurak darajasida, tirsakdan 3-5 sm teparoqda qo’lga taqing. Agar sizning qurilmangiz qon bosimini bilakda o’lchash uchun mo’ljallangan bo’lsa ham, u yurak darajasida bo’lishi kerak. 2. Steteskopni qo’lning ichki bukimi markaziga joylashtiring va uni quloqqa taqing. Bu joyda, manjetadan havoni chiqarish vaqtida pulsni aniq eshitib olish mumkin bo’ladi. 3. Manjetani 200-220 mm.sim.ust`gacha damlang. Agar qon bosimi yanada yuqoriroq bo’lishi mumkinligiga shubha tug’ilsa, uni yanada ko’proq damlash kerak bo’ladi; 4. Sekin-asta, sekundiga 2-4 mm tezlikda, tonometrning siferblatiga qaragan holda havoni chiqara boshlang va stetoskopdagi zarblarni (pulsni) tinglang. 5. Dastlabki zarbni eshitishingiz bilan, asbobning mazkur ko’rsatkichini yodda saqlab qoling, bu qon bosimning yuqori ko’rsatkichidir (sistolik qon bosimi). 6. Zarblar eshitilishi to’xtatganda, bu qon bosimning pastki ko’rsatkichi bo’ladi (diastolik qon bosimi).

7. O’lchovni 2-3 marta oling. Ularning o’rtacha qiymati qon bosimi ko’rsatkichlari bo’ladi. 2.3.QON BOSIMINI AVTOMATIK (ELEKTRON) TONOMETR BILAN O’LCHASH 1. Manjetani qo’lingizga taqing va uni yurak darajasiga qo’ying. 2. Qon bosimini o’lchashni boshlash uchun shunchaki avtomatik tonometr tugmachasini bosing. 3. Tonometr natijalarni ko’rsatgunicha kutib turing. U o’zi manjetani havo bilan to’ldiradi va uni chiqaradi. Siz faqat natijalarni yozib olishingiz kerak. 4. O’lchovni 2-3 marta oling. Ularning o’rtacha qiymati qon bosimi ko’rsatkichlari bo’ladi. 2.4.QON BOSIMI NORMASI QANDAY BO’LADI? Umumiy qabul qilingan inson normal qon bosimi 120/80 hisoblanadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, yoshga, organizmning individualligiga, sutka vaqti va boshqa omillarga qarab, normal qon bosimi yoki ko’pincha ideal qon bosimi yoki ishchi qon bosimi deb ataladigan ko’rsatkich turlicha bo’lishi mumkin. Misol uchun, keling, turli yoshdagi odamlar uchun normal bosim ko’rsatadigan jadvalga qaraylik: Yosh Yuqori (sistolik) bosim Pastki (diastolik) bosim 16 — 20 yosh 100 — 120 70 — 80 20 — 40 yosh 120 — 130 70 — 80 40 — 60 yosh 140 gacha 90 gacha 60 yoshdan katta 150 90

Qon bosimining me’yordan ortiqchaligi gipertoniya (arterial gipertenziya), pastligi gipotoniya (arterial gipotenziya) deb ataladi. 2.5.QON BOSIMI KO’TARILGANDA QAYSI SHIFOKORGA MUROJAAT QILISH KERAK? Terapevt; Kardiolog. Tibbiy va biologik fizika kursidan bilamizki, suyuqliklar muhiti organizmning katta qismini tashkil etadi, ularning ko’chishi moddalar almashinuvi va hujayralarning kislorod bilan ta'minlash ishini bajaradi, shu sababli suyuqliklarning oqishi va ularning fiziko – ximiyaviy xossalari, tibbiyot xodimlari va biologlar uchun zo’r qiziqish o’yg’ot adi. Shuning uchun suyuqliklarning shu jumladan tomirlarda qonning oqish xossalarini bilish harbir tibbiyot xodimining asosiy vazifalaridan bo’lib hisoblanadi. Bizga ma'lumki r е al suyuqliklar statsionar holatda qatlamlar bo’ylab oqadi va bu qatlamlar bir b iriga urinma ko’rinishda yo’nalgan kuchlar bilan o’zaro ta'sirlashadi. Suyuqliklarning bunday oqishi laminar oqim d е yiladi. Qovushoq suyuqliklarning oqish t е zligi oshirilsa, truba (tomirlarda ham) ko’ndalang k е simi yuzi bo’yicha bosim turlicha bo’lgani sababli uyurma hosil bo’la boshlaydi, bunda oqim uyurmali yoki turbul е nt bo’lib qoladi. Turbul е nt oqimda zarrachalar t е zligi turli joyda turlicha bo’lib, uzluksiz va xaotik o’zgarib turadi, harakat esa nostatsionar bo’ladi va bunday holatda suyuqliklar shovqi n kurinishidagi tovush ostida oqadi. Art е riyalarda qon oqishi normal bo’lganda laminar oqim bo’lib, klapanlar yaqinida esa biroz turbul е nt oqim vujudga k е ladi. Patalogiyada qonning qovushoqligi normadan kichik bo’lganda R е ynolds soni [1] kritik qiymatidan oshib k е tadi va harakat turbul е nt bo’lib qoladi. Turbul е nt oqim suyuqlikning oqishida qo’shimcha en е rgiya sarf bo’lishiga olib k е ladi, qonning bunday oqishida esa yurakning qo’shimcha ish bajarishiga olib k е ladi. Qonning

O'xshashlar

Qon va yurak-qon tomir tizimi fiziologiyasi
QON FIZIOLOGIYASI
QON AYLANISH FIZIOLOGIYASI
ATMOSFERA HARAKATLARI HAVO BOSIMI VA HAVO MASSALARI
OTLARNING YURAK – QON TOMIR VA ASAB TIZIMI PATOLOGIYASI