15-Mavzu: Yangi O’zbekiston-yangicha dunyoqarash: Uchinchi Renessans konsepsiyasi Reja: 1. O zbekistonda yangi uyg onish – Uchinchi Renessansʻ ʻ 2. O zbekistonda yangi bir uyg onish – Uchinchi Renessans davriga poydevor ʻ ʻ yaratilishi 3. Uchinchi Renessans vakillari Yangi O zbekiston farzandlari ʻ 4. Uchinchi Renessans milliy g oyaga aylanishi zarur ʻ

“Renessans” lug aviy fransuzcha “qayta tug ilish” degan ma noni anglatadi.ʻ ʻ ʼ Atama sifatida uning mazmuni ancha keng: madaniyatda, ilm-fanda, san atda, ta lim- ʼ ʼ tarbiyada, umuman, jamiyat hayotida uzoq muddatli turg unlikdan keyin qayta ʻ jonlanib, tez rivojlanishni, ijtimoiy ong va qadriyatlar tizimi yangi sifat bosqichiga chiqishini bildiradi. Ilk bor atama Yevropada o rta asrlar mutaassibligidan keyin 15- ʻ 16 asrlardagi rivojlanish davriga nisbatan qo llanilgan. Renessans atalmish mazkur ʻ ijtimoiy hodisa o zbek tiliga Uyg onish davri deb o girilgan. ʻ ʻ ʻ Avstriyalik atoqli sharqshunos Adam Mesning 1909-yilda “Musulmon Renessansi” nomli fundamental asari chop etilgan. Shundan buyon Renessans faqat Yevropaga oid hodisa emasligi, uni Sharq xalqlari yevropaliklarga nisbatan avvalroq boshdan kechirgani to g risidagi qarashlar va tadqiqotlar paydo bo la boshladi. ʻ ʻ ʻ Rossiyalik buyuk sharqshunos akademik N. N. Konrad Renessans VII — VIII asrlarda Xitoyda boshlanib, VIII asrda Hindistonda davom etgani, undan IX-XII asrlarda islom mamlakatlari estafetani qabul qilgani, mo g ul istilosi tufayli ancha ʻ ʻ pasayib qolgan yuksalish Amir Temur va temuriylar davrida yana qayta gurkurab o sganini ta kidlaydi. U O rta Sharq Uyg onish davrini Alisher Navoiy ʻ ʼ ʻ ʻ zamonasigacha cho zadi. Javoharlal Neru Boburni ham Renessansning tipik vakili, ʻ deb baholagan edi. XV asrdan Renessans Yevropaga siljidi. Bu paytga kelib Yevropa 300 —350-yil davomida islom olimlari, jumladan, bizning buyuk ajdodlarimiz asarlarini, ayniqsa, Xorazmiy, Farg oniy va Ibn Sino asarlarini lotinchaga o girib, chuqur o zlashtirib ʻ ʻ ʻ olgan edi. Yevropa Uyg onishiga juda kuchli ta sir ko rsatganlardan biri Ibn ʻ ʼ ʻ Rushddir. Yevropa falsafasi va ilmiy tafakkurida XVI asr o rtalarigacha averroizm ʻ (Ibn Rushd ta limotiga asoslangan oqim) mavqeini saqlab turdi. ʼ Afsuski, XVI asrning 30 — 40 yillarida bizda an anaviy jamiyat uzil-kesil qaror ʼ topdi. Ilmiy, badiiy izlanishlarga ijtimoiy ehtiyoj pasayib ketdi. O tmish yutuqlari ʻ oldida qulluq qilish, ularni ideallashtirish va faqat takrorlashga urinish, yangiliklarga salbiy munosabat shakllandi. Asta-sekin chuqur turg unlik va inqiroz boshlandi. Ular ʻ noxush ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, diniy-mafkuraviy, regional nizolar va ayirmachilik kabi sabablar bilan qo shilib qoloq bo lib qolishimizga, XIX asr ikkinchi yarmida ʻ ʻ

milliy mustaqilligimizni yo qotishga olib keldi. O tmishdan birinchi bo lib teranʻ ʻ ʻ tarixiy xulosa chiqargan — jadid bobolarimiz edi. Ular taklif qilgan islohotlar millatni qayta uyg otish, taraqqiyot tomon burishni ko zladi. Ammo mustabid ʻ ʻ hokimiyat jadidlar harakatini avj olmasdan bo g ib qo ydi. ʻ ʻ ʻ Mustaqillikka erishgandan keyin dastlab chorak asr davomida milliy tiklanish bilan shug ullanishga to g ri keldi. Endilikda milliy tiklanishdan milliy yuksalishga ʻ ʻ ʻ o tganimizdan keyin, uchinchi Renessansga erishishni davlat rahbari strategik vazifa ʻ etib qo ydi. Haqiqatan tarixan olganda biz ikki Renessansni boshdan kechirdik: ʻ birinchisi IX — XII asrlar, ikkinchisi XIV asr oxirgi choragi — XVI asr birinchi choragi. Birinchi Renessansda yurtimizdan Farg oniy, Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, ʻ Ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg ariy, Mahmud Zamaxshariy kabi buyuk ʻ daholar, buyuk muhaddislar — Buxoriy, Termiziy, mutakallimlar — Moturidiy va Abul Muin Nasafiy hamda boshqa atoqli dunyoviy va diniy allomalar shuuri olamni yoritdi. Ikkinchi Renessansda — Ulug bek, G iyosiddin Jamshid Koshiy, Qozizoda ʻ ʻ Rumiy, Ali Qushchi, Lutfiy, Jomiy, Navoiy, Behzod, buyuk me morlar, bastakorlar, ʼ musavvirlar, tarixchilar chiqib, bugun ham dunyoni lol qoldirayotgan asarlar yaratdilar. Har ikki Renessans davrida biz dunyoning ilg or, mutaraqqiy xalqlari qatorida ʻ edik. Agar yana shunday darajaga erishmoqchi bo lsak, Uchinchi Renessansni ʻ amalga oshirmog imiz zarur. ʻ O zbekiston xalqining ko p asrlik boy tarixiga nazar tashlar ekanmiz, unda ʻ ʻ taraqqiyot cho qqilarini zabt etishning mashaqqatli bosqichlarini ko rish mumkin. Bu ʻ ʻ bosqichlarda davlatchiligimizning shakllanishi, jamiyatda ilmu fan, san at va ʼ madaniyatning yuksalishi, buyuk siymolarning o z ijodida erishgan yutuqlari jahon ʻ tamaddunining rivojiga hissa qo shishdek iftixorli jarayonlar gavdalanadi. ʻ O zbekiston tarixining birinchi Renessansi - Somoniylar davriga to g ri kelib, ʻ ʻ ʻ ushbu davrda buyuk ajdodlarimizning yaratgan ilmiy-falsafiy asarlari va olamshumul kashfiyotlari islom sivilizatsiyasiga tamal toshi bo ldi. Ijtimoiy sohaning har ʻ tomonlama rivojlanishi, jamiyatdagi munosabatlarning muayyan tartib-tamoyillar

asosida qurilishi, shaharu viloyatlarning iqtisodiy-madaniy rivojlanishi, ilmu ma rifatning markazlashuvi singari muhim jarayonlar o rta asrlarda yurtimizdaʼ ʻ davlatchilikning o ziga xosligini belgilovchi tamoyillardir. ʻ Ikkinchi Renessans – Amir Temur va Temuriylar davriga to g ri kelib, nafaqat ʻ ʻ Movaraunnahr, balki butun Markaziy Osiyo o lkalari o z taraqqiyotining yangi ʻ ʻ pog onasiga ko tariladi. Bu davrda davlatchilik asoslari takomillashib, shaharsozlik ʻ ʻ va me morchilik avj oldi, xalqaro savdo va diplomatik aloqalar jadallashdi. ʼ Shuningdek, bu davrda fan, madaniyat va san at sohalarining rivojlanishi hamda ʼ tafakkur doirasining yuksalishi namoyon bo ladi. ʻ O zbekiston Respublikasi Mustaqilligining 29 yillik tantanalarida O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi Prezidentining: “Xalqimizning ulug vor qudrati jo sh urgan hozirgi ʻ ʻ zamonda O zbekistonda yangi bir uyg onish – Uchinchi Renessans davriga poydevor ʻ ʻ yaratilmoqda”, - degan so zi yangra ʻ gan edi, bugun shu tarixiy voqiyeaga ham bir yil to`ldi. Bu yil yuksak tantanalar bilan Mustaqilligimizning 30 yilligini nishonladik va shu o`tgan shonli mustaqilligimiz tarixini sarhisob etdik. Darhaqiqat, shiddat bilan rivojlanayotgan hayotimizda ro y berayotgan ʻ yuksalish jarayonlari o zini barcha sohalarda namoyon etmoqda. Binobarin, ʻ mustaqillikka erishgan yillarimizning ilk davrida biz o zimizning milliy o zligimizni ʻ ʻ anglash, boy tarixiy-ma naviy hamda ilmiy merosimizning asl mazmun-mohiyati ʼ mag zini chaqish va uni ro yobga chiqarishga intilgan bo lsak, endilikda ʻ ʻ ʻ xalqimiz jipslanib “milliy tiklanishdan – milliy yuksalish” g oyasini sobit qadamlik ʻ bilan amalga oshirishga kirishdi. Bu davrda jamiyatimizda ijtimoiy tafakkurning yuksalish tendensiyasi qaror topishi, unga xos ham milliy, ham umuminsoniy qadriyatlarning mujassamligi e tirof etilmoqda. Milliy ruh va umuminsoniy ʼ qadriyatlar uyg un ʻ bo lgan ijtimoiy tafakkur – mamlakatimiz barqaror ʻ rivojlanishining o zan mezon va mustahkam poydevoriga aylanmoqda. Yurtimizda ʻ ijtimoiy tafakkur darajasining tobora o sishi bois, sanoat, qishloq xo jaligi va boshqa ʻ ʻ jabhalarda mehnat va sohaga yondashuv madaniyati hamda mas uliyati o zgardi. ʼ ʻ Ayniqsa, fan sohasiga qaratilayotgan alohida e tiborning zamirida chuqur ma no bor. ʼ ʼ Fan – bu tafakkur bo lib, qaysiki, jamiyatdagi barqarorlikni ta minlab beruvchi ʻ ʼ

ustuvor omillardan biridir. Fan rivojlanar ekan, nafaqat iqtisodiyot, balki ijtimoiy- madaniy soha ham taraqqiy etadi. Fanga bo lgan e tibor inson tafakkurini o stirish vaʻ ʼ ʻ ulg aytirishga xizmat qiladi. Jamiyat tafakkuri o ssa, madaniyat va san at sohasi ham ʻ ʻ ʼ mana shu talablarga hamohang ravishda o sadi va taraqqiy etadi. ʻ Jahon ilmiy hamjamiyatining e tirof etilishicha, O zbekiston qadimdan ʼ ʻ madaniyat va sivilizatsiya barpo etuvchi zamindir. Darhaqiqat, o rta asrlarda ʻ O zbekiston hududida vujudga kelgan ilmiy-ma naviy yutuqlar Yevropadagi ilmu ʻ ʼ fanga asos bo ldi. Muhammad al-Xorazmiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, ʻ Abu Nasr Forobiy kabi ulug mutafakkirlarimizning beqiyos ilmiy-falsafiy risolalari ʻ dunyoviy bilimlarni rivojlantirish va tizimlashtirish bilan bir qatorda, nafaqat o z ʻ zamonasi, balki keyingi yuz yilliklarga tegishli umumjahon tamaddunining yuksalishiga asos soldi. Davlatimiz rahbari hozirgi davrni milliy tiklanishdan milliy yuksalish tomon deb e lon qilganligining zamirida qat iy ishonch va chuqur hikmat mujassam. Negaki, ʼ ʼ keyingi 10 yilligimiz asl yuksalish va taraqqiyot davri bo lishi muqarrar. Zero oxirgi ʻ yillarda qabul qilingan va albatta qilinajak qonunlar, farmon va qarorlar, amalga oshirilayotgan keng ko lamli islohotlar taraqqiyotning yangi ufqlariga asos bo ladi. ʻ ʻ “Haq berilmas, haq olinur!” deb, millat ozodligi yo lida jonini fido qilgan ulug ʻ ʻ ajdodlarimizning buyuk maqsadi ham shu edi. Biz qanday tahlikali va suronli davrlarni boshimizdan kechirmaylik, qanday yutuq va natijalarga erishgan bo lmaylik, mustaqillik g oyasi, istiqlol ruhi bizga doimo tog dek tayanch ʻ ʻ ʻ bo lmoqda. ʻ Bugun cheksiz iftixor bilan ayta olamizki, donishmand xalqimizning uzoqni ko ra olishi, birdamligi va fidoyi mehnati bilan barcha sinovlardan munosib o tib ʻ ʻ kelmoqdamiz. Shu nuqtayi nazardan, bizning insoniy qadr-qimmatimizni, g urur va ʻ sha nimizni, dinu diyonatimizni, milliy davlatchiligimizni tiklab bergan Mustaqillik ʼ kuni Vatanimizning shonli tarixida hamisha eng yorqin sahifa bo lib qoladi. ʻ Bugun jahon miqyosida yurtimiz haqida so z ketganda “Yangi O zbekiston” ʻ ʻ iborasi tilga olinmoqda. Bu keyingi yillarda taraqqiyotning mutlaqo yangi bosqichiga qadam qo yganimiz, erishayotgan zalvorli yutuqlarimizning e tirofidir. ʻ ʼ