logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Toponimika Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar

Toponimika Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6585.873046875 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Toponimika; Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar . Reja: 1. Toponimika. 2.Gidronimlarni xosil qilgan atamalr 3. Õ zbekiston gidronimlari.(Amudaryo, Sirdaryo) Toponimika  Toponimika (qadimgi yunon tilidan - “ism, nom”) geografik nomlar (toponimlar), ularning kelib chiqishi, semantik maʼnosi, rivojlanishi, hozirgi holati, imlosi va talaffuzini oʻrganuvchi fan.  Toponimika geografiya paydo bo'lganda paydo bo'lgan.  Qadimgi olim Pomponius Mela, janubiy Ispaniyada, miloddan avvalgi 1-asrda. «Xorografiya» nomi bilan ham mashhur bo‘lgan «De situ orbis» («Yerning holati to‘g‘risida») asarida dastlab toponimlardan ilmiy vosita sifatida foydalangan.  Fan faqat 18-19-asrlarda qanday shakllangan  Bo'limlar:  gidronimlar  Oronimlar  oikonimlar  Yoki  Tabiiy - tarixiy rivojlanish jarayonida nomlanadi va  ataylab yaratilgan Toponimiya va mafkura  Ijtimoiy blok mamlakatlari - SSSR izidan  Asosiy uchastkalar  Diktatura va avtoritar tuzumlar - toponimikadagi mafkuraviy jihat  1972 yil - YuNESKO Bosh Assambleyasi "tarixiy toponimlarni buzish va nomlarini o'zgartirishga yo'l qo'ymaslik" Toponimlarning turlari Примеры Shahar nomlari Parij, Yekaterinburg Aholi punktlarining nomlari Yolkino qishlog'i, Pokrovskoye qishlog'i Shahar ichidagi ob'ektlar "Dinamo" stadioni, Akademicheskiy turar-joy majmuasi, Teatrlar, muzeylar, maydonlar va boshqalar. . ko'cha nomlari Malysheva, G'alaba Kvadratchalar nomlari Moskvadagi Manejnaya Xiyobonlar va o'tish joylari nomlari Kosmonavtlar xiyoboni, Birinchi otning o'tish joyi Aholi punktlaridan tashqaridagi transport yo'llarining nomlari Shimoliy temir yo'l, BAM Dengiz, daryo, ko'l, botqoqlarning nomlari Oz. Boltiq dengizi, Qora dengiz, Iset daryosi, Tog‘ tizmalarining, adirlarning nomlari Alp tog'lari, Ezhovaya tog'i Familiya yoki ismdan olingan ismlar Ivanovo qishlog'i, Magellan bo'g'ozi  Barcha suv obyektlarining nomlari gidronimlar deyiladi (yunoncha «hidro» — suv, «nom» — nom)  Okean, dengiz, daryo, ko'l, muzlik, buloqlar nomlari gidronimlar deyiladi.  Gidronimlar ham suvning xususiyatlariga ko'ra turlicha bo'ladi. Daryo, ko'l, buloq va quduqlasuvining rangi, sho'rligi, toza (tiniq)ligi, chuqurligi va boshqa xususiyatlariga qarab har xil.  Yer osti suvlaridan, sizot suvlardan hosil bo'lgan daryolar; Qorasuv Qoradaryo deb ataladi.  Tog'lardagi qor va muzlardan suv oluvchi daryolar ko'pincha Oqdaryo deb,  Suvi tiniq, toza bo'lsa;Ko'ksuv deb,  Loyqa suvli daryolar; Sarisuv, Xuanxe (Sariq daryo) deb nom olgan.  Tiniq va toza suvli ko'llar;Oynako'l, Ko'kko'l,  Loyqa suvli bo'lsa ;Ayronko'l, sho'r bo'lsa Sho'rko'l, Achchiqko'l, Achchiko'l deb nomlanadi. Farg'onadagi Tentaksoy, Surxondaryodagi Jinnidaryo  bahorgi toshqin  vaqtida jo'shqin bo'lib, o'zanini o'zgartirib, qirg'oqlarini buzib oqqanligi  uchun shunday nom olgan  Quruqlikda suv toiib qolgan chuqurliklar ко ‘liardeb ataladi. Ba’zan o‘ta katta koilar dengizlar ham deb yuritiladi  (Kaspiy dengizi, Orol dengizi, Shimoliy Amerikadagi Buyuk ко‘liar,Rossiyadagi Baykal ko‘li).  Oqar suvlar katta-kichikligiga qarab bir necha turga bo'linadi.  Yer osti va yer usti suvlaridan hosil bo‘ladigan katta oqar suvlar daryolar deyiladi. Dunyodagi eng katta daryolar sifatida Janubiy  Amerikada Amazonka, Shimoliy Amerikada Missisipi, Xitoyda Yantszi,  Rossiyada Ob, Yenisey, Volga, 0 ‘rta Osiyoda Amudaryo, Sirdaryo qayd etilgan. "  Kichikroq daryolar soylar, kichik soylar esa jilg'alar deyiladi.  Daryo yoki soyga qo‘shiladigan suvlar irmoqlar, daryo yoki soydan ajralib chiqadigan ariq yoki suvlar esa tarmoqlar deb yuritilad  Qo‘lda qaziladigan katta suv yo‘li kanal yoki anhor (Xorazmda arna) deb, kichik sun’iy suv yoii ariq, rud (ro‘d) deb ataladi.b Amudaryo bilan Sirdaryoning qadimiy nomlari har qanday osori atiqa yodgorliklarining yoshi bilan bellasha oladi. 0 ‘r ta Os iyo da gi en g yiri k d ar yo — Am ud ar yo qa di mg i y un on tar ixc his i G er od ot (m ilo dd an aw alg i V as r) as arl ari da Ar ak s d eb , key in roq (m ilod da n a wa lg i I asr — mil od nin g I a sri da ) o ‘tg an yu no n  tar ixc hil ari as ar lar ida O ks (yo ki Ok so s) d eb a tal ga n. Oli ml ar an a shu  Ok s (b a’ zan A ke s) Am ud ar yo nin g qad im iy tu rki y n om i — 0 ‘k uz  «da ry o» so ‘zin in g o ‘z gin as i d eb his ob lay di. Av es to va bo sh qa tar ixiy  ma nb aa lar da Am uda ry on ing Ara ng , R ax a, Ra nx a, Ara nx a deg an qad im iy  no ml ari ha m uc hr ayd i. Ara bl ar un i Jay xu n « jo‘ shq in (d ar yo) » d eb  ata sh ga n. Jay xu n y ah ud iy lar nin g mu qa dd as ki tob i « Ta vro t» da til ga olin ga n Jix on da ry osi ga ni sb at ber ib at alg an , d eg an fik r h am b or  Sirdaryoning nomlari ham ko‘p bo‘lgan. Qadimgi yunon tarixchilarining asarlarida Yaxartes (Yaksart), ba’zan Tanais, zardushtiylaming muqaddas kitobi «Avesto»da Danu, Yaosha, X asrda yozilgan  «Hudud ul-olam» qo‘lyozmasida Xashart, Runik turkiy yozuvlarda  Yenchuo‘guz, Firdavsiyning «Shohnoma» sida va Hamdalloh Qazviniyning «Nuzhat al-qulub» («Qalblar huzuri» 1339 yil) asarida Gulzarriyun, arablar kelgandan keyingi ko‘pgina solnomalarda Sayxun,  arab geografi Ibn Xurdodbeh asarlarida (IX asr) Xishart yoki Qanqar, Beruniyda Xasart shakllarida tilga olingan. Shu bilan birgalikda u  qaysi yerdan oqib o‘tishiga qarab, Obi Farg'ona (Farg‘ona daryosi),  0 ‘zgan daryosi, Obi Xo'jand, Nahr ash- Shosh (Shosh yoki Choch  daryosi), Banokat daryosi kabi nomlar bilan atalgan Amudaryoning n omlari  Jayxun - jo‘shqin daryo, azim daryo; Amudaryoning arabcha  nomi;  Amudaryoning qadimiy eroniy nomi Vaxsh (Vaxshob) bo‘lgan . Sirdaryoning nomlari ham ko‘p bo‘lgan.  daryoning qadimiy  nomlaridan biri 2000 yil davomida xalq og‘zida saqlanibgina kelmasdan, ko‘chmanchi o‘zbek qabilalari Movarounnahmi bosib olgach,  asta-sekin daryoning asosiy nomi (Sirdaryo) boiib qolganini ko‘rsatadi.  «Avesto»da Danu, Yaosha,«Hudud ul- olam» qo‘lyozmasida Xashart, Runik turkiy yozuvlarda  Yenchuo‘guz Yer shari yuzasining qariyb 71 foizini 4 ta — Tinch, Atlantika, Hind va Shimoliy muz okeanlari egallagan  Janubiy xalqlar tomonidan berilgan nom qora so`zining «shimol», «salqin» degan ma`nosi ham bor. Uning suvi qoramtir bo`lgani uchungina qora dengiz deyiladi deb izohlash noto`g`ri. Milodimizdan avvalgi IX — VII asrlarda yunonlar qora dengizni yoki mamlakatimizning janubiga joylashgan bu dengizni «uzoq shimol» deb ham ataganlar.  Arabcha «Bahri axmar, grekcha eritreya. Afsonaga ko’ra, eron shohi eritr (qizil qalpoq) bosib olgan va Nil tomon kanal qazitgan ekan. Boshqacha izohi ham bor: qirg`oqlarida qizg`ish suv o`tlari va chig`anoqlar ko`p bo`lganidan shunday nom olgan.  Yevropa, Afrika va Osiyo o’rtalarida joylashgan dengiz. Grekcha Mediterrano — «O’rta yer» so`zlaridan ruschaga aynan tarjima qilingan, o`zbekcha shakli shundan qisqartirib olingan. Tarixiy sharqiy manbalarida ko`pincha Rum dengizi, Shom dengizi nomlari bilan ham mashhur bo`lgan.  G`arbiy Osiyodagi ko`l. Suvi juda sho’r va unda hayot yo`qligidan «hayotsiz», «jonivorsiz», «o`lik dengiz» deb atalgan. E' TIBORIN GIZ UCHUN RAHMAT

Mavzu: Toponimika; Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar . Reja: 1. Toponimika. 2.Gidronimlarni xosil qilgan atamalr 3. Õ zbekiston gidronimlari.(Amudaryo, Sirdaryo)

Toponimika  Toponimika (qadimgi yunon tilidan - “ism, nom”) geografik nomlar (toponimlar), ularning kelib chiqishi, semantik maʼnosi, rivojlanishi, hozirgi holati, imlosi va talaffuzini oʻrganuvchi fan.  Toponimika geografiya paydo bo'lganda paydo bo'lgan.  Qadimgi olim Pomponius Mela, janubiy Ispaniyada, miloddan avvalgi 1-asrda. «Xorografiya» nomi bilan ham mashhur bo‘lgan «De situ orbis» («Yerning holati to‘g‘risida») asarida dastlab toponimlardan ilmiy vosita sifatida foydalangan.

 Fan faqat 18-19-asrlarda qanday shakllangan  Bo'limlar:  gidronimlar  Oronimlar  oikonimlar  Yoki  Tabiiy - tarixiy rivojlanish jarayonida nomlanadi va  ataylab yaratilgan

Toponimiya va mafkura  Ijtimoiy blok mamlakatlari - SSSR izidan  Asosiy uchastkalar  Diktatura va avtoritar tuzumlar - toponimikadagi mafkuraviy jihat  1972 yil - YuNESKO Bosh Assambleyasi "tarixiy toponimlarni buzish va nomlarini o'zgartirishga yo'l qo'ymaslik"

Toponimlarning turlari Примеры Shahar nomlari Parij, Yekaterinburg Aholi punktlarining nomlari Yolkino qishlog'i, Pokrovskoye qishlog'i Shahar ichidagi ob'ektlar "Dinamo" stadioni, Akademicheskiy turar-joy majmuasi, Teatrlar, muzeylar, maydonlar va boshqalar. . ko'cha nomlari Malysheva, G'alaba Kvadratchalar nomlari Moskvadagi Manejnaya Xiyobonlar va o'tish joylari nomlari Kosmonavtlar xiyoboni, Birinchi otning o'tish joyi Aholi punktlaridan tashqaridagi transport yo'llarining nomlari Shimoliy temir yo'l, BAM Dengiz, daryo, ko'l, botqoqlarning nomlari Oz. Boltiq dengizi, Qora dengiz, Iset daryosi, Tog‘ tizmalarining, adirlarning nomlari Alp tog'lari, Ezhovaya tog'i Familiya yoki ismdan olingan ismlar Ivanovo qishlog'i, Magellan bo'g'ozi

O'xshashlar

O’zbek tili gidronimlarining xronologik tasnifi
O‘lkamiz tarixini o‘rganishda toponimika fanining tutgano‘rni
O‘LKAMIZ TARIXINI O‘RGANISHDA TOPONIMIKA FANINING TUTGAN O‘RNI
“Devoni lug’atit turk” asarida keltirilgan urug’,qabila ,elat,xalq, va millat nomlari haqida
Etnogenez va etnik tarix fanining tarixshunosligi, nazariy va ilmiy-metodologik asoslari