Toshkent shahri me’morchilik yodgorliklari . 1. Shahaming nomlanishi to'g'risida 2. Shahaming qisqacha siyosiy tarixi 3. Jome' masjidi 4. Ko'kaldosh madrasasi

Islom Konferensiyasi Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha ixtisoslashgan tuzilmasi (ISESCO) tomonidan 2007 yilda Toshkent shahri islom madaniyatining poytaxti deb e'lon qilindi. Toshkent shahriga berilgan ushbu sharafli unvon va maqom nafaqat Toshkent, balki butun O'zbekiston xalqi uchun ulkan tarixiy va madaniy-ma'rifiy voqyea hisoblanadi. Bu esa hozirgi vaqtda o'zbek xalqining islom sivilizasiyasi hamda butun Sharq madaniyatida yetakchi mavqyelardan birini egallab kelganiga munosib baho ekanining isbotidir. Poytaxtimiz bu sharafli unvonga hukumatimizning islom obidalarini asrab- avaylash, o'zbek xalqi tarixiy-madaniy qadriyatlarini tiklash borasidagi faol sa'y- harakatlari hamda Toshkent shahrining jahon sivili-zasiyasi tarixida tutgan muhim o'rni tufayli erishganini alohida ta'kidlamoq joiz. O'zbekiston dunyoga mashhur diyor bo'lib, jahon ilm-fani va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo'shgan zamin hisoblanadi. Shuningdyek, bu hududda insoniyat madaniyatining durdonalari hisoblangan ko'plab byetakror, mahobatli tarixiy-me'moriy obidalar mavjud. Yurtimizdagi qadimiy shaharlar qatorida Choch, Shosh nomlari bilan ma'lum bo'lgan Toshkentning alohida o'rni bor. Islom Konferensiyasi Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha ixtisoslashgan tuzilmasi (YUNESCO) tomonidan 2007 yilda Toshkent shahri islom madaniyatining poytaxti deb e'lon qilindi. Toshkent shahriga berilgan ushbu sharafli unvon va maqom nafaqat Toshkent, balki butun O'zbekiston xalqi uchun ulkan tarixiy va madaniy-ma'rifiy voqyea hisoblanadi. Bu esa hozirgi vaqtda o'zbek xalqining islom sivilizasiyasi hamda butun Sharq madaniyatida yetakchi mavqyelardan birini egallab kelganiga munosib baho ekanining isbotidir. Poytaxtimiz bu sharafli unvonga hukumatimizning islom obidalarini asrab- avaylash, o'zbek xalqi tarixiy-madaniy qadriyatlarini tiklash borasidagi faol sa'y- harakatlari hamda Toshkent shahrining jahon sivili-zasiyasi tarixida tutgan muhim o'rni tufayli erishganini alohida ta'kidlamoq joiz. Shuningdek, ushbu yuksak nomga sazovor bo'lishda ajdodlarimizning asrlar davomida islom madaniyati va ilmlariga qo'shgan katta hissasi va bebaho ilmiy merosi inobatga olinganligi shubhasiz.

Toshkent shahri Markaziy Osiyodagi ko'hna shaharlardan bo'lib, uning tarixi uzoq o'tmishga borib taqaladi. Yurtboshimiz ta'kidlaganlaridek: «0'zining ko'p ming yillik tarixi davomida Buyuk Ipak yo'lidagi bu shahar kommunikasiya jihatidan Mag'ribu Mashriqni, janub va shimolni torn ma'noda bog'lovchi muhim manzil, Turon, Turkiston, O'rta Osiyo zaminidagi buyuk markaz sifatida ma'lum va mashhurdir»'. Toshkent tarixini o'rganishda uni arxeologik nuqtai nazardan tadqiq etish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada M.Ye.Masson, V.A.Bulatova, U.Islomov, M.l.Filanovich, Yu.F.Buryakov va boshqa olimlarning ilmiy izlanishlarini alohida ta'kidlab o'tish joiz. Do'stlik va birodarlik shahri, non shahri kabi sifatlar bilan ulug'Ianadigan Toshkent shahri tashkil topishidan hozirga qadar bir qadar nomlar bilan atalih kelingan. Xususan, Xitoy manbalarida "tosh" ma'nosini beruvchi "Shi" nomi bilan, "Chjeshi", "Yuyani" ("Yuni") kabi nomlar bilan atalgan. Milodning boshlariga oi.l Eton Sosoniylari manbalarida shahar nomi "Choch" tarzida e'tirof etiladi. V-VIII asrlarda Toshkent Choch, Shosh, Shoshkent kabi nomlar bilan atalib, shu nomlar bilan mavjud bo'lgan davlatning poytaxti ham bo'lgan. IX-X asrlarga kelib yozma manbalarda shahar Binkcnt deb atal.i boshlandi. Bu davrga kelib shahar ark, shahriston va rabod qismlariga bo'lingan Shahaming hozirgi nomi XI asr oxiridan qayd qilina boshlanadi Ushbu nom ilk bor Abu Rayhon Beruniy asarlarida, XI asming ikkinchi yarmida esa Mahmml Qoshg'ariy asarida ham uchrab, unda Toshkent Binkentning turkcha nomi ekanligi ta'kidlanadi. Keyingi davr manbalarida, xususan Boburnoma shunday jumlalami ucluatish mumkin: "Toshkent nomini Sho^h. ba'zan Choch deb ataydilar". 1546-yilgi vaqf hujjatida XVII asrda yashagan Mahmud ibn Vali asari yoki shu davrga oid boshqa manbalarda ham Toshkent (bu so'z "Tosh" va "kenf-shahar, qo'rg'on, ya'ni toshdan bunyod etilgan shahar degan ma'noni anglatadi.) ilgari Choch, Shosh, Binkent nomlari bilan yuritilganligi ta'kidlanadi. 2. Shahaming tarixi eramizdan avvalgi III asming oxiri - yozma manbalar vu zamonaviy shahaming ichidagi qadimiy qo'rg'on qoldiqlari saqlanib qolgan

davrdan boshlab kuzatilishi mumkin. Bu qadimiy shahar Salar arig'i bo'yida joylashgan Mingo'rik qo'rg'onidir. Bu yerda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar naiijasida eramizdan avvalgi 111—11 asrga oid ashyoviy manbalaming topilishi shahaming yoshini 2200 yildan kam emasligini tasdiqlaydi. Eramizning IV asridan boshlab Choch shahri ko'pgina to'qnashuvlaming markazida bo'lib qoladi. 552-yilda Turk hoqonligi tuziladi, unga turklar zabt etgan Choch shahri ham kirgan. Shaharga ko'chmanchi turk qabilalarining ko'p sonli aholisi kelgan. Turk hoqonligining ag'darilganligidan keyin Choch shahrini mahalliv hukmdorlar boshqarar cdilar. VIII asrda Toshkentni arablar bosib olganlar. O'zaro urushler, ko'chmanchilaming hujumlari oqibatida Toshkent bir necha marotaba vayron etilgan. Natijada, IX asrda Toshkent avvalgi joyida emas, Bo'zsuv kanali etagida qayta bunyod etilgan. XIII asrda Toshkentni Xorazmshoh istilo qilgan va 1214-yilda mo'g'ul qo'shinlarining yo'lini to'sish maqsadida shaharga o't qo'ydirib yuborgan. Sliundan so'ng shahar faqat temuriylar davrida qayta tiklangan. Ulug'bekning vafolidan so'ng toju taxt uchun boshlangan o'zaro urushlardan foydalangan Mo'guliston xoni Yunusxon Toshkentni bosib olgan. 1501-yilda esa Shayboniyxon Toshkentni bosib oldi va uni o'a amakilari Ko'chkunchixon va Suyunchxojaxonlarga (Ulug'bekning nabiralari) lopshirgan. XVI asming birinchi yarmida Toshkentda qayta qurilish ishlari olib boriJdi, Jumladan, Baroqxon va Ko'kaldosh madrasalari qurildikim, bu binolar hamon qad ko'tarib turibdi. 1599-yilde Toshkentni qo’qon xonl Tavakkal oldi. 1613-yilda esa ashlarxoniylar Toshkentni o'zlariga bo'ysindirdi. 1723-yilda Toshkentni ko'chmanchi jung'orlar egallaganlar. ulanting hukmronligi 1758-yilgacha davom etgan. Lekin 1758-yilda Xitoy jung or d.ivlaiim tor-mor ctganidan keyin Toshkentning mustaqil siyosat olib borishiga imkoniyat yaratildi. Shu davrda shahar to'rtta dahadan (Shayxontoxur, Beshyog'och, Ko'kcha va Sebzor dahalari) iborat edi. ularni to'rtta mustaqil hokimlar - xo'jalar boshqarar

edi. Ulaming boshqaravi "to'rtta hokim davri" deb ataladi. Lekin ularing butun shahami qo'lga kiritishga intilishlari qurolli to'qnashuvga olib keldi. Yunusxo'ja- vafot etgan Shayxontoxur dahasi hokimining o'g'li g'alaba qozondi. U hokimiyat tepasiga chiqishi bilan o'zsiyosati va o'z qo'shinlari bo'lgan yaxlit Toshkent bekligi tuziladi(1784). Xususan, u qozoqlarning Katta juzidan Toshkent atrofidagi qishloqlami qaytarib olishga hamda aholiga tinchlik bermayotgan ko'chmanchi qozoqlarni bo'ysundirishga muvaffaq bo'ldi. Yunusxo'ja davrida Toshkenming mustaqil siyosat olib borishi Qo'qon xonligi bilan munosabatlaming keskinlashuviga olib keldi. Ikki o'rtada bo'lib o'tgan bir necha janglardan keyin 1807-yilda Toshkent Qo'qon xonligiga qo'shib olindi. 1865-yil yozida Toshkent Chor Rossiyasi qo'shinlari tomonidan bosib olinadi. 1867-yilda bu shahar Turkiston general-gubernatorligining ma'muriy markaziga aylantiriladi. Xuddi shu vaqtdan boshlab shahaming sharqiy qismida yangi Yevropacha turar joylaming qurilishi Toshkenmi eski va yangi shaharga bo'linishiga olib keldi. Toshkent shuningdek Rossiya podshosiga yoqmagan kishilami surgun qilish joyiga aylandi. 1918-yil aprel oyida poytaxti Toshkent shahrida bo'lgan Turkiston Avtonom Respublikasi tuziladi. 1924-yilda o'tkazilgan milliy-hududiy chegaralanish oqibatida poytaxti Buxoro. so'ngra Samarqand bo'lgan O'zbekiston SSR hosil bo'ladi. 1930-yilda esa Toshkent poytaxtga aylanadi. 2008-yil 2-aprelda "Toshkent shahrining 2200 yilligini nishonlashga tayyorgarhk ' ko'rish va uni o'tkazish to'g'risida" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori e'lon qilindi. Toshkent shahrining 2200 yillik tantanalari 2009-yilning avgust-sentabr oylarida keng nishonlandi. Jome' masjidi. Registon 1 maydonining shakllanishi XV asr o'rtalariga to'g'ri kelib, bu jarayon bevosita Xo'ja Ahror Vali nomi bilan bog'Iiqdir. 1451-yilda Xo'ja Ahror Vali tomonidan bunyod etilgan Jome' masjidi va madrasa Registon maydonining shakllanishiga asos bo'lib, keying! asrlarda bu yerda yana bir qator inshootlar barpo etilgan. Ammo bizgacha ushbu ansambldan faqat Jome masjidi 1