Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostoni

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

350.1513671875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu : Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostoni.

A NDA LI BNI NG “ Y USUF VA ZULAY HO” DOSTONI
R E J A :
1. Nurmuhammad Andalib hayoti va adabiy merosi
2. Qissalarning go’zali “Yusuf va Zulayho” dostonining
yaratilish manbaalari
3. “Yusuf va Zulayho” mavzuidagi dostonlarda an’ana va
o’ziga xosliklar
4. Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostonidagi she’riy
parchalarning janriy xususiyatlari
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Biz tadqiqotga tortgan Andalibning “Yusuf va Zulayho”
qissasi qadimiy syujetga ega asarlardan hisoblanadi.
Dastlab qissa sura sifatida Qur’oni karimda mavjud
bo’lgan paytlardan boshlab Chahoryorlar, Sahobalar,
Muhaddislar, mufassirlar, mutasavvuflar va qissaxon
roviylar Tavrot, Injil va folklor namunalaridan foydalanib
syujetni to’ldirish, mukammallashtirishga kirishganlar va
bunda fantaziyaga ham keng o’rin berilgan. Undagi har
bir voqea xilma-xil shakl va yo’nalishlarda izohlangan.
Keyingi asarlarda arab, fors-tojik va turkiy adabiyotlarda
yuzaga kelgan «Qisasul-anbiyo»larda ana shu izohlardan
foydalanishgan.

Yusuf va Zulayho sarguzashtlarining g’oyat xalqchil,
ommabop va hayotiy bo’lishida XVIII asrda yashab ijod
etgan va o’zbek hamda turkman xalqlari o’rtasida
mashhur bo’lgan shoir Nurmuhammad Andalib katta
hissa qo’shdi. Biz ushbu kichik tadqiqotda Andalib
hayoti, adabiy merosi hamda “Yusuf va Zulayho”
dostonlari ichida alohida o’ziga xosliklarga ega bo’lgan
dostonning an’anaviylik va navotorlik jihatlarini
adabiyotshunos olimlarimizning katta 4 tadqiqotlaridan
unumli foydalangan holda umumlashtirib ko’rib
chiqishga harakat qilamiz. “Andalibing mushkilin oson
qil, Qodir egam, dardina darmon qil”.

Nurmuhammad Andalibning ismi, tug’ilgan joyi
va hayoti haqidagi qisqa qaydlar uning “Yusuf va
Zulayho” dostonining kirish qismida keltirilgan.
Shu dostondagi to’qson olti misrali masnaviyda:
“Ismim erur Nurmuhammad Garib,
So’zda taxallusim edi Andalib.
Shahrimiz Urganch viloyat edi,
Xonimiz Shah G’ozi himoyat edi,
Asli makonim ki Qaromozidur,
Odami ishratda qishu yozidur…
Borcha xaloyiq ichida badishim,
Yetib ellik beshga maning bu yoshim…

Andalibning “Zaynularab”, “Yusuf va Zukayho”,
“Layli va Majnun” kabi dostonlari klassik dostonchilik
hamda o’zbek va turkman xalqlari orasida keng
tarqalgan “Xalq kitoblari”ning eng yaxshi
xususiyatlarini o’zida mujassamlashtiradi”2 . Bu
dostonlar XVIII-XIX asrlar davomida qayta-qayta
ko’chirilgan chop etilgan.
Uning yuqorida zikr etilgan uch dostoni ham xalq
qissalariga xos an’analarga ega nasru nazm shaklida
yozilgan. U “Zaynularab” dostonida Zaynularab bilan
Muhammad Hanifa o’rtasidagi samimiy sevgini
jozibali tasvirlaydi.

“ Rabg’uziy bu qissaning ahsan (go’zal) deyilishi sababini quyidagicha
izohlaydi:
1) Qur’ondagi boshqa hamma qissalardan foydasi ko’proq eukanligi;
2) Qissa boshdan oxir, bir qavlda qirq yil, boshqa birida sakson yil ichida
bo’lib o’tgan voqealarni o’z ichiga olganligi;
3) Qur’oni karimda boshqa qissalar turli oyat va suralarda, Yusuf qissasi
esa faqat bir oyat - Yusuf surasida kelganligi;
4) Boshqa qissalarda voqealar begona odamlar orasida yuz berganligi;
5) Qissada uch hol: rohatda va mashaqqatlarda Ollohga itoatda, xaloyiq
orasida ezgu muomalada, yaxshi va yomon kayfiyatda bo’lganda bag’ri
keng, ochiq bo’lmoq borligi;
6) Yusufning o’z og’alari bilan ezgu muomala qilganligi. ularning jafosiga
sabr-bardoshli bo’lganligi;
7) Qissaning avvali tush, o’rtasi tush va oxirida ham tush ko’rish borligi;
8) Qissaning ishq bilan tamom bo’lganligi;
9) Rasul alayhissalomning bu sura haqida aytgan quyidagi gaplari:

Andalib bu mavzuda qalam tebratar ekan, o’zining qayd qilishicha
“o’ziga hamdardu hamnishin bo’lgan" kishilarning iltimoslarini hisobga
olgan:
“Keldi qoshimga necha hamdardlar,
Qurbu shijoatda sheramardlar.
Barchalari manga edi hamnishin,
Yuzlari-nur, so’zlari-dur, angubin.
Dedi alar: "Andalibi benavo",
Ko’nglumiza tushdi ajab mojaro,
Bor "Qasas" ichra ajab doston.
Ne bo’ladur kilsang ani bo’ston.
Yusufi siddiqo’ Zulayhoni san,
Turki xaloyiqqa qilib bir chaman.
Eldin ela olib oni qilsa bo’y,
Bir necha zebolar ichra guftugo’y.
Ishqi haqiqiyni saboq aylasun,
Bo’yla erur oshiqi pok aylasun"

Andalibning dostonida Yusuf va Zulayhoning o’zaro,
gamxo’rligi shu darajada kuchli tasvirlanganki, biz buni
boshqa "Yusuf va Zulayho"larda ko’rmaymiz. Yusuf o’limi
yaqinlashganini sezib, Zulayho bilan vidolashadi, uning
ko’ng’lini ko’taradi, u bilan baxtli hayot kechirgani uchun
minnatdorlik qiladi. Zulayhoning o’z vafotidan keyin ham
xursandchilik bilan hayot kechirishini istaydi:
Men ketganda qo’yma o’zung jafog’a, Fig’on etib, qolma
yana azog’a, Topshurmisham sani qodir xudog’a,
Xush, omon bo’l, jonim, ketmali bo’ldum.

X ulosa.
Xulosa qilar ekanmiz, Qur’oni karimda qissalarning go’zali deb
atalgan Yusuf qissasi juda qadimiy syujetlardan biri ekanligi. Muso
alayhissalomga nozil qilingan Tavrotning birinchi kitobiga, keyin Iso
alayhissalom ta’limotini o’z ichiga olgan Injilga kiritilganligi haqida
bilimlar hosil qildik. Bu qissa Qur’oni karimga "Yusuf surasi" bo’lib
kiradi.
Andalibning "Yusuf va Zulayho" dostoni o’zining g’oyaviy xususiyatlari
bilan birga badiiyligi va tili nuqtai nazaridan ham o’ziga xos fazilatlarga
egadir. Avvalo shuni qayd qilish kerakki, umuman, Yusuf va Zulayho
sarguzashtini tasvirlashga bagishlangan asarlar boshqa asarlardan
o’zining bir fazilati bilan ajralib turadi. Bu "Yusuf va Zulayho"
qissasidagi syujetning har bir bo’lagi qahramonlarning tush ko’rishi
voqeasi bilan boshlanishidir. Hech qaysi dostonda "Yusuf va
Zulayho"dagidek qahramonlar ko’p tush ko’rmaydilar.

F OY DA LA NI LGA N A DA BI YOTLA R
1. V. Abdullayev. O’zbek adabiyoti tarixi. Darslik. 2-kitob.
T.: “O’qituvchi” 1980.
2. I. Adizova. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi. T.: “Fan”
2009.
3. Q. Tohirov. Xalq qissasi “Yusuf va Zulayho”ning matni
va tadqiqi. Sam.: 2001.
4. R. Orzibekov. (XVII-XIX asr I yarmi) T.: 2006.
5. F. Musamuhammedov. Shoir Andalib haqida / O’zbek
tili va adabiyoti. Jurnal. 1963. №4. 63-bet.

Mavzu : Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostoni.

A NDA LI BNI NG “ Y USUF VA ZULAY HO” DOSTONI R E J A : 1. Nurmuhammad Andalib hayoti va adabiy merosi 2. Qissalarning go’zali “Yusuf va Zulayho” dostonining yaratilish manbaalari 3. “Yusuf va Zulayho” mavzuidagi dostonlarda an’ana va o’ziga xosliklar 4. Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostonidagi she’riy parchalarning janriy xususiyatlari 5. Xulosa. 6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Biz tadqiqotga tortgan Andalibning “Yusuf va Zulayho” qissasi qadimiy syujetga ega asarlardan hisoblanadi. Dastlab qissa sura sifatida Qur’oni karimda mavjud bo’lgan paytlardan boshlab Chahoryorlar, Sahobalar, Muhaddislar, mufassirlar, mutasavvuflar va qissaxon roviylar Tavrot, Injil va folklor namunalaridan foydalanib syujetni to’ldirish, mukammallashtirishga kirishganlar va bunda fantaziyaga ham keng o’rin berilgan. Undagi har bir voqea xilma-xil shakl va yo’nalishlarda izohlangan. Keyingi asarlarda arab, fors-tojik va turkiy adabiyotlarda yuzaga kelgan «Qisasul-anbiyo»larda ana shu izohlardan foydalanishgan.

O'xshashlar

Muhammad Yusuf

Yusuf Xos Hojib

“Rustamxon” dostoni

“Alpomish”dostoni

“Eneida” dostoni.