Yusuf Xos Hojib

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1490.4375 KB

Ko'chirib olish


Yus u f Xo s Ho j i b X I a s r d a
y a s h ab i j o d e t g a n b u y u k
o ‘ z b e k ( t u r k i y x a l q l ar ) s h o i r i
h i s o b l a n ad i . Yu s u f - a s l i s m i .

Yu s u f h o z i rgi
Qi r g ‘ i z i s t o n n i n g Ta l a s
vo d i y s i h ud u d i d a g i q a d i m i y
B o l o s o g ‘ u n s h a h r i d a
t u g ‘ i l g an . B o l o s o g ‘ u n i y
d e y i l i s h i s h u n d a n . B a’ z i
m an b a l a r d a b u s h a h a r
Qu z o ‘ r d a d e b h a m t i l g a
o l i n ad i .


Ay n a n « Q u t a d g ‘ u b i l i g »
do s t o n i za m o n h u k m d o r i
t a h s i n i g a s a zo v o r
b o ‘ l g a n i u ch u n m u a l l i f g a
« x o s h o j i b » , y a ’ n i es h i k
o g ‘ a s i ra s m i y l a v o z i mi
b er i l g a n . S h o i r u n i
t a x a l l u s i g a q o ‘ s h i b
o l g a n .

S H O I R N I N G Q A B R I VA M A Q B A R A S I


B i z g a Yu s u f X o s H o j i b n i n g b i r g i n a
« Q u t a d g ‘ u b i l i g » a s a r i y et i b k el g a n .
S h o i r h a y o t i g a o i d m a ’ l u m o t l a rn i
h a m f a q a t s h u d o s t o n d a n g i n a
t o p a m i z . A s a r h i j r i y 4 6 2 , y a ’ n i
m i l o d i y 1 0 6 9 - 1 0 7 0 - y i l i K o s h g ‘ a r d a
y o z i b t u g a l l a n g a n .

H a j m i 6 mi n g 4 0 9 b a y t d a n i b o r a t .


Do s t o n y ar a t i l g a n XI a s r Q o r ax o n i y l a r
d a v l a t i n i n g en g g u l l ag an d av r i e d i . Yu q o r i
C h i n d a n Ka s p i y d e n g i z i g a q a d a r b o ‘ l g a n j u d a
k a t t a h u d u d s h u s al t a n a t h u k m i o s t i d a b o ‘ l g a n .

Ko s h g ‘ ar ( i k k i n c h i n o m i O ‘ r d u k e n t ) s h u u l u g ‘
s al t an at n i n g p o y t a x t i ed i . B o l o s o g ‘ u n
m am l ak at n i n g m u h i m m a r k az l a r i d an b i r i
h i s o b l a n a r d i .


A s a r n a s r i y h a m d a s h e ’ r i y m u q a d d i m a d a n t a s h q a r i ,
7 1 m a x s u s b o b d a n t a s h k i l t o p g a n .
B o b l a r d a k o ‘ p r o q s a v o l - j a v o b , m u n o z a r a o l i b
b o r i l a d i .

S o ' n g A l l o h g a “ h a m d ” ( m a q t o v ) v a p a y g ' a m b a rg a n a ' t "
q i s m l a r i k e l a d i . H u k m d o r B u g ' r a x o n t a v s i f i g a m a x s u s
b o b b a g ' i s h l a n g a n . U n d a n k e y i n o l a m n i n g q u r i l i s h i ,
b i l i m t a ' r i f i , t i l o d o b i h a q i d a h a m a l o h i d a - a l o h i d a
b o b l a r b o r. S o ' n g m u a l l i f n i n g o ' z - o ' z i g a m u r o j a a t i ,
e z g u l i k a m a l l a r i , u q u v - i d r o k f o y d a l a r i , k i t o b g a n o m
b e r i l i s h i h a q i d a s o ' z y u r i t i l i b , g a p e l i g ( p o d s h o )
K u n t u g ' d i g a k e l i b t a q a l a d i . U n i n g o d i l h u k m d o r
s i f a t i d a g i t a ' r i f - t a v s i f i d a n s o ' n g , 1 2 - b o b d a n e ' t i b o r a n
a s a r v o q e a s i b o s h l ' a n a d i . Asar tuzilishi


Yu s u f X o s Ho j i b d o s t o n i n i t u g al l ag a c h , u n i
za m o n h u k m d o r i ( el i g ) Ta vg ‘ a ch x o n U l u g ‘
B u g ‘ r a Q o r a x o n g a t a q d i m e t a d i .

A s a r n i n g b o r- y o ‘ g ‘ i u c h n u s x a s i g i n a s a q l a n i b
q o l g a n :
1 . Ve n a n u s x a s i .
2 . Q o h i r a n u s x a s i .
3 . N a ma n g a n n u s x a s i . Bebaho sovg`a


U m i l o d i y 1 4 3 9 - y i l i ( A l i s h e r N a v o i y t a v a l l u d i d a n i k k i
y i l g i n a o l d i n ) H i r o t d a u y g ‘ u r y o z u v i b i l a n k o ‘ c h i r i l g a n .
( U y g ‘ u r y o z u v i a r a b a l i f b o s i a s o s i d a s h a k l l a n t i r i l g a n
s o f t u r k i y y o z u v e d i . )

K i t o b Tu r k i y a n i n g Tu g o t s h a h r i g a , 1 4 7 4 - y i l i e s a
I s t a n b u l g a k e l t i r i l g a n .

U n i k e y i n c h a l i k I s t a n b u l d a m a s h h u r s h a r q s h u n o s
H a m m e r P u rg s h t a l l s o t i b o l i b , Ve n a d a g i S a r o y
k u t u b x o n a s i g a k e l t i r a d i .

1 8 2 3 - y i l i f r a n s u z s h a r q s h u n o s i J a u b e r t
A m e d e e ( A m a d e e ) b u b u y u k a s a r h a q i d a m a ’ l u m o t c h o p
e t i b ( e ’ l o n q i l i b ) , u n i i l m a h l i g a t a n i s h t i r a d i . 1 . V E N A N U S X A S I


1896-yili asarning arab yozuvi
asosidagi turkiy alifboda ko‘chirilgan
nusxasi Qohirada topildi. 2 . Q O H I R A N U S X A S I


S h a r q s h u n o s Va l i z o d a 1 9 1 4 - y i l n i n g 2 0 - a p r e l i d a
Q o z o n u n i v e r s i t e t i q o s h i d a g i A r x e o l o g i y a , t a r i x v a
e t n o g r a f i y a j a m i y a t i g a F a rg ‘ o n a e k s p e d i t s i y a s i
h a q i d a y o z g a n h i s o b o t i d a n a m a n g a n l i k M u h a m m a d
h o j i E s h o n L o l a re s h d e g a n k i s h i n i n g q o ‘ l i d a
« Q u t a d g ‘ u b i l i g » n i n g y a n a b i r n u s x a s i m a v j u d l i g i
h a q i d a m a ’ l u m o t b e r a d i .

B u y u k o ‘ z b e k o l i m i ( a t o q l i a d a b i y o t s h u n o s )
A b d u r a u f F i t r a t 1 9 2 4 - y i l i M u h a m m a d h o j i E s h o n
L o l a r e s h d a n s h u q o ‘ l y o z m a n i o l i s h g a m u y a s s a r
b o ‘ l a d i . 3 . N A M A N G A N N U S X A S I


« Q u t a d g ‘ u b i l i g » k a m n u s x a d a s a q l a n i b q o l g a n b o ‘ l s a h a m ,
m u a l l i f u n i n g o ‘ z d a v r i d a m a s h h u r e k a n i n i y o z a d i :

C h i n l i k l a r u n i « A d a b u l - m u l u k » ( « P o d s h o h l a r o d o b i » ) ;

M o c h i n l i k l a r « A m i n u l - m a m l a k a t » ( « M a m l a k a t o m o n l i k l a r i » ) ;

S h a r q e l i n i n g u l u g ‘ l a r i « Z i y n a t u l - u m a r o » ( « A m i r l a r z i y n a t i » ) ;

E r o n l i k l a r e s a « S h o h n o m a y i t u r k i y » ( « Tu r k i y s h o h n o m a » ) ;

T u r o n l i k l a r « Q u t a d g ‘ u b i l i g » ;

B a ’ z i l a r e s a « P a n d n o m a y i m u l u k » ( « P o d s h o h l a r p a n d n o m a s i » )
d e b a t a y o t g a n i q a y d e t i l a d i . Mashhur doston


« Q u t » — b a x t , s ao d a t , « b i l i g » e s a — b i l i m
d e g an i .

S h u n g a k o ‘ r a, as a r n i n g n o m i n i « B a x t g a
el t u v c h i b i l i m » y o k i « S ao d a t g a y o ‘ l l o v c h i
b i l i m » d e b t ar j i m a q i l i s h m u m k i n .

Ab d u r a u f F i t r a t u n i « B ax t l i k l a n i s h b i l i m i »
d e b o ‘ g i rga n .D O S TO N N O M I N I N G
M A’ N O S I


D o s t o n d a t o ‘ r t a s o s i y q a h r a m o n b o r :
1. K u n t u g ‘ d i ( c h i q q a n Q u y o s h ) - e l i g , y a ’ n i
h u k m d o r. U a d o l a t r a m z i b o ‘ l i b k e l g a n ;
2. O y t o ‘ l d i ( t o ‘ l g a n O y ) - v a z i r. U b a x t v a d a v l a t
r a m z i h i s o b l a n a d i ;
3. O ‘ g d u l m i s h a q l g a t o ‘ l g a n ) - v a z i r n i n g o ‘ g ‘ l i .
U a q l v a z a k o v a t r a m z i y a n g l i g ‘ t a s v i r l a n g a n ;
4. O ‘ z g ‘ u r m i s h ( u y g ‘ o n g a n ) - v a z i r n i n g
q a r i n d o s h i . U a s a r d a q a n o a t , o f i y a t , y a ’ n i
s o g ‘ l o m l i k r a m z i s i f a t i d a q a l a m g a o l i n g a n . D O S TO N N I N G A S O S I Y QA H R A M O N L A R I


E l i g K u n t u g ' d i n i n g a d o l a t i h a q i d a g i g a p l a r b u t u n d u n y o g a
t a r a l a d i . H a r t o m o n d a n u n i n g h u z u r i g a o d a m l a r k e l a b o s h l a y d i l a r.
S h u l a r q a t o r i d a k o ' p m a s h a q q a t l a r c h e k i b O y t o ' l d i n o m l i o q i l v a
m a r d k i s h i h a m k e l a d i . K u n t u g ' d i u n i h a r t o m o n l a m a s i n a b k o ' r i b ,
a d o l a t i v a s a d o q a t i g a i s h o n c h h o s i l q i l g a c h , o ' z i g a v a z i r q i l i b
o l a d i . Yu r t d a n i z o m v a q o i d a u s t u v o r b o ' l i b , s h u d a r a j a d a a d o l a t
q a r o r t o p a d i k i , x a z i n a o l t i n g a t o ’ l i b , q o ' z i b o ' r i b i l a n y o n m a - y o n
o m o n l i k d a y a s h a y b o s h l a y d i . L e k i n k u n l a r d a n b i r k u n O y t o ' l d i
x a s t a l a n i b v a f o t e t a d i . O ' l i m i o l d i d a n o ' g ' l i O ' g d u l m i s h g a
K u n t u g ' d i x i z m a t i g a b o r i s h i n i v a s i y a t q i l a d i . O ' g ' l i u l g ' a y i b ,
k a m o l g a y e t g a c h , p o d s h o h u z u r i g a b o r i b , u n i n g e ' t i b o r v a
h u r m a t i g a s a z o v o r b o ' l a d i . O y t o ' l d i d a n h a m o q i l v a t a d b i r l i
c h i q i b , e l - y u r t n i y a s h n a t i b y u b o r a d i . Ta b i i y k i , e l - y u r t k e n g a y i b ,
i s h l a r k o ' p a y i b b o r a v e r a d i . . .Q I S QA S AT R L A R DA A S A R V O Q E A L A R I


D a r s l i k d a g i p a rc h a Q a y u m K a r i m o v
t a b d i l i d i r.

« B e k l i k k a l o y i q b e k q a n d a y b o ‘ l i s h i n i
a y t a d i » q i s m i a s a r n i n g 3 1 - b o b i b o ‘ l i b
k e l g a n . U n d a j a m i y a t n i b o s h q a r i s h u c h u n
h u k m d o r g a , y a ’ n i b e k k a m u h t o j l i k
b o r l i g i d a n k e l i b c h i q i b , s h o i r b e k l i k k a l o y i q
s h a x s d a q a n d a y i n s o n i y f a z i l a t l a r
s h a k l l a n g a n b o ‘ l i s h i l o z i m l i g i m a s a l a s i n i
a t ro f l i c h a b a d i i y - a x l o q i y t a d q i q v a t a h l i l
q i l a d i . B o b , o d a t d a g i d e k , s a v o l - j a v o b
t a r z i d a d a v o m e t a d i . B E G L I K K A S A Z A
B O ‘ L G ‘ U T E K B E G
N E K U T E K K E R A K I N AY T U R

B e kl i k m us t a h ka m bo ‘ l i sh i uc hu n
t o ‘ r t n a r s a g a :
1. K u c h l i l a s h k a rg a ;
2. K u c h l i l a s h k a r n i s a q l a s h u c h u n k o ‘ p
b o y l i k k a ;
3. K o ‘ p b o y l i k n i t o ‘ p l a s h u c h u n b a d a v l a t
x a l q q a ;
4. B o y - b a d a v l a t x a l q q a e g a b o ‘ l i s h u c h u n
a d o l a t l i s i y o s a t y u r i t i s h g a k a t t a e h t i y o j
b o r. 4 USTUN

Va zi r — b e k ma n a b u b es h i l l a t d a n
e h t i y o t b o ‘ l m o g ‘ i z a r u r :
1. Sh o s h q a l o q l i k ;
2. O ch ko ‘ z l i k ;
3. J a h o l a t ( a q l b i l a n e m a s , j a h l b i l a n
i s h k o ‘ r i s h , b i l i m s i zl i k) ;
4. Bu zu q f e’ l l i l i k ;
5. Yo l g ‘ o n c h i l i k . 5 ILLAT


1 . Y. X . H o j i b q a c h o n q a y e r d a y a s h a b i j o d e t g a n ?

2 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” q a c h o n y o z i l g a n ?

3 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i n g n e c h t a n u s x a s i y e t i b k e l g a n ?

4 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i k i m s o t i b o l g a n ?

5 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i n g N a m a n g a n n u s x a s i h a q i d a m a ’ l u m o t b e r i n g .

6 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” q a n d a y s h a k l d a v a q a n d a y v a z n d a y o z i l g a n ?

7 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i “ B a x t l i k l a n i s h b i l i m i ” d e b t a r j i m a q i l g a n o l i m
k i m e d i ?

8 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i n g q a h r a m o n l a r i n i s a n a n g ?

9 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” d a b e k l i k m u s t a h k a m b o ’ l i s h i u c h u n t o ’ r t n a r s a g a
e h t i y o j b o r l i g i a y t i l g a n . S h u t o ’ r t n a r s a n i m a e d i ?

1 0 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” d a v a z i r, y a ’ n i b e k o ’ z i d a s h u n d a y k o ’ p
f a z i l a t l a r n i k a m o l g a y e t k a z i s h b i l a n b i r g a b e s h i l l a t d a n e h t i y o t
b o ’ l m o g ’ i z a r u r l i g i a y t i l g a n . B u b e s h n a r s a n i m a e d i ?

11 . “ Q u t a d g ’ u b i l i g ” n i s h e ’ r i y y o ’ l b i l a n o m m a b o p q i l i b
o ’ z b e k c h a l s h t i r i l g a n o l i m k i m ?
B I L I M I N G I Z N I S I N A N G !

( X I a sr ) Yusuf Xos Hojib

 Yus u f Xo s Ho j i b X I a s r d a y a s h ab i j o d e t g a n b u y u k o ‘ z b e k ( t u r k i y x a l q l ar ) s h o i r i h i s o b l a n ad i . Yu s u f - a s l i s m i .  Yu s u f h o z i rgi Qi r g ‘ i z i s t o n n i n g Ta l a s vo d i y s i h ud u d i d a g i q a d i m i y B o l o s o g ‘ u n s h a h r i d a t u g ‘ i l g an . B o l o s o g ‘ u n i y d e y i l i s h i s h u n d a n . B a’ z i m an b a l a r d a b u s h a h a r Qu z o ‘ r d a d e b h a m t i l g a o l i n ad i .

 Ay n a n « Q u t a d g ‘ u b i l i g » do s t o n i za m o n h u k m d o r i t a h s i n i g a s a zo v o r b o ‘ l g a n i u ch u n m u a l l i f g a « x o s h o j i b » , y a ’ n i es h i k o g ‘ a s i ra s m i y l a v o z i mi b er i l g a n . S h o i r u n i t a x a l l u s i g a q o ‘ s h i b o l g a n .

S H O I R N I N G Q A B R I VA M A Q B A R A S I

O'xshashlar

Muhammad Yusuf

Muhammad Yusuf she’riyatining sintaktik xususiyati

Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostoni

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf - diniy notiqlik vakili sifatida

Shayx Muhammad Solih Muhammad Yusuf – diniy notiqlik vakili sifatida