Sportning nazariy asoslari
![Sportning nazariy asoslari
Reja :
1.Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari.
2.Sport faoliyati.
3.Sport tayyorgarligi.
4.Sport tayyorgarligi tizimi.
5.Sport maktabi.
6.Sport mashg ’
ulotlari.
7.Sportchini tayyorlash.
8 . Sport mashg‘ulotlari tizimi.
9.Sport natijalari.
10. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_1.png)
![1.Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari.
Sport nazariyasi predmeti, jismoniy tarbiya naza-riyasi va uslubiyati
fanining bir qismi bo’lib, yangidan ajralib chiqqan fandir.
Sport nazariyasi fani sport mashg’ulotlari bilan maxsus tashkil
qilingan jarayonda sportchining tayyorgarlik mazmuni va uslubiyati
hamda unga ta’sir qiladigan umumiy qonuniyatlarni o’rganadi.
Sport nazariyasining asosiy atamalariga quyidagilar kiradi: sport
musobaqalari, sport harakati, sport faoliyati, sport tayyorgarligi, sport
tayyorgarligi tizimi, sport maktabi, sport mashg’ulotlari tizimi, sport
ko’rsat-kichlari, sport natijalari. Shu atamalar mazmuni va xajmini
aniqlab olmasdan turib, sport nazariyasi o’rgana-digan fanni
muvaffaqiyatli ravishda egallab bo’lmaydi.
Sport - qisqa ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati deyilsa, keng
ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati shu faoliyat asosidan kelib
chiqadigan maxsus tayyorgarlik hamda uning norma va yutuqlari
tushuniladi.
Sport musobaqalari - ko’rsatish uslubi, sport yutuqlarini baxolash
va taqqoslash, sport soxasidagi konkurentsiyalarni o’ziga nisbatan](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_2.png)
![boshqarishdir. Sport musobaqalari, boshqalar bilan muloqotda bo’lishni
kerakli omili, shaxsni tashkil topishini vositasi, inson imko-niyatlarini
anglab etish, etalon ko’rsatkichlarini tuzishga qaratilgan.
Sport musobaqalarini maqsadi - kuchli sportchilar va komandalarni
aniqlash, sport maxoratini takomillash-tirish, jismoniy madaniyat va
sportni targ’ibot qilish, sport tashkilotlari, murabbiylar, sportchilar,
hakamlar faoliyatiga ob’ektiv baxo berishdir.
Sport harakati - ijtimoiy harakatning maxsus shakli bo’lib, tuzish,
rivojlanish, saqlash, sport boyliklarini qabul qilish va almashish, shaxsni
tashkil topishi uslubi, jamiyatga ishchi kuchi xamda, Vatanni faol
himoyachilarini tayyorlaydi. O’zbekistonda sport harakati - g’oyaviy
kurashning kerakli sohasi bo’lib, ommaga ta’sir ko’rsatuvchi, insonda
milliy ongni tarbiyalovchi tomonla-ridan biridir. Sport harakati tarixan
quyi-dagi shakl-larni: ommaviy, havaskorlik sportini yaratgan. Bundan
tashqari biznes shaklidagi - professional sportni yuzaga chiqaradi.
2.Sport faoliyati - harakat faoliyati rivojlanishini oliy shakli bo’lib,
inson faoliyati jarayonining ko’p qirraliligi insonni jismoniy va
psixologik rivoj-lanishi hamda takomillashuvini jamiyatning talabiga](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_3.png)
![nisbatan tashkil qilishdir. Sport faoliyati: shaxsiy sport faoliyati va
tashkiliy - pedagogik faoliyatlarga bo’linadi.
Insonning sport faoliyati ikki bir-biriga bog’liq: qayta tashkil topish
va tushunib etish (sportchini bilishi, ko’nikma, malakalarni yuqori sport
ko’rsatkichlari) tomoni mavjud.
Funktsional atamalar guruhiga tayanch bo’lib, sport tayyorgarligi va
sport mashg’ulotlari atamalari kiradi.
3.Sport tayyorgarligi – sportchilar mashg’ulotini qamrab oluvchi,
ko’p omilli jarayon bo’lib, musobaqalarga tayyorlanish va qatnashish,
mashg’ulot jarayonini va musoba-qani tashkil qilish, mashg’ulot va
musobaqani ilmiy - metodik va material - texnik tomonidan tayyorlash;
kerakli shart-sharoitni, sport ishlari mashg’uloti o’qish va dam olish
bilan qo’shib olib borishini hisobga oladi.
Ushbu atamalarni ishlab chiqarishda sport tayyorgarligi tizimi va
sport maktabi deb yuritiladi.
4.Sport tayyorgarligi tizimi - bilim, vositalar, uslublar, shakllar va
shu muxitda tashkil qilish bilan sportchini eng yaxshi darajada](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_4.png)
![tayyorlashni ta’minlash, shuningdek sportchini tayyor-lashni amaliy
faoliyatidir.
5.Sport maktabi - sportchilarni tayyorlashni yagona tizimi bo’lib,
bir guruh mutaxassislarni ijobiy izla-nishga asoslanadi.
6.Sport mashg’ulotlari – bu sport tayyorgarligini bir qismidir.
Sport mashg’ulotlari maxsus jarayonni o’z ichiga olib, aniq tanlangan
sport turi bo’yicha, sportchini yuqori ko’rsatkichlarga erishishida,
jismoniy mashqlar orqali organizmni rivojlantirish, jismoniy sifatlar va
qobiliyatlarni takomillashtirish uchun foydalanilgan maxsuslashtirilgan
jarayondir.
– sport mashg’ulotlari pedagogik xodisa bo’lib, u sportda yuksak
natijalarga erishish uchun bevosita yo’nalti-rilgan maxsus jismoniy
tarbiya jarayonidir.
“ Sport mashg’ulotlari ” atamasi bilan bir qatorda sportchini
tayyorlash atamasi ham qo’llaniladi.
7.“Sportchini tayyorlash ” – kengroq tushuncha bo’lib, u sportda
yuksak ko’rsatkichlarga erishishga tayyor bo’lishi va uni amalga oshira](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_5.png)
![borishni ta’minlovchi barcha vosita-lardan foydalanishni o’z ichiga
oladi.
Umuman sport mashg’uloti sportchini tayyorlashda biologik va
psixologik o’zgarishlarining murakkab majmua-sini yuzaga keltirib,
natijada “ mashq bilan chiniqqanlik ”, “ tayyorgarlik ”, “ sport formasida
bo’lishlik ” darajasini yaxshilanishiga olib keladi. “ Mashq bilan
chiniqqanlik ” tushunchasi odatda mashg’ulot ta’siri ostida sportchi
organizmida sodir bo’ladigan hamda uning ish qobiliyatini ortishida o’z
ifodasini topadigan biologik (funktsional va morfologik) moslashuv
o’zgarishlari ma’nosida anglanadi. Bular: umumiy va maxsus turga
bo’linadi.
“Mashq bilan chiniqqanlik ” – mashg’ulot vositasida
organizmning muayyan bir ishga moslashganlik darajasidir.
“ Tayyorgarlik darajasi ” – atamasi, “mashq bilan chiniq-qanlik”
atamasidan kengroq bo’lib, tayyorgarlikni qaysi darajada, ekanligini
ko’rsatadi.
8“Sport mashg’ulotlari tizimi ” – bu sportchilar tayyorlashda
beriladigan bilimlarni, tamoyillarni, uslub-lari va sport ko’rsatkichini,](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_6.png)
![shuningdek mashg’ulot jarayonini boshqarish va tashkil qilishda amaliy
faoliya-tini bir butunligidir.
“Sport ko’rsatkichlari ” - bu sport mahorati va sportchi qobiliyatini
qaysi darajada ekanligini ko’rsatib, aniq natijalarda beriladi. Aniq holda,
tayyorlash tizimini samarali amalga oshirishi mobaynida sport
ko’rsatkichlari, sportchini iqtidorligini aniqlaydi. Yuqori sport
ko’rsatkichi bo’lib, shu sport turida, maksimal imkoniyatlardan
foydalanilganini ko’rsatadi.
9.“Sport natijalari ” - sportdagi son va sifat darajasini
ko’rsatkichidir.
10.“ Sportchining tasnifi ” - sportchini barqaror tas-nifi bo’lib,
ma’lum vaqt ichida yoki sport musobaqalarida qatnashishini
umumlashgan yakunidir.
O’zbekiston Respublikasida “ yagona sport tasnifi ” mavjud bo’lib
har to’rt yilda o’zgarib turadi. Sportni ijtimoiy xodisa sifatida o’ziga xos
xususiyati shundan iboratki, u asosan jamiyatga insonning jismoniy
sifat-larini rivojlantiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi, shu bilan birga,
uning ma’naviy kamolatiga ham kuchli ta’sir ko’rsatadi. Mazkur
xususiyati jismoniy tarbiyaning mushtarak belgisidir. Insonning ijtimoiy](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_7.png)
![ongini rivoj topganligi jismoniy madaniyatni vujudga kelishidagi
sub’ektiv omili deb hisoblanadi.
Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi, fan sifatida, insonning
jismoniy tarbiya va sport bo’yicha jamiyatda ko’rsatgan faoliyatini,
yangi shaxsning mazkur faoliyat davomida, qonuniy tarzda shakllanishi
va jismonan komil inson bo’lib etishishini o’rganadi va tadbiq qiladi.
Jismoniy tarbiya va sportning ijtimoiyligi uning oqibatlaridan
samarali ravishda manfaatdordir deb hisoblaydi (O.A.Milshteyn ).
Bu oqibatlar majmui, sport bilan shug’ullangan har bir jamoa a’zosi,
har bir ijtimoiy gurux uchun qanchalik foyda yoki ziyon keltirishini
aniqlab beradi.
Bularga quyidagilar kiradi:
- aholini barcha ijtimoiy guruh va tabaqalariga jismoniy tarbiya
tizimining ijtimoiy ta’siri;
- jismoniy tarbiya boshqaruvini tashkil qilish va uning faoliyat
samaradorligi;
- har bir jamiyat a’zosining ruhan va jismonan sog’lom bo’lishiga,
uning ijodkor shaxs sifatida har tomonlama kamol topishiga, uning](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_8.png)
![mehnat faoliyati, ijtimoiy siyosiy harakati, umuman, ijtimoiy qiyofasi va
faoliyatiga, hayotda tutgan o’rniga sportning tarbiya, ta’lim va
sog’lomlash-tirishga qaratilgan ta’sirining amaliy natijasi;
- mashg’ulotdan bo’sh vaqtlarda samarali dam olish usullari va
bunday dam olishning ommaviyligi;
- ommaviy axborot vositalari orqali jismoniy tarbiya va sportni
targ’ib qilishning samaradorligi;
-xalqaro sport harakatlari va olimpiya o’yinlarining rivojlanishiga,
turli mamlakat xalqlari o’rtasida tinchlik – totuvlik va hamkorlikning
rivojlanishiga, keskinlikni yumshatishga qo’shgan hissasining
samaradorligiga bog’liq-dir.
Sport hamisha jamiyat oldida, bir qator muhim vazifalarni bajarib
kelgan hozirgi kunda vazifalar bundan ham ko’paya boradi (1,2,3) .
Sport shaxsning har tomonlama rivojlanishiga maxsus tarzda ta’sir
ko’rsatadi, hayotiy ko’nikma va malakalarning shakllanishiga yordam
beradi, ma’naviy, axloqiy va aqliy o’sishga, shaxsning mardlik, iroda,
ruhiy tetiklik kabi xususiyatlarini chiniqtirishga ko’maklashadi,
insonlarda o’zaro hurmat, do’stlik-inoqlik hissiyotlarini tarbiyalaydi,](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_9.png)
![o’zaro yordam, oliyjanoblik, halollik, baynalminallik ruhi va boshqalar
sportning eng muhim fazilati hisoblanadi.
Sport ko’ngilxushlik va muxlislik bilan birgalikda sog’lomlashtirish
vazifasini bajaradi, uning sog’lomlash-tirish turlari, dam olish, jo’shqin
xordiq chiqarishga qaratilgan bo’lib, sog’lom hayotning asosi bo’lib,
hisoblanadi.
Nazariya - deganda, asosan, u yoki bu sohadagi tajribalarni
umumlashtiruvchi, tabiat qonunlarini, ob’ektiv ravishda ko’rsa-tishi
asosiy bilimlarni inson ongida namoyon bo’lishi tushuniladi.
Nazariya - ilmiy bilimning oliy shakli bo’lib, tamoyillar va
qonunlar, tushuncha va funktsiyalari, uslu-biyati va qoidalarini,
umumlashtirish va tahlil qilishda, ma’lum sohadagi bilimlarni bir
butunligicha tushunchaga keltiradi. Sport nazariyasini haqiqiyligi sport
faoliyati amaliyotda aniqlanadi, yoki nazariya bilan amaliyot bir-biri
bilan mustahkam bog’langandir.
Sport nazariyasini ob’ektiv holati inson faoliyati sohasini ijtimoiy
hodisasi sifatida, musobaqalarni o’tkazish va tashkil qilish tizimini,
musobaqalarda yuqori sport natijalari va g’alabaga erishish, shu bilan](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_10.png)
![sog’ligini mustahkamlash va insonni umumiy jismoniy rivojlan-tirish
maqsadida o’quv-trenirovka mashg’ulotlarini o’tkazish hisoblanadi.
Sport nazariyasini maqsadi - fan sifatida anglab etish, tavsif,
tushuntirish va ob’ektiv qonunlarni bashorat qilish, sport faoliyati
jarayonlarini va ko’rinishlarini, predmet tuzilishini o’rganadigan va
ijtimoiy holatlarni o’z ichiga olishi, tashkillashtirilishi, metodik, biologik
va sport bilan bog’liqligini hisobga olishdan iboratdir.
“ Sport nazariyasi ” ni ko’p funktsionalli jamiyat hodisasi sifatida,
jismoniy madaniyat instituti va jismoniy tarbiya fakultetlariga
mo’ljallangan o’quv dasturidagi hajmi bo’yicha sportchini tayyorlash
tizimidagi sportni har xil sohalari bo’yicha o’quv predmetidir.
Sport nazariyasi gepotezo-deduktiv yoki induktiv-deduktiv nazariya
turiga kirib, bu ma’lum tizim va emperik (amaliy tajriba) holatini logik
bog’liqligiga ega.
Sport nazariyasi bir-biri bilan bog’langan, predmet va xodisalar
majmuida, sport sohasiga taalluqli bilimlar tizimi quyidagi asosiy
funktsiyalarga ega: tavsiflovchi, tartibga tushuruvchi, bashorat
qiluvchi olingan natijalarni umumlashtiruvchidir. Bundan tashqari
amaliy va metado-logik funktsiyalar bilan farqlanadi.](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_11.png)
![Sport nazariyasida quyidagi elementar tuzilishlar ajratiladi:
1. Dastlabki emperik asoslari (tajriba yo’li bilan) - bu sport faoliyati
to’g’risida tajriba davomida tanlab olingan, nazariy tushuntirishga
muhtoj ma’lumotlardir.
2. Dastlabki nazariy asoslari quyidagi tarkibiy qismlarga ega:
- ko’p yillik yoki kelajakdagi faoliyat natijalarini onglab etishi va
amaliy qayta tuzilishida aniq haqiqatni yorituvchi birlashgan shakli
tushuniladi, bu esa onglab etgan maqsadni o’z ichiga oladi.
- asosiy tamoyillari dastlabki holatda, kerakli qonuniyatlarni
bildiradigan nazariya kutadigan ma’lumot-lardir.
3. Dastlabki logik asoslari - sport nazariyasida shunday tushuncha
borki, u xodisa va predmetlar xususiyat-larini, faqat ilmiy holda emas
balki, ilmiy bilimgacha bo’lgan bilimni ham ko’rsatadi.
4. O’zining nazariy qismi - bajarilgan mashqlardan yig’ilgan
samaradorligini qoldiq oqibatini, tushuntirish va tasdiqlashni o’z ichiga
oladi.
Shunday qilib sport nazariyasi - bu sportni ahamiyati to’g’risida
tushuncha beriladigan, qonuniyatlari va asosiy atamalariga jamiyatda](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_12.png)
![amal qilish, uning mazmuni va shakllari bo’yicha optimal ravishda sport
tayyorgarligi va musobaqa faoliyatini birlashtiradigan bir butun
tizimidir.
Sport turlarining tasnifi.
Bugungi zamonaviy sportning juda ko’p mustaqil turlari paydo
bo’ldiki, ularning har qaysisi o’zining musobaqa shakli, maxsus harakat
tarkibi, bellashuv qoidalari va musobaqa faoliyatiga baho berish usuli
bilan boshqa sport turlaridan ajralib turadi.
Matveev L.P. (1977) sport turlarini harakat faoliyatiga qarab 5
guruhga bo’lgan:
Birinchi guruh - sportning bu turi jismoniy sifatlarni chegaragacha
talab qiladigan sport turlari bo’lib, sportchini o’z shaxsiy imkoniyatiga
qarab muvaf-faqiyat qozonishi mumkin (boks, gimnastika, kurash, sport
o’yinlari, engil atletika va boshqalar);
Ikkinchi guruh - yuruvchi texnik vositalarni boshqarish bilan
bog’liq bo’lgan sport turlari (mototsikl, avtomobil, tayyora, yaxta va
boshqalar); bunday turda sport natijasi o’zi yuruvchi texnik vositalariga,
ham ularni boshqarish qobiliyatiga bog’liq bo’ladi;](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_13.png)
![Uchunchi guruh - maxsus qurollar (miltiq, kamon va boshqalar)
dan qat’iy cheklangan shart bilan nishonga tekkizuvchi sport turlari;
To’rtinchi guruh - model - konstruktorlik faoliyatini o’zaro
taqqoslash turlari (aviamodel, avtomodel va shu kabilardagi faoliyatlar);
Beshinchi guruh - sportning abstrakt - mantiqiy yo’l bilan g’alaba
qozonish turi (shaxmat, damka);
Yozgi va qishki olimpiya o’yinlari dasturiga kiritilgan sport turlari
boshqa hislatlarga ko’ra guruhlarga birlashtiriladi.
1-guruh - davriy xarakterdagi harakat faoliyati bilan bog’-liq sport
turlari suzish, eshkak eshish, engil atletika, velosport va boshqalar;
2-guruh - asosan tezkorlik - kuch sifatlarini namoyon etishni talab
etuvchi sport turlari sakrash, uloqtirish, og’ir atletika;
3-guruh - asosan harakatlarni muvofiqlashtirish bilan bog’liq sport
turlari - sport va badiiy gimnastika, akrobatika, suvga sakrash, batut,
figurali uchish va boshqalar;
4-guruh - yakkakurash boks, kurash (barcha turlari), qilichbozlik va
boshqalar;](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_14.png)
![5-guruh - sport o’yinlari futbol, xokkey, basketbol, voleybol, suv
polasi va boshqalar.
6-guruh - ko’pkurash chang’i ikki kurashi, engil atletika ko’pkurashi,
zamonaviy beshkurash va boshqalar.
II.Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda axborot
manbaalari Asosiy adabiyotlar
1.Abdumalikov R. Eshnazarov J. Jismoniy madaniyat va sport tarixi.
O‘quv qo‘llanma Toshkent 1993 y.
2Yarashev K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish. O‘quv
qo‘llanma Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2002
yil.
3.Юнусова Ю.М. Teopия и методика физической културы. Учебное
пособия Tошкент UzGosIFK 2007 г.
4.Salomov R.S. Sport mashg‘ulotning nazariy asoslari - Toshkent.,
O‘quv qo‘llanma O‘zDJTI, 2005 yil - 238 b.
5.Mahkamdjanov K.M. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi
Toshkent., darslik “Iqtisod -moliya” 2008 yil - 300 b.
6.Ma тв e ев Л.Р. Teop ия и методика физического воспитание -](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_15.png)
![Учебник Moc кв a «Физкультура и спорт» - 2005 г.
7.David C. Watt Sports management and administration © 1998 David
C. Watt](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_16.png)
![Qo‘shimcha adabiyotlar
8. Мирзиёев Ш . М . Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб
ҳ алкимиз билан бирга курамиз . Тошкент “ Ў збекистан ” - 2017 й .
9.Ш.Мирзиёев Эркин ва фаровон демократик Ў збекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. “ Ў збекистон” НМИУ, 2016 й.
10.Ш.Мирзиёев Қ онун устуворлиги ва инсон манфаатларини
таъминлаш - юрт тара ққ иёти ва халк фаравонлигининг
гарови.“ Ў збекистон” НМИУ,2016й.
11.2017-2021 йилларда Ў збекистон Республикасини
ривожлантиришнинг бешта устувор йунали ш и буйича Х а ракатлар
стратегияси. Ў збекистон Республикаси Президентининг .17 йил 7
февралдаги ПФ-4947 сонли Фармони.
12.Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. “O‘qituvchi” 1993
y.
13.Xo‘jayev F. O‘zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y.
14.Goncharova O.V. Yosh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini
rivojlantirish. o‘quv qo‘llanma, Toshkent., O‘z DJTI, 2005 y - 171 b.
15.Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha ta’lim muassasalari
uchun umumiy va kengaytirilgan “Jismoniy tarbiya” dasturi. Ilm-ziyo
Toshkent., 2006 y](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_17.png)
![16.Xoldorov T, Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya,
sport, turizm, xalq milliy o‘yinlarining nazariy va amaliy asoslari.
TDTU bosmaxonasi, 2007 y.
17.Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlarni
o‘rgatish metodikasi, o‘quv qo‘llanma TDPU, 2005 y.
18.Abdullayev A., Xonkeldiyev Sh. Jismoniy tarbiya nazariyasi va
bslubiyoti. o‘quv qo‘llanma Toshkent., O‘zDJTI, 2005 yil - 300 b.
19.Thomas H. Sawyer, Lawrence W. Judge The Management of fitness,
Physikal Activity, Recreation, and Sport © 2012 Sagamore Publishing
LLC AII ringhts reserved.
Internet saytlari
20. www.tdpu.uz
21. www.pedagog.uz
22. www.edu.uz
23. www.nadlib.uz (A.Navoiy nomidagi O’z.MK)
24. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal](/data/documents/96c97f28-1537-4749-9d39-2cc16fea9545/page_18.png)
Sportning nazariy asoslari Reja : 1.Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari. 2.Sport faoliyati. 3.Sport tayyorgarligi. 4.Sport tayyorgarligi tizimi. 5.Sport maktabi. 6.Sport mashg ’ ulotlari. 7.Sportchini tayyorlash. 8 . Sport mashg‘ulotlari tizimi. 9.Sport natijalari. 10. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.
1.Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari. Sport nazariyasi predmeti, jismoniy tarbiya naza-riyasi va uslubiyati fanining bir qismi bo’lib, yangidan ajralib chiqqan fandir. Sport nazariyasi fani sport mashg’ulotlari bilan maxsus tashkil qilingan jarayonda sportchining tayyorgarlik mazmuni va uslubiyati hamda unga ta’sir qiladigan umumiy qonuniyatlarni o’rganadi. Sport nazariyasining asosiy atamalariga quyidagilar kiradi: sport musobaqalari, sport harakati, sport faoliyati, sport tayyorgarligi, sport tayyorgarligi tizimi, sport maktabi, sport mashg’ulotlari tizimi, sport ko’rsat-kichlari, sport natijalari. Shu atamalar mazmuni va xajmini aniqlab olmasdan turib, sport nazariyasi o’rgana-digan fanni muvaffaqiyatli ravishda egallab bo’lmaydi. Sport - qisqa ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati deyilsa, keng ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati shu faoliyat asosidan kelib chiqadigan maxsus tayyorgarlik hamda uning norma va yutuqlari tushuniladi. Sport musobaqalari - ko’rsatish uslubi, sport yutuqlarini baxolash va taqqoslash, sport soxasidagi konkurentsiyalarni o’ziga nisbatan
boshqarishdir. Sport musobaqalari, boshqalar bilan muloqotda bo’lishni kerakli omili, shaxsni tashkil topishini vositasi, inson imko-niyatlarini anglab etish, etalon ko’rsatkichlarini tuzishga qaratilgan. Sport musobaqalarini maqsadi - kuchli sportchilar va komandalarni aniqlash, sport maxoratini takomillash-tirish, jismoniy madaniyat va sportni targ’ibot qilish, sport tashkilotlari, murabbiylar, sportchilar, hakamlar faoliyatiga ob’ektiv baxo berishdir. Sport harakati - ijtimoiy harakatning maxsus shakli bo’lib, tuzish, rivojlanish, saqlash, sport boyliklarini qabul qilish va almashish, shaxsni tashkil topishi uslubi, jamiyatga ishchi kuchi xamda, Vatanni faol himoyachilarini tayyorlaydi. O’zbekistonda sport harakati - g’oyaviy kurashning kerakli sohasi bo’lib, ommaga ta’sir ko’rsatuvchi, insonda milliy ongni tarbiyalovchi tomonla-ridan biridir. Sport harakati tarixan quyi-dagi shakl-larni: ommaviy, havaskorlik sportini yaratgan. Bundan tashqari biznes shaklidagi - professional sportni yuzaga chiqaradi. 2.Sport faoliyati - harakat faoliyati rivojlanishini oliy shakli bo’lib, inson faoliyati jarayonining ko’p qirraliligi insonni jismoniy va psixologik rivoj-lanishi hamda takomillashuvini jamiyatning talabiga
nisbatan tashkil qilishdir. Sport faoliyati: shaxsiy sport faoliyati va tashkiliy - pedagogik faoliyatlarga bo’linadi. Insonning sport faoliyati ikki bir-biriga bog’liq: qayta tashkil topish va tushunib etish (sportchini bilishi, ko’nikma, malakalarni yuqori sport ko’rsatkichlari) tomoni mavjud. Funktsional atamalar guruhiga tayanch bo’lib, sport tayyorgarligi va sport mashg’ulotlari atamalari kiradi. 3.Sport tayyorgarligi – sportchilar mashg’ulotini qamrab oluvchi, ko’p omilli jarayon bo’lib, musobaqalarga tayyorlanish va qatnashish, mashg’ulot jarayonini va musoba-qani tashkil qilish, mashg’ulot va musobaqani ilmiy - metodik va material - texnik tomonidan tayyorlash; kerakli shart-sharoitni, sport ishlari mashg’uloti o’qish va dam olish bilan qo’shib olib borishini hisobga oladi. Ushbu atamalarni ishlab chiqarishda sport tayyorgarligi tizimi va sport maktabi deb yuritiladi. 4.Sport tayyorgarligi tizimi - bilim, vositalar, uslublar, shakllar va shu muxitda tashkil qilish bilan sportchini eng yaxshi darajada
tayyorlashni ta’minlash, shuningdek sportchini tayyor-lashni amaliy faoliyatidir. 5.Sport maktabi - sportchilarni tayyorlashni yagona tizimi bo’lib, bir guruh mutaxassislarni ijobiy izla-nishga asoslanadi. 6.Sport mashg’ulotlari – bu sport tayyorgarligini bir qismidir. Sport mashg’ulotlari maxsus jarayonni o’z ichiga olib, aniq tanlangan sport turi bo’yicha, sportchini yuqori ko’rsatkichlarga erishishida, jismoniy mashqlar orqali organizmni rivojlantirish, jismoniy sifatlar va qobiliyatlarni takomillashtirish uchun foydalanilgan maxsuslashtirilgan jarayondir. – sport mashg’ulotlari pedagogik xodisa bo’lib, u sportda yuksak natijalarga erishish uchun bevosita yo’nalti-rilgan maxsus jismoniy tarbiya jarayonidir. “ Sport mashg’ulotlari ” atamasi bilan bir qatorda sportchini tayyorlash atamasi ham qo’llaniladi. 7.“Sportchini tayyorlash ” – kengroq tushuncha bo’lib, u sportda yuksak ko’rsatkichlarga erishishga tayyor bo’lishi va uni amalga oshira