Maple va Python dasturlash tilida tenglama va tengsizliklar hamda sistemalarni yechish usullari

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

337.251953125 KB

Ko'chirib olish

MAPLE VA PYTHON
DASTURLASH TILIDA
TENGLAMA VA TENGSIZLIKLAR
HAMDA SISTEMALARNI
YECHISH USULLARI

REJA:
1. Maple haqida ma’lumot
2. Mapledagi gorizontal menyu bo’limlari
3. Pyton dasturlash tili
4. IDLE da ishlash

Maple muhiti 1980 yilda Waterloo, Inc (Kanada) firmasi tomonidan yaratilgan.
Bugungi kunda uning quyidagi versiyalari mavjud: Maple 5, Maple 6, Maple 7
va hokoza. Maple da belgili ifodalashlar bilan ishlash uchun asosiysini sxema
yadrosi tashkil qiladi. U belgili ifodalashlarning yuzlab bazaviy funksiya va
algoritmlaridan iborat. Shu bilan birga operator, buyruq va funksiyalarning asosiy
kutubxonasidan iborat. Umumiy hisobda Maple 5 da 2500 ta, Maple 6 da 2700
ta, Maple 7 da 3000 ga yaqin funksiyalar mavjud. Bu shu narsani anglatadiki,
ko plab masalalarni sistema bilan to g ridan-to g ri muloqot tarzida yechish ‟ ‟ ‟ ‟ ‟
mumkin bo ladi. Maple dasturlashsiz katta hajmdagi masalalarni yechish
‟
imkoniyatiga ega. Faqat masalalarni yechish algoritmini yozish va uni bir necha
bo laklarga bo lish kerak. Bundan tashqari yechish algoritmlari funksiya va
‟ ‟
sistema buyruqlari ko rinishida hal qilingan minglab masalalar mavjud. Maple
‟
uch xil shaxsiy tilga ega: kirish, hal qilish va dasturlash. Maple matematik va
injener-texnik hisoblashlarni o tkazishga mo ljallangan dasturlashning
‟ ‟
integrallashgan tizimi 6 hisoblanadi. U formula, son, matn va grafika bilan
ishlash uchun keng imkoniyatli tizimdir.

Maple dasturini ishga tushirish uchun: windows ning asosiy menyu buyruqlari
ro„yhatidagi programmi (dasturlar) guruhidan ushbu dasturga mos nom: maple
tanlanadi. Maple oynasi windows ning amaliy oynalariga hos bo„lib, unda
sarlavha satri, gorizontal menyu satri, uskunalar paneli, ish maydoni va holat
satri, hamda chizg‘ich va o„tkazish tasmalari mavjud bo„ladi.

Sarlavha satri, gorizontal menyu satri va uskunalar panelidan tarkib topgan
maple oynasining qismining ko’rinishi:

Gorizontal menyu bo„limlari:
File (Fayl)  fayllar bilan ishlovchi standart buyruqlar majmuidan tarkib topadi,
masalan: faylni saqlash, faylni yuklash, yangi faylni tashkil etish va x. k. 8
Edit (Pravka, Tahrirlash)  matnlarni tahrirlovchi standart buyruqlar majmuidan
tarkib topadi, masalan: belgilangan matn qismini buferga nushalash yoki
o„chirish, buyruq bajarilishini bekor qilish va x. k.
View (Vid, K о„ rinishi) – Maple oynasi (ko„rinishini) tuzilishini boshqaruvchi
standart buyruqlar majmuidan tarkib topadi.
Insert (Vstavka, Q о„ yish) – turli tipdagi maydonlarni qo„yish uchun hizmat
qiladi: matematik matnlar satri, ikki va uch o„lchovli grafiklar maydonlari.
Format (Format) – xujjatni formatlash (bezash) buyruqlaridan tarkib topadi,
masalan: shriftning stilini, o„lchamini va tipini o„rnatish.
Options (Parametri, Parametrlar) – ma lumotlarni kiritishning, ekranga,bosmaga ‟
chiqarishning turli parametrlarini o„rnatish, masalan, Chop etish sifatini
belgilash.
Windows (Okno, Oyna) – bir ishchi varoqdan ikkinchi ishchi varoqqa o„tishni
tayminlaydi.slujit dlya perexoda iz odnogo rabochego lista v drugoy.
Help (Spravka, Yordam) – Maple haqidagi ma lumotlardan tarkib topadi.
‟

Maple ishlash muloqat tarzda olib boriladi – foydalanuvchi matn (buyruqlar,
ifodalar, protseduralar) kiritadi, u Maple tomonidan qabul qilinadi va qayta
ishlanadi. Maple oynasining ish maydoni uch qismga bo„linadi:
1) kiritish maydoni – buyruqlar satri. Har bir buyruqlar satri > belgisi bilan
boshlanadi;
2) chop etish maydoni - kiritilgan buyruqlar bajarilishining natijalari analitik
ifoda, grafik obekt yoki hatolik haqidagi ma lumot ko„rinishida beriladi; ‟
3) matnli izohlar maydoni – bajariluvchi protsedurani izohlovchi ixtiyoriy matn
bo„lishi mumkin. Matnli satrlan Maple tomonidan qabul qilinmaydi va qayta
ishlanmaydi.
Buyruqlar satridan matnli satrga o’tish uchun Uskunalar panelidan tugmacha
tanlanishi mumkin.
Matnli maydondan buyruqlar satriga o’tish uchun esa Uskunalar panelidan
tugmacha tanlanishi mumkin.

Matematik belgilarni kiritish palitra. 9
Matematik belgilarni kiritish uchun Palettes palitrasi royxatidan foydalaniladi.
Bu royxat View menyusida joylashgan. Royxatda quyidagilar mavjud.
SYMBOL - alohida belgilarni kiritish (grek xarflar va ba zi matematik belgilar); ‟
FESSION- matematik operatorlar va amallar shablonini kiritish;
MATRIX – turli o lchovdagi matrisalar shablonini kiritish;
‟
VEKTOR – turli o lchovdagi vektorlar shablonini kiritish
‟
Menyudan pastda joylashgan har bir tugmacha belgilar palitrasini ochish uchun
ishlatiladi. Bu palitralar operatorlar, grek harflari, grafiklar va boshqalarni
o rnatish uchun ishlatiladi.
‟

Hisoblashlar:
1-misol: Sonning EKUB hisoblang:
1) igcd(36,48); Enter tugmasi bolsiladi va natija: 12
2) igcd(36,48); Enter tugmasi bolsiladi va natija: 5
Sonning tub ko„paytuvchilarga ajratish uchun Maple dasturida ifactor buyrug i ‟
kiritiladi.
1) ifactor (54) Enter tugmasi bolsiladi va natija:
2) ifactor (620); Enter tugmasi bolsiladi va natija: (2)2*(5)1*(31)
Qoldiqni hisoblash uchun Maple dasturida irem buyrug i kiritiladi.
‟
1) irem (54,6) Enter tugmasi bolsiladi va natija: 0 (qoldiqsiz bo linadi)
‟
2) ) irem (45,7); Enter tugmasi bolsiladi va natija: qoldiq 3 ga teng
Berilgan sonining tub son ekanligini tekshirish uchun Maple dasturida isprime
buyrug i kiritiladi.
‟
1) isprime (5) Enter tugmasi bolsiladi va natija: true (tub son)
2) isprime (45); Enter tugmasi bolsiladi va natija: false (murakkab son)
Kavslarni ochish uchun Maple dasturida expand(y) buyrug i kiritiladi.
‟
1) expand((x-1)*(x-2)+(x-5)); Enter tugmasi bolsiladi va natija: x2-2x-3
2) expand (45*(x+22)+(x-85); Enter tugmasi bolsiladi va natija: 45x+905+x2

Python – bu o'rganishga oson va shu bilan birga imkoniyatlari yuqori bo'lgan
oz sonlik dasturlash tillari qatoriga kiradi. Va shu bilan birga unda dasturlash
juda ham yoqimlik.
Rasmiy sayt – www.python.org
Python dasturlash tili muallifi – Gvido van Rossum ( Гвидо ван Россум)
Kirish
Python
samarador yuqori darajadagi ma'lumotlar strukturasi ( предоставляет
эффективные высокоуровневые структуры данных,) va oddiy, lekin
samarador ob'yektga yo'naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim etadi.

Pythonning o'ziga xosligi
Oddiy, o'rganishga oson, sodda sintaksisga ega, dasturlashni boshlash uchun
qulay, erkin va ochiq kodlik dasturiy ta'minot.
O'z dasturingizni yozish davomida quyi darajadagi detallarni, misol uchun
xotirani boshqarishni xisobga olishingizga xojat qolmaydi.
Ko'plab platformalarda hech qanday o'zgartirishlarsiz ishlay oladi.
Interpretatsiya( Интерпретируемый) qilinadigan til.
Kengayishga ( Расширяемый) moyil til. Agar siz dasturingizni biror joyini tezroq
ishlashini xoxlasangiz shu qismni C yoki C++ dasturlash tillarida yozib keyin shu
qismni python kodingiz orqali ishga tushirsangiz(chaqirsangiz) bo'ladi.
Juda xam ko'p hilma-hil kutubxonalarga ega.

$O'rnatish Agar siz biror GNU/Linux distributivini ishlatayotgan bo'lsangiz ko'p xollarda sizning tizimingizda python o'rnatilgan bo'ladi. Buni tekshirib ko'rish uchun terminalingizdan quyidagi buyruqni ishga tushirib ko'ring. python -V Agar sizda Python 3.4.3 yozuvi yoki shunga o'xshash yozuv xosil bo'lsa unda xammasi joyida. Windows operatsiyalar tizimiga o'rnatish uchun www.python.org/downloads web saxifasiga o'tamiz va u yerdan oxirgi python versiyasini yuklab olamiz. Pythonni o'rnatish odatiy dasturlar ni o'rnatish kabi kechadi. Xech qanday qiyin joyi yo'q. Keyingi bosqichda python interpretatorini buyruqlar qatoridan( командной строки) ishga tushira olishimiz uchun biz python o'rnatilgan joy manzilini PATH deb nomlanuvchi o'zgaruvchiga qo'shib qo'yishimiz kerak bo'ladi. Misol uchun python C:\Python34\ manzilida o'rnatilgan bo'lsin. Quyidagi rasmlarda bu amallar batafsil ko'rsatilgan.$

IDLE da ishlash
Buyruq satrida ishlash, standart integrallashgan muhit, IDLE da dasturni
ishlatish.
Buyruq satrida ishlash
Python interpreter bilan interaktiv muloqot qilish uchun buyruq satridan
foydalanishingiz mumkin. Buyruq satri (Command Prompt) barcha dasturlar
menyusidagi Standart (Accessories) bo`limida joylashgan. Buyruq yozilgandan
so'ng python interpretator versiyasi haqidagi ma'lumot va kirish uchun taklif >>>
belgisi ko`rinadi. Interaktiv rejimda ishlayotganda, kiritilgan har bir buyruq
kiritilganidan so'ng darhol bajariladi. Masalan, biz tanishamiz открывается окно,
в котором выведена информация о версии интерпретатора и приглашение к
вводу >>>. Misol uchun a=2**10 (a=210) ni o`zlashtirish va a kattalikni
chiqarishni print a komandasi orqali amalga oshirish jarayonini ko`rsatamiz.
Natija quyidagi ko`rinishda amalga oshiriladi:
>>> а=2**10 >>> print а 1024
1-

Buyruqlar soni ko`p bo`lgan ma’noli dasturlashda interpretator uchun dastur modul
deb ataluvchi fayllda yoziladi. Misol uchun, yuqoridagi dasturni matn muharriri
yordami bilan test.Py deb nomlangan faylga yozamiz:
а=2**10
print а

IDLE da sozlash
IDLE ning asosiy xususiyatlari orasida sozlash imkoniyati mavjudligini qayd etish
lozim. Debuggable modulida, tanlangan satrlarni ajratish nuqtalari kontekst
menyusidagi (o'ng sichqoncha tugmasi) tahrirlash oynasida o'rnatiladi. O`rnatilgan
sozlovchi asosiy oynaning Debug | Debugger menyu buyrug'i bilan chaqiradi. Debug
Control oynasi paydo bo`lgandan keyin, sozlash moduli ishga tushiriladi va bu
dasturning qadamba qadam bajarilishini ko`rsatishga imkon beradi va o'zgaruvchining
joriy qiymatlarini ko'rish mumkin bo'ladi.

XULOSA :
Bu mustaqil ish bo‘yicha Maple dasturini asosiy vazifasi matematik
amallarni bajarishdagi qulayliklarni ko‘rishimiz mumkin. Undagi kiritilgan
buyruqlarni ortga qaytarish va tahrirlashimiz mumkin. Mavzu bo‘yicha Pyton
dasturi ham qisman tushintirib o‘tilgan. Pyton dasturini o‘rnatish va
sozlamalarini to‘g‘irlash ko‘rib o‘tilgan. 1

MAPLE VA PYTHON DASTURLASH TILIDA TENGLAMA VA TENGSIZLIKLAR HAMDA SISTEMALARNI YECHISH USULLARI

REJA: 1. Maple haqida ma’lumot 2. Mapledagi gorizontal menyu bo’limlari 3. Pyton dasturlash tili 4. IDLE da ishlash

Maple muhiti 1980 yilda Waterloo, Inc (Kanada) firmasi tomonidan yaratilgan. Bugungi kunda uning quyidagi versiyalari mavjud: Maple 5, Maple 6, Maple 7 va hokoza. Maple da belgili ifodalashlar bilan ishlash uchun asosiysini sxema yadrosi tashkil qiladi. U belgili ifodalashlarning yuzlab bazaviy funksiya va algoritmlaridan iborat. Shu bilan birga operator, buyruq va funksiyalarning asosiy kutubxonasidan iborat. Umumiy hisobda Maple 5 da 2500 ta, Maple 6 da 2700 ta, Maple 7 da 3000 ga yaqin funksiyalar mavjud. Bu shu narsani anglatadiki, ko plab masalalarni sistema bilan to g ridan-to g ri muloqot tarzida yechish ‟ ‟ ‟ ‟ ‟ mumkin bo ladi. Maple dasturlashsiz katta hajmdagi masalalarni yechish ‟ imkoniyatiga ega. Faqat masalalarni yechish algoritmini yozish va uni bir necha bo laklarga bo lish kerak. Bundan tashqari yechish algoritmlari funksiya va ‟ ‟ sistema buyruqlari ko rinishida hal qilingan minglab masalalar mavjud. Maple ‟ uch xil shaxsiy tilga ega: kirish, hal qilish va dasturlash. Maple matematik va injener-texnik hisoblashlarni o tkazishga mo ljallangan dasturlashning ‟ ‟ integrallashgan tizimi 6 hisoblanadi. U formula, son, matn va grafika bilan ishlash uchun keng imkoniyatli tizimdir.

Maple dasturini ishga tushirish uchun: windows ning asosiy menyu buyruqlari ro„yhatidagi programmi (dasturlar) guruhidan ushbu dasturga mos nom: maple tanlanadi. Maple oynasi windows ning amaliy oynalariga hos bo„lib, unda sarlavha satri, gorizontal menyu satri, uskunalar paneli, ish maydoni va holat satri, hamda chizg‘ich va o„tkazish tasmalari mavjud bo„ladi.

Sarlavha satri, gorizontal menyu satri va uskunalar panelidan tarkib topgan maple oynasining qismining ko’rinishi:

O'xshashlar

Ko‘rsatkichli tenglama va tengsizliklar

Parametrli tenglama va tengsizliklarni yechish usullari

Irratsional tenglama va tengsizliklarni yechish usullari

MODULLI TENGLAMA VA TENGSIZLIKLARNI YECHISH USULLARI

Algebraik tenglama va tengsizliklar sistemasi