Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasi fаnigа kirish. Etnоlogiya fаni prеdmеti, mаqsаd vа vаzifаlаri, tаdqiqоt usullаri. Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasigа оid mаnbаlаr va tаriхiy-etnologik tаsnifi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

640.146484375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU:
Markaziy Osiyo xalqlari
etnologiyasi fаnigа kirish.
Etnоlogiya fаni prеdmеti,
mаqsаd vа vаzifаlаri, tаdqiqоt
usullаri. Markaziy Osiyo
xalqlari etnologiyasigа оid
mаnbаlаr va tаriхiy-etnologik
tаsnifi

Ko`riladigan masalalar:
•
Etnologiyaga oid adabiyotlar tahlili
•
Dastlabki etnografik ma’lumotlarni vujudga
kelishi.
•
O`zbekistonda etnologiya fanining taraqqiyoti
va muammolari
•
Jahonda etnologiya maktablarini vujudga kelishi

Etnografiya Qadimgi
yunoncha so`z
“ etnos”- xalq
“ grafo”- yozish ,
ta`riflash“ Xalqni
ta`riflash”
“xalqshunoslik”

Etnografiya:
Xalqlarning
tabiiy-geografik
joylashuvi
Etnogenezi va
etnik tarixi Antropologik
va
etnolingvistik
xususiyatlari Moddiy
madaniyati Maishiy
turmush tarzi Ijtimoiy hayoti
va oila-nikoh
munosabatlari
Marosimlari va
urf-odatlari
Ma`naviy
hayoti va diniy
e`tiqodlarihaqida
m a`lum ot beradi

ETNOGRAFIYA
Mustaqil fan sifatida XIX asrning o`rtalarida
vujudga keldi
Bu atamani XVI asr oxirida nemis yozuvchisi Iogan
Zummer ishlatgan
XVIII asr oxirida va 1808-yilda mashur jurnallar shu
nom bilan chiqa boshlagan
1830-yilda fransuz tabiatshunosi va fizigi Jak Amper
tomonidan alohida fan sohasi sifatida qo`llanilgan.

Etnografiyaning
asosiy
tadqoiqot
obyekti yer
yuzidagi barcha
etnoslar: urug`-
qabilalar
elatlar
xalqlarmillatlar
hisoblanadi

Etnograflarning
diqqat markazida: Hozirgi davrdagi xalq va
elatlarning maishiy va madaniy
hayotida paydo bo`layotgan
barcha yangiliklar , ijtimoiy
o`zgarishlar , turmush tarzidagi
umumiy va xususiy belgilar
hamda boshqa muhim
masalalar, muammolar turadi.

Dastlabki etnografik bilimlar qanday vujudga kelgan?
Ayrim qo`shni qabila , xalq va
elatlarning maishiy turmushi ,
madaniyati , urf-odatlari , etnik
xususiyatlarini o`rganish ,
ularni aniq tushunish amaliy
ehtiyojlarini qondirish taqozosi
bilan vujudga kelgan. Eng qadimgi sharq
mamlakatlarida uzoq-yaqin
qo`shnilar bilan samarali
savdo-sotiq munosabatlarini
o`rnatish,shuningdek, ularga
qarshi muvaffaqiyatli urushlar
olib borish uchun birinchi
navbatda etnografik bilimlarga
ega bo`lish zarur edi.

“ Gilgemish” ,
“Sinuxeta
sarguzashtlari” Tosh va
qabrtoshlarga
bitilgan
zafarnomalar Tell-Amarnda
topilgan arxiv
hujjatlari Qadimgi Shumer
va Ossuriya
obidalaridagi
yozuvlar Tavrot(Bibliya)n
ing “podsholar
kitobi” va
“Payg`ambarlar”
qismlariDastlabki etnografik ma`lumotlar:
orqali bizgacha
yetib kelgan

O`zbekistonda etnografiya fanining
•
vujudga kelishi va
rivojlanish bosqichlari
XIX asrning 2-yarmi
XX asrning 17-
yillarida Turkiston
o`lkasining
o`zlashtirilishida rus
tadqiqotchilari
tomonidan o`zbek
xalqining hayoti ,
turmushi , urf-odat va
an`analarini
o`rganishda
ahamiyatga molik
qadamlar qo`yildi. Aynan 20-30-
yillarda etnografik
masalalarini
nazariy anglash
jarayoni boshlandi.
Etnografiya
shakllandi va
rivojlandi O`zbekistonning
barcha hududida,
jumladan,
Toshkent,
Farg`ona vodiysi,
Samarqand,
Buxoro va Xiva
shaharlarida
etnografik
tadqiqotlar olib
borildi.

Markaziy Osiyo
etnografiyasini
o`rganishda
V.V.Bartoldning roli
katta bo`ldi. U 1920-yilda Buxoro va
Xiva respublikalarini
qo`shgan holda
Turkistonning
etnografik xaritasini
tuzish g`oyasini amalga
oshirdi.
1917-1930-yillar
o`zbekistonda tarix fani
va uning tarkibiy qismi
etnografiyaning
yaratilishi,tashkil
etilishi va tarkiblanishi
davri bo`ldi O`zbekistonda
etnografiya maktabining
shakllanishida
Leningraddagi
Antropologiya va
etnografiya muzeyi
hamda SSSR Faning
1933-yilda tashkil
etilgan Etnografiya
instituti katta rol
o`ynadi.

1940-1950-yillarda etnografiya fani tashkil
etilishining ba`zi yo`nalishlari :
O`zbekiston etnografiya fani, birinchidan, respublika tarix fanining
uzviy qismi ikkinchidan, sobiq Ittifoq etnografiya fanining tarkibiy
qismi bo`lgan.
1930-yillarda asos solingan milliy etnografiya maktabining
shakllanishi ro`y bergan.
O`zbekiston etnografiyasi sobiq Ittifoq markazi olimlarining diqqat
markazida ediki, bu hol respublika etnografiya fanini tashkil etish va
to`laqonli rivojlantirish yo`lida qiyinchiliklar keltirib chiqardi.
Etnografiya fani rivoji ayanchliligi bilan mashhur “bir qoliplik
konsepsiya”sini shafqatsiz joriy etish sharoitida kechdi.

1960-19 8 0-yillar O`zbekiston
etnografiya fani uchun g`oyat
qizg`in va samarali davr bo`ldi
Bu davrda muhim siyosiy
tarbiyaviy ahamiyatga ega ekaniga
qaramay,mahalliy toponimika va
etnotoponimika materiallarini
o`rganishga kam ahamiyat berildi.
“ Xo`jalikni rivojlantirish
amaliyoti” nuqtai nazaridan
O`zbekiston xalqlari hayoti va
turmushidagi o`zgarishlar mavzui
faol o`rganildi.

O zbekiston ʻ etnografiya fanining
ilmiy tekshirish uslublari, nazariy
asoslari, rivojlanish ustuvorliklari va
istiqbollarini aniqlovchi tadqiqotlar
vujudga keldi O zbek xalqi an anaviy
ʻ ʼ
madaniyatini o rganishda
ʻ
“ y evropatsentrizm" nuqtai
nazaridan yondoshishga, qator
ijtimoiy institut va hodisalarga
"o tmish sarqiti" deb qarashga chek
ʻ
qo yildi.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Vazirlar
ʻ
Mahkamasining "O zbekiston FA
ʻ
Tarix instituti faoliyatini
takomillashtirish" haqidagi qarori
(1998 yil 27 iyul) tarix fani va
uning qismi etnografiya ning
vazifalarini mazmun - mohiyat
jihatdan tubdan o zgartirdi.
ʻ 2000—2001 yillarda Termiz va
Qarshida etn ografiya tadqiqotlar
markazi tashkil etildi.O zbekiston
ʻ
mustaqillikka
erishishi bilan
Respublikamizd a
etnografiya fani
yangi sifat
bosqichiga o tdi.
ʻ

XIX asrda etnologiyada mashhur oqimlar va maktablar vujudga keldi. Ular:
evolyutsionizm
diffuzionizm
strukturualizmetnologiyaning
tarixiy Amerika
maktabimadaniy
revalitalizm

Эдвард Беннет Тайлор ( E . B . Tyler , 1832 —
1917 yy )
Льюис Генри Морган (L. H. Morgan, 1818
— 1881 yy)
Джеймс Фрезер (J. Frazer, 1854 — 1941 yy)
Джон Мак-Леннон (J.F. Maclennon, 1827
— 1881 yy)
Адольф Бастиан (A. Bastian)
Иоганн Бахофен ( J . Bachofen, 1815 – 1887
yy )
Дж. Лаббок (J. Lubbock )Evolyutsionizmning
yirik namoyandalari:

Diffuzionizmning
mashhur vakillari:
Фридрих Рaтцель (F.
Ratzel, 1844 —
1904 yy )
Эрланд Норденшельд
(E. Nordenskiold, 1877
— 1938 yy )
Роберт Гребнер ( R .
Gr a ebner,1877-1934
yy )
Вильгельм Шмидт
(W. Sch m idt, 1868-
1954 yy )
Лео Фробениус (L.
Frobenius, 1873 —
1938 yy )
Г. Элиот-Смит (G.
Elliot Smith)

Б. Малиновский (B. Malinovski,
1884 – 1942 yy )
Б. Малиновский (B. Malinovski,
1884 – 1942 yy )
А. Рaдклифф-Браун (A. Radcliff-
Brawn, 1881 – 1955 yy ) Funksionalizmning
mashhur vakillari:

Ushbu yo`nalishning asoschilari Emil Dyurkgeym(1858-
1917yy) va L.Levi-Bryul (1857-1939yy ) lardir.Sotsiologiya
maktabi vakillari etnologiyaning asosini jamiyatda deb
hisoblaganlar. « Jamiyatni oddiy individlarga kiritib
bo`lmaydi », - degan qarash ustuvor edi . Sotsiologiya
maktabi vakillarining ta`kidlashicha , jamiyat odamlar
orasidagi o`zaro ongli aloqalari natijasida tashkil topgan. Sotsiologiya
maktabi

Etnopsixologiya
maktabi
namoyondalarining
ta`kidlashicha
“madaniyat”
mavhum
tushunchadan
ko`ra kengroqdir,
lekin bu borada
birinchi o`rinda
individ,shaxs
turadi.Asoschilari: Р.
Линтон, Э.Сепир,
Р. Бенедикт, М.
Мид, А. Кардинер
va boshqalar. Psixiantropologik
nazariyaga bo`lgan
ehtiyoj natijasida
etnopsixologik
maktab taraqqiy
etdi.
Etnopsixologiya maktabi

Etnografiya o`z tadqiqotlarini:
Antropologiya
Arxeologiya
Lingvistika Sotsiologiya San`atshunoslik
fanlari bilan
aloqadorlikda
amalga oshiradi

Tarixiy manbalar
•
Arxiv hujjatlari
•
Og`zaki ijod
namunalaridanEtnik
jarayonni
tadqiq
qilishda
foydalaniladi

Etnologik
tadqiqot
usullariDala
tadqiqotlari Yozma
manbalarni
o`rganish Xalq og`zaki
ijod
namunalarini
to`plash
Statistik
ma`lumotlarni
tahlil qilish

Bir joyda uzoq davr yashab,
kuzatish yo`li bilan o`tkazilgan
tadqiqotlar eng samarali
ekanligini mashhur etnograflar
alohida qayd etganlar. Bunday
tadqiqot usuli statsionar
tadqiqot deb nomlangan.
Qisqa muddatda, yilning
ma`lum mavsumlarida
o`tkaziladigan tadqiqot ishlari
ekspeditsiya usuli bo`lib hozir
keng tarqalgan va u mavsumiy
usul deyiladi.

АDАBIYOTLАR :
A.X.Doniyorov, A.A.Ashirov, O.Bo’riyev
Markaziy Osiyo Xalqlari etnografiyasi,
etnogenezi va etnik tarixi. Toshkent
‘’YANGI NASHR’’ 2011
9 saxifadan 48 saxifagacha bo’lgan
ma’lumotlardan foydalandim.
Qolaversa internet saxifalaridan ham
foydalandim.

A.Ashirov, Sh.Atadjonov “Etnologiya” o`quv
qo`llanma, T. 2007.
1-bob. Etnologiyaning ijtimoiy fanlar tizimida
tutgan o`rni. Uning asosiy tushunchalari va
o`ziga xosligi.
8-sahifadan 37-sahifagacha berilgan
ma`lumotlardan foydalandim.
2-bob. Etnologiyaning asosiy yo`nalishlari va
maktablari.
44-sahifadan 64-sahifagacha berilgan
ma`lumotlardan foydalandim.

“ O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” 10-jild.
Davlat ilmiy nashriyoti, T. 2005 y.
281-sahifadan 285-sahifagacha berilgan
ma`lumotlardan foydalandim.

MAVZU: Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasi fаnigа kirish. Etnоlogiya fаni prеdmеti, mаqsаd vа vаzifаlаri, tаdqiqоt usullаri. Markaziy Osiyo xalqlari etnologiyasigа оid mаnbаlаr va tаriхiy-etnologik tаsnifi

Ko`riladigan masalalar: • Etnologiyaga oid adabiyotlar tahlili • Dastlabki etnografik ma’lumotlarni vujudga kelishi. • O`zbekistonda etnologiya fanining taraqqiyoti va muammolari • Jahonda etnologiya maktablarini vujudga kelishi

Etnografiya Qadimgi yunoncha so`z “ etnos”- xalq “ grafo”- yozish , ta`riflash“ Xalqni ta`riflash” “xalqshunoslik”

Etnografiya: Xalqlarning tabiiy-geografik joylashuvi Etnogenezi va etnik tarixi Antropologik va etnolingvistik xususiyatlari Moddiy madaniyati Maishiy turmush tarzi Ijtimoiy hayoti va oila-nikoh munosabatlari Marosimlari va urf-odatlari Ma`naviy hayoti va diniy e`tiqodlarihaqida m a`lum ot beradi

ETNOGRAFIYA Mustaqil fan sifatida XIX asrning o`rtalarida vujudga keldi Bu atamani XVI asr oxirida nemis yozuvchisi Iogan Zummer ishlatgan XVIII asr oxirida va 1808-yilda mashur jurnallar shu nom bilan chiqa boshlagan 1830-yilda fransuz tabiatshunosi va fizigi Jak Amper tomonidan alohida fan sohasi sifatida qo`llanilgan.

O'xshashlar

Markaziy Osiyo xalqlari

Markaziy Osiyo

GʻARBIY OSIYO xalqlari

Sharqiy Osiyo xalqlari

Markaziy Osiyo mamlakatlari