logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Jahonning siyosiy xaritasi

Jahonning siyosiy xaritasi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5502.0029296875 KB
Ko'chirib olish
J ahonning siy osiy xarit asi Siyosiy xarita, davlat, Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), eng yirik va «mitti» davlatlar, orol davlatlar, yarimorol davlatlar, ichki kontinental davlatlar, mustaqil davlatlar. Jahonning siyosiy xaritasida, 2018-yil holatiga ko‘ra, 240 dan ortiq mamlakat bo‘lib, jumladan jahon hamjamiyati tomonidan mustaqilligi ras man tan olingan 194 ta suveren davlat mavjud. Bulardan 193 tasi BMTning faoliyatida a’zo davlatlar sifatida, 1 tasi (Vatikan) esa kuzatuvchi- davlat bo‘lib ishtirok etmoqda. Davlatlar bir-biridan turli xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bun day muhim jihatlaridan biri hududning kattaligi hisoblanadi. Jahondagi 29 ta mustaqil davlatning maydoni 1 mln km 2 dan katta bo‘lib, jumladan 12 tasining hududi 2 mln km 2 dan, 6 tasining maydoni 5 mln km 2 dan kat tadir. May doni 5 mln k m 2 dan k at t a eng y irik dav lat lar. Shu bilan birga dunyodagi davlatlar orasida bir guruh hududiy jiha tidan mayda, yoki «mitti» davlatlar ham o‘ziga e’tibor tortadi (1-jadvalga qarang). Vat ik an 1-jadval J ahonning 10 t a eng y irik v a 10 t a eng k ichik dav lat lari № Davlatlar Hududi (ming km2) № Davlatlar Hududi (ming km2) 1 Rossiya 17075 185 Malta 0,32 2 Kanada 9976 186 Maldiv Respublikasi 0,3 3 Xitoy 9599 187 Sent-Kits va Nevis 0,26 4 Amerika Qo‘shma Shtatlari 9519,4 188 Marshall orollari 0,18 5 Braziliya 8515,7 189 Lixtenshteyn 0,16 6 Avstraliya 7692,0 190 San-Marino 0,06 7 Hindiston 3287,2 191 Nauru 0,02 8 Argentina 2780,4 192 Tuvalu 0,02 9 Qozog‘iston 2724,9 193 Monako 0,002 10 Jazoir 2381,7 194 Vatikan 0,0004 Osiyoda (Maldiv Respublikasi, Singapur, Bahrayn), Jahonning siyosiy xaritasida maydoni 1 ming km 2 ga yetmaydi gan 24 ta mustaqil davlat bor. Bunday davlatlar turli qit’alarda, xususan Yevropada (Vatikan, Monako, San-Marino, Lixtenshteyn va boshqalar), Osiyoda (Maldiv Respublikasi, Singapur, Bahrayn), Amerikada (Sent-Kits va Nevis, Grenada, Barbados va boshqalar), Okeaniyada (Nauru, Tuvalu, Marshall orollari va boshqalar) joylashgan. Davlatlar geografik o‘rni nuqtayi nazaridan, birinchi navbatda, dengiz ga chiqish imkoniyatiga ega hamda bunday imkoniyati yo‘q davlatlarga bo‘linadi. Dengizga chiqish imkoniyati bor davlatlar orasida esa orol, yarimorol va dengizbo‘yi kontinental davlatlar ajratiladi. Orol davlatlar qatoriga Indoneziya, Filippin, Yaponiya, Shri-Lanka kabi Osiyo, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Islandiya singari Yevropa, Madagaskar, Kabo-Verde, Komor orollari kabi Afrika, Kuba, Gaiti, Yamayka singa ri Amerika davlatlari hamda Okeaniyadagi Papua-Yangi Gvineya, Yangi Zelandiya, Fiji va boshqalar kiradi. Eng yirik orol mamlakatlar Saudiya Arabistoni, Ispaniya, Italiya, Norvegiya, Koreya Respublikasi, Vyetnam kabi davlatlarni esa yarimo rol davlatlariga misol qilib keltirish mumkin. 54 2 3 61 Dengizbo‘yi kontinental davlatlar esa materiklarning asosiy qismida joylashgan bo‘lib, dengizga chiqish yo‘llariga ega. Bunday davlatlar dunyoda ko‘p (Fran-siya, Germa niya, Polsha, Xitoy, Misr, AQSH va h.k.). 1 2 3 4 56 Dunyo okeani va uning dengizlariga bevosita tutash bo‘lmagan dav latlar ichki kontinental davlatlar guruhini tashkil etadi. Bunday geogra fik joylashuvga ega davlatlar jahon siyosiy xaritasida 44 ta. O‘zbekiston Respublikasi ham ichki kontinental davlat hisoblanadi. Jahonning hozirgi siyosiy xaritasi turli tarixiy jarayonlar ta’sirida shakllangan. Ayniqsa, Birinchi va Ikkinchi jahon urushlari, mustamla ka tizimining yemirilishi, sotsialistik tuzumning barham topishi kabi jarayonlar alohida e’tiborga loyiqdir. 1990-yil Ushbu tarixiy voqealar ta’sirida XX va XXI asrlar mobaynida dunyoda mustaqil davlatlar soni muttasil o‘sib keldi (2-jadval). 2-jadval J ahon v a qit ’alarda must aqil dav lat lar sonining o‘zgarib borishi Hudud Mustaqil davlatlar soni 1900-y. 1945-y. 1990-y. 2000-y. 2018-y. Yevropa 24 31 33 43 44 Osiyo 9 18 40 47 48 Afrika 4 3 52 53 54 Amerika 20 22 35 35 35 Avstraliya va Okeaniya 0 2 12 13 13 Jahon 57 76 172 191 194 Jahonning siyosiy xaritasida so‘nggi davrda eng katta o‘zgarishlarni keltirib chiqargan tarixiy voqea 1991-yilda sobiq Sovet Ittifoqining parchalanishi bo‘ldi. Buning natijasida 15 ta yangi mustaqil davlat vujudga keldi: Rossiya, Ukraina, Belarus, Moldova, Litva, Latviya, Estoniya, Gruziya, Armaniston, Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston. Yevropada 1991–1992-yillarda Yugoslaviyaning parchalanishi natijasida Sloveniya, Xorvatiya, Bosniya va Gersegovina hamda Makedoni ya (2019-yildan boshlab Shimoliy Makedoniya deb nomlanadi) mustaqil bo‘ldi. Yugoslaviya tarkibida o‘shanda faqat Serbiya bilan Chernogoriya qoldi. 2006-yilda esa Chernogoriya Serbiyadan ajralib, mustaqil davlatga aylandi. 1993-yil 1-yanvardan Chexoslovakiya davlati o‘rnida Chexiya va Slo vakiya mustaqil respublikalari barpo bo‘ldi. Chexiya Slo vakiya Jahon siyosiy xaritasidagi bu o‘zgarishlar xalqaro sotsialistik tuzumining barham topishi bilan bog‘liq. Shuningdek, ushbu jarayon bilan bog‘liq ravishda 1990- yilda Yevropada ikki nemis davlati (Germaniya Federativ Respublikasi va Germaniya Demokratik Respublikasi) qo‘shilishi natija sida yagona Germaniya Federativ Respublikasi, GDR GFR Osiyoda esa Yaman Arab Respublikasi va Yaman Xalq Demokratik Respublikasi birlashishi hisobiga yagona Yaman Respublikasi tashkil etildi. Boshqa siyosiy jarayonlar ta’sirida ham jahonning siyosiy xaritasida yangi suveren davlatlar paydo bo‘lishi davom etdi. Afrikada 1993-yilda ko‘p yillik urush natijasida Eritreya Efiopiya tarkibidan ajralib, suve ren davlat maqomiga ega bo‘ldi. Efiopiya Eritrey Okeaniyada 1994-yilda Palau davlati AQSHning nazorati ostidagi hududdan mustaqil davlatga aylandi. Janu bi-sharqiy Osiyoda 2002-yilda Sharqiy Timor mustaqil davlatlar qatorini to‘ldirdi. Afrika qit’asida 2011-yil 9-iyulda referendum natijalariga ko‘ra, Sudan tarkibidan Janubiy Sudan davlati ajralib chiqdi. 1. Jahonning siyosiy xaritasidagi XX va XXI asrlar davomida ro‘y bergan o‘zgarishlar asosan qanday tarixiy voqea va jarayonlar bilan bog‘liq bo‘ldi? 2. Sovet Ittifoqi parchalanishi natijasida qaysi davlatlar mustaqillikka erishdi? 3. Atlasdagi jahonning siyosiy xaritasi yordamida bitta katta orolda hamda yirik orollar guruhlarida joylashgan davlatlarni aniqlang. Foydalanilgan adabiyotlar: • A. AbduQayyumov, I. Safarov, M. Tillaboyeva, V. Fedorko – Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 9- sinf o‘quvchilari uchun darslik, Toshkent – “O‘zbekiston” – 2019

J ahonning siy osiy xarit asi

Siyosiy xarita, davlat, Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), eng yirik va «mitti» davlatlar, orol davlatlar, yarimorol davlatlar, ichki kontinental davlatlar, mustaqil davlatlar.

Jahonning siyosiy xaritasida, 2018-yil holatiga ko‘ra, 240 dan ortiq mamlakat bo‘lib, jumladan jahon hamjamiyati tomonidan mustaqilligi ras man tan olingan 194 ta suveren davlat mavjud.

Bulardan 193 tasi BMTning faoliyatida a’zo davlatlar sifatida, 1 tasi (Vatikan) esa kuzatuvchi- davlat bo‘lib ishtirok etmoqda.

Davlatlar bir-biridan turli xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bun day muhim jihatlaridan biri hududning kattaligi hisoblanadi.

O'xshashlar

Amerikaning siyosiy xaritasi
Afrika geografik o‘rni va siyosiy xaritasi.
Yevropaning geografik o‘rni, chegaralari va siyosiy xaritasi
Yevropaning geografik o‘rni, chegaralari va siyosiy xaritasi
Osiyo qit’asining geografik o‘rni, chegaralari va siyosiy xaritasi