Ta’limning interfaol metodlari
![Ta’limning interfaol metodlari
Reja.
1. Ta’lim jarayonini faollashtirish va jadallashtirishga
yo‘naltirilgan pedagogik texnologiyalarda interfaol ta’limning
o‘rni.
2. Chet el pedagogikasining interfaol usullari.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_1.png)
![Interfaol ta’lim usullari O‘zbekistonda qadim zamonlardan beri ta’lim-
tarbiya jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchilar, o‘quvchilar bilan o‘quvchilar
o‘rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara, mushohada,
tahlil kabi shakllarda qo‘llab kelingan.
Bu usullar o‘quvchilarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn iste’dod,
zakovat larini o‘stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar
bo‘lib etishishlariga xizmat qilgan.
«Interfaol » tushunchasi inglizcha « interact» so‘zidan olingan. (« inter»
– «birgalikda», «act» – «harakat qilish» ). Interfaol o‘qitish – bu kognitiv
faoliyatni tashkil etishning maxsus turidir. Unda to‘liq, aniq va
rejalashtirilayotgan maqsadlar bo‘ladi. Ushbu maqsadlardan biri – o‘qitish
jarayonida shunday yuqori darajadagi sharoit yaratish kerakki, unda
tinglovchi o‘qitish jarayonini produktiv jarayonga aylantiruvchi o‘zining
muvaffaqiyati, intellektual darajasini anglab etishi lozim.
Interfaol ta’lim usuli – har bir o‘qituvchi tomonidan mavjud vositalar va
o‘z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir o‘quvchi o‘z
intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o‘zlashtiradi.
Interfaol ta’lim texnologiyasi – har bir o‘qituvchi barcha o‘quvchilar
ko‘zda tutilgandek o‘zlashtiradigan mashg‘ulot olib borishni ta’minlaydi.
Bunda har bir tinglovchi o‘quvchi o‘z intellektual darajasiga ega holda
mashg‘ulotni oldindan ko‘zda tutilgan darajada o‘zlashtiradi. Interfaol ta’lim
texnologiyasiga quyidagilarni misol keltirish mumkin:
Davra suhbati
Ishchanlik o‘ yinlari
Kichik guru h larda ishlash
Kichik ma’ruza
Munozara
O‘quv munozarasi](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_2.png)
![ A q liy hujum
Debatlar
Kichik guru h larda ishlash
Rolli o‘yinlar
Sase-study (konkret, amaliy vaziyatlar ta h lili)
YUqorida aytilganlarga muvofiq xulosa sifatida pedagogik texnologiyani
amalda qo‘llashning quyidagi asosiy xususiyatlarini ko‘rsatib o‘tish
mumkin.
1. O‘quvchi o‘qitilmaydi, u mustaqil o‘qishga o‘rgatiladi.
Buning uchun o‘quvchini mustaqil ravishda o‘quv materialini tahlil qilib
o‘zlashtirish, fikrlash, ijodiy mulohaza yuritib, shaxsiy xulosalarga kelishga
o‘rgatib boriladi.
2. O‘quvchiga bilimlar tayyor holda berilmaydi, u bilimlarni
manbalardan mustaqil ravishda ola bilishga o‘rgatiladi.
Bunda o‘quvchining, avvalo, darslik bilan, so‘ngra qo‘shimcha
adabiyotlar, internet tizimi, spravochniklar va shu kabilardan mustaqil
foydalanishga o‘rgatish orqali o‘qituvchi darsda o‘rgatganlarini
mustahkamlash va kengaytirib borishga o‘rgatiladi.
3. Barcha o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlariga yarasha bilimlarni
o‘zlashtirishlari kafolatlanadi.
Bunda o‘quvchining o‘zlashtirishi uning o‘rgangan bilimlaridan hayotda
amaliy faoliyatda, foydalana olish ko‘nikma va malakalari darajasi bilan
belgilanadi.
4. Barcha o‘qituvchilar pedagogik texnologiya mexanizmini
o‘rgangandagina, bir xil natija olishga erishadilar .
Pedagogik texnologiya mexanizmi – uni amalga oshirish va samarali
qo‘llash uchun zarur bilim, ko‘nikma, malakalarni egallash, qulay
sharoitlarni yaratish, zamonaviy o‘quv vositalari, darsliklar, qo‘shimcha](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_3.png)
![adabiyotlar bilan ta’minlash hamda o‘quvchilarning darsda faol ishtirok
etishlari uchun zarur barcha tayyorgarliklarni amalga oshirish, darsda
ularning hamma imkoniyatlarini hisobga olgan holda, maqsadga muvofiq
texnologiyalarni to‘g‘ri tanlash va qo‘llashni nazarda tutadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiya o‘quv maqsadini aniqlash va ta’lim
jarayonini loyihalashda quyidagilarni ko‘zda tutadi:
O‘quvchining faolligini oshirish, uni hamkorlikka chorlash;
O‘quv rejasida ko‘zda tutilgan o‘quv fanlari bo‘yicha dasturlar,
darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, ma’ruza matnlari bilan ishlash
ko‘nikmalarini hosil qilish;
O‘quv materiallarini mustaqil mutolaa qilish, ko‘nikma va
malakalarini shakllantirish;
O‘quvchini o‘z fikrini bayon qila olish, himoyalash, isbotlay
olishga odatlantirish.
YUqoridagi o‘quv jarayoni loyihalarini amalga oshirish pedagogik
motivlarni vujudga keltirish zaruriyatini tug‘diradi.
Pedagogik texnologiyani tadbiq qilishda quyidagi vositalardan keng
foydalaniladi:
Verbal
Noverbal
Vizual
Audio
Tabiiy
O‘quv anjomlari
Verbal muloqot shakllari har xil ko‘rinishda nutq so‘zlash, ma’ruza,
suhbatlashish, savol-javob, taqdimot kabi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi.
Bu vositalardan foydalanish orqali mashg‘ulotlar faollashgan h olda tashkil
etiladi.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_4.png)
![Noverbal vositalar mimika, gavda harakatlari orqali biror ma’no-
mazmunni ifodalash yoki ta’kidlash uchun qo‘llaniladi.
Vizual (ko‘rgazmali) vositalar pedagogik texnologiya jarayonida
o‘quvchilar ko‘z bilan ko‘rishlari uchun mo‘ljallangan barcha vositalarni o‘z
ichiga oladi. Bularga chizma, jadval, foto-tasvir, tarqatma material,
plakat, video, kino tasvirlar kiradi.
Audio vositalar eshitish orqali axborotni o‘rganish, o‘zlashtirish
imkoniyatini beruvchi (masalan: maginitofon tasmasi, turli disklar, musiqa
asboblar ) vositalardir.
Pedagogik texnologiyaning asosiy jarayoni:
Tashkil etish
Hamkorlikda ish olib borish
Takomillashtirish
Tahlil qilish
Qiyoslash
Umumlashtirish
Xulosa chiqarish
Boshqarishni nazorat etish
Baholash kabilarni o‘z ichiga oladi.
Dars jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilar bilan bevosita , jamoa, guruhlarda
individual shakllar asosida ish yuritadi. Bunda quyidagi uslub va
texnologiyalardan foydalanadi:
1. Algortmlash (tayanch komponentlar, tayanch chizma,
diagrammalar, qisqa axborotli tezislar).
2. Ijodiy topshiriqlar echish.
3. Modellashtirish (tahlil etish, muammoli savollar, mantiqiy
tahlillar, qiyosiy taqqoslashlar).
4. Aqliy xujumlar.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_5.png)
![5. Sintetik (analoglar yordamida) echimlar.
6. Nutq o‘stiruvchi darslar tizimi.
Evristik suhbatlar (quyi sinflarda yo‘naltiruvchi savollar berish yo‘li
bilan bilim berish, yuqori sinflarda: topqirlik, ziyraklik, faollikni
rivojlantirishga yordam beruvchi ta’lim usullari).
Interfaol metodlarni qo‘llashga yondashgan o‘qitish jarayoni guruhdagi
barcha o‘quvchilarning anglash va fikrlash, jarayonda ishtirok etishini
hisobga olgan holda tashkil etiladi. Hamkorlikdagi faoliyatda
ishtirokchilarning barchasi ish jarayoniga o‘zining shaxsiy ulushini qo‘shadi,
ish jarayonida bilimlar, g‘oyalar, faoliyat metodlari bilan almashinish ro‘y
beradi . Individual, juftlikdagi va guruh dagi ish tashkil etiladi, proekt ishi,
rolli o‘yin qo‘llaniladi, turli ma’lumot manbai va hujjatlar bilan ishlanadi.
SHu o‘rinda Xitoy Halq maqolini keltirishni lozim deb topdik: «Menga
gapirsang, esdan chiqaraman, menga ko‘rsatsang, eslab qolishim
mumkin, menga o‘zimga ishlashga imkoniyat ber, shunda bu batamom
meniki bo‘lib qoladi».
YUqoridagilardan Interfaol metodlar o‘zaro harakat, o‘quvchilarning
faolligi, guruh tajribasiga tayanish, majburiy qayta aloqa tamoyillariga
asoslanadi. Oshkoralik, ishtirokchilarning o‘zaro harakati, ularning dalillarini
tengligi, hamkorlikdagi bilimlar banki, o‘zaro baholash va nazorat imkoniyati
bilan belgilanadigan ta’limiy muloqot manbai yaratiladi.
Boshlovchi (o‘qituvchi, trener) yangi bilimlar bilan birga ta’lim
ishtirokchilarini mustaqil izlanishga boshlaydi. Trenerning faolligi o‘rnini
o‘quvchilarning faolligi egallaydi, boshlovchining vazifasi esa
o‘quvchilarning tashabbuslari uchun sharoit yaratishdir .
Interfaol usuldagi mashqlar o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi ta’lim
mazmunini o‘zlashtirish munosabatlarini kuchaytiribgina qolmasdan ikki
taraflama faollashish demakdir. Trener (o‘qituvchi) o‘zidan o‘quv](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_6.png)
![ma’lumotini o‘tkazuvchi o‘ziga xos filtr rolini bajaradi va ish jarayonida
yordamchi funksiyasini bajaradi. SHuning uchun interfaol o‘qitish
avvalambor katta yoshdagi o‘quvchilarni intensiv o‘qitish jarayonida
qo‘llash uchun mo‘ljallangan xulosa qilib aytish mumkinki, interfaol o‘qitish
metodlarini qo‘llab mashg‘ulot o‘tilganda, materialni o‘zlashtirish darajasi
yuqori bo‘ladi, ishtirokchilar o‘rtasida do‘stona muhit yaratiladi.
Ta’lim jarayonida har qanday interfaol usul to‘g‘ri va maqsadli
qo‘llanilganda o‘rganuvchilarni yoki o‘quvchini mustaqil fikrlashga
o‘rgatadi.
Usul – o‘qituvchining individual pedagogik mahorati bo‘lib, turli ta’lim
metodlari orqali sayqallanadi.
Mashq – o‘quvchining dars jarayonidagi amaliy ko‘nikmalarini
shakllantiruvchi faoliyat turi. Bu faoliyat o‘quvchini nazariy ma’lumotni
tub mazmun mohiyatini o‘zlashtirish o‘zidan o‘tkazish, qaror qabul
qilish, tanqidiy va ijodiy fikrlash hissiyotlarni boshqara olish kabi
madaniyatni rivojlantiradi. Interfaol mashqlar o‘qituvchi–o‘quvchi,
o‘quvchi-o‘quvchi hamkorligiga asoslangan bo‘ladi. Bunda o‘quvchi bilim
olishga o‘z xohish, istak va qiziqishlari orqali jalb qilinadi, yangi bilimlarni
maqsadli o‘zlashtirish yo‘llarini o‘rganadi. Amalda sinovdan o‘tkazadi.
O‘quv materialini puxta bilib olishning oson yo‘lidan boradi.
2. CHet el pedagogikasining interfaol usullari.
«Aqliy hujum» usuli
«Aqliy hujum» biror muamoni echishda guruh qatnashchilari tomonidan
bildirilgan erkin fikr va mulohazalarni to‘plab, ular orqali ma’lum bir
echimga keladigan samarali usullardan biridir. U, to‘g‘ri va ijobiy
qo‘llanilganda shaxsni erkin, ijobiy va nostandart fikrlashga o‘rgatadi.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_7.png)
![«Aqliy hujum» usulini qo‘llashda o‘qituvchi guruh ishtirokchilarini
to‘playdi, ular oldiga biror muammoli vaziyatni echish bo‘yicha o‘z fikr va
mulohazalarini bildirishni so‘raydi. Mazkur bosqichda ishtirokchilardan hech
biri boshqa qatnashuvchilarning g‘oyasi, fikrini muhokama qilishi yoki
baholashi mumkin emas. Bildirilgan har qanday g‘oya va fikrlar hisobga
olinadi, qancha ko‘p fikr va g‘oyalar bildirilsa shuncha yaxshi. Bildirilgan
g‘oya va fikrlarni to‘ldirish, kengaytirish, qayta o‘zgartirish mumkin.
G‘oyalar yozilgan varaqlar devorga osib qo‘yiladi. Berilgan g‘oyalar asosida
muammoni hal etishga yordam beradigan echimni tinglash uchun muhokama
o‘tkaziladi.
Bu haqiqatdan ham o‘quvchilarning ta’lim jarayonida faol ishtirok
etishlari, turli g‘oyalarni bayon etish chog‘ida boshqalarni ham qizg‘in ishga
yo‘llashlari, ilhom bilan ishlashlariga imkon berib, birgina g‘oya guruhning
barcha ishtirokchilarini bir xilda o‘ziga jalb qiladi.
O‘qituvchi mavzu yoki savolni ajratib, keyin esa o‘quv faoligi 5-10 daqiqa
(oralig‘ida) vaqt chegarasida engillashtiriladi. Aqliy hujum turli tarzda
qo‘llanishi mumkin. Masalan, qandaydir mavzuni yoki muammoni
muhokama qilish orqali hal qilish uchun savol qo‘yish.
Psixolog V.M.Karimovaning «Psixologiya» (Toshkent, 2000. -157 b.)
kitobida shunday deyilgan «an’anaviy dars o‘tkazish shaklida
tinglovchilarning bir-birlarining yuzlarni ko‘rish imkoniyati cheklangan
bo‘ladi, bunday hol esa tinglovchilarning ruhiy tayyorgarligiga putur
etkazishi mumkin, aksincha doira shakldagi stol atrofida joylashib, o‘rtaga
tashlangan mavzu yuzasidan erkin fikr bildira oladigan tinglovchilarda bahs-
munozara o‘tkazish uchun psixologik tayyorgarlik kuzatiladi.
Dars mobaynida o‘qituvchi mavzuning xarakteri va u shakllantirishi lozim
bo‘lgan bilim, ko‘nikma va fazilatlarga mos tarzda munozara sharoitini
tanlashi va shundan keyingina mashg‘ulotni boshlashi kerak. Masalan,](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_8.png)
![keyingi paytlarda keng ko‘lamda qo‘llanilayotgan munozara yuritishning
«breynshtorming» shaklini olib qaraydigan bo‘lsak, bunda bahslashuvchilar
ko‘proq ongli, asosli fikrlarni bayon etishga harakat qiladilar.
SHuni e’tirof etish joizki “brein storming” (inglizcha «aqliy hujum»)
uslubi amerikalik olim A.Osborn tomonidan 1930 yilda taklif etilgan bo‘lib,
unda loyihalarni rejalashtirish va uning natijalarni oldindan bashorat qilish
kuzda tutilgan edi.
«Breynshtorming» uslubining psixologik mohiyati shundaki, munozaraga
kirilganda bahslashuvchilarga miyaga qanday fikr kelsa, uni tanqidsiz, erkin
aytish imkoniyati beriladi. Oxirida esa bahslashuvchilar ma’lum ratsional
«mag‘z»ni ajratib olishadi.
Bahs-munozara usuli
O‘quvchilarni tanlangan mavzu sohasida munozara qilishga o‘rgatish
ularning bilimlarini chuqurlashtiradi, o‘z fikrlarini asoslash qobiliyatini
rivojlantiradi.
Munozarani o‘tkazish uchun:
1. O‘qituvchi bahs-munozara mashg‘uloti uchun muammoli mavzu
tanlaydi va o‘quvchilar munozaraga taklif etiladi.
2. O‘qituvchi qatnashuvchilarga muammoni «Aqliy hujum» usuli bilan
echishni vazifa qilib yuklaydi va uni o‘tkazish tadbirini belgilaydi.
3. O‘qituvchi «Aqliy hujum» vaqtida bildirilgan g‘oya va fikrlarni
yozma ravishda yozishni taklif etadi yoki ularni yozish uchun kotib
tayinlaydi.
4. O‘qituvchi o‘quvchilarni ikki guruhga ajratadi va sinfni ikki tomoniga
qator qo‘yilgan stollar yoniga o‘tqazadi va har bir guruh qatnashchilari qaysi
nuqtai nazarni himoya qilishlarini belgilaydi. SHundan so‘ng 1-guruh](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_9.png)
![o‘quvchilariga raqamlangan varaqlar tarqatiladi va 5 daqiqa davomida o‘zlari
ma’qullayotgan nuqtai nazar foydasiga bitta dalilni yozish topshiriladi.
5. 1-guruh a’zolari tomonidan yozilgan varaqlar qarshi guruhdagi
sheriklariga beriladi. Ular sheriklarining dalillariga qarshi javob topishi va
yozishi uchun hamda o‘z qarshi dalillarini bayon qilishlari uchun 10 daqiqa
vaqt ajratiladi.
6. O‘quvchilar bilimlarini aniqlash uchun dalillar almashtirishni 2-3
marta takrorlash etarlidir.
7. Bahslarga yakun chiqarishning yaxshi shakli ikkala tomonga
qaratilgan savoldir: qarshi tomonning eng yaxshi dalil isbotlari qaysilari
bo‘ldi.
8. O‘qituvchi tomonidan munozara qatnashchilarini baholash. Ammo bu
haqida o‘quvchilarning darsning boshidayoq ogohlantirishi kerak.
Munozara – ta’lim tizimida nutq o‘qitish, o‘z fikrini mustaqil va asosli
bayon qilib, xulosalar chiqarish vositasi sifatida g‘oya muhim o‘rin egallaydi.
Bu bajariladigan ishning bir turi bo‘lib, o‘zaro tortishish jarayonini keltirib
chiqaradi va unga aniqlik kiritadi. Talaba tomonidan «o‘z so‘zi» o‘ziga xos
uslub asosida izchil, savol fikr yuritiladi.
Munozara vaqtida talabalar o‘zlariga ishongan holda savollarni
munozara qilishadi. Munozara uchun shunday sharoit yaratishi kerakki, unda
talabalar o‘z fikrlarini ishonch bilan ochiq aytish, kamchiliklari uchun aybga
qo‘ymasliklariga ishongan holda bayon etishlari kerak.
Munozara usulidan quyidagi maqsadlar uchun foydalanish mumkin:
- yangi bilimlarni shakllantirish;
- ta’lim oluvchilarda u yoki bu savollarni chuqur o‘ylab ko‘rish, tub
ma’nosiga etishga va (motivatsiya)ni ta’minlash;
- kommun ik ativ ko‘nikmalarni shakllantirish, o‘quvchilarga o‘z fikrida
mustahkam turish va uni himoya qilishga yordam berish;](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_10.png)
![Munozaraning samaradorligi bir qator omillarga bog‘liqdir:
- ta’lim oluvchilarning tayyorgarligiga, ya’ni o‘z fikrini bildira olmasa,
opponentlarni ishontira olmasa, munozara chalkash va qarama-qarshi tus
oladi. SHuning uchun o‘qituvchi ta’lim oluvchilarda o‘z fikrini aniq va
ravshan bayon eta olish qobiliyatini shakllantirishga, savollarni puxta va
ma’noli qilib aniq ifoda etishga, muayyan isbotlar keltirishga erishishi lozim
va h.k.;
- munozarani faqat jamoada sog‘lom muhit bo‘lgandagina, qatnashchilar
bir-birlari bilan do‘stona munosabatda bo‘lgandagina o‘tkazish mumkin;
- munozara mavzu fikr almashish uchun mos bo‘lgan o‘quvchilar
berilgan mavzu bo‘yicha etarli bilimga ega bo‘lgan taqdirdagina
muvaffaqiyatli chiqadi.
«Bumerang» interfaol texnologiyasi
Bumerang texnologiyasi – o‘quvchi (talaba)larni dars jarayonida, darsdan
tashqarida turli adabiyot, materiallar bilan ishlash, o‘rganilgan materiallarni
saqlab qolish, so‘zlab bera olish, fikrni erkin holda bayon eta olish hamda bir
dars davomida barcha o‘quvchi (talaba)larni baholay olishga qaratilgan.
Mazkur texnologik mashg‘ulot davomida o‘quv materialini chuqur va
yaxlit holatda o‘rganish, ijodiy tushunib etish, erkin egallashga yo‘naltirilgan.
U turli mazmun va xarakter (muammoli, munozarali, turli mazmunli) ega
bo‘lgan mavzularni o‘rganishga yaroqli bo‘lib, o‘z ichiga og‘zaki va yozma
ish shakllarini qamrab oladi hamda bir mashg‘ulot davomida har bir
ishtirokchining turli topshiriqlarni bajarishi, navbat bilan o‘quvchi yoki
o‘qituvchi rolida bo‘lishi, kerakli ballni to‘plashga imkoniyat beradi.
«Bumerang» texnologiyasi tanqidiy fikrlash mantiqiy shakllantirishga
imkoniyat yaratadi; xotirani, g‘oyalarni, fikrlarni, dalillarni yozma va og‘zaki
shakllarda bayon qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_11.png)
![Mazkur interfaol usul ta’lim bilan bir qancha tarbiyaviy xarakterdagi qator
vazifalarni amalga oshirish imkonini beradi:
- jamoa bilan ishlash mahorati;
- muomalalik;
- ko‘nikuvchanlik;
- o‘zgalar fikriga hurmat;
- faollik;
- rahbarlik sifatlarini shakllantirish;
- ishga ijodiy yondashish;
- o‘z faoliyatini samarali bo‘lishiga qiziqish;
- o‘zini xolis baholash.
Tarmoqlar (klaster) interfaol texnologiyasi
«Tarmoqlar» interfaol metodi – o‘quvchi (talaba)ni mantiqiy fikrlash,
umumiy fikr doirasini kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan
foydalanishga o‘rgatishga qaratilgan.
Fikrlashning tarmoqlanishi – bu pedagogik strategiya bo‘lib, u o‘quvchi
(talaba)larning bir mavzuni chuqur o‘rganishlariga yordam berib, ularni
mavzuga taalluqli tushunchaga yoki aniq fikrni erkin va aniq ravishda
ma’lum ketma-ketlik bilan uzviy bog‘langan holda tarmoqlanishlariga
o‘rgatadi.
Mazkur interfaol metod bilan bir mavzuni chuqur o‘rganishdan avval
o‘quvchilarning fikrlash faoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun
xizmat qilish mumkin. SHuningdek, o‘tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi
o‘zlashtirish, umumlashtirish hamda o‘quvchi (talaba)larni ushbu mavzu
bo‘yicha tasavvurlarini chizma shaklda ifodalashga undaydi.
«Klaster» metodi yordamida o‘zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash
quyidagicha amalga oshiriladi:](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_12.png)
![O‘quvchi (talaba)lar guruhlarga bo‘linadilar va ularga belgilangan vaqt
ichida mavzu bo‘yicha qanday tushunchalarni o‘zlashtirgan bo‘lsalar, ularni
qog‘ozga yozish vazifasi topshiriladi. Vazifani bajarish jarayonida fikrlarning
to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligiga ahamiyat bermaslik, nimani o‘ylagan bo‘lsa, shuni
yozib borish talab etiladi. YOzuvning texnik (orfografik, mantiqiy va h.k.)
jihatlariga e’tibor bermaslik aytib o‘tiladi. Fikrlar tugagandan keyin guruh
a’zolari tushunchalarni mantiqiy jihatdan bir-biriga bog‘lab chiqadilar.
Adabiyotlar
1. Lutfillaev M.X. Oliy ta’limda axborot texnologiyalari integratsiyasi.
Monografiya. – Samarqand: SamDU, 2005 y.
2. Mavlonova R.A. Boshlang‘ich ta’limning integratsiyalashgan
pedagogikasi. Metodik qo‘llanma. TDPU, Toshkent-2005 y.
3. Raxima Mavlvanova, Nargiz Raxmankulova Boshlang‘ich ta’lim
pedagogikasi, innovatsiya va intergatsiya “Boshlangich ta’lim”
mutaxassisligi: Bakaiavriyat yo‘nalishi - 5111700 bo‘yicha pedagogika
universitetining talabalari uchun o‘quv qo‘llanma.-T.: « Voris-nashriyoti »
2013y.
4. N.N.Azizxujaeva Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. T.: Fan,
2003y.
5. Omonov X., Xo‘jaev N., Madyarova S., Eshchonov E., Pedagogik
texnologiyalar va pedagogik mahorat.-T.: IQTISOD MOLIYA, 2009.
6. Musurmonova O. Pedagogik texnologiyalar – ta’lim samaradorligi omili;
monografiya / T.: “YOshlar nashriyot uyi”, 2020 y .
7. Mavlonova R.A. Boshlang‘ich ta’limning integratsiyalashgan
pedagogikasi. Metodik qo‘llanma. TDPU, Toshkent-2005 y.](/data/documents/b93e17ca-9fbe-4516-b04c-f0bdbfcef08a/page_13.png)
Ta’limning interfaol metodlari Reja. 1. Ta’lim jarayonini faollashtirish va jadallashtirishga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiyalarda interfaol ta’limning o‘rni. 2. Chet el pedagogikasining interfaol usullari.
Interfaol ta’lim usullari O‘zbekistonda qadim zamonlardan beri ta’lim- tarbiya jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchilar, o‘quvchilar bilan o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara, mushohada, tahlil kabi shakllarda qo‘llab kelingan. Bu usullar o‘quvchilarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn iste’dod, zakovat larini o‘stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo‘lib etishishlariga xizmat qilgan. «Interfaol » tushunchasi inglizcha « interact» so‘zidan olingan. (« inter» – «birgalikda», «act» – «harakat qilish» ). Interfaol o‘qitish – bu kognitiv faoliyatni tashkil etishning maxsus turidir. Unda to‘liq, aniq va rejalashtirilayotgan maqsadlar bo‘ladi. Ushbu maqsadlardan biri – o‘qitish jarayonida shunday yuqori darajadagi sharoit yaratish kerakki, unda tinglovchi o‘qitish jarayonini produktiv jarayonga aylantiruvchi o‘zining muvaffaqiyati, intellektual darajasini anglab etishi lozim. Interfaol ta’lim usuli – har bir o‘qituvchi tomonidan mavjud vositalar va o‘z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir o‘quvchi o‘z intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o‘zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasi – har bir o‘qituvchi barcha o‘quvchilar ko‘zda tutilgandek o‘zlashtiradigan mashg‘ulot olib borishni ta’minlaydi. Bunda har bir tinglovchi o‘quvchi o‘z intellektual darajasiga ega holda mashg‘ulotni oldindan ko‘zda tutilgan darajada o‘zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasiga quyidagilarni misol keltirish mumkin: Davra suhbati Ishchanlik o‘ yinlari Kichik guru h larda ishlash Kichik ma’ruza Munozara O‘quv munozarasi
A q liy hujum Debatlar Kichik guru h larda ishlash Rolli o‘yinlar Sase-study (konkret, amaliy vaziyatlar ta h lili) YUqorida aytilganlarga muvofiq xulosa sifatida pedagogik texnologiyani amalda qo‘llashning quyidagi asosiy xususiyatlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin. 1. O‘quvchi o‘qitilmaydi, u mustaqil o‘qishga o‘rgatiladi. Buning uchun o‘quvchini mustaqil ravishda o‘quv materialini tahlil qilib o‘zlashtirish, fikrlash, ijodiy mulohaza yuritib, shaxsiy xulosalarga kelishga o‘rgatib boriladi. 2. O‘quvchiga bilimlar tayyor holda berilmaydi, u bilimlarni manbalardan mustaqil ravishda ola bilishga o‘rgatiladi. Bunda o‘quvchining, avvalo, darslik bilan, so‘ngra qo‘shimcha adabiyotlar, internet tizimi, spravochniklar va shu kabilardan mustaqil foydalanishga o‘rgatish orqali o‘qituvchi darsda o‘rgatganlarini mustahkamlash va kengaytirib borishga o‘rgatiladi. 3. Barcha o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlariga yarasha bilimlarni o‘zlashtirishlari kafolatlanadi. Bunda o‘quvchining o‘zlashtirishi uning o‘rgangan bilimlaridan hayotda amaliy faoliyatda, foydalana olish ko‘nikma va malakalari darajasi bilan belgilanadi. 4. Barcha o‘qituvchilar pedagogik texnologiya mexanizmini o‘rgangandagina, bir xil natija olishga erishadilar . Pedagogik texnologiya mexanizmi – uni amalga oshirish va samarali qo‘llash uchun zarur bilim, ko‘nikma, malakalarni egallash, qulay sharoitlarni yaratish, zamonaviy o‘quv vositalari, darsliklar, qo‘shimcha
adabiyotlar bilan ta’minlash hamda o‘quvchilarning darsda faol ishtirok etishlari uchun zarur barcha tayyorgarliklarni amalga oshirish, darsda ularning hamma imkoniyatlarini hisobga olgan holda, maqsadga muvofiq texnologiyalarni to‘g‘ri tanlash va qo‘llashni nazarda tutadi. Zamonaviy pedagogik texnologiya o‘quv maqsadini aniqlash va ta’lim jarayonini loyihalashda quyidagilarni ko‘zda tutadi: O‘quvchining faolligini oshirish, uni hamkorlikka chorlash; O‘quv rejasida ko‘zda tutilgan o‘quv fanlari bo‘yicha dasturlar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, ma’ruza matnlari bilan ishlash ko‘nikmalarini hosil qilish; O‘quv materiallarini mustaqil mutolaa qilish, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish; O‘quvchini o‘z fikrini bayon qila olish, himoyalash, isbotlay olishga odatlantirish. YUqoridagi o‘quv jarayoni loyihalarini amalga oshirish pedagogik motivlarni vujudga keltirish zaruriyatini tug‘diradi. Pedagogik texnologiyani tadbiq qilishda quyidagi vositalardan keng foydalaniladi: Verbal Noverbal Vizual Audio Tabiiy O‘quv anjomlari Verbal muloqot shakllari har xil ko‘rinishda nutq so‘zlash, ma’ruza, suhbatlashish, savol-javob, taqdimot kabi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi. Bu vositalardan foydalanish orqali mashg‘ulotlar faollashgan h olda tashkil etiladi.
Noverbal vositalar mimika, gavda harakatlari orqali biror ma’no- mazmunni ifodalash yoki ta’kidlash uchun qo‘llaniladi. Vizual (ko‘rgazmali) vositalar pedagogik texnologiya jarayonida o‘quvchilar ko‘z bilan ko‘rishlari uchun mo‘ljallangan barcha vositalarni o‘z ichiga oladi. Bularga chizma, jadval, foto-tasvir, tarqatma material, plakat, video, kino tasvirlar kiradi. Audio vositalar eshitish orqali axborotni o‘rganish, o‘zlashtirish imkoniyatini beruvchi (masalan: maginitofon tasmasi, turli disklar, musiqa asboblar ) vositalardir. Pedagogik texnologiyaning asosiy jarayoni: Tashkil etish Hamkorlikda ish olib borish Takomillashtirish Tahlil qilish Qiyoslash Umumlashtirish Xulosa chiqarish Boshqarishni nazorat etish Baholash kabilarni o‘z ichiga oladi. Dars jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilar bilan bevosita , jamoa, guruhlarda individual shakllar asosida ish yuritadi. Bunda quyidagi uslub va texnologiyalardan foydalanadi: 1. Algortmlash (tayanch komponentlar, tayanch chizma, diagrammalar, qisqa axborotli tezislar). 2. Ijodiy topshiriqlar echish. 3. Modellashtirish (tahlil etish, muammoli savollar, mantiqiy tahlillar, qiyosiy taqqoslashlar). 4. Aqliy xujumlar.