Toponimika Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar
![Mavzu: Toponimika;
Gidronimlarni tafsiflanishi va
gidronimlarni hosilqilgan
atamalar .
Reja:
1. Toponimika.
2.Gidronimlarni xosil qilgan atamalr
3. Õ zbekiston gidronimlari.(Amudaryo, Sirdaryo)](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_1.png)
![Toponimika
Toponimika (qadimgi yunon tilidan - “ism,
nom”) geografik nomlar (toponimlar), ularning
kelib chiqishi, semantik maʼnosi, rivojlanishi,
hozirgi holati, imlosi va talaffuzini oʻrganuvchi
fan.
Toponimika geografiya paydo bo'lganda paydo
bo'lgan.
Qadimgi olim Pomponius Mela, janubiy
Ispaniyada, miloddan avvalgi 1-asrda.
«Xorografiya» nomi bilan ham mashhur bo‘lgan
«De situ orbis» («Yerning holati to‘g‘risida»)
asarida dastlab toponimlardan ilmiy vosita
sifatida foydalangan.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_2.png)
![
Fan faqat 18-19-asrlarda qanday
shakllangan
Bo'limlar:
gidronimlar
Oronimlar
oikonimlar
Yoki
Tabiiy - tarixiy rivojlanish jarayonida
nomlanadi va
ataylab yaratilgan](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_3.png)
![Toponimiya va mafkura
Ijtimoiy blok
mamlakatlari - SSSR
izidan
Asosiy uchastkalar
Diktatura va avtoritar
tuzumlar -
toponimikadagi
mafkuraviy jihat
1972 yil - YuNESKO
Bosh Assambleyasi
"tarixiy toponimlarni
buzish va nomlarini
o'zgartirishga yo'l
qo'ymaslik"](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_4.png)
![Toponimlarning turlari Примеры
Shahar nomlari Parij, Yekaterinburg
Aholi punktlarining nomlari Yolkino qishlog'i, Pokrovskoye qishlog'i
Shahar ichidagi ob'ektlar "Dinamo" stadioni, Akademicheskiy turar-joy
majmuasi,
Teatrlar, muzeylar, maydonlar va
boshqalar. .
ko'cha nomlari Malysheva, G'alaba
Kvadratchalar nomlari Moskvadagi Manejnaya
Xiyobonlar va o'tish joylari nomlari Kosmonavtlar xiyoboni, Birinchi otning o'tish
joyi
Aholi punktlaridan tashqaridagi
transport yo'llarining nomlari Shimoliy temir yo'l, BAM
Dengiz, daryo, ko'l, botqoqlarning
nomlari Oz. Boltiq dengizi, Qora dengiz, Iset daryosi,
Tog‘ tizmalarining, adirlarning
nomlari Alp tog'lari, Ezhovaya tog'i
Familiya yoki ismdan olingan
ismlar Ivanovo qishlog'i, Magellan bo'g'ozi](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_5.png)
![
Barcha suv obyektlarining nomlari gidronimlar deyiladi
(yunoncha «hidro» — suv, «nom» — nom)
Okean, dengiz, daryo, ko'l, muzlik, buloqlar nomlari
gidronimlar deyiladi.
Gidronimlar ham suvning xususiyatlariga ko'ra turlicha
bo'ladi. Daryo, ko'l, buloq va quduqlasuvining rangi,
sho'rligi, toza (tiniq)ligi, chuqurligi va boshqa
xususiyatlariga qarab har xil.
Yer osti suvlaridan, sizot suvlardan hosil bo'lgan
daryolar; Qorasuv Qoradaryo deb ataladi.
Tog'lardagi qor va muzlardan suv oluvchi daryolar
ko'pincha Oqdaryo deb,
Suvi tiniq, toza bo'lsa;Ko'ksuv deb,
Loyqa suvli daryolar; Sarisuv, Xuanxe (Sariq daryo) deb
nom olgan.
Tiniq va toza suvli ko'llar;Oynako'l, Ko'kko'l,
Loyqa suvli bo'lsa ;Ayronko'l, sho'r bo'lsa Sho'rko'l,
Achchiqko'l, Achchiko'l deb nomlanadi.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_6.png)
![Farg'onadagi Tentaksoy,
Surxondaryodagi Jinnidaryo
bahorgi toshqin
vaqtida jo'shqin bo'lib,
o'zanini o'zgartirib,
qirg'oqlarini buzib
oqqanligi
uchun shunday nom
olgan](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_7.png)
![
Quruqlikda suv toiib qolgan chuqurliklar ко ‘liardeb ataladi.
Ba’zan o‘ta katta koilar dengizlar ham deb yuritiladi
(Kaspiy dengizi, Orol dengizi, Shimoliy Amerikadagi Buyuk
ко‘liar,Rossiyadagi Baykal ko‘li).
Oqar suvlar katta-kichikligiga qarab bir necha turga bo'linadi.
Yer osti va yer usti suvlaridan hosil bo‘ladigan katta oqar
suvlar daryolar deyiladi. Dunyodagi eng katta daryolar
sifatida Janubiy
Amerikada Amazonka, Shimoliy Amerikada Missisipi, Xitoyda
Yantszi,
Rossiyada Ob, Yenisey, Volga, 0 ‘rta Osiyoda Amudaryo,
Sirdaryo qayd etilgan. "
Kichikroq daryolar soylar, kichik soylar esa jilg'alar deyiladi.
Daryo yoki soyga qo‘shiladigan suvlar irmoqlar, daryo yoki
soydan ajralib chiqadigan ariq yoki suvlar esa tarmoqlar deb
yuritilad
Qo‘lda qaziladigan katta suv yo‘li kanal yoki anhor (Xorazmda
arna) deb, kichik sun’iy suv yoii ariq, rud (ro‘d) deb ataladi.b](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_8.png)
![Amudaryo bilan Sirdaryoning qadimiy nomlari har
qanday osori atiqa yodgorliklarining
yoshi bilan bellasha oladi. 0 ‘r ta Os iyo da gi en g yiri k d ar yo —
Am ud ar yo qa di mg i y un on
tar ixc his i G er od ot (m ilo dd an
aw alg i V as r) as arl ari da Ar ak s d eb ,
key in roq (m ilod da n a wa lg i I asr —
mil od nin g I a sri da ) o ‘tg an yu no n
tar ixc hil ari as ar lar ida O ks (yo ki
Ok so s) d eb a tal ga n. Oli ml ar an a
shu
Ok s (b a’ zan A ke s) Am ud ar yo nin g
qad im iy tu rki y n om i — 0 ‘k uz
«da ry o» so ‘zin in g o ‘z gin as i d eb
his ob lay di. Av es to va bo sh qa
tar ixiy
ma nb aa lar da Am uda ry on ing
Ara ng , R ax a, Ra nx a, Ara nx a deg an
qad im iy
no ml ari ha m uc hr ayd i. Ara bl ar un i
Jay xu n « jo‘ shq in (d ar yo) » d eb
ata sh ga n. Jay xu n y ah ud iy lar nin g
mu qa dd as ki tob i « Ta vro t» da til ga
olin ga n Jix on da ry osi ga ni sb at
ber ib at alg an , d eg an fik r h am b or
Sirdaryoning nomlari ham ko‘p bo‘lgan.
Qadimgi yunon tarixchilarining asarlarida
Yaxartes (Yaksart), ba’zan Tanais,
zardushtiylaming muqaddas kitobi
«Avesto»da Danu, Yaosha, X asrda
yozilgan
«Hudud ul-olam» qo‘lyozmasida Xashart,
Runik turkiy yozuvlarda
Yenchuo‘guz, Firdavsiyning «Shohnoma»
sida va Hamdalloh Qazviniyning «Nuzhat
al-qulub» («Qalblar huzuri» 1339 yil)
asarida Gulzarriyun, arablar kelgandan
keyingi ko‘pgina solnomalarda Sayxun,
arab geografi Ibn Xurdodbeh asarlarida
(IX asr) Xishart yoki Qanqar, Beruniyda
Xasart shakllarida tilga olingan. Shu bilan
birgalikda u
qaysi yerdan oqib o‘tishiga qarab, Obi
Farg'ona (Farg‘ona daryosi),
0 ‘zgan daryosi, Obi Xo'jand, Nahr ash-
Shosh (Shosh yoki Choch
daryosi), Banokat daryosi kabi nomlar
bilan atalgan](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_9.png)
![Amudaryoning n omlari
Jayxun - jo‘shqin daryo,
azim daryo;
Amudaryoning arabcha
nomi;
Amudaryoning qadimiy
eroniy nomi Vaxsh
(Vaxshob) bo‘lgan](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_10.png)
![.
Sirdaryoning nomlari ham ko‘p bo‘lgan.
daryoning qadimiy
nomlaridan biri 2000 yil
davomida xalq og‘zida
saqlanibgina kelmasdan,
ko‘chmanchi o‘zbek
qabilalari Movarounnahmi
bosib olgach,
asta-sekin daryoning asosiy
nomi (Sirdaryo) boiib
qolganini ko‘rsatadi.
«Avesto»da Danu,
Yaosha,«Hudud ul-
olam» qo‘lyozmasida
Xashart, Runik turkiy
yozuvlarda
Yenchuo‘guz](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_11.png)
![Yer shari yuzasining qariyb 71 foizini 4 ta —
Tinch, Atlantika,
Hind va Shimoliy muz okeanlari egallagan](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_12.png)
![
Janubiy xalqlar
tomonidan berilgan
nom qora so`zining
«shimol», «salqin»
degan ma`nosi ham
bor. Uning suvi
qoramtir bo`lgani
uchungina qora dengiz
deyiladi deb izohlash
noto`g`ri. Milodimizdan
avvalgi IX —
VII asrlarda yunonlar
qora dengizni yoki
mamlakatimizning
janubiga joylashgan bu
dengizni «uzoq shimol»
deb ham ataganlar.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_13.png)
![
Arabcha «Bahri axmar,
grekcha eritreya.
Afsonaga ko’ra, eron
shohi eritr (qizil
qalpoq) bosib olgan va
Nil tomon kanal
qazitgan ekan.
Boshqacha izohi ham
bor: qirg`oqlarida
qizg`ish suv o`tlari va
chig`anoqlar ko`p
bo`lganidan shunday
nom olgan.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_14.png)
![
Yevropa, Afrika va Osiyo
o’rtalarida joylashgan
dengiz. Grekcha
Mediterrano — «O’rta
yer» so`zlaridan
ruschaga aynan tarjima
qilingan, o`zbekcha
shakli shundan
qisqartirib olingan.
Tarixiy sharqiy
manbalarida ko`pincha
Rum dengizi, Shom
dengizi nomlari bilan
ham mashhur bo`lgan.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_15.png)
![
G`arbiy Osiyodagi
ko`l. Suvi juda
sho’r va unda
hayot yo`qligidan
«hayotsiz»,
«jonivorsiz», «o`lik
dengiz» deb
atalgan.](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_16.png)
![](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_17.png)
![E' TIBORIN GIZ UCHUN
RAHMAT](/data/documents/0d3c7469-0b71-44de-b8a7-7498ce9dea8a/page_18.png)
Mavzu: Toponimika; Gidronimlarni tafsiflanishi va gidronimlarni hosilqilgan atamalar . Reja: 1. Toponimika. 2.Gidronimlarni xosil qilgan atamalr 3. Õ zbekiston gidronimlari.(Amudaryo, Sirdaryo)
Toponimika Toponimika (qadimgi yunon tilidan - “ism, nom”) geografik nomlar (toponimlar), ularning kelib chiqishi, semantik maʼnosi, rivojlanishi, hozirgi holati, imlosi va talaffuzini oʻrganuvchi fan. Toponimika geografiya paydo bo'lganda paydo bo'lgan. Qadimgi olim Pomponius Mela, janubiy Ispaniyada, miloddan avvalgi 1-asrda. «Xorografiya» nomi bilan ham mashhur bo‘lgan «De situ orbis» («Yerning holati to‘g‘risida») asarida dastlab toponimlardan ilmiy vosita sifatida foydalangan.
Fan faqat 18-19-asrlarda qanday shakllangan Bo'limlar: gidronimlar Oronimlar oikonimlar Yoki Tabiiy - tarixiy rivojlanish jarayonida nomlanadi va ataylab yaratilgan
Toponimiya va mafkura Ijtimoiy blok mamlakatlari - SSSR izidan Asosiy uchastkalar Diktatura va avtoritar tuzumlar - toponimikadagi mafkuraviy jihat 1972 yil - YuNESKO Bosh Assambleyasi "tarixiy toponimlarni buzish va nomlarini o'zgartirishga yo'l qo'ymaslik"
Toponimlarning turlari Примеры Shahar nomlari Parij, Yekaterinburg Aholi punktlarining nomlari Yolkino qishlog'i, Pokrovskoye qishlog'i Shahar ichidagi ob'ektlar "Dinamo" stadioni, Akademicheskiy turar-joy majmuasi, Teatrlar, muzeylar, maydonlar va boshqalar. . ko'cha nomlari Malysheva, G'alaba Kvadratchalar nomlari Moskvadagi Manejnaya Xiyobonlar va o'tish joylari nomlari Kosmonavtlar xiyoboni, Birinchi otning o'tish joyi Aholi punktlaridan tashqaridagi transport yo'llarining nomlari Shimoliy temir yo'l, BAM Dengiz, daryo, ko'l, botqoqlarning nomlari Oz. Boltiq dengizi, Qora dengiz, Iset daryosi, Tog‘ tizmalarining, adirlarning nomlari Alp tog'lari, Ezhovaya tog'i Familiya yoki ismdan olingan ismlar Ivanovo qishlog'i, Magellan bo'g'ozi