JOYDA BAJARILADIGAN GEODEZIK VA TOPOGRAFIK SYOMKALAR 2

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119.5771484375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: JOYDA BAJARILADIGAN
GEODEZIK VA TOPOGRAFIK SYOMKALAR.
REJA:
1. Topografik syomka haqida .
2. Geodeziya fanining kelib chiqishi va rivojlanishi .
3. Geodezik asboblar haqida.
4. Mukammal planli geodezik rejalash ishlarini bajarish.
5. Xulosa.


Topografik syomka - topografik plan yoki xarita asl nusxasini
yaratishda bajariladigan ishlar. Bu ishlar joy topografik
elementlarining planli o rnini va balandligini geodezik asos
ʻ
punktlariga nisbatan aniklash va ularni qog ozda shartli
ʻ
belgilar bilan tasvirlashdan; aholi yashaydigan joylar, daryolar,
ko llar va boshqa nomlarini aniqlashdan, planda
ʻ
tasvirlanadigan joyning topografik elementlari — daryolar suvi
oqimining yo nalishini, o rmon daraxtlarining turi va
ʻ ʻ
o lchamlarini va boshqalarni aniqlashdan iborat.
ʻ


Hozirgi kunda Topografik s yomka stereotopografik, qo shma ʼ ʻ
aerofototopografik (fotoplanda bajariladigan s yomka), yer usti
ʼ
fototopografik va menzula s yomkalar usullarida bajariladi.
ʼ
Stereotopografik va qo shma aerofototopografik s yomka eng
ʻ ʼ
asosiy Topografik s yomka usullari xisoblanadi. Yer usti
ʼ
fototopografik s yomka tog li hududlarda mustaqil ravishda
ʼ ʻ
hamda aerofototopografik s yomka usuli bilan birga qo llanishi
ʼ ʻ
mumkin. Menzula s yomkasi aerofotos yomka materiallari
ʼ ʼ
bo lmagan hollarda qo llanadi. S yomkalar boshqa
ʻ ʻ ʼ
(taxeometrik s yomka, teodolit s yomka) usullarda ham
ʼ ʼ
bajarilishi mumkin; bunda tuziladigan topografik planlarning
anikG shgi va mazmuni belgilangan talablarga javob bera
ʻ
olishi shart.


Geodeziya (geo-yer va yun. daio — bo laman) — Yerning shakli va o lchamlarini ʻ ʻ
aniqlash, Yer yuzasini plan va xaritalarda tasvirlash hamda muhandislik
inshootlarini qurishdagi qidiruv ishlari, ularni loyihalash, qurish va ulardan
foydalanishda bajariladigan o lchash ishlari haqidagi fan.
ʻ

Geodeziya oliy geodeziya, geodeziya yoki topografiya, muhandislik geodeziyasi,
haritagrafiya va fototopografiya kabi mustaqil fanlarga bo linadi. Yer shakli va
ʻ
o lchamlarini aniqlash, mamlakat haritalarini tuzish uchun kerakli bosh geodezik
ʻ
asosni barpo etish, uni zamonaviy talablarga javob beradigan darajada saqdab
turish, katta maydonlarda olib boriladigan geodezik o lchash ishlariii tashkil etish,
ʻ
ularni bajarish bilan oliy Geodeziya shug ullanadi. Yer yuzasining ayrim bo laklarini
ʻ ʻ
plan, harita va profillarda tasvirlashda bajariladigan geodezik o lchash ishlari bilan
ʻ
muhandislik geodeziyasi, Yer yuzasining katta bo lagini tasvirlash usullari bilan
ʻ
haritagrafiya, joyning plan va haritalarini fotosuratlardan foydalangan holda tuzish
usullarini fototopografiya fani o rganadi.
ʻ


Qadimda yer o lchash va xo jalik ishlari uchun plan hamda haritalar tuzishda G.dan ʻ ʻ
foydalanishgan. Mil. av. 7-asrda Bobil va Ossuriyada loydan ishlangan
taxtachalarga geografik haritalar tuzishgan. Mil. av. 6—4-asrlarda Yerning
sharsimon ekanligini aytishgan. Mil. av. 3-asrda Misrda unumdor yerlarni bo lish va
ʻ
o lchash bilan shug ullanganlar. Keyinchalik joylarni o lchash va Yer o lchamlarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
aniqlash, tarx tuzish, muhandislik inshootlarini qurishda G. o lchashlar bajarilgan.
ʻ
Misrlik olim Eratosfen to g ri geometrik prinsiplar asosida birinchi marta Yer
ʻ ʻ
sharining radiusini aniqlagan. Shu davrlarda Aristotel ishlarida "G." astronomiya,
haritagrafiya va geogr. bilan bog liq bo lgan bilimlar tarmog i sifatida namoyon bo la
ʻ ʻ ʻ ʻ
boshladi. Mil. av. 2-asrda astronom va matematiklar joyning geografik kengligi va
uzunligi hamda haritalardagi meridianlar va parallellar to g risida tushunchalar
ʻ ʻ
kiritishgan. Yunoniston va Misr olimlari Yerning shakli va o lchamlarini aniqlaganlar.
ʻ
G. fani Arabiston, Xitoy, Hindiston va O rta Osiyoda ham taraqqiy etgan.
ʻ


9-asr boshlarida Abu Abdullo Muhammad ibn Muso Xorazmiy, keyinchalik Abu
Rayhon Beruniy Yerning o lchamlarini aniqlaganlar. Abu Rayhon Beruniyning ʻ
geodeziyaga oid asari "Turar joylar orasidagi masofani tekshirish uchun joylarning
chegaralarini aniq-lash" — "Geodeziya" ilk asar bo lib unda haritagrafiyaga doyr
ʻ
ko p masalalar yechilgan va G.ning fan sifatida shakllanishiga ana shu kitobi asos
ʻ
bo lgan. O sha davrda xalifa Ma munning topshirig iga binoan birinchi marta
ʻ ʻ ʼ ʻ
almavsil (Mosul) sh. yaqinida gradus o lchamlari bajarilib, Yer sharining radiusi aniq
ʻ
o lchab topilgan. Hoz. zamon G. va geodezik ishlarning rivojlanishi 17-asrda
ʻ
qarash trubasining va triangulyatsiya usulining ixtiro kilinishidan boshlangan.
Burchak o lchash asbobi — teodolitnint paydo bo lishi hamda uning qarash trubasi
ʻ ʻ
bilan birlashtirilishi triangulyatsiyada burchak o lchashlarning aniqpigini oshiradi.
ʻ
Yer sirtidagi nuqta balandligini aniqlaydigan barometr ixtiro qilindi, topografik
haritalar tuzishni soddalashtiruvchi topografik suratga olishning grafik usullari
ishlab chiqildi. 18-asr o rtalarida fransuz olimi A. Klero Yer shaklining asosiy
ʻ
nazariyasini ishlab chiqdi va Yer sferoidida geografik kenglikka bog liq hodda
ʻ
og irlik kuchining o zgarish qonunini asoslab berdi.
ʻ ʻ


Qurilish geodeziyasi fani va uning vazifalari. Zamonaviy qurilish
maydoni sharoitida geodezik ishlar qurilish montaj ishlab chiqarish
texnologik jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Geodezik rejalash
ishlari qurilish maydonining umumiy grafigi asosida bajariladi.

Geodezik rejalash ishlari bino va inshootlarni loyixada ko'rsatilgan shakl
va o'lchamlari asosida qurish ,geometriyasini to'liq ta'minlash
maqsadida amalga oshiriladi. Bino va inshootlarni joyga ko'chirishga va
geodezik rejalash bilan bog'liq ishlar, qurilishdagi barcha tehnologik
jarayonlarni tashkil etuvchi qismi hisoblanadi. Ular asosiy va
mukammal rejalash ishlariga ajratiladi va planli hamda balandlik
rejalash ishlariga bo'linadi.

Asosiy planli rejalash ishlarining mohiyati, injenerlik inshootlari bosh
o'qlarining joydagi holatini aniqlashdan iborat. Ular qurilish maydonida
barpo etilgan planli geodezik asosning punktlaridan foydalanilgan
holda bajariladi.


Mukammal planli geodezik rejalash ishlari, inshootlar konstruksiyalari
qismlari va elementlarining planli holatini aniqlashdan iborat.

Asosiy balandlik rejalash ishlarini amalga oshirishdan maqsad , qurilish
maydonida asosiy reperlarni joyga ko'chirishdan iborat. Balandlikni
mukammal rejalash ishlari orqali montaj jarayonida konstruksiya
elementlarini balandlik bo'yicha joylashish holati aniqlanadi.

Qurilish maydonidagi geodezik ishlar geodezik asos barpo etish, qurilish
maydonida geodezik punktlar o'rnatish, geodezik o'lchash ishlarini bajarish va
ularni matematik qayta ishlashdan iborat. Geodezik punktlar o'rnini
tanlashda, ularni qurilish jarayonida saqlanib qolinishi va mustahkamligiga
hamda geodezik o'lchash ishlarini bajarishda qulayligiga etibor qaratiladi.

Tashqi va ichki geodezik asos turlari mavjud. Tashqi geodezik asos punktlari
bino va inshootlardan tashqarida , ichkisi esa bino va inshootlar yaqinida
joylashtiriladi. Avval tashqi, keyin esa ichki geodezik asos barpo etiladi.


Tashqi geodezik asos qurilish ishlarining no'linchi bosqichi, ya'ni kotlovanlar va
poydevorlar qurishni bajarish uchun hizmat qiladi. Bu bosqich jarayonida bino va
inshootlar qurilish no'linchi bosqichi deb yuritiladigan gorizontal yuzagacha
ko'tariladi. Birinchi qavatning poli no'linchi gorizont (qurilish no'li) hisoblanib , unga
nisbatan qurilish montaj ishlarining asosiy bosqichini bajarishdagi balandlik
bo'yicha rejalash ishlari olib boriladi.

Ichki geodezik asos tashqi asosni zichlashtirish yo'li bilan barpo etiladi. Ichki
geodezik asoslar o'zaro holatining aniqligi, tashqi asos punktlari aniqligidan
yuqoriroq bo'lishi kerak. Shu asosdan foydalanib yuqori aniqlikdagi geodezik
o'lchashlar bajariladi.

Planli geodezik asoslar triangulatsiya, trilateratsiya va poligonometriya usullarida ,
balandlik asoslar esa geometrik va trigonometrik nivelirlash usullari yordamida
barpo etiladi. Planli geodezik asos punktlari holati X,Y to'g'ri burchakli
koordinatalar bilan aniqlanadi. Amalda shartli ishchi koordinatalardan
foydalaniladi. Ushbu koordinata tizimining boshi etib qurilish maydonining janubiy
– g'arb burchagida joylashgan punkt tanlanadi. Bu barcha punktlar koordinatalari
musbat (+) ishorali bo'lishini ta'minlaydi.


Planli geodezik asos punktlari joyda turli konstruksiyadagi
poligonometrik belgilar bilan, balandlik geodezik asoslar – reperlar
yoki markalar yordamida maxkamlanadi.

Geodezik asos punktlari o'zaro holatining aniqligi qurilish ishlari
uchun o'rnatilgan hatolar cheki orqali aniqlanadi.

Tashqi geodezik asoslar uchun qurilish ishlarining no'linchi
bosqichini bajarishdagi belgilangan meyordan foydalaniladi. Ichki
geodezik asoslar uchun esa asosiy qurilish-montaj ishlarini
bajarishdagi belgilangan meyordan foydalaniladi.

Geodezik asoslar uchun talab etiladigan aniqlik , barcha rejalash
ishlari hamda qurilish-montaj ishlarini bajarish aniqligini birga
hisoblash orqali aniqlanadi.


Geodezik asboblar - geodezik qidiruv va tadqiqot ishlarida hamda qurilishda
qo llaniladigan o lchov vositalari, qurollari majmui; astronomiya-geodeziya
ʻ ʻ
tarmoqlarini, nivelir to rlarini yasashda, planlarni suratga tushirish (s yomka)da,
ʻ ʼ
muhandislik inshootlari, radioteleskoplarning antenna qurilmalari va b.ni qurish,
tiklash va ulardan foydalanishda masofalarni, burchaklarni, past-balandliklarni
o lchash uchun ishlatiladigan mexanik, optik-mexanik, elektr-optik va radioelektron
ʻ
qurilmalar va h. k.

Masofalar (chiziqlarning uzunliklari)ni o lchashda po lat o lchash lentalari (20–50 m),
ʻ ʻ ʻ
invar lentalar, osma invar simlar (24 m), optik kuzatish trubali masofa o lchagichlar,
ʻ
radiomasofa o lchagichlar, elektr-optik masofa o lchagichlar va b.dan foydalaniladi.
ʻ ʻ
Yo nalishlarni aniqlash va burchaklarni o lchashda astrolyabiya, bussol, teodolit va b.
ʻ ʻ
ishlatiladi. Past-balandliklarni o lchashda asosan optik-mexanik nivelirlar, nivelirlash
ʻ
reykalaridan foydalaniladi. Grafik suratga olishda asosan menzul suratga olish usuli
qo llaniladi. Bunda asosiy kurol kipregel va menzula hisoblanadi.
ʻ

O zbekistonda qadimdan astronomiya va me morlikda usturlab (astrolyabiya) dan
ʻ ʼ
keng foydalanishgan.

Xulosa.

Xulosaqilib aytganda, geodezik asboblar
yordamida ma’ lum joyni planini, topografik
kartasini tuzish mumkin. Bunda teodolet, niveler
va boshqa asboblar kerak buladi. Bu asboblar
yordamida joyni mukammal xaritasi tuziladi.
Xaritada xatolik 1mm gacha buladi. Agar bu
kursatkichdan utib ketsa, xarita ishlatishga
yaroqsiz hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Асомов М., Мирзалиев Т. Топография асослари ва картография.
Тошкент: «Ў итувчи», 1988.қ

2. Асомов М., Мирзалиев Т. Топография асослари ва
картографиядан лабаратория маш улотлари. Тошкент:
ғ
«Ў итувчи», 1990.
қ

3 . Quziboyev T topografiya asoslari toshkent 1974

4. Берлянт А.М. Картографический метод исследования. М.: 1978.

5. Гедымин А.В., Г.Ю.Грюнберг и др. Картография с основами
топографии. М.: «Просвещение», 1988.
6. ENTERNET SAYTLARI

MAVZU: JOYDA BAJARILADIGAN GEODEZIK VA TOPOGRAFIK SYOMKALAR. REJA: 1. Topografik syomka haqida . 2. Geodeziya fanining kelib chiqishi va rivojlanishi . 3. Geodezik asboblar haqida. 4. Mukammal planli geodezik rejalash ishlarini bajarish. 5. Xulosa.

 Topografik syomka - topografik plan yoki xarita asl nusxasini yaratishda bajariladigan ishlar. Bu ishlar joy topografik elementlarining planli o rnini va balandligini geodezik asos ʻ punktlariga nisbatan aniklash va ularni qog ozda shartli ʻ belgilar bilan tasvirlashdan; aholi yashaydigan joylar, daryolar, ko llar va boshqa nomlarini aniqlashdan, planda ʻ tasvirlanadigan joyning topografik elementlari — daryolar suvi oqimining yo nalishini, o rmon daraxtlarining turi va ʻ ʻ o lchamlarini va boshqalarni aniqlashdan iborat. ʻ

 Hozirgi kunda Topografik s yomka stereotopografik, qo shma ʼ ʻ aerofototopografik (fotoplanda bajariladigan s yomka), yer usti ʼ fototopografik va menzula s yomkalar usullarida bajariladi. ʼ Stereotopografik va qo shma aerofototopografik s yomka eng ʻ ʼ asosiy Topografik s yomka usullari xisoblanadi. Yer usti ʼ fototopografik s yomka tog li hududlarda mustaqil ravishda ʼ ʻ hamda aerofototopografik s yomka usuli bilan birga qo llanishi ʼ ʻ mumkin. Menzula s yomkasi aerofotos yomka materiallari ʼ ʼ bo lmagan hollarda qo llanadi. S yomkalar boshqa ʻ ʻ ʼ (taxeometrik s yomka, teodolit s yomka) usullarda ham ʼ ʼ bajarilishi mumkin; bunda tuziladigan topografik planlarning anikG shgi va mazmuni belgilangan talablarga javob bera ʻ olishi shart.

 Geodeziya (geo-yer va yun. daio — bo laman) — Yerning shakli va o lchamlarini ʻ ʻ aniqlash, Yer yuzasini plan va xaritalarda tasvirlash hamda muhandislik inshootlarini qurishdagi qidiruv ishlari, ularni loyihalash, qurish va ulardan foydalanishda bajariladigan o lchash ishlari haqidagi fan. ʻ  Geodeziya oliy geodeziya, geodeziya yoki topografiya, muhandislik geodeziyasi, haritagrafiya va fototopografiya kabi mustaqil fanlarga bo linadi. Yer shakli va ʻ o lchamlarini aniqlash, mamlakat haritalarini tuzish uchun kerakli bosh geodezik ʻ asosni barpo etish, uni zamonaviy talablarga javob beradigan darajada saqdab turish, katta maydonlarda olib boriladigan geodezik o lchash ishlariii tashkil etish, ʻ ularni bajarish bilan oliy Geodeziya shug ullanadi. Yer yuzasining ayrim bo laklarini ʻ ʻ plan, harita va profillarda tasvirlashda bajariladigan geodezik o lchash ishlari bilan ʻ muhandislik geodeziyasi, Yer yuzasining katta bo lagini tasvirlash usullari bilan ʻ haritagrafiya, joyning plan va haritalarini fotosuratlardan foydalangan holda tuzish usullarini fototopografiya fani o rganadi. ʻ

O'xshashlar

Joyda bajariladigan geodezik va topografik syomkalar

Chızıqlı ınshoat trassasını nıvelırlash natıjalarını ıshlab chıqısh va joy bo’ylama profılını chızısh.

Taxeometrik syomka

Topografiya ,kartagrafiya va GIS fanining rivojlanish tarixi

To’plamlar ustida bajariladigan amallarni modellashtirish va ularni vizuallashtirish