POLIMERLARNING KIMYOVIY O’ZGARISHLARI
![Polimeranalogik o’zgarishlar natijasida sellyulozadan
quyidagi qimmatli polimer materiallar olinadi:S e lly u lo z a n in g
m u ra k k a b e firla ri
S e lly u lo z a
S e lly u lo z a n in g
o d d iy e firla ri
G id ra tla n g a n
s e lly u lo z a
Sellyulozaning murakkab efirlari-asetatlar-sellyulozaga sulfat
yoki xlorid kislota yohud ularning aralashmasi ishtirokida sirka
angidrid ta’sir ettirib olinadi
[C
6 H
7 O
2 (OH)
3 ]
n + 3n(CH
3 CO)
2 º →[C
6 H
7 O
2 (OCOCH
3 )
3 ]
n + 3nCH
3 COOH](/data/documents/a6801d9c-5def-4427-9478-72503ea4564a/page_8.png)
![Sellyuloza nitratlari . Sellyulozaga nitrat va sulfat kislota
aralashmasini ta’sir ettirib nitratlar olinadi:
[C
6 H
7 O
2 (OH)
3 ]
n + 3nHNO
3 → [C
6 H
7 O
2 (ONO
2 )
3 ]
n + 3nH
2 O
Sellyulozaning oddiy efirlari. Sellyulozaning oddiy efirlarini
olish uchun sellyulozaga ishqor qo’shib qayta ishlash yo’li bilan u
qo’shimcha faollashtiriladi. Bu vaqtda u bo’kadi. Alkillovchi agent
sifatida alkilgalogenidlar, alkilsulfatlar ishlatiladi. Metilsellyulozalar
hosil bo’lish reaksiyasi 80-100 0
C da bosim ostida sodir bo’ladi:[C 6H 7O 2(O H )3 xN a O H ]n + n xC H 3C l [C 6H 7O 2(O C H 3)x(O H )3-x]n
-n xH 2O
-n xN a C l](/data/documents/a6801d9c-5def-4427-9478-72503ea4564a/page_9.png)
![Karboksimetilsellyuloza. Karboksimetilsellyuloza ishqoriy
sellyulozaga monoxlorsirka kislota yoki uning natriyli tuzi ta’sir
ettirilganda hosil bo’ladi:
[C
6 H
7 O
2 (OH)
3 ∙ xNaOH]
n + nxClCH
2 COONa →
→ [C
6 H
7 O
2 (OCH
2 COONa)
x (OH)
3-x ]
n + nxH
2 O + nxNaCl
Reaksiya ekzotermik bo’lib, 1,5-2 soat davomida harorat o’z-
o’zidan 20 dan 40 0
C ga oshganda boradi.
Gidratlangan sellyuloza. Sellyulozagidrat 2 xil usulda
olinadi: fizikaviy va kimyoviy. Fizikaviy usulda
sellyulozagidratini olish uchun sellyuloza avval eritiladi,
so’ngra yana cho’ktiriladi.
Kimyoviy usulda esa avval sellyuloza ketma-ket ishqor va
so’ngra uglerodsulfid eritmalari bilan qayta ishlanadi:[C 6H 7O 2(O H )3 ]n + n N a O H + n C S 2 [C 6H 7O 2(O H )2O - C = S ]n + n H 2O
S N a](/data/documents/a6801d9c-5def-4427-9478-72503ea4564a/page_10.png)
POLIMERLARNING KIMYOVIY O’ZGARISHLARI Polimerlar kimyoviy o’zgarishlarining asosiy ko’rinishlari quyidagilardir: 1)Polimerlanish darajasi o’zgarmasdan boradigan reaksiyalar (ichki molekulyar va polimeranalogik o’zgarishlar);
Polimeranalogik o’zgarishlar M akromolekulalarning quyimolekulyar moddalar bilan reaksiyasi bo’lib, reaksiya natijasida asosiy zanjirning tuzilishi va uzunligi o’zgaradi ya’ni reaksiya elementar zvenoning funksional guruhi hisobiga boradi. Bu holda polimeranalogik o’zgarish hohlangan mahsulot olinishining yagona usuli hisoblanadi . Polimeranologik o’zgarishlar makromolekulaning yon tomonida joylashgan funksional guruhlar tuzilishining o’zgarishi bilan boradi. Polimeranologik o’zgarishlarda makromolekulaning asosiy zanjirining tuzilishida va polimerlanish darajasida hech qanday o’zgarish bo’lmaydi
Polivinilatsetatni ishkor iy muhitda gidrolizlab, polivinilspirt olgan:
Ana shu polivinilspirtni sirka angidrid ta ’ sirida atsetillash natijasida esa yana polivinilatsetat hosil bulgan:
Polivinilspirtning polimeranalogik o’zgarish reaksiyasi mahsulotlari quyidagi sxemada keltirilgan:V inilspirtning m urakkab efir polim erlari P olivinilatsetat P oliketallar V inol 253 0 C P olivinil spirt R 1R 2C O R C H O P oliatsetallar R C O O H R C O O H