logo

Amorf polimerlarning

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

456 KB
O’z – o’zidan ravshanki, polimerning molekulasi katta bo’lgani 
uchun uning qaynash  temperaturasi juda yu qo ri b o’ ladi. Mavjud
polimerlarning  q aynash temperaturasi parchalanish temperaturasidan 
yu qo ri, ya’ni ularni bu g’ ho liga  o’ tkazish mumkin emas. Dema k, 
polimerlar uch fizik agregat  ho latning ikki k o’ rinishida — qattiq 
yoki suyu q     ho latda b o’ ladi.Amorf polimerlarning
  uch fizikaviy holati  P	o	lim	e	rla	rn	in	g	 a	g	r	e	g	a	t h	o	la	ti	
q	a	ttiq	
s	u	y	u	q	
g	a	z	p	la	z	m	a	
k	ris	ta	ll	a	m	o	r	f	
s	h	is	h	a	s	im	o	n	
 h	o	la	t	
q	o	v	u	s	h	q	o	q	 -	 o	q	u	v	c	h	a	n	 	
               h	o	la	t
y	u	q	o	r	i e	la	s	tik	
    h	o	la	t  
Amorf polimer nima?
Amorf polimerning molekulyar tuzilishida tartibli naqsh yo'q. Amorf 
polimerlar  asosan  ataktik  polimer  zanjirlaridan  yasalgan.  Bu 
kristallik  yo'qligiga  olib  keladi.  Shuning  uchun,  bu  zaif  tuzilma. 
Amorf  polimerlarda  kristallik  darajasi  yo'q  yoki  kristallik  yo'qligi 
sababli  ular  kristalli  polimerlarga  nisbatan  past zichlikka  ega	 . 
Shuning  uchun  kimyoviy  qarshilik  past  va  shaffof.  Naqshli  tuzilish 
yo'qligi  sababli  polimer  zanjirlar  orasidagi  kuchsiz  tortishuvlar 
mavjud.
Amorf  polimerlarga	
 polietilen	 , PVX	 va  boshqalarni  misol  qilib 
ko'rsatish  mumkin.  Kristallanish  darajasiga  polimerizatsiya  va ishlab 
chiqarish  jarayoni  ta'sir  qiladi.  Amorf  polimerlar  kristalitlar  yoki 
tartiblangan maydonlar hosil bo'lishi bilan kristallik xususiyatiga ega 
bo'lishi  mumkin.  Ular  yumshoqroq  va  hal  qiluvchi  penetratsiyaga 
nisbatan kamroq chidamli.   
Amorf  polimerlar  –  bir  q ator  fizik  xususiyatlari  va 
tashqi  k o’ rinishi  bi lan  oddiy  shishaga  o’ xshab  ketadi. 
Ular  tini q  kuch  ta’sirida n  fa q at  ozgina  deformasiyaga 
uchraydi,  ma’lum  sharoitda  m o’ rt.  Shuning  uchun 
polimerning bu fizik  ho lati  shishasimon holat   deyiladi.
Suyuq  holatdagi   polimer    amorf  tuzilishda  bo’lib, 
ko’p  xususiyat lari  bilan  о ddiy  suyuqliklarni  eslatadi. 
Ular  ozgina  mexanik  kuch  ta’sirida  shaklini  qaytmas   
o’zgartiradi.  Ammo  oddiy  suyuqliklarga  qarama-qarshi 
o’laroq,  yuqori  molekulali  birikmalar  suyuqliklarining 
qovushqoqligi  juda  katta  bo’ladi.  Shuning  uchun  ham 
polimerlar	
 ning  oquvchanligi  oddiy  suyuqliklar 
oquvchanligidan  tubdan  farq  qiladi.  Polimerlarning 
bunday holati  qovushqoq -oquvchanlik holati   deyiladi.  
Amorf  polimerlar  yuqorida  keltirilgan  ikki  holatdan 
tashqari oddiy jismlarda uchramaydigan uchinchi holatga 
ega. Bu holat polimerning  yuqori elastik holati   deyiladi. 
Yu qori  elastik  holatdagi  polimerlar  uncha  katta 
bo’lmagan  kuch  ta’siridan      qaytar  deformasiyaga 
uchraydi.  Bu  holat  polimerning  qovushok-oquvchan 
holati bilan shishasimon holati orasida vujudga keladi.
Demak  polimerga  bir  tomondan,  uzluksiz 
deformasiyalanish  qobiliyatiga  ega  bo’lgani  uchun  unga 
shishasimon  jism  deb  qarab  bo’lmaydi,  ikkinchi 
tomondan,  yuqori  elastiklik  holatida  u  oddiy 
suyukliklardek  oquvchanlikka  ega  bo’lmay  qaytar 
deformasiyalanar  ekan.  Shunday  qilib,  amorf  polimer lar 
uchun  uch  fizik  holat:   shishasimon,  yuqori  elastiklik  va 
qovushok-oquvchanlik holatlari xos.    
Chiziqsimon amorf (I) va kristall (II) polimerning 
termomexanik egri chizig’i,     , Т	, К	Т	е	м	п	е	р	а	т	ур	а	
D	
T1	T	2	T	3	T	4	
t1	t2	t3	t4
                             Termomexanik egri chiziqqa tashqi kuch chastotasining (F) ta’siri  
Amorf polimerlarning shishasimon holati
Polimer  moddalarining  shishasimon  holati  past  molekulali 
moddalarning  shishasimon  holatidan  keskin  farq  qiladi.  Bu 
holatda  polimerlar  yaxshi  deformasiyalanish  xossasi  borligi 
bilan  xarakterlanadi .  Odatda  past  molekulali    birikmalarda   
yuqori  elastiklik  holati  mavjud  bo’lmaganligi  uchun,  ular 
sovitilganda  oquvchan  holatdan  to’g’ridan  –  to’g’ri 
shishasimon holatga o’tadi. Bunda ularning molekulalaridagi  
aylanma  va  ilgarilanma  harakatlar  deyarli  yo’qolib,  faqat 
tebranma  harakat  nisbatan  yuqori  bo’ladi.  Tashqi    kuch   
ta’sirida  molekulalarni  o’zaro  o’rin  almashinishga    majbur 
etish, ular orasidagi  bog’lanishning o’zilishiga va pirovardida 
jism  shaklining  buzilishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  ham 
shishasimon  ko’rinishdagi  past  molekulyar  moddalar  mo’rt 
bo’lib, tashqi kuch ta’sirida tezda  sinadi.  
S h ishasimon  amorf  polimerlar  ikki  holatda  mo’rt  va    mo’rtmas 
holatlarda  bo’lishi  mumkin.  Bu  holatlar  esa  mo’rtlanish  harorat 
chegarasi    bilan  farqlanadi.  Mo’rtlanish  haroratidan  pastda   
polimerlar  mo’rt  jismlarga  o’xshash  bo’lib,  juda  kam 
deformasiyalanadi.  Bunda    deformasiyaning  rivojlanishi  Guk 
qonuniga bo’ysunadi. Kuch	lanish	
N	isb	iy	
deform	asiya	
Kuch	lanish	
N	isb	iy	
deform	asiya	
I	
II	
III	
a	b
Bir o’q bo’ylab cho’zilayotgan polimer namunasini mo’rt (a) va plastic 
o’zilishida (b) nisbiy deformasiya bilan kuchlanish orasidagi bog’lanish 
mo’rt mas  
Polimerlarning y u qori elastik holati 
                Polimerlarning  yuqori  elastik  holati  ularning  shishalanish 
harorati  bilan  qovushoq  –  oquvchan  holatga    o’tish  harorati 
oralig’ida  yotadi.  Polimerlarda  bu  holatda  juda  katta    qaytar 
deformasiya  (yuqori  elastik  holat)  borligi  bilan  xarakterlanadi. 
Bunday  polimerlarni  yaqqol  misoli    sifatida    to’rsimon    tuzilishga 
ega bo’lgan kauchukni ( rezinani) ko’rsatib o’tishimiz. mumkin.
Odatda  yuqori  elastik  holatdagi  polimerlar  oddiy    qattiq 
jismlardan  elastik  deformasiyaning  yo’zlab  –  minglab  martaba 
kattaligi  bilan  farqlanadi.  Ayniqsa  biror  qattiq  jism,  shuningdek 
yuqori  elastik  holatdagi  polimer  materiallarni    bir  kattalikdagi 
deformasiyaga  uchratilsa,  kuchlarning  farqi  hayratda  qoldirarli 
darajada katta bo’ladi.    
Polimerlarning  nazariy  va  amaliy  jihatdan  muhim  ahamiyatga 
ega  bo’lgan  yuqori  elastik holati  quyidagi xususiyatga ega  bo’lgan 
polimerlardagina sodir   bo’ladi:
1)  Qaytar  deformasiyaning  chegarasi  keng;  2)      Boshlang’ich 
modul  qiymati  kam  (2—20  kg/sm 2
),  ammo  u  keyinchalik 
boshlang’ich  qiymatga  nisbatan  bir  necha  yuz  marta  oshib  ketishi 
kerak;      3)  Deformasiya  chegarasi  keng  holatda  polimer 
egiluvchanlik  modulining  absolyut  temperaturaga  bogliqligi  tug’ri 
chiziqda yotishi  shart.I	
II	
III
Yu qoqi elastik holatdagi polimerni 
cho’zilish bir o’q bo’ylab cho’zilayotgan 
kauchukni elastik deformasiya yo’li 
ko’rsatilgan.  Qovushoq- oquvchan 
holati
            Polimerlarning  qovushqoq  –  oquvchan  holatining  o’ziga  xos 
xususiyatlari  bor,  bu  xususiyatlar  makromolekulaning  chiziqsimon 
tuzilishiga bog’liq.
       Quyi molekulyar suyuqliklar oqishida molekulalarning issiqlik 
harakati  tufayli  suyuqlik  molekulalari  bir  joydan  ikkinchi  joyga 
ko’chadi.  Ko’chish  sodir  bo’lishi  uchun  aktiv  energiya  kerak. 
Tajriba  ko’rsatishicha,  quyi  molekulyar  suyuqliklar  bug’lanish 
issiqligi  (H
σ )  bilan  qovushqoq  –  oquvchanlikning  aktivlik 
energiyasi (H) orasida ma’lum bog’lanish mavjud, u - H
σ  = 4H dir.
Qovushqoq – oquvchan holatning 
aktivlanish energiyasi bilan polimerlanish 
darajasi orasidagi bog’liqliq . H
bug’  
bug’lanish issiqligi.  
Molekulyar  massa  kattalashgach,  qovushoq-oquvchanlik 
aktivlik  energiyasining  polimerlanish  darajasiga  bog’liqligi 
qolmaydi.  Bu  hol  makromolekula  oqishi  jarayonida  u  bir  joydan 
ikkinchi  joyga  ko’chmasligini,  bunda  makromolekulaning  ayrim 
qismigina  issiqlik    harakati  tufayli  aylanma  harakatga  kelishini 
ko’rsatadi.  Makromolekulaning  to’la  siljishi  esa  uning  ayrim 
qismlari  harakatlarining  juda  ko’p  marta  takrorlanishi  natijasida 
sodir  bo’ladi.  Qovushqoq-oquvchanlik  aktivlik  energiyasi  qiymati 
yordamida  makromolekulaning  biror  segmenti  harakatini  aniqlash 
va  shundan  makromolekula-egiluvchanligi  qiymatini  topish 
mumkin.  Ma’lumki,  qovushoq-oquvchanlikning  aktivlik  energiyasi 
kancha  ko’p  bo’lsa,  segment  shuncha  katta  va  makromolekulaning 
zgiluvchanligi shu qadar kam bo’ladi.  
Relaksasion     h odisalar
Va q t  orali g’ ida  muvozanatga  keluvchi  prosesslar  relaksion 
prosesslar   deb   ataladi.
Muvozanat  ho latdagi sistema tashqi kuch (mexaniq elektr, magnit) 
ta’siridan yangi holatga  o’ tishi ma’lum.
Agar  dastlabki  muvozanat  keyingi  muv o zanat  holatiga  bir  zumda 
o’ tsa,  bunda  sistemaning  muvozanat  xolati  deyarli  buzilmayd i . 
Bunda  mu vozanat  tashqi  kuch  o’ zgarishidan  or q ada  qo lmaydi. 
Ammo  real  h ollarda  dastlabki  holatdan  keyingi  holatga  o’ tish  uchun 
ma’lum  va q t  talab  q ilinadi.  Shuning  uchun  ta shq i  kuch  ta’siri  va q ti 
sistemaning  o’ tar  h olati    vaqtiga  nisbatan  juda  oz  b o’ lgandagina 
muvozanat buzilmaydi deyish mumkin.
Agar  o’ tar holat vaqti, tash q i kuch ta’sir  q ilib turim vaqtidan katta 
b o’ lsa, dastlabki va s o’ nggi muvozanatlardan ta shq ari ya n a bir  qa tor 
muvo-zanatsiz  orali q  holatlar  h am  b o’ ladi.  Bunda  sistema  turli 
vaqtlarda  turli  xossalarga  ega  b o’ lganidan  relaksasi on  hodisalar 
kuzatiladi.

O’z – o’zidan ravshanki, polimerning molekulasi katta bo’lgani uchun uning qaynash temperaturasi juda yu qo ri b o’ ladi. Mavjud polimerlarning q aynash temperaturasi parchalanish temperaturasidan yu qo ri, ya’ni ularni bu g’ ho liga o’ tkazish mumkin emas. Dema k, polimerlar uch fizik agregat ho latning ikki k o’ rinishida — qattiq yoki suyu q ho latda b o’ ladi.Amorf polimerlarning uch fizikaviy holati

P o lim e rla rn in g a g r e g a t h o la ti q a ttiq s u y u q g a z p la z m a k ris ta ll a m o r f s h is h a s im o n h o la t q o v u s h q o q - o q u v c h a n h o la t y u q o r i e la s tik h o la t

Amorf polimer nima? Amorf polimerning molekulyar tuzilishida tartibli naqsh yo'q. Amorf polimerlar asosan ataktik polimer zanjirlaridan yasalgan. Bu kristallik yo'qligiga olib keladi. Shuning uchun, bu zaif tuzilma. Amorf polimerlarda kristallik darajasi yo'q yoki kristallik yo'qligi sababli ular kristalli polimerlarga nisbatan past zichlikka ega . Shuning uchun kimyoviy qarshilik past va shaffof. Naqshli tuzilish yo'qligi sababli polimer zanjirlar orasidagi kuchsiz tortishuvlar mavjud. Amorf polimerlarga polietilen , PVX va boshqalarni misol qilib ko'rsatish mumkin. Kristallanish darajasiga polimerizatsiya va ishlab chiqarish jarayoni ta'sir qiladi. Amorf polimerlar kristalitlar yoki tartiblangan maydonlar hosil bo'lishi bilan kristallik xususiyatiga ega bo'lishi mumkin. Ular yumshoqroq va hal qiluvchi penetratsiyaga nisbatan kamroq chidamli.

Amorf polimerlar – bir q ator fizik xususiyatlari va tashqi k o’ rinishi bi lan oddiy shishaga o’ xshab ketadi. Ular tini q kuch ta’sirida n fa q at ozgina deformasiyaga uchraydi, ma’lum sharoitda m o’ rt. Shuning uchun polimerning bu fizik ho lati shishasimon holat deyiladi. Suyuq holatdagi polimer amorf tuzilishda bo’lib, ko’p xususiyat lari bilan о ddiy suyuqliklarni eslatadi. Ular ozgina mexanik kuch ta’sirida shaklini qaytmas o’zgartiradi. Ammo oddiy suyuqliklarga qarama-qarshi o’laroq, yuqori molekulali birikmalar suyuqliklarining qovushqoqligi juda katta bo’ladi. Shuning uchun ham polimerlar ning oquvchanligi oddiy suyuqliklar oquvchanligidan tubdan farq qiladi. Polimerlarning bunday holati qovushqoq -oquvchanlik holati deyiladi.