ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2446.5 KB

Ko'chirib olish

РЕЖА:
1. Ў ув фаолиятининг тузилишиқ
2. Таълим жараёнининг
психологик мазмуни, таркибий
тузилиши.
3. Таълимда индивидуал ёндашиш
муаммоси.

Ўқув фаолиятининг тузилиши
Ўқув фаолияти - инсон янги билим,
кўникма ва малакалар эгаллайдиган, ёки
мавжудларини ўзгартирадиган, ўз
қобилиятларини ривожлантирадиган,
такомиллаштирадиган жараёндир.
Ўқув фаолияти - шундай фаолиятки,
унда шахснинг психик жараёнлари
шаклланади ва ривожланади, унинг асосида
янги фаолиятлар юзага келади. Ўқув
фаолияти инсоннинг бутун ҳаёти давомида
намоён бўлувчи узлуксиз жараёндир.

Таълим жараёни ҳақида тушунча
Таълим - ўқувчига муайян кўламда ва
даражада билим, кўникма ва малака
беришга , шунингдек шахснинг ақлий
фаолиятини ривожлантиришга қаратилган
мураккаб жараён ҳисобланади.
Таълим икки томонлама характерга эга
бўлиб, ўқитувчи (таълим беради) ва
ўқувчи (таълим олади)ларнинг
ҳамкорлигидаги фаолият натижасида
амалга ошади.

Ў ишқ - бунда билим, кўникма ва
малакаларни эгаллаш учун обилиятларни
қ
ривожлантиришга аратилган бола томонидан
қ
амалга ошириладиган ў ув аракатлари
қ ҳ
назарда тутилади.
Ўрганиш – инсонинг ў ув фаолияти
қ
натижасида янги психологик сифат ва
хусусиятларни ўзлаштирганлигини билдиради.
Лу а ий жихатдан бу тушунча “ўрганмок”
ғ қ
тушунчасидан келиб чи ан бўлиб,
ққ
индивиднинг таълим ва ў иш натижасида
қ
ўрганиши мумкин бўлган барча нарсаларни ўз
ичига олади.

Ў рганиш ва таълим орасидаги икки му ҳ им
қў шимча фар қ ларни таъкидлаб ў тамиз.

Ўқув фаолиятининг Ўқув фаолиятининг
бешта элементи мавжуд:бешта элементи мавжуд:
•
Ўқув мотивлариЎқув мотивлари
•
Ўқув топшириқлариЎқув топшириқлари
•
Ўқув ҳаракатлариЎқув ҳаракатлари
•
Ўқитувчининг назоратиЎқитувчининг назорати
•
Ўқитувчининг баҳолашиЎқитувчининг баҳолаши

Таълим
муваффа иятиқ1. Сизнингча, таълим жараёнида ўзлаштиришнинг муваффақияти
нималарга боғлиқ бўлади? Фикрларингизни қуйидаги чизмада акс
эттиринг.
2. Муҳ окама. Сиз кўрсатган омилларингизни изоҳлаб бера оласизми?
Нима учун таълим жараёнида ўзлаштиришнинг муваффақияти айнан
ушбу омилларга боғлиқ деб ўйлайсиз?

Таълим жараёнида ўзлаштиришнинг муваффақияти
қуйидагиларга боғлиқ:

Таълим мазмунига;

Таълим методикаларининг такомиллашганлигига;

Ўқитувчи маҳоратига;

Ўқувчининг индивидуал психологик хусусиятларига.

Ўқитувчининг педагогик жараёндаги
асосий вазифаси
-БОШҚАРУВЧИЛИК
Ўқитувчи шахс ва жамоанинг
шаклланиши, ривожланиши,
билим олиши, тарбияланиши
жараёнини бошқаради.

Ўқувчининг педагогик жараёндаги
асосий вазифалари:
- ИЗЛАШ;
- КЕРА КЛИ БИЛИМЛАРНИ МУСТАҚИЛ ИЗЛАБ
ТОПИШ;
- АХБОРОТ ТЎПЛАШ ВА УНДАН ФОЙДАЛАНА
БИЛИШ.

Муаммоли вазият
“Муаммо” технологияси элементи
Муаммоли ўқувчи
табиат тури Ўқувчини
“муаммоли” бўлиш
сабаблари Муаммони ечиш
йўллари ва сизнинг
ҳаракатларингиз
1.Ўзлаштирмовчи
(қобилияти суст)
2. Маъсулиятсиз
3. Қўпол (дўстларига,
ўқитувчиларига)
4. Енгилтабиат

Таълим психологияси шахснинг билимларни
эгаллаш, мустаҳкамлаш услубларидан иборат
фаолият жараёнини қамраб олувчи қатор
саволларнинг тузилишини ўрганади, шунингдек,
уларнинг натижасида одамнинг индивидуал
тажриба, билим, малака ва кўникмалари
шаклланади.
Таълимнинг муваффақияти биринчидан ўқитувчи
билан ўқувчи жамоаси ҳамкорлигидаги
фаолиятнинг фаол тарзда ўтишига, иккинчидан
нималардан сабоқ беришга, ким томонидан ташкил
қилишга, уни қандай усуллар билан амалга
оширишга ва кимларни ўқитишга кўп жиҳатдан
боғлиқдир.

Таълим жараёни беш элементдан
иборат:

Таълимнинг ма қ сади - нима учун ўқ итиш керак?

Таълимнинг мазмуни - нимага ў
қ итиш керак?

Таълимнииг методлари, усуллари ва педагогик муло қ от й ў ллари.

Таълим берувчи .

Ў увчи
қ

П.Я.Гальперин назарияси буйича билимларни ў злаштириш
жараёни олти бос қ ич да амалга оширилади , уларга:
1. Мотивация.
2. Тушунтириш.
3. Моддий формадаги хатти- ҳ аракатларни бажариш.
4. Баланд овозда хатти-харакатлар ва вазифаларни бажариш.
5. Бажариладиган хатти-харакатларни ички режада овоз чи қ армай
бажариш.
6. Фаолиятни фикран бажариш киради.

П.Я.Гальперин назарияси да таълимнинг учта
асосий тури ажратилади:
биринчи турда – хатти- ҳ аракатларни ў злаштириш хатолар
билан кечади, берилаётган материал етарли даражада
англанилмайди, таълим олувчи таълимнинг асл мохиятини
тушуниб етмайди;
иккинчи турда - материални нисбатан дадил ва тула
тушунилиши ва материал билан бо ғ ли қ тушунчаларни
ажратилиши билан характерланади;
учинчи тур - тез, самарадор ва бехато хатти- ҳ аракатларни
ў злаштирилишини таъминлаб беради.

Мотив - инсон хул қ -атворининг ички бар қ арорлиги,
ҳ аракатга ундовчи тушунчадир.
Мотивация эса хул қ -атворни психологик ва физиологик
бош қ аришнинг динамик жараёни, мотивлар йи ғ индиси б ў либ, унга
ташаббус, й ў налганлик ташкилотчилик, қ уллаб- қ увватлаш киради.
Таълим жараёнида ўқ киш мотивлари "нима учун?” "нимага?",
“ қ андай максад билан?" каби саволлар асосида юзага келади.
Мотивлар биринчидан, ўқ ув фаолиятига ундаса, иккинчидан,
максадга эришиш учун зарур й ў л ва усуллар танлашга ёрдам беради.
Ўқ ув фаолиятида ўқ ув мотивлари болалар томонидан танланиб, улар
боланинг ма қ сади, қ изи қ иши, келажак режалари билан бевосита
бо ғ ли қ б ў лади. Ёш хусусиятларидан келиб чи ққ ан ҳ олда ўқ ув
мотивлари турли ёш даврларида турлича б ў лади.

Ук
Ўқ ув фаолияти мотивациясининг манбалари мавжуд
б ў либ, уларга қ уйидагилар киради:
Ички манбалар. Ул ар инсоннинг ту ғ ма ёки орттирилган э ҳ тиёжлари билан
белгиланади. Ул ардан энг му ҳ ими ту ғ ма ахборот олишга б ў лган эхтиёждир.
Орттирилган эхтиёжлар эса ижтимоий ижобий э ҳ тиёжлар хисобланади.
Таш қ и манбалар. Ул ар шахснинг ижтимоий ҳ аёт шарт - шароитлари билан
белгиланади.
Талаблар уларнинг биринчиси б ў либ, жамиятнинг шахсдан талаб қ иладиган
доимий хул қ -атворини билдиради. Бо ғ ча, мактаб, оила боладан жуда к ў п ишларни
амалга оширишни талаб қ илади.
Ижтимоий кутиш жамиятнинг ҳ ар биримиздан маълум билимлар, к ў никмалар
даражасининг б ў лишини, зарурлигини кутишини билдиради. Масалан, бир ёшли
бола юриши керак, 7 ёшдан у ўқ иши керак, 15 ёшдан у касб танлаши керак деб
ҳ исоблаймиз. Имкониятлар - шахс фаолиятини белгиловчи объектив шарт-
шароитлардир, Масалан, бой кутубхона болани к ў п китоб ўқ ишга ундайди.
Шахсий манбалар: бу шахснинг қ адриятлари тизими установкалари,
ғ ояларидир. Бу манбалар ҳ ар бир шахс фаолиятида у ёки бу даражада мавжуд.
Ул арнинг барчаси фаолиятнинг кечишига таъсир этиб таълим жараёнининг
мотивациясини ташкил этади.

Замонавий укитиш усулларининг психологик асослари
Тушунтирув-к ў рсатмалилик методи - бу метод репродуктив метод б ў либ, унда
фаолият ўқ итувчи томонидан олиб борилади, болалар таълим жараёнида билим оладилар,
танишадилар.
Репродуктив - методда бола фаолият к ў рсатиб, унда болага берилаётган билимни
қ айта хотирада тиклаб, олинган билимни нусха сифатида қ абул қ илади.
Муаммоли таълим методи - ўқ итувчи томонидан ташкил этилиб, у продуктив
характерга эгадир. Ушбу метод ор қ али бола билим ва малакаларини шакллантиради. Ушбу
методни такомиллаштириш й ў лларидан бири, ишчан ў йинларни ташкил этишдан
иборатдир.
Қ исман изланиш методи - ўқ итувчи назорати остида ташкил этиладиган метод
б ў либ, у продуктив характерга эга, бунда бола ижод қ илади.
Тад қ и қ от методи - ўқ итувчи ёрдамисиз ташкил этиладиган таълим методи б ў либ, у
боланинг муста қ ил изланиши, фикрлаши ва билимлар мажмуини талаб этади.
Таълим жараёни ташкил этишнинг ў зига хос методларидан бири ишчан ў йинлардир.
Ишчан уйинлар муносабатлар тизимини моделлаштириш, фаолият характеристикасини
ташкил этишга ёрдам беради.

Э. Ғ . Ғ озиев Ў збекистонда тафаккур психологиясини кенг ёритган
олимлардан биридир. Муаллифнинг фикрига к ў ра, инсон тафаккури ў зининг
муста қ иллиги жи ҳ атидан муста қ ил ва номуста қ ил тафаккурга ажратилди.
“Тафаккурнинг муста қ иллиги деганда, кишининг шахсий ташаббуси билан ў з
олдига конкрет ма қ сад, янги вазифалар қ уя билиши, улар юзасидан амалий ва
илмий характердаги фараз қ илиши, натижани к ў з олдига келтира ол иши ,
қ уйилган вазифани ҳ еч кимнинг қў магисиз, к ў рсатмасисиз ў зининг а қ лий
изланиши туфайли турли й ў л, усул ва воситалар топиб, муста қ ил равишда ҳ ал
қ илишдан иборат а қ лий қ обилиятни тушун иш керак”.
В.М.Каримова, Р. И.Суннатова, Р. Н.Тожибоевалар мазкур муаммони фикрни
тарбиялаш, манти қ ийлик, ижодий тафаккур ва муста қ ил фикрни ифодалаш
муаммоларини уй ғ унлаштирган ҳ олда ёритиб бердилар. Бирор нарса ёки руй
берган, бераётган во қ еа ёки ҳ одиса хусусида миямизда пайдо булаётган
туй ғ уларимиз - фикрдир. Фикрларни тартибга солиш, уларни ў з ў рнида ишлатиш
ва бош қ ариб туришга жавобгар б ў лган жараённи психологлар фикрлаш ёки
тафаккур деб атайдилар. Инсон ҳ аётини фикрсиз, фикрлашсиз тасаввур қ илиб
булмайди.

А қ л ҳ а қ ида бир қ анча олимлар ва арбобларнинг
турли хил фикрларни келтирилган.
"Улу ғ а қ л эгалари ў з олдиларига ма қ сад
қ уядилар, қ олган одамлар ў з истаклари ортида н
эргашадилар " (Вашингтон Ирвинг).
"А қ л - бу яхши ташкил этилган билимлар
тизимидир» ( К.Д.Ушинский ).

К ў никма ва малакаларни шакллантириш
Малака - маш қ қ илиш натижасида юзага келган хатти- ҳ аракатларнинг
автоматлашган усули.
Малакалар ҳ аракат турларига қ араб қ уйидаги турларга б ў линади:

ҳ аракат малакалари;

сенсор малакалар;

а қ лий малакалар
К ў никма - олдинга қ уйилган ма қ сад ва хатти- ҳ аракат шароитидан
келиб чи қ адиган муваффа қ иятли ҳ аракатлар усулларини танлаш ва
амалга ошириш учун мавжуд билимлар ва малакалардан
фойдаланишдир.
Одатлар - бу кундалик фаолиятда к ў п такрорланиши натижасида
автоматлашган ва бажарилиши шахснинг функционал э ҳ тиёжига
айланиб кетган ҳ аракатлардан иборат индивидуал хислат

•
Малакаларнинг нерв-физиологик асоси динамик стереотиплардир.
Бунинг натижасида нафа қ ат малакалар, балки к ў никмалар ҳ ам юзага
келади. Шахсда малакалар шаклланишида қ уйидаги қ онуниятлар
к ў зга ташланади:
•
Малакаларнинг кучиши. Ижобий малакаларнинг янгиларини
шаклланишига таъсири кучиш дейилади. Малакалардаги салбий
таъсир эса интерференция деб аталади, бунда эски малака янгисининг
шаклланишига хала қ ит беради.
•
Малакани прогрессив ва регрессивлиги - малака узок вакт микдорида
хизмат кили ши учун ундан фойдаланиш лозим. Акс холда
деавтоматлаштириш юзага келиб, зарур харакатлар уз тезлиги,
янгилиги, аниклиги ва автоматлаштирилган харакатларни
таъминловчи хусусиятларини йукотади

Таълим-тарбия жараёнида индивидуал ёндашув
муаммоси
Таълим-тарбияда индивидуал ёндашув деганда ҳ ар бир болани
индивидуал, бош қ аларга бо ғ ли қ б ў лмаган ҳ олда ўқ итиш ва тарбиялаш
деган маънони билдирмайди.
Таълимни индивидуаллаштиришнинг маъноси шуки, у боланинг
индивидуал-психологик хусусиятларига таянади, ана шу хусусиятларни
ҳ исобга олган ҳ олда қ урилади. Гуру ҳ ривожланиши ва тайёргарлик
даражаси бир хил б ў лмаган, ў злаштир иш и турлича ва ўқ ишга
муносабати ҳ ар хил б ў лган болалардан ташкил топади. Тарбиячи-
ўқ итувчи анъанавий ташкил этилган таълим жараёнида ҳ аммага ҳ ар
хилда баравар эътибор қ арата олмайди. Шунинг учун у таълимни ў ртача
даражага - ў ртача ривожланишга, ў ртача тайёргарликка, ў ртача
ў злаштиришга тадби қ қ илган ҳ олда олиб боришга мажбур б ў лади.

Қуйидагиларга «ҳа» ёки «йўқ» деб жавоб беринг.
1. Якшанба кунларида кўпинча кечга яқин, эртага яна ишга боришим лозимлиги
эсимга тушиб, кайфиятим бузилади.
2. Агар нафақага чиқиш (ёшга доир ёки ногиронлик) имкониятим бўлганда, ҳеч
иккиланмай нафақага чиқар эдим.
3. Ишдаги ҳамкасбларим менинг ғашимга тегишади. Ул арнинг доимий ва бир хил
ғийбат гапларига тоқатим йўқ.
4. Ўқувчиларнинг жаҳлимни чиқаришлари олдида ҳамкасбларимнинг асабга
тегишлари ҳеч гап эмас
5. Охирги уч ой мобайнида малака оширишга боришдан (конференцияда
иштирок этишдан) воз кечдим.
6. Ҳамкасбларимга (ёки ўқувчиларга) ҳақоратли лақаблар ўйлаб топдим (масалан,
«тентаклар») . Ул ардан хаёлан фойдаланаман.
7. Баъзида вазиятдан чиқиш учун «левий» ишлардан фойдаланаман.
8. Ҳозирда ишим ҳақида кимдир менга ҳеч қандай янгилик айта олмайди.
9. Ишим ёдимга тушса, узоқларга кетгим келади.
10. 3 ой мобайнида янгилик олишим мумкин бўлган бирорта ҳам китоб қўлимга
тушмади.

Натижаларни баҳолаш.
Ижобий («ҳа») жавоблар сонини белгилаб, ҳар бир шундай
жавобни 1 балдан ҳисоблаб чиқинг.
0-1 баллгача- зўриқиш синдроми сизга ҳ авф солмаяпди.
2-6 баллгача –Сиз учун иш фаолиятидан чалғиш, таътилга
чиқиш зарур.
7-9 баллгача – ҳал қилиш вақти келди: ёки ишингизни
алмаштиринг, ёки яхшиси, ҳаёт тарзингизни ўзгартиринг.
10 балл - Аҳвол анча жиддий, лекин, ҳозирча сизда умид учқуни
бор, унинг ўчиб қолишига йўл қўйманг

Мавзу : ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ

РЕЖА: 1. Ў ув фаолиятининг тузилишиқ 2. Таълим жараёнининг психологик мазмуни, таркибий тузилиши. 3. Таълимда индивидуал ёндашиш муаммоси.

Ўқув фаолиятининг тузилиши Ўқув фаолияти - инсон янги билим, кўникма ва малакалар эгаллайдиган, ёки мавжудларини ўзгартирадиган, ўз қобилиятларини ривожлантирадиган, такомиллаштирадиган жараёндир. Ўқув фаолияти - шундай фаолиятки, унда шахснинг психик жараёнлари шаклланади ва ривожланади, унинг асосида янги фаолиятлар юзага келади. Ўқув фаолияти инсоннинг бутун ҳаёти давомида намоён бўлувчи узлуксиз жараёндир.

Таълим жараёни ҳақида тушунча Таълим - ўқувчига муайян кўламда ва даражада билим, кўникма ва малака беришга , шунингдек шахснинг ақлий фаолиятини ривожлантиришга қаратилган мураккаб жараён ҳисобланади. Таълим икки томонлама характерга эга бўлиб, ўқитувчи (таълим беради) ва ўқувчи (таълим олади)ларнинг ҳамкорлигидаги фаолият натижасида амалга ошади.

Ў ишқ - бунда билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш учун обилиятларни қ ривожлантиришга аратилган бола томонидан қ амалга ошириладиган ў ув аракатлари қ ҳ назарда тутилади. Ўрганиш – инсонинг ў ув фаолияти қ натижасида янги психологик сифат ва хусусиятларни ўзлаштирганлигини билдиради. Лу а ий жихатдан бу тушунча “ўрганмок” ғ қ тушунчасидан келиб чи ан бўлиб, ққ индивиднинг таълим ва ў иш натижасида қ ўрганиши мумкин бўлган барча нарсаларни ўз ичига олади.

O'xshashlar

Бошқарув психологияси методлари

Шахс психологияси Шахснинг индивидуал хусусиятлари

«Таълим тўғрисида»ги қонуннинг янги таҳрири

Педагогика шахс тарбияси ва ривожланиши тугрисидаги фан. Илмий-педагогик тадқиқотлар методологияси ва методлари

Tizimli o’qitish jarayonida bola tafakkurining rivojlanishi